چه‌ند پێزانینه‌ك ل دۆر شنگالێ
ئه‌ڤرو نیوز ، نه‌وزاد هلورى:
باژێركێ شنگالێ دوه‌مین مه‌زنترین باژێركێ پارێزگه‌ها موسلێ یه پشتى ته‌له‌عفه‌ر و دكه‌ڤیته د سنوورێن ڤه‌قه‌تیایێن هه‌رێما كوردستانێ كو دكه‌ڤیته باكورا موسل و پتریا ئاكنجیێن وێ ژى كوردێن ئێزدى نه.
ره‌سه‌نایه‌تیا ناڤێ شنگالێ
ل سه‌رده‌مێ پێغه‌مبه‌رێ خودێ (نوح – سلاڤێت خودێ لێ بن ) و ئه‌و ده‌ما كو ئاڤ بلندبوى و جیهان هه‌موو بخوڤه گرتى پاپورا نوحى ب ره‌خ شنگالێ ڤه چوویه و ئه‌و كه‌سانێن كو دناڤا پاپورێ دابوون گوتیه هه‌ڤدوو سه‌حا چیایێ شنگالێ بكه‌ن ، ئانكو مێژویا دروستبوونا شنگالێ بوو سه‌رده‌مێ نوح پێغه‌مبه‌ر دزڤریت ، و هه‌روه‌سا ژێده‌ه‌ركێ دن دبێژیت : ( ناڤێ شنگالێ ب ” سوتان سنجرین ملك شاه بن الب ” ێ بناڤكریه كو ل سه‌رده‌ما ” خوراسانیان ” حوكمرانى ل شنگالێ دكر ، و ناڤێ شنگالێ ژ ” سنجرین ” كو پاشناڤێ وى سولتانى بوو.
د بارا ره‌سه‌ناتیا ناڤێ شنگالێ ب كوردى ، ژێده‌رێن مێژویى دیاردكه‌ن كو په‌یڤا شنگال ژ هه‌ردوو برگێن ” شه‌نگ – جوان ” كو ب عه‌ره‌بى دبێژنى َ” شنك – الجمیل ” هاتیه وه‌رگرتن و پێكڤه رامانا جهه‌كێ جوان دهێته‌دان.
پێگه‌ها شنگالێ
باژێركێ شنگالێ ئێكه ژ مه‌زنترین باژێركێن عیراقێ ب گشتى و پارێزگه‌ها موسل ب تایبه‌تى ژلایێ هژمارا ئاكجیان ڤه كو دكه‌ڤیته رۆژئاڤایێ موسل و باكوورێ دهوكێ و هه‌ردوو وه‌لاتێن عیراق و سوریا پێكڤه گرێدده‌ت.
به‌هرا پتریا ئاكنجیێن باژێركێ شنگالێ كوردێن ئێزدى نه ، به‌لێ كوردێن موسلمان و عه‌ره‌ب ژى تێدا هه‌نه ، و ل گوره‌ى ژێده‌رێن مێژوویى ل سه‌رێ چیایێ شنگالێ ژى چه‌ند گونده‌كێن مه‌سیحیان و سریانیان ژى هه‌بووینه.
هه‌روه‌سا باژێركێ شنگالێ دهێته هژمارتن ئێك ژ باژێركێن سه‌ر ب هه‌رێما كوردستانێ كو ب ده‌ڤه‌رێن ڤه‌قه‌تایى دهێته نیاسین و خودانا پێگه‌هه‌كێ ستراتیجى و سامانێن سروشتى یه و ئاخا وێ گه‌له‌كا ل باره بوو چاندنا كشتوكالى و بخودانكرنا ته‌رش و كه‌الى.
