كارتێكرنا په‌روه‌ردا هۆنه‌رێ مۆزیكێ ل سه‌ر زارۆیان
مۆزیك ل باخچه‌یێن زارۆیان (1)
نیهادسه‌عدوللا
مۆزیك د ناڤ باخچه‌یێن زارۆیان دا ژ پرۆگرامێن نوویه دهێته بكارئینا ل ناڤ جڤاكێ مه، لێ په‌یوه‌ندیا د ناڤبه‌را مۆزیكێ و په‌روه‌ردێ دا ژمێژه‌یه، بیر و بۆچوون ل دۆر مۆزیكێ و كارتێكرن و كاریگه‌ریا وێ دگوهۆرن ل ده‌ف زانا و كه‌سانێن شاره‌زا د په‌روه‌رده و فێركرن و مۆزیكێ دا، ژ وان گوهۆرین و رۆلان، رولێ ده‌روونى و یێ وژدانى و رۆلێ جڤاكى و یێ فێركرنێ، به‌لێ پتریا زانا و خودانێن فه‌لسه‌فه و زانایێن ده‌روونى یێن زارۆیان گرنگیه‌كا مه‌زن داینه ب كارتێكرنا مۆزیكێ و رۆلێ وێ د ناڤ په‌روه‌رد و فێركرنێ دا.
فه‌یله‌سۆفێ فه‌رنسى (جان جاك رۆسۆ) ئه‌وێ كو ژیانا خوه‌ه ده‌ستپێكرى وه‌ك مامۆستایێ مۆزیكێ ل فه‌ره‌نسا و سۆیسرا، ل دۆر گرنگیا هه‌ستێن زارۆى ئاخفتیه، و هه‌ستا گوهلێبوونێ ب یا مۆزیكێ ڤه گرێدایه، ژ دیتنێن وى بۆ فێركرنا مۆزیكێ بۆ زارۆیى دبێژیت: دڤێت ئه‌م زارۆكى فێر بكه‌ین ئاوازان ژبه‌ر بكه‌ت و چێكه‌ت، هه‌كه چ نه‌بیت هنده‌ك پارچێن ئاوازان ئه‌و بخوه به‌رهه‌ڤ بكه‌ت، یان ژى دڤێت مامۆستا ل باخچه‌یان ب تنێ تشتێ ره‌سه‌ن یێ زارۆیان بده‌تێ.
هه‌روه‌سا (بستالوتزى) ئێك ژ گرنگترین زانا یان بوویه یێن ده‌زگه‌هێ (ب ده‌ستڤه‌ئینانا حه‌ز و ڤیانێن ده‌روونى) كو دهێته هه‌ژمارتن باشترین ژێده‌رێن هزروبیران ل دۆر په‌روه‌ردا زارۆیان، كو دوپات دكه‌ن كو مۆزیكێ گرنگیا خوه‌یا تایبه‌ت یا هه‌ى د ناڤ پرۆگرامێن خواندنێ دا، هه‌روه‌سا دانپێدان كریه ب گرنگیا وه‌رارا سترانێ ل ده‌ف زارۆیان و كارتیكرنا خوه‌یا تایبه‌ت هه‌یه ل دۆر هه‌ڤسه‌نگیا كه‌سایه‌تیا زارۆیى، هزرێن وى یین سه‌ره‌كى ل دۆر ڤان خالێن ل خوارێ رێزكرى بوویه:
•ئارمانج ژ په‌روه‌ردێ وه‌راره نه‌بتنێ فێركرنه.
•زارۆك كاكلكا گرنگیدانێ یه د كریارا فێركرنێ دا، و وه‌رارا وى ب شێوه‌یه‌كێ دروست ب جه ناهێت هه‌تاكو سه‌قایێ ڤیان و دلۆڤانیێ و رێزگرتنێ نه‌هێته به‌رهه‌ڤكرن، چنكو ب ڤان رێیان زارۆ سیسته‌م و پێزانینان بده‌ستخوه‌ڤه دئینیت.
