وه‌رگرتنا باجێ ل خالێن گومركى ل گه‌ل پارێزگه‌هێن هه‌رێمێ, نه‌یا قانوونى و دستوورى یه!
داهاتێ ڤان خالێن سنۆرى ل گه‌ل هه‌رێمێ, وه‌كو ئه‌نترنالتیڤه‌كێ یه بو وێ ئابلووقا ئه‌مریكا دانایه سه‌ر ئیرانێ
شڤان نێروه‌یى
ژبۆ قانوونه‌ك و پره‌نسیپه‌ك بنه‌جهـ, كو بگونجیت دگه‌ل دوكیۆمێنته‌رێن ئه‌نجوومه‌نێ هاریكاریێن گومركى یا برۆكسلێ.
هه‌روه‌سا ژبۆ ئێكگرتنا قانوونێن عه‌ره‌بى, دچارچووڤێ وێ رێككه‌فتنا ئێكگرتنا ئابووریا عه‌ره‌بى و گونجاندنا رێككه‌فتنا ئه‌حكامێن ڤه‌گوهاستنێ (ترانزێت) د ناڤبه‌را ده‌وله‌تێن عه‌ره‌بى دا, ئه‌ڤا عیراقێ ئیمزا و په‌سه‌ندكرى ل ژێر قانوونا هژمار(35) یا سالا 1978ێ.
له‌و د وى ده‌می دا رژێما گۆربه‌گۆر, ل گۆر پلانه‌كێ كو بگونجیت بۆ پتر پێدڤیا رژێمێ و شۆره‌شێ و وه‌رار و گه‌شه‌پێدانا وه‌لاتى.
رابوو د ئێكه‌م هه‌مواركرنا قانوونا گومركى دا, ئه‌وا ل ژێر هژمار (56) یا سالا 1931, ئه‌ڤـ قانوونه هاته راستڤه‌كرن, ل ژێر هژمار (23) یا سالا 1984, كو (271) به‌ند و تێكستان پێكدهێت.
ناخوازین ب شێوه‌یه‌كێ تێروته‌سه‌ل به‌حسێ ڤێ قانوونێ بكه‌ین, لێ دێ ئاماژێ ب هنده‌ك به‌ند و رێنما و تشتێن گرنگ ده‌ین.
ل گۆر به‌ندێ (270) ژ ڤێ قانوونێ, دبێژیت: دروسته رێنما و ئه‌نزیمه وه‌كو كار ئاسانى, ژبۆ جێبه‌جێكر ئه‌حكامێن ڤێ قانوونێ بهێنه ده‌ركرن.
بۆ نموونه رێنمایێن هژمار (11,9,7,6, 12, 13) یێن سالا 1984, ل سه‌ر ده‌مێ رژێما ژناڤچوویى.
نه‌خاسمه پشتى پشتى كه‌تنا ژێمێ ل رێككه‌فتى 9/4/2003, ب شێوه‌یه‌كێ به‌رده‌وام رێنما و بریار ل سه‌ر باجان دهێنه ده‌ركرن, ژلایێ حوكمه‌تا ناڤه‌ندى ڤه.
ل سه‌ر هنارده‌كرن و هاورده‌كرنا هه‌موو كه‌لوپه‌له‌كێ و كالایه‌كێ, دهێته د ناڤـ عیراقێ دا, كو بگونجیت ل گه‌ل سیاسه‌تا بلندا وه‌لاتى و پرسا بازارێ ئازاد و گه‌شه‌پێدانا ئابوورێ وه‌لاتى ب گشتى و ئاڤه‌دانكرنا عیراقێ ژلایێ كۆمپانیێن بیانى ڤه.
بۆ نموونه بریارا ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران یا عیراقێ یا هژمار(412) یا سالا 2012, ژبۆ پرسا هاورده‌كرنا (استیراد) ترومبێلان و خشتێ به‌شێ ئێكێ و دووێ, ژ رسۆماتیێن گومركى ب قانوونا پێناسا گومركى, یا هژمار (22) یا سالا 2010.
و هه‌ر بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ قانوونا سندۆقا (ادخار) یا گومركى هاته ده‌ركرن ل ژێر هژمار( 35) یا سالا 2012.
هه‌روه‌سا رێنامیێن حوكمه‌تا ناڤه‌ندى یێن سالا 2017, ل سه‌ر هه‌موو جۆره كه‌لوپه‌له‌كێ و كالایه‌كێ و دانانا بوهایێن باجا ترومبێلان.
