گونجاندنی قانوونی ژ ساخته‌كاریا حزبی
فازل میرانی
وه‌ك به‌رده‌وامیدان بۆ دو گۆتارێن پێشتر كو ل داویێن سالا ٢٠٢٣دا هاتینه به‌لاڤكرن، ب دروست ژی بابه‌تێ (ئارمانج و خه‌مخۆری د سیاسه‌تێ دا) یه، كو ئه‌ڤى بابه‌تى وه‌ك شاهدحال و به‌لگه‌نامه‌یه‌ك بۆ دێكۆمینتكرنێ هه‌لدگرم، ئه‌ڤه ژى لسه‌ر هه‌لوه‌سته‌كى ژ ڕوودانێن زۆر كو ب سه‌ر وه‌لاتى دا بۆرینه و دبۆرن، ڕه‌نگه ژى ب جۆره‌كێ هێزه‌كى یان هێزه‌كا كێمتر ل سه‌ر كاریگه‌ریا خوه بۆ سه‌ر میناكا سیاسی و كارگێری به‌رده‌وام بیت، ئه‌ڤه چه‌نده ژى ب مه‌رجه‌كى دهێته كرن كو هنده‌ك ژ بڕیارده‌ران وه‌سا هزر دكه‌ن كو ده‌ستكه‌فت ژ جۆری ماده‌یێ میدیایى یه، واته ب مه‌زنكرنا په‌یڤینێ و گوهارتنا چالاكیا ئاسایی یا كارمه‌ندى كو ببیته نووچه، و شرۆڤه و پێنگاڤه‌كا پێشكه‌فتنێ.
به‌رى ده‌مى من ل دۆر گرێبه‌ستا ده‌ستووری نڤیسابوو و ئه‌و یاسا و ڕێسا و ڕێنما و یاده‌شنامه‌یێن ژێ ده‌ردكه‌ڤن، و ل ڤێره ژى دا سه‌رنجێ بۆ هندێ ڕادكێشم كو ئه‌و ده‌سهه‌لاتا بڕیارێن جڤاتا سه‌ركردایه‌تیا شۆڕشێ یێن كو دهێنه سه‌پاندن، دبنه وه‌كو شكه‌ستنه‌كا سیاسی و دادوه‌ری كو چو بنگه‌هه‌ك شه‌فاعه‌تێ بۆ ناكه‌ت (قانوون قانوونێ دهه‌لوه‌شینیت)، چونكو ڕژێم هه‌ر ڕژێمه‌كا هه‌بیت، چو ئه‌و بهانه‌یا بێچاره‌ییا خوه ژ ده‌ركرنا قانوونان قه‌بوول ناكه‌ت كو وان قانوون و بهانه‌یان یێن كو بۆ دژایه‌تیكرنا ده‌سهه‌لاته‌كا ژناڤچووى دهه‌لوه‌شینیت، ڤێجاچ ئه‌و هه‌لوه‌شاندن د ناڤخویی بن، وه‌كو شۆڕشان یان كۆده‌تایان، یانژى ده‌ره‌كی، وه‌كو هێرشكرن و داگیركرن.
خۆیایه كو ئه‌گه‌ر فاكته‌رێ نێڤده‌وله‌تی یێ ئه‌مریكی و ئه‌و كه‌سانێن هه‌ڤپه‌یمانی وان نه‌بانه، ڕژێما پێشین یا ئیراقێ ل واقع دا ژناڤ نه دچوو، ئه‌ڤ بابه‌ته هاته ڕوودان، ڤێجا چو مه قه‌بوول كربیت یان نه، ئه‌ڤه مێژوویه‌كه كو نكۆلى لێ ناهێته‌كرن، و ئه‌م و هه‌ڤپه‌یمانێن خوه یانژى ئه‌و و ئه‌م؛ یان ئه‌م وه‌كو هه‌ڤپه‌یمانێن ئه‌وان (داكو كه‌س هه‌سته‌كێ ل به‌رامبه‌ر بناڤلێكرنان نه‌كه‌ت) مه مێژوویا خوه ب خه‌باته‌كا درێژخایه‌ن هه‌یه و لاپه‌ڕێن تێكگه‌هشتێ و ئاگربه‌ستان هه‌نه، به‌لێ پیڤاژۆیا هه‌مى بابه‌تان ب ئه‌وى شێوه‌یێ وه‌كو خوه بدوماهی هات ژ به‌ر فاكته‌رێن خۆیانى و بابه‌تیانه و بنه‌مایێ وان ژى ئه‌قلیه‌تا حكومرانیێ بوو.
