نڤیسه‌ره‌كێ بریتانی خه‌فكا داعشێ بۆ ئورۆپا ڤه‌دای ئاشكرا دكه‌ت
ئه‌ڤرۆنیۆز، ئه‌یاد به‌رواری
نڤیسه‌ر و پرۆفیسۆر (بول روجه‌رز) تایبه‌تمه‌ندێ ڤه‌كۆلینێن ئاشتیێ ل زانكۆیا برادفورد یا بریتانی د گۆتاره‌كێ دا ل سایتێ (ئوبن دیموكراسی) یێ تایبه‌تمه‌ند ب شرۆڤه و راپۆرتێن سیاسی ڤه، دبێژیت “رۆژئاڤای بۆ خوه وانه ژ ئه‌زموونێ وه‌رنه‌گرتن و یێ هه‌مان شاشیان دوباره دكه‌ت و سه‌ركردێن رۆژئاڤای یێن دكه‌ڤنه د وێ خه‌فكا رێكخستیا داعش یا تیرۆرستی بۆ ڤه‌دای كو دخوازیت شه‌ڕه‌كێ به‌رفره‌ه هه‌لكه‌ت” گوت ژی” شێوێ هه‌ڤڕكیێ ژ سالا 2001 ێ وه‌ره بۆمه دیار دكه‌ت كو وه‌لاتێن رۆژئاڤا مفای ژ وانێن به‌رێ نابینن”.
نڤیسه‌ری ناڤبری ئاماژێ دده‌ت كو رێكخستیا (قاعیده) ل سالێن نۆتان ل هه‌موو ده‌ڤه‌رێن جیهانێ په‌یدابوو و سه‌ره‌رای بچووكیا قه‌بارێ وێ رێكخستیێ، به‌لێ دده‌مێ 10 سالان دا بوو بزاڤه‌كا شۆرشگێری یا ب هێز و فره ره‌گه‌ز.
ب دیتنا (بول ره‌جه‌رز) ی، خواستا (قاعیده) هه‌لوه‌شاندنا رژێمێن حوكمڕانیێ بوو ل رۆژهه‌لاتا ناڤین و باشوورێ رۆژئاڤایێ ئاسیا كو وه‌ك (دوژمنێ نێزیك) د هژمارتن و گوهۆرینا وان ب سیسته‌مێن حوكمڕانیا ئیسلامی یا ( دروست) ژبۆ ژناڤبرنا صهیونیه‌تێ و ژبۆ بده‌ستڤه‌ئینانا ڤی ئارمانجی و ژناڤبرنا (دوژمنێ دوور) ئانكو ئه‌مریكا و هه‌ڤپشكێن وێ ل رۆژئاڤای، خیلافه‌تا ئێسلامێ یا نوو دێ به‌رفره‌ه بیت بۆ ده‌رڤه‌ی بنگه‌هێ ئیسلامێ.
دبێژیت ژی” رێكخستیا قاعیده ته‌كتیكێن ئێكسه‌ر و ده‌ستنیشانكری بكاردئینان كو پشتبه‌ستنێ ب ئه‌نجامدانا كارێن توندتیژیێ دژی دوژمنێن خوه ( یێن نێزیك و دوور) ژبۆ په‌یداكرنا كارڤه‌دانێن دژوار، پاشی دا فتنه و ئاژاوه هێنه چاندن”.
نڤیسه‌رێ ناڤبری دبێژیت” روودانێن 11 سیبتێمبه‌رێ نموونه‌كا رۆهن بوو ل سه‌ر ڤێ ستراتیژیه‌تێ كو ئارمانجا قاعیده ژ وێ هێرشێ هاندانا ئه‌مریكا بوو كو ئه‌فغانستانێ داگیربكه‌ت، به‌لێ ل شوونا وێ چه‌ندێ، به‌رسڤا ئه‌مریكا بكارئینانا میلیشیێن هه‌ڤپه‌یمانیا باكووری بوون كو ببنه هیچزێن ئه‌لته‌رناتیڤ و ڤێ چه‌ندی چه‌ند سالان ڤه‌كێشا به‌ری بزاڤا تالیبان ب هێز بزڤریته‌ڤه”.
نڤیسه‌رێ بریتانی ئاماژێ دده‌ت كو گه‌له‌ك ژ وان هێرشێن تیرۆرستی یێن دژوار ئه‌وێن جیهان هه‌ژاندی ل ده‌ستپێكا ڤی سه‌دی ( هێرشێن مه‌درید و له‌نده‌ن و كازابلانكا و بالی و جاكارتا و كه‌راتشی و ستانبول) و گه‌له‌كێن دی، ژلایێ گرۆپێن گرێدای رێكخستیا قاعیده ڤه هاتبوونه ئه‌نجامدان و ل سالا 2006 ێ هێز و ده‌ستهه‌لاتا (رێكخستیا قاعیده یا ناڤه‌ندی) یا چارچۆڤه‌كری بوو، به‌لێ دده‌مێ شه‌ش سالێن ددوڤدا، رێكخستیا داعش یا تیرۆرستی جهێ قاعیده گرت.