نه‌خاسمه پشتى سه‌پاندنا باجێ ل سه‌ر ترومبێلان ب رێژا 15% ـ 25%, كو ژ(97) خالان پێكدهێت, ب شێوێ خشته ل گه‌ل دیاركرنا رێژا وان هه‌موو كه‌لوپه‌ل و كالایان, كو ده‌ست پێدكه‌ت ژ5% ـ 30%.
ئه‌ڤا هاتیه ده‌ركرن ل رێككه‌فتى 15/10/2017, ژ لایێ رێڤه‌به‌رێ گشتیێ ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران ڤه ب وه‌كاله‌ت.
ژ لایه‌كێ دیڤه و ژ به‌ر كو ئه‌ڤـ قانوونه گه‌له‌كا كه‌ڤنه و ناگونجیت بۆ ڤى سه‌رده‌مى, بۆ پرسا وه‌رار و گه‌شه‌پێدانا ئابوورێ عیراقێ ب گشتى, نه‌خاسمه پشتى دانانا دستووره‌كێ هه‌رده‌مى بۆ عیراقا فیدرال سالا 2005.
له‌و دادگه‌ها بالا یا عیراقى, به‌ندێ(176/برگا ئیك) ژ قانوونا گومركى یا هژمار (123) یا سالا
پشتى ئه‌نجامدانا پرۆسێسا ریفراندۆمێ ل هه‌رێمێ ل رێككه‌فتى 25/9/2017, ژوان كۆمه‌كا سزایێن نه قانوونى و دستوورى یێن حوكمه‌تا ناڤه‌ندى سه‌پاندیین ل سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ.
ئێك ژ وان سزایان حوكمه‌تا ناڤه‌ندى گۆت دڤێت هه‌موو خالێن سنۆرى یێن هه‌رێمێ هه‌ین دگه‌ل ده‌وله‌تیێن جیران, دڤێت راده‌ستى حوكمه‌تا ناڤه‌ندى بكه‌ن و راسته‌وخوه سه‌رپه‌شتیاریێ ل سه‌ر داهاتێ وان خالان بكه‌ت, هه‌موو داهات بۆ حوكمه‌تا ناڤه‌ندى بهێت!
پاشان ژكێشه و ئالۆزیێن حوكمه‌تا ناڤه‌ندى و هه‌رێمێ و نه‌داگیران و راده‌ستكرنا ڤان هه‌موو خالێن سنۆرى بۆ ناڤه‌ندى و پرسا هه‌رێمێ ل گۆر دستوورى ب مافێ خوه دزانى.
سه‌ره‌دانا شاندێن هه‌ڤپشك ژهه‌ردو حوكمه‌تان, و ناخوازین بچین د ناڤه‌رۆكا وان رێككه‌فتان, لێ ل دووماهیێ هه‌ردو لایه‌ن ب دیالۆگێ و لێكتێگه‌هشتنێ گه‌هشتن رێگه چاره‌یه‌كا گونجاى بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا گشت هه‌ڤوه‌لاتیێن عیراقێ و كوردستانێ.
ل سالا 2018 و ل ڤێ دووماهیێ, حه‌شدا وه‌ته‌نى وبێ هیچ حسابه‌كێ بۆ حوكمه‌تا ناڤه‌ندى بكه‌ت, رابۆ بۆ دانانا هنده‌ك خالێن سنۆرى دگه‌ل هه‌رێمێ و سه‌پاندنا باجێ ل سه‌ر كۆمپانى و بازرگان و هه‌ڤوه‌لاتیێن هه‌رێمێ؟
ئه‌و ژى خالا د ناڤبه‌را پارێزگه‌ها نه‌یناوا دگه‌ل پارێزگه‌ها دهۆكێ, هه‌ژى گۆتنێ یه, داهاتێ ڤێ خالێ رۆژانه وه‌كو باج (500) ملیۆن دینارن؟
خالا د ناڤبه‌را پارێزگه‌ها كه‌ركووكێ ل گه‌ل هه‌ولێرێ, خالا (پردێ) بناڤه, داهاتێ ڤێ خالێ ژى رۆژانه (500) ملیۆن دینارن؟
خالا بناڤێ (قه‌ره‌نجیر) كو دكه‌ڤیته دناڤبه‌را پارێزگه‌ها سلێمانى و دگه‌ل پارێزگه‌ها كه‌ركووكێ یه, داهاتێ ڤێ خالێ یێ رۆژانه (200) ملیۆن دینارن؟
واته ئه‌گه‌ر ئه‌م داهاتێ باجا ڤان خالێن گومركى ب هه‌یڤانه بهه‌ژمێرین, دكه‌ڤیت ئێك ملیار و دووسه‌د ملیۆن دینار, واته هه‌یڤانه (30) ملیۆن دۆلار!.