پێدڤى بوو د ناڤ ئه‌ڤان دێڕان دا بۆ پێشكێشكرنێ كو بۆ خوێنده‌ڤان وى/وێ، ڕۆهن بكه‌م كو ساخته‌كاریه‌ك هه‌یه ڕژێمێن پێشین پێ رادبوون و تێكه‌له‌یه‌ك ژ ئه‌ندامێن سیاسی و حزبی و ئیداری د كارێ خوه دا و بۆ درێژه‌دان بۆ مانا خوه ب ڕێیا چالاكیه‌كا تاكه‌كه‌سی یان ب ڕێیا قه‌واره‌یێ خوه داكو بكارن بگه‌هنه وى پێگه‌هی و پله‌یێ كو تێدا نه‌ریتێ لێپرسینێ ژێ نه‌هێته‌كرن و ل سه‌ر وێ كریارا ب تاوان به‌رده‌وام ببیت كو ب وێ كریارێ وى پێگه‌هى بۆ خوه بهێلیت و به‌رده‌وام بریار و ره‌فتار د ده‌ستێن وى دا بمینیت كو ئه‌و نه مافێ وینه.
ساخته‌كاری واته: بكارئێنانا خاپاندنێ ل هه‌مبه‌ر سه‌رێ كه‌سه‌كى كو بكه‌ڤیته د شاشیه‌كێ دا كو وه‌لێدكه‌ت ببیته لایه‌نه‌كێ گرێبه‌ستێ. و ب گونجانه‌كا قانوونی، گه‌ر مه بڤێت ئه‌ڤێ بۆ سه‌ر یاریزانێن حزبی و سیاسى یێن ناسیار جه ب جه بكه‌ین، كو ب كریارێن تۆقاندن و به‌رتیلدانێ پشتگوه بێخین، ئه‌ڤجا چه‌ندین پڕۆپاگه‌نده ده‌رچووینه و ده‌رده‌چن، و پیڤاژۆیه‌كا زه‌به‌لاح هاتیه ئه‌نجامدان و دهێته نجامدان، هه‌موو ژى ژ مالیه‌تا گشتی دارایی هاتیه برێڤه‌برن، كو ب بابه‌تین وه‌همی بۆ پتریا خه‌لكى هاتینه نیشادان و به‌رده‌وام دهێنه نیشادان كو ئه‌و خه‌لكى پالڤه‌دایه و دهێته پالڤه‌دان بۆ ڕاكێشانا كه‌سان كو چو سازیه‌كا خزمه‌تگوزاری ئاڤانه كریه نه‌كو ده‌وله‌ته‌ك ئاڤاكربیت.
دێ ڤه‌گه‌ڕیێم بۆ گونجاندنا پێناسه‌كرنێ، كو تێدا دیاردبیت هه‌ڤوه‌لاتی ئه‌و كه‌سه یێ كو گرێبه‌ست گرێدا بیت، واته قه‌بوول كریه، كو ببیته لایه‌نێ بكڕ یان لایه‌نه‌كێ بێده‌نگ ل سه‌ر كالایه‌كا سیاسی یان حزبی، كو ئه‌ڤه ژى شه‌رعیه‌ته‌كه بۆ نوونه‌رایه‌تیكرنا وى ژ لایێ دوویێ ڤه د ناڤ گرێبه‌ستێ دا، و ل شوینا كو كالا هه‌ڤوه‌لاتیبوونه‌كا خوه‌دى ته‌ڤایا مافێن خوه بیت، یا بوویه جهێ شه‌رمزاریێ و وه‌كو كێموكۆریه‌ك ژ ڕوویێ ژیبوونا نه‌ته‌وه‌یی ڤه جاره‌كێ، و یا تائیفه‌گه‌ر ژى جاره‌كا دى، هه‌روه‌سا حزبی ژناڤ تائیفه‌گه‌ریێ دا، و لایه‌نگیرى بۆ هێزه‌كا ناڤچه‌یى یان نیڤده‌ولى.
