مێر و وێره‌كن و بووینه قوربانى رێكه‌فتنان!
ئحسان ئامێدى
هه‌ڤركى و ركه‌بریا هه‌ڤسه‌نك ئه‌وه تیمێن هه‌ڤرك ب قانوون و رێنمایان چالاكیا خوه بكه‌ن كو هه‌مى تیمێن پشكدار هندى ئێك مرۆڤ و كه‌رسته هه‌بیت بۆ ئه‌نجامدانا به‌ریكانا خوه، و ئه‌ڤه بۆ هه‌مى جۆرێن یاریان، حه‌تا یاریێن گران ژى كو شه‌رێ ماسۆلكه‌یان و ئێشاندن ژى تێدا بیت دهێته بكارئینان، ل وى ده‌مى مرۆڤ پشتگه‌رمێ هێز و شیان و شاره‌زایى و ئیرادا خوه‌یه.
لێ شه‌ر و جه‌نگێن سیاسى، قانوون و رێنمایێن هه‌ڤسه‌نگ و كارپێكه‌ر نینن، هه‌ر لایه‌ك ئه‌وا پیچێدبیت دێ به‌رده‌ستكه‌ت و بكارئینیت بۆ شكاندنا هه‌ڤدژێ خوه.
جه‌نگ سیاسه‌ته بكارئینانا توندوتیژیێ، شه‌ره‌كێ چه‌كدارى یه، كوشتن و وێرانكرن لێ دكه‌ڤیت د ناڤبه‌را دو یان پتر لایه‌نان یان تیپا یان پێكهاتان یان ده‌وله‌تان، جه‌نگى ئارمانجێن خوه هه‌نه، چێدبیت بۆ مه‌به‌ستا دامه‌زراندنا قه‌واره‌كێ سیاسى یان ده‌وله‌تكێ یان ئمبراتوریه‌كێ بیت یان بۆ ده‌ستڤه‌ئینانا مافان یان ده‌ستكه‌فتیان یان ده‌ستهه‌لاتێ یان به‌رفره‌هبوونێ یان بالا ده‌ستیێ یان سه‌پاندنا ئاینه‌كى یان ئیدولۆژیه‌كێ یان جینه‌كێ یان هه‌ژمونێ و…هتد، هه‌روه‌كو دبیت هه‌مى مه‌به‌ستان یان هنده‌كا پێكڤه ب ئارمانج بگریت.
مه‌رچ نینه هه‌مى جه‌نگ د مافداربن، شه‌ر هه‌نه لایه‌نه‌ك دژمنكاریه‌كا ئاشكه‌را بۆ مه‌به‌سته‌كا دیاركرى دكه‌ت و هه‌ولده‌ت ب خورتى مه‌به‌ستێن خوه بجهبینیت.
شه‌ر دهێنه‌كرن د ناڤبه‌را وان تیمان دا ده‌مێ هه‌مى رێیێن چاره‌سه‌ركرنا كێشێ و پێكهاتنێ دگه‌هنه رێیێن بنبه‌ست و لایه‌نه‌كى یان پتر حه‌زا شه‌ركرنێ هه‌بیت، و بڤێت بخورتى ده‌ستهه‌لاتا خوه بسه‌پینیت، و ناڤێن جۆراوجۆر ل گه‌ل خوه هه‌لدگرن، شه‌رێن داگیركرنێ یان یێن به‌ره‌ڤانیكرنێ یان یێن دووركرنا مه‌ترسیێ یان یێ رزگاركرنێ یان یێن پاراستنا سه‌روه‌ریێ و…هتد.
