ژبۆى پشتگیریا سه‌رۆك وه‌زیرێن كوردستانێ ــ به‌رێز مه‌سرۆر بارزانى
اما (نۆزدێ)
ژبۆى پشتگیریا سه‌رۆك وه‌زیرێن كوردستانێ ــ به‌رێز مه‌سرۆر بارزانى
به‌رده‌وام ئه‌ز دبێژمه هه‌مى هه‌ڤال و هۆگر و
چاڤدێرێن سمینار و گۆتارێن خوه كو دووریا د ناڤبه‌را حوكمه‌تێ و وه‌لاتیان دا یا كێمه نه‌یا زۆره، هه‌كه به‌رده‌وام په‌یوه‌ندیه‌كا ساخله‌م د ناڤبه‌را واندا هه‌بیت و حوكمه‌ت به‌رده‌وام یا رژدبیت ل سه‌ر پێشكێشكرنا خزمه‌تان و دابینكرنا ژیانه‌كا باشر و رێزگرنا مرۆڤان ل خوه ل سه‌رانسه‌رێ وه‌لاتى ب پێشكێشكرنا هه‌مى ئاسانكاریان بۆ د وارێن ساخله‌مى و خزمه‌تا و جڤاكى و مرۆڤایه‌تى و ڕاكرنا ئاسته‌نگا و چاره‌كرن و كێمكرنا ئاریشه‌یان ل دووڤ شیانێن وێ یێن هزرى ژلایه‌كى و یێن پێكڤه ژیانا ل گه‌ل وه‌لاتیان و تێكهه‌لكرن ل گه‌ل چالاكیێن جه‌ماوه‌رى د كارێن حكومى و نه حكومى یێن رێكخراوێن جه‌ماوه‌رى ل سه‌ر بنیاته‌كێ ساخله‌م سایكۆلۆژیه‌تا (مرۆڤ ژ پێخه‌مه‌ت مرۆڤان ژدایكبوویه) و ل سه‌ر حوكمه‌تێ یه سه‌ربخۆیا تاكى بپارێزیت ل ئازادیا ره‌ئى ده‌ربرینى و ب مه‌رجێ ئه‌ڤ گۆرانكاریه ناڤا بریندار نه‌كه‌ن یان ئێشاندن و زۆرداری و شه‌رمزاركرنا ئه‌وێن دیتر ل كێمكرنا بهایێ وان یێ مرۆڤایه‌تى یان شكاندن و وێرانكرن و خراپكرنا ده‌سكه‌فتێن گشتى، یان ژى پاراستن و ئاسایشا نشتیمانى و جڤاكى تووشى ئێشاندن و مه‌ترسیان نه‌كه‌ن، لێ ل سه‌ر وێ یه ده‌ربرینى ل سه‌ر هه‌بوونا خوه بكه‌ت وه‌ك مرۆڤه‌كێ ئه‌رێنى یێ ساخله‌م و به‌رهه‌مهێنه‌رێ خێرێ و ئاڤاكه‌رێ ڤى ئه‌ردى و ب ڕامان ده‌ربرینێ لهه‌ر تشته‌كێ باش و گشتى بكه‌ت و ئه‌و چه‌ند نه‌بیته ئه‌گه‌رێ په‌یدابوونا شێلوبێلكرنێ، لێ ل سه‌ر وێ یه پێشنیار و دیتن و پلانێن باش بۆ حوكمه‌تێ بده‌ت، داكو پێ راببیت، كو ئه‌و ره‌نگڤه‌دانن بۆ وێ و هه‌مى وه‌لاتیان ب نوونه‌رایه‌تیا وان، ل سه‌ر مه‌یه وه‌كى وه‌لاتى كاربكه‌ین كو گۆتن و كریار ببنه جمكێن پێكڤه گرێدایى درژیێنا ناڤ خزمه‌تا وه‌لاتى و ببنه نموونه‌كێ باشتر یێ پشكداربوون و پشكداریكرنێ و ب ده‌رفه‌تدانا حوكمه‌تێ پێشیارا ب هزرا خوه بكه‌ین و وه‌كى به‌رێ فاكته‌رێن ده‌ركه‌فتنێ نه‌بین ل ڤێرێ و وێرا هه‌نێ بۆ مانده‌لكرنا حوكمه‌تێ، چ خرڤه‌بوونێن مه د مافدار بن یان زیانبه‌خش، چونكى هه‌ردو حاله‌ت نه دكریارى نه و زۆر به‌رهه‌م نابیت، چونكى به‌رامبه‌ر وه‌لاتێن ده‌رڤه دێ وێنه‌یه‌كێ نه‌رێنى نیشا ده‌ن و دبیت ده‌ستێن زیانبه‌خش و به‌زر بێنه د ناڤ دا و زامدار بن بۆ هه‌میان ب حوكمه‌ت و وه‌لاتى و وه‌لات ڤه و دبیت خه‌لكه‌كێ بێتاوان و ساده و پێ سه‌رداچوویى ببنه قوربانێن وێ، چونكى ل سه‌ر حوكمه‌تێ یه به‌ره‌ڤانیێ ژ خوه و هه‌بوونا خوه بكه‌ت نوونه‌رایتا ملله‌ته‌كى یه ب هه‌لبژارتن و به‌ره‌ڤانیكرن ل وه‌لاتى و كارێن تێكده‌ر و پێدڤیبوونا وێ چ چاره‌سه‌ریێ داكو به‌رفره‌هتر نه‌بیت و دوژمنێن ده‌ره‌كى و دیڤه‌لانكێن وان یێن ناڤخوه‌یى ب ده‌لیڤه وه‌رنه‌گرن و قورتالكرنا وى خه‌لكێ ساده، دبیت ب باوه‌ریه‌كا باش و بژوین ئینابیت ل گه‌ل خوه تێكه‌لكرى بن.