بول روجه‌رز ل دۆر داعشێ دبێژیت، داعش كار بۆ ئارمانجا دوور ئه‌وژی دامه‌زراندنا خیلافه‌تێ ل هه‌موو جیهانێ و هه‌ر ژ سالا 2011 ره‌وشا سووریێ، ئانكو ( بوهارا عه‌ره‌بی) ل سووریێ و ڤه‌كێشانا هێزێن ئه‌مریكی ژ عیراقێ ده‌ستپێكه‌كا راسته‌قینه بۆ وێ خیلافه‌تێ په‌یداكر، داعشێ پشت به‌ستن ب داگیركرنا ئه‌ردی كر و سه‌ركه‌فتنه‌كا به‌رچاڤ ژی بده‌ستڤه‌ئینا و كارڤه‌دانا رۆژئاڤای دژی ڤێ چه‌ندێ زێده‌تر بوو ب ڕێیا شه‌ڕێ ئه‌سمانی ب سه‌ركێشیا ئه‌مریكا كو ل مه‌ها ته‌باخا 2014 ێ ده‌ستپێكری.
ئه‌ڤ نڤیسه‌رێ بریتانی به‌حسێ كێمیا وان راپۆرتێن به‌حسێ دژواریا ڤی شه‌ڕی دكه‌ن، كو هنده‌ك راپۆرت به‌حسێ 57 هزار ئه‌ركێن ئه‌سمانی دكه‌ن و هه‌شت هزار و 300 هێرشێن ئه‌سمانی ل عیراقێ و سووریێ كو 16 هزار و 75 ئارمانج ژناڤبرینه و به‌نتاگۆن دبێژیت وان هێرشان 20 هزار چه‌كدارێن داعشێ یێن كوشتین.
بول دبێژیت” ئه‌ڤ شه‌ڕێ دژوار بۆمه وێ هزرێ دروست دكه‌ت كو ب ساناهی دێ داعش هێته ژناڤبرن، به‌لێ راپۆرتێن به‌نتاگۆنێ ئاماژێ ب هه‌بوونا 20 هه‌تا 30 هزار چه‌كدارێن داعشێ دكه‌ن ، ژلایه‌كێ دی ڤه ئاژانسێن هه‌والگیری یێن ئه‌مریكی به‌حس دكه‌ن كو 30 هزار كه‌س ژ 100 وه‌لاتان یێن گه‌هشتینه داعشێ ( ل سالا 2014 ێ 15 هزار كه‌س بوون ژ 80 وه‌لاتان)، ئه‌ڤ چه‌نده وێ دگه‌هینیت كو شه‌ڕێ ئه‌سمانی داعش ژناڤ نه‌بریه .
ل دووڤ بۆچوونا وی نڤیسه‌رێ بریتانی، گوهۆرینه‌كا مه‌زن د ته‌كتیكێن داعشێ دا په‌یدابوویه، ئه‌وژی ئه‌ڤ رێكخستیه سه‌ره‌رای كونترۆلكرنا چه‌ندین دڤه‌ران ل سووریێ و عیراقێ، هێرشێن تیرۆرستی ژی ل ده‌رڤه ئه‌نجام دده‌ت، وه‌كو یێن رێكخستیا قاعیده ئه‌نجام ددان و ئه‌ڤ چه‌نده ژی زڤراند بۆ بزاڤا داعشێ د سالا بۆری دا بۆ گرێدانا په‌یوه‌ندیێن ب هێز ل گه‌ل میلیشیا و گرۆپێن ئیسلامی ل گه‌له‌ك وه‌لاتان وه‌كو لیبیا و باشوورێ روسیا و یه‌مه‌ن و ئه‌فغانستانێ بۆ كۆمكرنا وان گرۆپان دبن ئالایێ داعشێ دا، د هه‌مان ده‌م دا داعشێ هێرشێن ئێكسه‌ر ل ده‌ڤه‌رێن جودا جودا به‌رفره‌هتر لێكرن وه‌كو هه‌ردو هێرشێن تونسێ (موزه‌خانا بادۆ و و كنارێ سوسه یێ گه‌شتیاری) و په‌قاندنا فرۆكا روسی ل سینایێ ل مسرێ و په‌قینین به‌یروتێ و پاریسێ.
