دره‌و ل ده‌ف زارۆى و چاره‌سه‌رى
نیهاد سه‌عدوللا
پشكا سیێ
نه‌خشه‌كێشان یان (گرنگى):
ل هه‌مى سه‌روبه‌رێن مه ل سه‌رى به‌حس ژێ كرین، یا گرنگ ئه‌وه هه‌ولدان بهێته‌كرن كو بزانن كانێ بۆچى دره‌و دهێته‌كرن یان چ تشت ل پشت وێ دره‌وێ یه، ئه‌و چ تشته دره‌و ژبه‌ر وێ هاتیه‌كرن ئه‌و چ هه‌ولدانن زارۆ پێ رادبیت شوونا هه‌ولدانێن ب ساناهى كو وى رازی كه‌ن كو ئه‌و یێ شاشه.
ڤه‌كۆلینا ب نه‌خشه‌كێشان یان (گرنگى): ئه‌وا هاریكاریا زارۆى دكه‌ت كو بزانیت چ ل دووڤ دره‌وێ دهێت، نه‌خشه‌كێشان رێزگرتنا خوه‌یى بلند دكه‌ت، هاریكاریا گوهۆرینا ره‌فتاران دكه‌ن كو دبیت ببنه هاریكار د كاودانین نه‌خۆش دا.
چاره‌سه‌ریا دره‌وێ:
داكو ئه‌م بشیێن چاره‌سه‌ریا دره‌وێ بكه‌ین ب دروستى پێدڤى یه هه‌مى سه‌روبه‌ر ئێك ئێكه بێنه خواندن، و بزانین ئه‌گه‌ر و پالده‌رێ دروست یێ دره‌وێ چیه، ئه‌رێ ئه‌ڤ دره‌وه هاتیه‌كرن داكو به‌رگریێ ژخوه بكه‌ت ژترس و ژ سزادانێ، یان داكو هه‌ڤاله‌كێ خوه بپارێزیت، یان ژبه‌ر هندێ یه داكو ب سه‌روبه‌ره‌كێ جوان خوه بده‌ته به‌رچاڤكرن، هه‌ست ب كێماسیێ نه‌كه‌ت، و یاگرنگ:
ئه‌م راستیا بابه‌تى بزانین كانێ رابوونا وى ب دره‌وێ كاودانه‌كه كه‌فتیه تێدا یان ژى سه‌روبه‌ره‌كێ سروشتى یه ل ده‌ف زارۆى قوتابى، یان ژى ئه‌وى ژبه‌ر هندێ یه دا تۆلا خوه ڤه‌كه‌ت یان برینێت خوه ده‌رمانكه‌ت، یان پالده‌ره‌كێ نه‌خۆشیێ یه ل ده‌ف وى و هه‌ست پێ ناكه‌ت.
چ مفا د قوتانێ و گه‌ڤلێكرنێ و هه‌تكبرنێ و به‌لاڤكرنا قبحه‌تێ دا نینه بۆ چاره‌سه‌ركرنا دره‌وێ، به‌لكو به‌روڤاژى زیان پترن ل سه‌ر كه‌سایه‌تیا زارۆى یان قوتابى.
پێدڤیێن زارۆى قوتابى یێن ده‌روونى تێر بكه‌ین، كو هه‌ست بكه‌ت ئه‌و یێ ب ڤیانه د ناڤ خێزانێ و هه‌مى حه‌ز ژێ دكه‌ن، باوه‌ریێ ل ده‌ف په‌یدا كه‌ین، چنكو به‌رهه‌ڤكرن و هه‌ستكرنا وى ب ئارامیێ دێ بیته هاریكار كو ببیته كه‌سه‌كێ راستگۆ.
پێدڤى یه هه‌مى كه‌س ل ده‌وروبه‌رێن زارۆیان یان قوتابیان بزانن كو ئه‌و نموونه‌یێن زارۆكانن چ دایك و باب یان مامۆستایێن وان بن، بزانن كو زارۆ هه‌مى ره‌فتاران ژ ده‌وروبه‌رێن خوه وه‌ردگرن و ل دووڤ دا ب وان ره‌فتاران رادبن، له‌ورا پێدڤى یه دایكوباب و مامۆستا ببنه نموونه بۆ زارۆیان.
ده‌لیڤێ بده‌ینه زارۆیان بۆ رابوونا وى ب كاره‌كێ جودا و خۆشیى وه‌رگرتنێ ب ژیانا خوه، چنكو پاراستنا زێده ژى و نه‌هێلانا وى د تێكه‌لیێ دا دگه‌ل ده‌وربه‌رێن خوه دێ زیانێ ب كه‌سایه‌تیا وى ده‌تن و دێ بیته پالده‌ره‌ك كو ب دره‌وێ رابیت.
زارۆ هه‌ست بكه‌ت كو ئه‌و یێ د ژینگه‌هه‌كا ئارام دا دژیت یان یا لێبۆرین ل ده‌ف هه‌ی وئه‌م وى فێرێ ڤیان و دلۆڤانى و لێبۆرینێ بكه‌ین، دوور بكه‌ین ژ لایه‌نێن ره‌فتارێن وان پالده‌ن كو ب كه‌ربوكینێ و خراب كاریان رابن یان تۆلڤه‌كرنێ بكه‌ن، ئه‌ڤ چه‌نده ب شیره‌ت و ئاخفتنا نائێن، ب تنێ دێ رێیا نموونه‌یێن باش و چاره‌سه‌ریا پالده‌رێن ره‌فتارێن وى ییێن خراب و ئه‌گه‌رێن وێ ئه‌وێن په‌یدادبن د ژینگه‌هێ دا.
ژ وان كاودانانن دووربین ئه‌وێن قوتابى پالده‌ن كو دره‌وێ بكه‌ت، و نه‌چاربیت به‌رگریێ ژخوه بكه‌ت.
هه‌روه‌سا یا پێدڤیه ده‌مێ قوتابى دانپێدانێ ب دره‌وا خوه دكه‌ت نه‌هێته سزادان، ژبه‌ركو نه‌سزادانا وى دبیته پالده‌ره‌ك كو هه‌رده‌م راستیێ بێژیت، هه‌ست ب ئارامى و ئێمناهیێ بكه‌ت.
ئه‌م د دلسۆز بین ده‌مێ ئه‌م ژڤانه‌كێ دده‌ینه قوتابى بجه بینین، چنكو دێ هلهه‌ژیانه‌كا مه‌زن ب وى كه‌ڤیت هه‌كه هات و مه ژڤانه‌ك دایێ و بجه نه‌ئینا، ل دووڤ دا ئه‌و ژى دێ ئاخفتن و كریاریێن خوه گوهۆریت و به‌ر ب دره‌و و خرابكاریێ ڤه چیت.
ل دووڤ شیانێن خوه دێ شیره‌تان كێمكه‌ین وه‌ك شێوازه‌كێ چاره‌سه‌ریێ، ژبه‌ركو چاره‌سه‌رى دڤێت پشتگه‌رمیێ خواندن و دووڤچوونا ئه‌گه‌ر و ئاشكه‌راكرنا وان بیت و پاشى بێنه چاره‌سه‌ركرن.