سه‌ره‌راى كو نامێن من پشته‌ڤانیا حوكمه‌تێ نه ب روویێ راست ل كاركرنێ و ژپێخه‌مه‌ت كو حوكمه‌ت بجه بینیت كو ئه‌و پشكه‌كه ژ ملله‌تى، به‌ندێن وێ هه‌مى ل جهێ خوه یێ ئێكێ نه كو گۆره‌پانه و یا دوویێ ڤه‌دیتنا ئامرازێ پێكگۆهرینێ نه د چارچووڤێ مفا وه‌رگرتنێ ژ سه‌ربۆرێن به‌رێ كو ده‌سكه‌فتنن ل ژیانا راستى، داكو حوكمه‌ت مفایى ژێ وه‌ربگریت و پێشبێخیت و به‌رچاڤ بكه‌ت وه‌ك مه‌ره‌م و نموونێن زانست و زانینێ دبیت وه‌لاتیێن ساكار نه‌زانن.
و كاركرن ل سه‌ر گه‌نگه‌شه‌كرنێ ئێك ئێكه و ڤه‌گوهاستن و پێكگۆهرینا زانیاران و مفاى ژێ وه‌رگرتنا حوكمه‌تێ، ژبۆى شیانێن ئافراندنێن گوهۆرینێن هه‌مه‌جۆر سه‌ره‌راى چه‌ندایه‌تیێ. كو ئه‌و ل گه‌ل ره‌وشتێن خه‌لكى دگونجایى بن. د ڤێره دا فه‌ه‌ر حوكمه‌ت و وه‌لاتى هزار هزرا بۆ ره‌وشا گشتى یا ل وه‌لاتى بكه‌ن، نه‌خاسمه كو ئه‌م دزانین ل ڤى سه‌رده‌مى رێڤه‌برنا ده‌وله‌تى بوویه زانسته‌كێ هه‌مه‌جۆر و هونه‌ر و داهێنان و ئه‌ڤ زانسته ل ژێر سه‌ربۆر و بریار ل سه‌ر دانێ یه، ل به‌رامبه‌ر ته‌كه‌زیێ ل سه‌ر زانینا ل به‌رده‌ستێ هه‌ڤوه‌لاتیان و یێن ژلایێ سه‌نته‌ر و سازیێن راوێژكاریێن ناڤخوه‌یى یان ئینانا وێ ل ده‌رڤه. ئه‌ركێ ده‌وله‌تێ (حوكمه‌تێ) یه حه‌زێن هه‌ڤوه‌لاتیان سه‌قا بكه‌ت و ل سه‌ر كارگێریه‌كا سه‌ركه‌فتیا ساناهى و بله‌ز و هونه‌رێ سه‌ره‌ده‌ریا ده‌روونیا مرۆڤی راهێنانا پێ بكه‌ن، ب تایبه‌ت فه‌رمانبه‌ران و ده‌ستنیشانكرنا ساناهیترین رێ بۆ كارگێریێ و داكو مفا ژ وه‌رگرتنا ده‌مێ وه‌ربگرن به‌راور ل گه‌ل ده‌مێ وه‌رگرتنا ده‌ستهه‌لاتێ و د ڤێره دا دێ شێین زۆر تشتان بده‌ستڤه ئینن، ئێكه‌م: ئاماده‌كرن و پێشخستنا كارمه‌ندان پشتى خواندنا دلسۆزیا وان، چونكى حوكمه‌ت و ئه‌وێن دگه‌ل دا د سه‌ركه‌فتى نینن، هه‌كه هه‌لگرێن ڤێ چه‌ندێ نه‌بن و ب دلسۆزى و پاقژى و بیرمه‌ندى و سه‌ره‌ده‌ریا راستا كارگێریێ ل گه‌ل نه‌بن.
ئارمانجا هه‌ر حوكمه‌ته‌كێ ئه‌وه بنه‌مایێن ئێمناهیێ و ئاشتیێ و راستیێ و دادوه‌ریێ و ئازادیێ و دابین بكه‌ت و ئه‌ڤ ئاسانكاریه د چارچووڤێ هشیاریا راست و پێشڤه‌چوونێن به‌رده‌وام و به‌رهه‌مهێنه‌ر بن و دیرۆكا نه‌ته‌وان سه‌ربۆرێن كه‌سایه‌تیێن به‌رنیاس بووى د ئاڤاكرنا وان نه‌ته‌وان بۆمه ڤه‌دگێریت و هیڤیخوازین ئه‌ڤ حوكمه‌تا مه سه‌ربۆكرى ئێك بیت ژ حوكمه‌تێن به‌رچاڤ بۆ ده‌ربازبوونێ ژ پێشڤه‌چوونێن ناڤخوه‌یى و بۆ ده‌رڤه‌یى و ببیته نموونه‌كێ دیار كو سه‌رهاتى پێ بێنه گۆتن و خه‌لكێ وێ ل ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ شانازیێ پێ ببه‌ن و بشۆپینن. رێك ژى زۆر یا ب ساناهى یه ئه‌و ژى ب زێده‌كرنا پێشكێشكرنا خزمه‌تا و ئاڤاكرنا ئامرازێن پێكگه‌هشتنێ و باوه‌ریێ و ڤه‌دیتنا ده‌لیڤێن پترێن كاركرنێ بۆ هه‌ڤوه‌لاتیان ل دووڤ بنه‌مایێن زانستى و ئابوورى و مرۆڤایه‌تیا دادوه‌ریانه كو هه‌مى كه‌سێن هه‌ژى ڤه‌بگریت و درێغیێ به‌رامبه‌ر كه‌سێن واسته‌كاریێ دكه‌ن و یێن بجه دئینن.
بۆ نموونه خێزانه‌كێ سێ چار كه‌سێن لێ هاتیه دامه‌زراندن وه‌ك فه‌رمانبه‌ر و خێزانه‌كا دیتر ژى هه‌مان مه‌رج و سالۆخه‌ت هه‌نه و كه‌سێ وێ نه‌هاتیه دامه‌زراندن، ب ساده‌یى چونكى چ واسته نینه.
و كاركرن ل سه‌ر هاندانا به‌رهه‌مئینانا ناڤخوه‌یا تایبه‌ت و هه‌مى جۆر و پێدانا قه‌رێن ب مه‌رجێن هه‌ژى كو بێ جوداهى هه‌مى هه‌ڤوه‌لاتیان ڤه‌بگریت و به‌رخۆرى و زه‌ڤى و زارێن ده‌وله‌تێ د رێیا ئاگه‌هدارى و ل سه‌رئێك زێده‌كرنێن ئاشكرا بن كو لیژنه‌ك یان لیژنێن سه‌ر ب نڤیسنگه‌ها جه‌نابێ وه یێ به‌رێز سه‌رپه‌رشتیێ لێ بكه‌ت، ژبۆى بجههاتنا دادوه‌ریێ و ده‌ستپاكیێ و قازانج بۆ وه‌لاتى و خه‌زینا ده‌وله‌تێ بزڤریت و دادوه‌رى و ده‌ستپاكى و به‌رچاڤ روونى د هه‌مى تشتان دا دابین ببیت و كه‌سێن شكدار بێنه دووركرن و ڤه‌گۆهاستن یان ب فه‌رمانا كارگێرى ئه‌ركێن وان ب كه‌سێن خودان شیان و دلسۆز و پاك بهێنه سپاردن، داكو ببنه په‌ند بۆ خه‌لكه‌كێ دیتر، ئه‌وێن هه‌مان كه‌سایه‌تیا لاواز بۆ كرنا كارێن نه هه‌ژى و كاركرن ل سه‌ر پێشخستنا ژێرخانا ئابوورى و ده‌ربازبوون ژ قه‌یرانێ، ئابوورى یێن نهو و داهاتى و گرنگیدان ب هه‌مى كه‌رت و كاروبارێن زڤراندنا داهاتى بۆ خه‌زینا ده‌وله‌تێ و ل سه‌ر وه‌لاتیان بهێته خه‌رجكرن و هه‌مى بكه‌ڤیته د خزمه‌تا وان دا.