كوردان ژ كه‌ڤندا شه‌ركرینه، و هه‌مى شه‌رێن كوردان د ره‌وا و د مافداربوون، چونكى كوردان شه‌رێن ب ده‌ستڤه‌ئینانا مافێن خویێن ژێ ستاندى دكرن، و نه‌بوویه د مێژوویێ دا كوردان شه‌رێن فراوانخوازیێ یان یێ تالانكرنێ كربیت، هه‌روه‌كو چ جاران سنۆرێ میرنشینه‌كێ یان یێ ده‌وله‌ته‌كا كوردى ل سنۆرێ جوگرافیا خوه نه‌به‌زاندى یه و ب سه‌ر جوگرافیا چ ملله‌تێن دیڤه نه‌چووینه و چ تالان ژى نه‌كرینه، تنێ شه‌رێن چێكرنا كیانێ مادى و پاراستنا وان كرینه، و د هه‌مى شه‌راندا كوردان مێرانى و وێره‌كى نیشادایه و ده‌مێ وه‌كو هه‌ڤسه‌نگیا مرۆڤى و كه‌رستى شه‌رى هه‌بیت سه‌ركه‌فتن به‌هرا كوردان بوویه.
هه‌مى شه‌ر د وێرانكه‌رن و هه‌مى لایێن شه‌ركه‌ر زیان ڤێكه‌فتینه، به‌لێ پیڤه‌رێ سه‌ركه‌فتنێ ل سه‌ر ئه‌نجاما دهێته‌كرن، كى دمینیت و پترێ بده‌ستڤه‌دئینیت ژ جوگرافیێ و سه‌روه‌ت و سامانان، بلا چه‌ندین زیانێن گیانى و مادى هه‌بن، ئه‌و دێ سه‌ركه‌فتنێ راگه‌هینیت و مێژوویێ نڤیسیت!.
كوردستان وه‌لاتێ كوردان، ته چه‌ند دیتینه و دێ چه‌ندێن دى بینى، ته چه‌ند به‌زاندینه و چه‌ندا تو به‌زاندى، ته‌چه‌ند گورى و قوربانى داینه و ته چه‌ند گوربه‌گور كرینه‌ن و كاروان به‌رده‌وامه و دێ به‌رده‌وام بیت هه‌تا دبیته وه‌لاته‌ك ئازاد و سه‌ربحۆ.
د هه‌ڤكیشا شه‌رو برنه‌ڤێدا د ناڤبه‌را كوردستانێ و دژمن و داگیركرا ب تێگه‌هێ سیاسى، كوردستان هه‌ر یا كه‌فتى بوویه، چونكى هێشتا وه‌لاتَێ داگیركریه و دابه‌شكریه و لێكڤه‌كریه، به‌لێ لایێن دژ ژى د سه‌ركه‌فتى نه‌بوونه، به‌لكى زیانڤێكه‌تى بووینه و هنده‌ك جاران زیانڤێكه‌تیێن مه‌زنتر ژى بووینه، و ئه‌گه‌ر ئه‌م ترازیا سوود و زیانان دانین و هه‌لسه‌نگاندنێ بكه‌ین كا دژمنان چ ب سه‌رێ كوردستانێ ئینایه و چ ب ده‌ستخوه‌ڤه بریه، دێ بۆ مه دیار بیت كو زیانێن مادى و گیانى یێن مه‌زن ل كوردستانێ داینه و كوردستان داگیركریه و ل به‌رامبه‌ر وێ ژى وان ژى گه‌له‌ك زیانێن مادى و گیانى داینه و هندى سه‌روه‌ت و سامانێن ل كوردستانێ بخوه برین تێرا ماكینا وانا جه‌نگى دژى كوردستانێ نه‌بوویه، به‌لكى ئابوورێ خوه ژى یێ دانایه سه‌ر زور كێشه و گیروگرفت ژى بۆ چێبووینه و ل دووماهیێ ژى دیاردبیت هندى ئه‌و قازانجبه‌ر بن به‌رامبه‌ر داگیركرنا كوردستانێ پتر زیانڤێكه‌فتینه، چونكى هه‌میشه ژمارا كوشتیێن داگیركه‌را پترتر بوویه و ئابوورێ خه‌رچكرى بۆ سه‌ركوتكرنا كوردستانێ پتر بوویه یا بده‌ستڤه‌برى و وه‌لاتێن خوه ژى یێن كرینه د نه‌سه‌قامگیریا ئاسایشێ و ئابوورى دا و د ئه‌نجامدا كێشه و ناكۆكى كه‌فتینه د ناڤ وان بخوه‌دا ژى و كوشتن و كۆده‌تا ل سه‌ر ئێكودو كرینه.