ل ڤێره دیاردبیت كو پاره‌كێ ئێكجار زوور, بۆ حه‌شدا وه‌ته‌نى دچیت و نازڤریت بۆ حوكمه‌تا ناڤه‌ندى؟
بۆ نموونه ل گۆر گرافیكه‌كێ كه‌نالێ (24) كوردستان كۆمپانیه‌كا شه‌ربه‌تێ, ئه‌گه‌ر بهێته هه‌رێمێ دێ پێنج ملیۆن و هه‌شت سه‌د هزار كریار هه‌بیت.
لێ ئه‌گه‌ر بچیته عیراقێ, دێ سیهـ ملیۆن و پێنج سه‌د هزار كریار هه‌بیت.
ل ڤێره بێگومان دێ ئه‌ڤـ كۆمپانیه به‌رێ خوه ده‌ته عیراقێ, چونكى مفایێ وێ گه‌له‌كه به‌رامبه‌ر ئه‌و كۆمپانیه ل هه‌رێمێ كاربكه‌ت.
هه‌لبه‌ت ڤان هه‌موو جۆره خالێن گومركى, گه‌له‌ك ژبازرگان و هه‌ڤوه‌لاتیێن كوردستانێ, بێزار كرینه ژپرسا ئیزدیحامێ و رسوماتان و باجێ و بۆرینا ده‌مى و سرایێ, چونكى چار خال ب تنێ یێن بیڤانێ نه (وزان) و ده‌هـ خال ژى زالگه‌هن؟
بێگومان و خالا مه دڤێت دوپاتیێ ل سه‌ر بكه‌ین و دیاربكه‌ین, ئه‌وژى ئه‌ڤـ هه‌موو خالێن مه گۆتین, نه دقانوونى و دستوورینه؟
چونكى ل گۆر قانوونا گومركى یا هژمار(123) یا سالا 1984, به‌ندێ (1/ برگا 11) دبێژیت: هێلا گومركى, ئه‌و هێله ئه‌وا سنۆرێ كۆمارا عیراقێ ژێكجودا دكه‌ت دگه‌ل ده‌وله‌ته‌كا دى و هه‌روه‌سا سنۆرێ ده‌ریایى ژى دگه‌ل عیراقێ.
واته ئه‌ڤـ خالێن گومركى ئه‌ڤێن مه گۆتین و دیاركرین د ناڤبه‌را سنۆرێن پارێزگه‌هێن ئێك ده‌وله‌تن, نه‌ك دو ده‌وله‌ت, له‌و نه‌یا قانوونینه؟
ژلایێ دستوورى ڤه ژى, ل گۆر به‌ندێ (28/ برگا ئێك) دبێژیت: نابیت بهێنه سه‌پاندن باج و رسومات و ناهینه هه‌مواكرن و نه نه‌چارى و ناهینه لێبۆرین, ب تنێ ب رییا قانوونێ نه‌بیت؟
واته ئه‌ڤا حه‌شدا وه‌ته‌نى دكه‌ت, نه‌یا دستوورى یه, ب میزاجێ خوه‌یه, چونكى رۆژه‌كێ دێ وه‌رگرن رۆژه‌كى نه, ل هنده‌كا وه‌رگرن ل هنده‌كیێن دى نه؟
ووه‌كى مه گۆتى, ئه‌ڤـ هه‌موو سه‌رپێچینه, چونكى نه‌یا دستوورى و قانوونى و پشت به‌ستنێ ل سه‌ر چوو رێنما و بریاران ناكه‌ن؟!
ئه‌وا جهێ پسیارێ, حوكمه‌تا ناڤه‌ندى ل سه‌ر ڤان خالێن نه قانوونى و دستوورى یا بێده‌نگه, و نه‌خاسمه بۆچى دادگه‌ها بلندا فیدرالى, ڤان خالێن نه قانوونى و دستوورى نا هه‌لوه‌شینیت؟
به‌لێ بۆ هند بریارێن ناڤه‌ندى یێن نه قانوونى و دستوورى ل سه‌ر هه‌رێمێ بێده‌نگ ما؟
له‌و ل گۆر باوه‌را من, ڤێ دادگه‌هێ باوه‌ریا خوه ژده‌ست دایه و پتر دادگه‌هه‌كا سیاسى یه؟
بێگومان ئه‌گه‌ر ئه‌ڤـ خالێن گومركى نه‌هێنه راكرن, دێ كارتێكرنه‌كا مه‌زن ل بازرگان و ئابوورێ هه‌رێما كوردستانێ كه‌ڤیت.