بجهئینانا ڤان كار و هۆربینیا و دادوه‌ریێ ئاسانكارینه بۆ حوكمه‌تا وه یا چاك و بهێز بۆ گه‌هشتن ب ئه‌نجامێن سه‌ركه‌فتى و به‌رچاڤ و گه‌هشتنا كوردستانێ ب خه‌ونا خوه و سه‌ربۆرێن جیهانێ ل سه‌ر وێ چه‌ندێ دیده‌ڤانن وه‌ك ده‌وله‌تێن د ئاسته‌كێ بلندێ ئابوورى دا د هه‌مى لایانڤه وه‌ك مالیزیا و سنگافۆرا و كووریا باشوور و توركیا…هتد.
و پێدڤیه پێرابوون ل چارچووڤێ هه‌روه‌یى و ئۆتۆماتیكى دا ده‌رباز ببین، بۆ پلانا ساخله‌می داهێنه‌ریا ئاڤاكه‌ر و پشتبه‌ستنێ ب خواندن و ڤه‌كۆلین و راوێژێن به‌روه‌ختێن هه‌مه‌جۆر و كوور و ژدل بكه‌ن و ئه‌ڤه باوه‌ریا مه و هه‌مى خووشك و برایێن وه‌لاتیێن وه‌یه ب هه‌وه، بۆ ده‌ستنیشانكرنا هه‌ر كاره‌كێ ژپێخه‌مه‌ت رابوونه‌ڤێ ئه‌وا هوون ڕه‌وا ببینن.
دیسا ئه‌ڤه‌ژى زۆرا ب ساناهى یه ب مه‌رجێ ل ئاماده‌كاریێن مرۆڤێن سه‌ركه‌فتى و شاره‌زا د تایبه‌تمه‌ندیان دا ل گه‌ر خودان سه‌ربۆر و بیرمه‌ندیێ و دلسۆزیێ ژپێخه‌مه‌ت رێڤه‌برنا ده‌وله‌تێ رێیه‌كێ ببه‌ینێ.
و ل سه‌ر بنه‌مایێ ده‌ستنیشانكرنا عه‌شیره‌تگه‌رى و ده‌ڤه‌ركى نه‌بیت، یان ئه‌ز مفادارتر بن ل ئه‌وێ زێده‌تر پێشكێش بكه‌ت دوور ل به‌ركه‌فتى و شیانا و به‌رژه‌وه‌ندیا وه‌لاتێ مه كوردستانا خۆشتڤى و هه‌جه‌دارى ده‌ستوورێ دده‌نه قه‌ده‌غه‌یان و بۆ نموونه ئاڤاكرنا قوتابخانه و خه‌سته‌خانێن سه‌رده‌م ژ پێدڤیێن ژیانێ نه و د چارچووڤێ پرۆگرامه‌كێ ئاست بلندێ په‌روه‌رده‌یى و ساخله‌می و هه‌بوونا خواندنه‌كا ساخله‌م و پێدڤیێن ساخله‌میا دروست دێ بینه خودان وه‌لاتیه‌كێ ساخله‌م و حوكمه‌ته‌كا ساخله‌م.