• پێدڤیه وه‌سا سه‌حكه‌ینه زارۆى كو ئه‌و یه‌كه‌كا ئێكانه‌یه یاڤه‌گره ژ شیانێن خودایێ مه‌زن داینێ و ل سه‌ر مامۆستا ئه‌وه رێزێ لێ بگریت.
•ل سه‌ر كه‌رتێ په‌روه‌دێ ئه‌وه‌یه كو ڤان شیانا ره‌نجخور بكه‌ت یێن ل ده‌ف زارۆى، هه‌روه‌سا دڤێت وى سه‌قایێ بۆ به‌رهه‌ڤبكه‌ت بشیێت ده‌ربرینێ ژێ بكه‌ت، ئه‌ڤه هه‌مى ب رێیا هه‌لویستێن فێركرنێ و تێكهه‌ل بكه‌ن ل گه‌ل هه‌ستكرنا ب خۆشیێ.
• باشترین كاودان ئه‌وێن په‌روه‌ردا باش بجه دئینن ئه‌وه یا ده‌لیڤێ ده‌ته زارۆیان ده‌ربرینێ ژ هه‌ست و هزرو بیرێن خوه بكه‌ن بشێن بزاڤێن خوه یێن خویى بجه بینن، هزرێن خوه یێن كه‌سایه‌تى، و كارێ مامۆستای یێ گرنگ ئه‌وه وان كاودانان به‌رهه‌ڤ بكه‌ت.
• پشتگه‌رمیا په‌روه‌ردێ ل گه‌ل زارۆى دڤێت ل دووڤ هێزا وى یا ناڤخوه‌ى بیت، پتر ژ هێزا وى یا ده‌رڤه‌ى، هه‌روه‌سا دڤێت به‌رده‌وام دڤه‌گوهاستنێ دابیت ژتشتێ هه‌ستپێكرى بۆ تشتێ ب تنێ و ژ یێ ب ساناهى بۆ یێ ب زه‌حمه‌ت.
• هه‌روه‌سا (فرۆیل)ى ژى ژلایێ خوه‌ڤه گرنگى ب ئاڤاكرنا باغچه‌یێن زارۆیان هه‌بوویه، ئه‌و ژى ئێك هه‌ڤالێن ده‌زگه‌هێ (ب ده‌ستڤه‌ئینانا حه‌ز و ڤیانێن ده‌روونى) بوویه، گرنگى ب سترانگۆتنێ دایه داكو ب بیته ده‌لیڤه‌ك بۆ زارۆى وه‌رارێ بكه‌ت وه‌راره‌كا سرۆشتى یا بێ كێماسى، ژ گرنگترین هزرێن وى یێن د ڤى ب وارى دا:
• ئارمانجا په‌روه‌ردێ ئه‌وه هاریكاریا زارۆیان بكه‌ت كو ده‌رگه‌هێن هێزێن خوه شیانێن خوه ڤه‌كه‌ت و شیانێن خوه پێش بێخیت.
• گرنگیا باغچه‌ى ئه‌وه وه‌رارێ بێخیته لایه‌نێن ئاقلى و یێن ئه‌خلاقى و له‌شى و هه‌ستان ل ده‌ف زارۆى په‌یداكه‌ت.
• راهێنان ب ئه‌ندامێن هه‌ستپێكرنێ و لڤینا، و وه‌رارئێخستنا هه‌ستێن گوهلێبوونێ ب رێیا سترانگۆتنێ و موزیكێ.
• بكارئینانا یاریان د ناڤ په‌روه‌رده و فێركرنێ دا چنكو مۆزیك د ناڤ په‌روه‌رده و فێركرنێ دا خۆشیێ و ئارامیێ ل ده‌ف زارۆیان په‌یدادكه‌ت، لایه‌نێن ئاقلى پێش دئێخیت و بیروباوه‌رێن ئه‌خلاقى ب ده‌ستخوه‌ڤه دئینیت.