هه‌ر چاوا بیت كوردستان یا خه‌باتا خوه یا ره‌وا دكه‌ت پێناڤى مافێن خوه یێن ره‌وا، كوردستان وه‌لاته‌كێ سته‌ملێكریه یێ به‌رخودان و ركه‌به‌ریا خوه دكه‌ت به‌رامبه‌ر داگیركه‌رێن سته‌مكار، كوردستانا داگیركرى یا دئێشیت و دنالیت ژ سته‌م و زوریا داگیركه‌ران لێ داگیركه‌ر ژى یێ دئێشن و دنالن ژبه‌ر خه‌بات و به‌رخودانا گه‌لێ كوردستانێ، ئه‌و چ ب سه‌رێ كوردستانێ دئینن كاردانه‌ڤا كوردستانێ ل وى ئاستى به‌رسڤێ دده‌ت و ل دووماهیێ ژى رى ره‌شى و شه‌همزارى ژى بۆ دمینیت.
ده‌ستهه‌لاتدارێن ده‌وله‌تێن داگیركه‌ر هێز و شیانێن ده‌وله‌تێ یێن سیاسى و ئابوورى و مرۆڤى و له‌شكرى و میدیایى و ره‌وشه‌نبیرى و دبلۆماسى و زانستى و ته‌كنولۆجى بكاردئینن بۆ متكرنا ده‌نگێ ئازادیێ و سه‌ركوتكرنا بزاڤێن رزگاریخوازیێ لێ ل دووماهیێ ئه‌و هێز و شیان هه‌مى ب هه‌روه دچن به‌رامبه‌ر دوزه‌كا ره‌وا، و شه‌همزارى بو دمینیت، هه‌كه ئه‌و هێز و شیان بۆ ئاڤاكرنا وه‌لاتى و پێشڤه‌برنا وێ بهێنه بكارئینان دێ ده‌وله‌ت گه‌له‌ك پێشكه‌ڤیت و سه‌قامگیریا سیاسى و جڤاكى چێبیت و خوشگوزه‌رانى دێ ره‌نگڤه‌دانا خوه ل هه‌مى بیاڤێن ژیانێ ڤه‌ده‌ت.
كوردستان د شه‌ران دا سه‌ركه‌فتى بوونه، كورد مێر و وێره‌كن، و هه‌كه وه‌كهه‌ڤیا چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نى و مرۆڤان هه‌بیت هه‌رده‌م كورد سه‌ركه‌فتینه، لێ یا پشتشكێن رێكه‌فتنێن هه‌رێمایه‌تى و نێڤده‌وله‌تى بوونه، كوردستان د شه‌رێن ریبریبوونێ دا هند نه‌شكه‌ستینه هندى ل ئه‌نجامێن رێكه‌فتنێن هه‌رێمایه‌تى و نێڤده‌وله‌تیدا شكه‌ستین!، یه‌كه‌مین دابه‌شكرنا كوردستانێ پشتى شه‌رێ چالدیرانێ سالا 1514 كو د ئه‌نجامدا ریكه‌فتنا زهاو سالا 1639ێ د ناڤبه‌را ئمبراتوریه‌تا ئوسمانلى و ده‌وله‌تا سه‌فه‌وى هاته مۆركرن و كوردستان كره دو پارچه و هه‌ر پارچه‌ك كه‌فته بن ده‌ستێ ده‌وله‌ته‌كێ ژوانڤه، و دابه‌شكرنا دوێ ژى ئه‌نجامێ رێكه‌فتنێن سایكس پیكۆت و سان ریمۆ و سیڤه‌ر و لۆزان د ناڤبه‌را به‌ریتانیا و فه‌ره‌نسا و چه‌ند ده‌وله‌تێن دیتر و د ئه‌نجامدا ئه‌و پارچا كوردستانێ یا ژێر ده‌ستهه‌لاتا ده‌وله‌تا ئوسمانلى كره سێ پارچه، پشتى هنگى ژى شۆره‌ش و سه‌رهلدانێن كوردستانێ ب رێكه‌فتنێن ده‌وله‌تێن هه‌رێمایه‌تى و ب پشته‌ڤانیا ده‌وله‌تێن مه‌زن هاتن ژناڤبرن، كومارا كوردستان، و شۆره‌شا ئیلۆنێ و ریفراندۆما باشۆرێ كوردستانێ و ریڤه‌به‌ریا خوه‌سه‌رى ل رۆژئاڤا ب ریكه‌فتنێن ده‌وله‌تێن هه‌رێمایه‌تى و نێڤده‌وله‌تى هاتن شكاندن، ئه‌گه‌ر ئه‌و پشته‌ڤانیا له‌شكرى و سیاسى و ئابوورى یا ده‌وله‌تێن زلهێز نه‌با بۆ وان داگیركه‌ران، چ پێنه‌ڤێت كوردان ئه‌و ئیرادا ب هێز و ئه‌و شیانێن ریبریبوونێ هه‌نه به‌رامبه‌ر داگیركه‌ران كه‌تكه‌ته، به‌لێ وه‌كو پرس دبیته رێكه‌فتنێن هه‌رێمایه‌تى و نێڤده‌وله‌تى وى ده‌مى كێشه ژ هێز و شیانێن ناڤخوه‌یێن كوردستانێ پتر لێدهێت و ترازیا هێزێ د به‌رژه‌وه‌ندیا داگیركه‌راندان ئیكلا دبیت.
ئه‌گه‌ر سێ نموونێن سه‌رده‌میانه پێشچاڤكه‌ین شۆره‌شا ئیلۆنا مه‌زن ب هێز و شیانێن خومالى پتریا كوردستانا باشۆر رزگاركر و حوكمه‌تا عیراقێ ب شیانێن ده‌وله‌تێ و ب پشته‌ڤانیا چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نیا زلهێزان نه‌شیا شۆره‌شێ بشكێنیت ئێدى په‌نا بره به‌ر رێكه‌فتنه‌كا هه‌رێمایه‌تى و نیڤده‌وله‌تى ب پشكداریا عیراق و ئیران و جه‌زائیر و ئه‌مریكا، و رێكه‌فتنا شه‌شێ ئادارا 1975 ل جه‌زائیر مۆركر و بۆ ماوه‌یه‌كێ كورت دووماهى ب شه‌رێ چه‌كداریێ ئینا، و ل ریفراندۆما باشۆرێ كوردستانێ ئیرادا ملله‌تى سه‌ركه‌فت ل سه‌ر گڤاشتن و هه‌ره‌شێن هه‌رێمایه‌تى و نیڤده‌وله‌تى و پتر ژ 93% گۆتێ به‌لێ بۆ سه‌ربه‌خوه‌یا كوردستانێ، لێ رێكه‌فتنا هه‌رێمایه‌تى عیراق و ئیران و توركیا و پشته‌ڤانیا نێڤده‌وله‌تى بوو هۆیێ سركرنا ئه‌نجامێ وێ، و ئه‌ڤا ل رۆژئاڤا ژى دهێته‌كرن كوردان شیانێن رزگاركرنێ و پاراستنێ یێن باش نیشادان لێ رێكه‌فتنه‌كا هه‌رێمایه‌تى و نیڤده‌وله‌تى د ناڤبه‌را توركیا و ئه‌مریكا و رۆسیا و سووریا بوو هۆیێ ژناڤبرنا وێ سه‌ربۆرێ!، ئه‌ڤه وێ چه‌ندێ نیشا دده‌ت كو كودستان خودان ئیراده‌كا بهێزه و حه‌زكرنا وێ بۆ ئازادیێ خورته، و دێ هه‌ر رۆژه‌ك هێت ئه‌ڤ هه‌ڤكێشێن هه‌رێمایه‌تى و نێڤده‌وله‌تى بهێن گوهارتن و توخمێن هێزێ ل كوردستانێ پتر لێبهێن و هه‌ڤسه‌نگى وه‌رگه‌ریێت، و ملله‌ته‌ك خودان ڤێ ئیرادێ و باوه‌ریێ بیت هه‌ر دێ سه‌ركه‌ڤیت.