د لۆژیكا دروست دا شه‌رمه‌زارییه كو كریار ژ حسێبا وه‌ختى بهێته جوداكرن، وه‌ك چاوا كریار بێی وه‌خت دره‌وه، و بیست سال ژ حوكمڕانیێ بۆ چاره‌سه‌ركرنا ئاریشه‌یان كێم نینن، ته‌نانه‌ت ئه‌وێن كو خودانێن ده‌سهه‌لاتا بیست سالێن ده‌ربازبووی ژى دا دروست كرین.
میناك ساخته‌نه‌كرنێ:
ل كورستانێ، ڕژێمێ و ئامرازێن وێ یێن سیاسی و به‌شه‌رى و هزرى وێرانكاریه‌كا واقعی و ڕاستیه‌ك بۆ مه ل پاش خوه هێلایه، و ب گرێبه‌ستیا كۆڕێن گه‌لێ مه ل گه‌ل مه، ئه‌م شیایین د ماوه‌یه‌كێ گونجاى دا چاكسازیێ بكه‌ین و ب هزاران ده‌ستكه‌فتان جه ب جه بكه‌ین، واته، ب بێى توندڕه‌وی د بیروڕیان دا، كو سه‌ره‌ڕای كاریگه‌ریێن توند ل ناڤخوه، ل ئیراقی و ل ناڤچه‌یی و نیڤده‌وله‌تی، ژ دو دۆرپێچان و هێزه‌كا كاریگه‌ر، شكاندنا ئیراده‌یان و كێمییا سه‌رچاوه‌یان، شه‌ڕێن ناڤخوه‌یی، به‌رفره‌هبوونا ئه‌دایا فره‌حزباتیێ، به‌رته‌نگیێن هه‌لپه‌ڕست، سه‌ره‌ڕای ئه‌ڤێ هه‌میێ ده‌رئه‌نجام یا قه‌بوولكرى بوو، نا بێژم نایاب بوو داكو ب لایه‌نگریێ تۆمه‌تبار نه‌بم، و ل ناڤ ئه‌وى ده‌رئه‌نجامێ قه‌بوولكرى، مه بژاره‌یا خوه كر و مه ژ بۆ سیسته‌مه‌كێ فیدرال بۆ ئیراقێ كار كر.
ل ده‌مێ كو هنده‌ك جه ل هه‌ولێرێ دهێنه بۆردومانكرن و دهێته گۆتن كو جهێن ده‌زگه‌هێن هه‌والگریێن بیانیاییه، ده‌مێ كو بۆردومان ب فڕۆكه‌ێن بێ فڕۆكه‌ڤان ژ ئاراسته‌یه‌كا ناڤخوه‌یی ڤه دهێته ئه‌نجامدان، ده‌مێ كو ژ لێكۆلینێن بێلایه‌ن ڤه دهێته دیاركرن كو ئارمانج مه‌ده‌نینه یان سه‌ربازینه و ب ئاگه‌هداریا حوكمه‌تێ، كو مه‌ره‌م ژ لێدانێ ئه‌و بیت كو جهبه‌جهكرنا ئۆمێدێن ده‌وله‌ته‌كێنه و ته‌حه‌دایه بۆ ده‌سهه‌لاتا قانوونێ: د گه‌ل دا فاكته‌رێ هاندانێ ل دژی پێكهاته‌یه‌كێ مللى، ئه‌رێ من مافێ هندێ نینه پسیارا سه‌رچاوه‌یێ كڕینا فڕۆكه‌یا بێ فڕۆكه‌ڤان بكه‌م و نه‌بوونا ئه‌و هه‌ولێن ئه‌منی كو ژ پاره‌یێ خه‌لكى دهێته خه‌رج كرن، كو تێچوویێ فراندنا وان و ئه‌وێن كو دفڕینن ژ نانه‌كێ كوردی، یان عه‌ره‌بى یان توركمانى دهێته بڕین؟ پاشى ئه‌رێ من ئه‌و ماف نینه تێبگه‌هم كو ئه‌وێ ئه‌و كالا و به‌ڵێن و سۆز و ده‌ستكه‌فتێن وه‌همی ب ساخته‌كاری دایین، هه‌ر ئه‌و كه‌سه یێ كو ژ ده‌سه‌لاتا شه‌رعی ب هێزتر كه‌فتى كو مه پشتگیری لێ كرى و پشتگیریێ لێ دكه‌ین؟
په‌یڤین ژى هێشتا دێ به‌رده‌وام بیت…
و/ ئه‌ڤرۆ