مه‌زنترین ناحى و كومه‌لگه‌ه و گوندێن شنگالێ
باژێركێ شنگالێ روبه‌ره‌كێ زور مه‌زن ژ روویێ جوگرافى فه بخوڤه دگریت و ژ گرنگترین ناحى و كومه‌لگه و گوندێن سه‌ر ب شنگالێ ڤه
ناحیا سنوونێ ، ناحیا ره‌بیعه ، ده‌ڤه‌را ناسیار ب تل به‌نات ، ده‌ڤه‌را دهولا ، ده‌ڤه‌را بورك ، ده‌ڤه‌را وردیه ، ده‌ڤه‌را خان سوور ، ده‌ڤه‌را دوكورى ، ده‌ڤه‌را خرابازار ، ده‌ڤه‌را زورافا ، ده‌ڤه‌را گوهبه‌ل ، و ده‌ڤه‌را تل عه‌زیز، دیسان كومه‌لگه‌ها جه‌زیره ، و كومه‌لگه‌ها كرزرك
مه‌زنترین گوندێن شنگالێ وه‌كى : كوجو ( كو مه‌زنترین كومه‌لكوژا ئێزدیان ب ده‌ستێ داعش تێدا هاتیه ئه‌نجام دان ) و گوندێن حاته‌مى و ره‌مبوسێ و كه‌ربه‌شك و حه‌ردان …. چه‌ند گونده‌كێن دن.
كه‌فتنا شنگالێ
كه‌فتنا شنگالێ ل سه‌رده‌ما داعشێ دزڤریت ده‌ما كو داعشێ ل 10ێ مه‌ها حوزه‌ریانێ یا پارسال هێرشكریه سه‌ر ده‌رودورێن شنگالێ و دیڤدا ل رێكه‌فتى 3ێ ئابا سالا 2014 ب شێوه‌یه‌كى گشتى شنگال ژلایێ داعشێ ڤه هاته داگیكرن ، و د وى ده‌مى دا ئاكنجیێن شنگالێ بوونه سێ پشك
– پشكه‌ك كه‌فته ده‌ستێ داعشێ و ب توندى هاتن كوشتن .
– پشكه‌ك ژى ژلایێ داعش ڤه هاتن ئێخسیركرن و هنده‌ك ژ وان كرین و فروتن ب وان هاتن كرن و هنده‌ك ژى وه‌كو كه‌نیزه هاتن بكارئینان و بو جیهادا نیكاحى.
– پشكه‌ك ژى به‌ر ب چیایى ره‌ڤین و دیڤدا ب رێیا روژئاڤایا كوردستانێ بوو پارێزگه‌ها دهوكێ هاتن ڤه‌گوهاستن و ل قوتابخانه‌یان هاتن ئاكنجیكرن و پاشان بوو كه‌مپان هاتن ره‌وانه‌كرن.
پروسه‌یا كونترولكرنا شنگالێ
ئوپه‌راسیونا كونترولكرنا شنگالێ هه‌یامه‌كا خوشه بوویه به‌نیشتێ ده‌ڤێ چه‌ند لایه‌نێن سیاسیێن هه‌رێم و چه‌ند هێزه‌كێن دن یێن كوردى ، كو هنده‌ك ژى ژ وان ببوونه ئاسته‌نگ به‌رامبه‌ر كونترولكرنا وێ.
ئه‌ڤرو رۆژا پێنجشه‌مبى ب فه‌رمانده‌یا سه‌روكێ هه‌رێما كوردستانێ و پشته‌ڤانیا فروكێن شه‌ركه‌رێن هه‌ڤپه‌یمانان هێزێن پێشمه‌رگه‌ى ده‌ست ب پێشڤه‌رویانكرد بوو شنگالێ و هه‌تا نها ژى زێده‌ترى 70% ژ ئاخا شنگالێ هاتیه كونترولكرن و چه‌ندین جهێن ستراتیجى ژى هاتینه كونترولكرن و شنگال ژى ب ته‌مامى هاتیه دورپێچدان ژلایێ پێشمه‌رگه‌ى ڤه و ئوپه‌راسیون ژى یا به‌رده‌وامه هه‌تاكو ب ته‌مانى دهێته كونترولكرن.
ل گوره‌ى ژێده‌رێن مێژویى هه‌تا نها زێده‌ترى 70 فه‌رمان و كومه‌لكوژیێن جودا جودا ب سه‌رێ خه‌لكێ شنگالێ ب تایبه‌تى ئێزدیان هاتینه.