ب هزرا من گه‌له‌ك مه‌ره‌م ژدانانا ڤان خالێن گومركى و وه‌رگرتنا باجێ هه‌نه, لێ گرنگترینێ وان ئه‌ڤێن ل خوارێ نه:
1ـ حه‌شدا وه‌ته‌نى و حوكمه‌تا ناڤه‌ندى, ب شێوه‌یه‌كێ دڤێت بێژیته هه‌رێما كوردستانێ ئه‌م وه‌لاته‌كێ سه‌ربه‌خوه‌ینه و ڤێت باجێن سنۆرى ل سه‌ر هه‌رێمێ هه‌بیت؟
2ـ حه‌شدا وه‌ته‌نى دڤێت بێژیته بازرگان و به‌رهێنه‌ر و كۆمپانێن بیانى وه‌رن ل عیراقێ كا بكه‌ن.
3ـ عیراق بخو یا خوساره‌ته, چونكى ئه‌م هه‌موو دزانین ئه‌و ده‌ڤه‌رێن ل ژێر ده‌ست هه‌لاتا داعشێ وێران بووینه, و به‌لێنده‌ر و به‌رهێنه‌رێن هه‌رێمێ بڤێت بچن وان ده‌ڤه‌ران ئاڤابكه‌ن, ئه‌ڤه هه‌لبه‌ت ژبه‌ر ڤان جۆره باجان و ره‌فتارێن حه‌شدا وه‌ته‌نى, نه نه‌چارن بچن وان ده‌ڤه‌ران.
4ـ ژلایێ گه‌شتوگوزار ڤه, هه‌ر چه‌نده چو گه‌شتوگوزار ل عیراقێ نینه, لێ مه‌ره‌ما مه ئه‌و پارێزگه‌هێن نیمچه ئارامى لێ هه‌ى, كۆمپانى و گرۆپێن گه‌شتیارى, و ژبه‌ر ڤان جۆره باجان, دیسا نه نه‌چارن بچن عیراقێ.
5ـ دیسا مه‌ره‌ما حه‌شدێ ئه‌وه, كارتێكرنێ و دربه‌كێ دى ل گه‌شه‌كرنا ئابوورێ هه‌رێمێ بده‌ت و ب هزرا من دێ به‌رده‌وامیێ ده‌ته وێ قه‌یرانا ناڤه‌ندى دانایه ل سه‌ر هه‌ریمێ.
6ـ حه‌شدا وه‌ته‌نى بودجه‌كێ مه‌زن هه‌یه ل حوكمه‌تا ناڤه‌ندى, ل سه‌ر چو بنه‌ما ئه‌ڤـ باجا ڤان خالان ژى ب تنێ بۆ هێزێن حه‌شدا وه‌ته‌نى دچیت.
7ـ ب هزرا من وه‌كو سیاسه‌ت و هزرا ئیرانێ ل سه‌ر دانانا ڤان خالێن گومركى, مه‌ره‌م پێ ئه‌ڤى پارێ زه‌به‌لاح بده‌نه ئیرانێ ب شێویه‌كێ نهێنى, وه‌كو ئه‌نترنالتیڤه‌كێ ل سه‌ر وێ ئابلووقا ئه‌مریكا دانیته ل سه‌ر ئیرانێ بتایبه‌ت پشتى 5/11/2018.
له‌و پێدڤیه ئه‌مریكا ڤان خالێن نه قانوونى و دستوورى نه‌هێلیت و ب رژدى حه‌شدا وه‌ته‌نى ب هه‌موو گرۆپێن خوه‌ڤه سزا بده‌ت و ب رژدى دووڤچوونا ڤى داهاتى بكه‌ت.
چونكى بۆ زانیین, پرۆژێ ب قانوونیكرنا حه‌شدا وه‌ته‌نى پروژه‌كێ ئیرانى بوو وبۆ مه‌ره‌میێن خوه بوو و فشاره‌كا مه‌زن هه‌بوو ل سه‌ر په‌رله‌مانتارێن عیراقێ یێن شیعه مه‌زهه‌ب, ب تایبه‌ت رۆژا ده‌ركرنا ڤێ قانوونێ ل رێككه‌فتى 26/11/2016.
پێدڤى گۆتنێ یه, حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ و رێڤه‌بریا گشتیا گومركان ل هه‌رێمێ, ژحوكمه‌ت و په‌رله‌مانێ ناڤه‌ندى خواستیه.
ڤان خالێن نه قانوونى و دستوورى نه‌هێلیت, لێ دیاره حوكمه‌ت و په‌رله‌مانێ ناڤه‌ندى نه‌ویریت و نه‌شێت چو پیرابوونه‌كێ وه‌رگریت به‌رامبه‌ر حه‌شدا وه‌ته‌نى!