نه‌كه‌ڤینه د ده‌ستێ گه‌نده‌لكار و نه‌هنگێن گه‌نده‌لیێ و قونده‌رچیێن (گرێبه‌ندێن) فاشل دا، وه‌ك پرۆژێن خوه یێن شكه‌ستى ل به‌رامبه‌ر خه‌رجی و بهایه‌كێ زۆر. ئه‌ڤه‌یه بنه‌مایێ هه‌مى حوكمه‌تان. گرنگیدان ب كه‌رتێن په‌روه‌ردێ و خواندنێ و ساخله‌مى ب دامه‌زراندنا پرۆگرامه‌كێ پێشكه‌فتى بۆ پشتگیریا په‌روه‌ردێ، دێ داخوازیێن نهۆ یێن وه‌لاتیان گوهۆریت و زۆر ساناهى یه د چارچووڤێ ئه‌ڤا مه به‌رى نهو به‌رچاڤ كرى كادرێن داهێنه‌ر و هه‌ژى به‌رهه‌ڤ بكه‌ین ب خولێن تایبه‌تمه‌ند و به‌رهه‌ڤكرنا به‌رده‌وام، ئه‌ڤ به‌رهه‌ڤیا به‌رده‌وام مرۆڤێن سه‌ركه‌فتى و باوه‌ر بخوه‌بوویى و كاركرنا ب گرۆپ دئافرینیت و زۆر ژ وان دێ ڤى ئاستى ده‌رباز كه‌ن بۆ داهێنان و ئه‌فراندنێ و جوره‌كێ ته‌ناهیێ و ژبیركرنا برینا و زڤراندنا هیڤیان و ئاماده‌كرنا وى داكو ببیته چرایه‌ك بۆ ل سه‌رچوونێ و ئه‌ڤه بۆ وێ حوكمه‌تێ ببیته پالپشت بۆ پتر تێكهه‌لبوونێ ل گه‌ل هه‌ڤوه‌لاتیان و ده‌ستێن خوه بێخن ناڤ ده‌ستێن حوكمه‌تێ دا و خوه ب پشكه‌كا نه دابڕایى ل وێ ببینن. و سه‌ركه‌فتنا حوكمه‌تێ و به‌رده‌وامی و به‌رچاڤبوونا وێ بۆ وێ و هه‌مى هه‌ڤوه‌لاتیان دهێته هژماركرن. د ڤێره دا حوكمه‌ت دبیته زێره‌ڤانێ هه‌ڤوه‌لاتیان و وه‌لاتى ژى دبنه چاڤێن حوكمه‌تا خوه یا خۆشتڤى كو لایه‌نێن ئه‌رێنى و نه‌رێنێ تێرا ببینن و وه‌لاتى ژى دێ بنه ده‌ست و هه‌ستێن داهێنه‌ر.
ل ڤێره ئه‌ڤ ره‌وشا سه‌قامگیر لێ له‌زه‌تێ ده‌ته مرۆڤى و ژلایه‌كى ئاسانكارینه بۆ حوكمه‌تێ كو كارناما خوه بجه بینیت، ئه‌و حوكمه‌تا پێدڤى ب بجهئینانا كارناما خوه هه‌ى و ژلایه‌كێ دى ڤه، دێ بێده‌نگیا رێژه‌یى ل وه‌لاتیان خوازن داكو ل بینه‌ریێ بێنه ڤه‌گۆهاستن بۆ پشكداریێ د ئاڤاكرنا ده‌وله‌تێ و د هه‌مى بووارێن جڤاكى و سیاسى و ره‌وشه‌نبیرى و ئه‌ڤ پشكداریه بێ هه‌كه نابیت به‌لكى دێ د رێیا زانین و سه‌ربۆران بیت و ب وان پاڵده‌رێن هزركرنا ساخله‌م ل گیانێ ساخله‌م دا دێ هێته ئافراندن و هیڤیێن مرۆڤى ژى ژ یانێ دا دێ زێده‌بن ب گاڤێن دروست و دلڤه‌كه‌ر و خۆیاكرنا شیانێن بلند ل سه‌ر هه‌ڤكارى و پشكداریێ ده‌ست بده‌ست دگه‌ل ده‌وله‌تێ، ب مه‌رجێ ناسناما وى یا پابه‌ندبوون و قوربانیێ و دلسۆزیێ نه‌هێته ژبیركرن.
هیڤیخوازین حوكمه‌ت ژ جۆرێن نایاب بیت داكو وه‌لاتیێن وێ ل سه‌ر رێیا وێ بچن مینا دایك و بابێن دلۆڤان و مامۆستایێن په‌روه‌رده‌كار ئه‌وێن زارۆ و قوتابى زارڤه‌كرنا وان دكه‌ن. له‌وما هه‌كه هوون د زیره‌ك و شاره‌زا بن گه‌لێ وه‌ژى دێ وه‌كى وه بیت. چونكى ملله‌ت ب حوكمه‌تێن وێ دهێته پیڤان و حوكمه‌ت ژى ب ملله‌تێ وێ دهێته پیڤان. ئه‌ى ملله‌ت هوون د زیره‌ك بن داكۆ حوكمه‌تا وه یا نهو ژى یا زیره‌ك بیت، ئه‌ى حوكمه‌تا باش تۆ چه‌ندا دانه‌ر و دادوه‌ر و تایبه‌تمه‌ن و جوان بى، وه‌لات و وه‌لاتیێن ته‌ژى، دێ دانه‌ر و جوان و باش بن..، ئه‌ى خووشك و برایێن كوردستانا دایكا خۆشتڤى و هه‌ڤال و هۆگرێن خودان وژدان و هه‌ڤكارێن مه ل هه‌ر جهه‌كێ جیهانێ بن و هه‌مى ڕه‌گه‌رێن ئاده‌م و حه‌وایێ هوون هه‌مى هه‌رده‌م به‌خته‌وه‌ر و پاراستى و راست و پێشكه‌فتى و داهێنه‌ر بن.