بول ب دوور نابینیت كو داعشێ باله‌ك یان لقه‌كێ رێكخستی ژبۆ ئه‌نجامدانا هێرشان ل ده‌رڤه دامه‌زراندبیت كو پلانا داعشێ سێ ئارمانج بۆ هه‌بن ئه‌وژی، دووپاتیا هێزا خوه كو جهێ پاشمایێن رێكخستیا قاعیده بگریت و هاندانا هه‌ڤڕكیێن جڤاكی و توندوتیژیێ و (ئیسلاموفوبیا) ب تایبه‌تی ل فره‌نسا و بریتانیا و هه‌لكرنا شه‌ڕه‌كێ به‌رفره‌هتر ژلایێ رۆژئاڤای ڤه كو تێدا هێزێن ئه‌ردی یێن رۆژئاڤای پشكداریێ تێدا بكه‌ن.
نڤیسه‌رێ ناڤبری ئاماژه دده‌ت كو ئه‌و چه‌نده د هه‌ڤگرن ل گه‌ل بریارا سه‌رۆك وه‌زیرێن بریتانی (دیڤید كامیرۆن) كو د بزاڤكرنێ دا بۆ وه‌رگرتنا رازیبوونا هێزا ئه‌سمانی یا بریتانی كو بریتانیا ببیته پشكه‌ك ژ هه‌ڤپه‌یمانیا نێڤده‌وله‌تی كو هێرشێن ئه‌سمانی ل سووریێ ئه‌نجام دده‌ت و دبیت په‌رله‌مانێ بریتانی ڤێ بریارێ د هه‌فتیا داهاتی دا په‌سه‌ند بكه‌ت.
نڤیسه‌رێ گۆتارێ دبێژیت، دڤێت ب دووربینه‌كا دیرۆكێ سه‌حكه‌ینه بریارا به‌رفره‌هكرنا شه‌ڕێ دژی داعشێ، ل دووماهیا سالا 2001 ێ، ئانكو پشتی سێ مه‌هان ژ روودانێن 11 سێبتێمبه‌ری، وه‌سا دیاربوو كو هه‌ڤپه‌یمانیا ب سه‌ركێشیا ئه‌مریكا بزاڤا تالیبان ژناڤبر و بۆ ئه‌گه‌رێ ژناڤبرنا رێكخستیا قاعیده و ڤێ چه‌ندێ سه‌رۆكێ ئه‌مریكی یێ وی ده‌می (جورج ده‌بلیۆ بۆش) هاندا كو (سه‌ركه‌فتنا ئارمانجێ) د گۆتاره‌ا خوه‌دا ل سالا 2002 ێ ب راگه‌هینیت، به‌لێ سه‌ره‌رای وێ چه‌ندێ، قاعیده شیا هێرشان ئاشانكاریان بۆ چه‌ندین هێرشان ل گه‌له‌ك ده‌ڤه‌رێن جیهانێ بكه‌ت و هه‌تا نوكه ژی شه‌ڕێ دژی بزاڤا تالیبان یا به‌رده‌وامه.
دیسا دبێژیت، ل گۆلانا 2003 ێ، سه‌رۆك بۆشی (ئه‌نجامدانا ئه‌ركی) دژی رژێما سه‌دام حسێنی پشتی ده‌ستپێكرنا وێ ب شه‌ش هه‌فتیان راگه‌هاند، به‌لێ هه‌شت سالێن ددوڤدا گه‌له‌ك د زیاندار بوون، سه‌رۆك ئۆبامای ل سالا 2011 ێ هه‌ستكر كو عیراقێ یا ئارام بووی و هه‌موو هێزێن ئه‌مریكی ڤه‌كێشان، به‌لێ تنێ دده‌مێ دو سالان دا رێكخستیا داعشێ شیا كونترۆلێ بكه‌ت و هه‌ر د هه‌مان سال دا، فره‌نسا و بریتانیا كه‌یف ب ژناڤبرنا رژێما قه‌زافی ل لیبیا هات، به‌لێ ئه‌و وه‌لات كه‌فته د توندوتیژیێ دا و پارچه بوو و بوو ده‌وله‌ته‌كا فاشل و چه‌ك ل هه‌موو ده‌ڤه‌رێن وی وه‌لاتی به‌لاڤبوو.
نڤیسه‌رێ ناڤبری ل دووماهیا گۆتارا خوه‌دا مه‌نده‌هوشیا خوه دیاركر ژ دووباره‌كرنا رۆژئاڤای بۆ هه‌مان شاشیان و ئاماژه دا كو سه‌ركردێن رۆژئاڤای دكه‌ڤنه د وێ خه‌فكێ دا و چو دانپێدان ژی نینه كو داعشێ ل به‌ره شه‌ڕه‌كێ به‌رفره‌ه هه‌لكه‌ت و دێ گه‌هیته ئه‌و چه‌ندا وێ دڤێت و دێ داعش یا رازی بیت ژ ده‌ستكه‌فتیێن خوه.