ساخلەمیا پارێزگەها دهۆکێ ئامارا سالا 2019ێ بەلاڤکر
دهۆك، له‌زگین جوقی:
رێڤه‌به‌رێ گشتی یی ساخله‌میا پارێزگه‌ها دهۆكێ دیاركركو سالا بۆرێ دا ل پارێزگه‌ها دهۆكێ 3474077 كه‌سان سه‌ره‌دانا ده‌زگه‌هێن ساخله‌میێ كرینه و 175640 نه‌خۆش یێن هاتینه نڤاندن ل نه‌خۆشخانه و سه‌نته‌رێن تایبه‌تمه‌ند و 52347 نشته‌گه‌ریێن هاتینه ئه‌نجامدان ل نه‌خۆشخانه و سه‌نته‌رێن تایبه‌تمه‌ند 19722 روونشتێن شووشتنا گولچیسكا هاتینه ئه‌نجامدان و 61 نشته‌گه‌ریێن چاندنا
كولچسكا هاتینه ئه‌نجامدان.
د. نزار عصمه‌ت، رێڤه‌به‌رێ گشتی یێ ساخله‌میا پارێزگه‌ها دهۆكێ دپرێس كونفرانسه‌كی دا دیاركر ئه‌گه‌رێن مرنا جه‌لتا مێشكی و دلی پێدڤیه خه‌لكێ مه به‌رده‌وام پشكنینا بكه‌ن تایبه‌ت ئه‌و كه‌سێن به‌رگیریا له‌شێ وان یا كێم بیت یان هنده‌ك نه‌خوشیێن شه‌كرێ و فشارا خوینێ و دومدرێژ هه‌بن وه‌ك كه‌سێن دانعه‌مر دا رێژا مرنێ بهێته كێم كرن.مخابنی ڤه جه‌لتا دلی وگۆت: كێماسیا نوشدار و په‌ره‌ستارا گه‌له‌ك د كه‌رتێ ساخله‌میا دهوكێ دا هه‌یه، گه‌له‌ك جارا ئه‌م گه‌هشتینه وی راده‌ی ره‌نگه بنگه‌هێن ساخله‌میێ بهێنه دائێخستن ژبه‌ر ڤێ ڤالاتیا كارمه‌ندێ ساخله‌میێ، له‌ورا گه‌له‌ك جارا مه داخاز كریه كۆلیژێن نوشداری و په‌ره‌ستاری ل زانكۆیا زاخۆ و پشكا په‌ره‌ستاری ل زانكۆیا ئه‌مریكی بهێته ڤه‌كرن دا ئه‌ڤ ڤالاتیه بهێته پر كرن، ئه‌ڤ پلانه پێدڤی ب چه‌ند سالایه و ژمارا ئاكنجیێن كۆمه‌لگه‌هێ ژی د زێده‌بوونێ دایه ئه‌ڤه دگه‌ل وێ چه‌ندێ چه‌ندین نوشدارا كارێن خوه بجه هێلایه ب ئه‌گه‌رێن جودا جودا، هه‌روه‌سا نه‌دادپه‌روه‌ریا دابه‌شكرنا نوشدارا ل هه‌رێما كوردستانێ ل سه‌ر ئاستێ پارێزگه‌هان ئه‌و ژی هه‌ر نوشدارێ ل زانكۆیا پارێزگه‌ها خوه ده‌ربچیت ل وێ پارێززگه‌هێ دهێنه دانان، له‌ورا ئه‌و قوتابیێن ل زانكویا پزشكی دهوكی دخویین نه خه‌لكێ پارێزگه‌ها دهوكێنه ئه‌و قوتابی نامینن له‌ورا سالانه ساخله‌میا دهوكێ پێدڤی ب زێده‌تر 200 نوشدارێ نیشته‌جێ نه.
سه‌باره‌ت تمام كرنا نه‌خوشخانه و بنگه‌هێن ساخله‌میێ ئه‌وێن هاتینه دروست كرن و كارێ وان مایه راوستایی گۆت: پلان هه‌یه هه‌می نه‌خوشخانه بهێنه ته‌مام كرن، ئه‌و ژی پێنج نه‌خوشخانه كار ل سه‌ر دهاته كرن ژوانا ژی سێ به‌لێنده‌را كارێ خوه بدوماهی ئینایه و دوو ژوانا پێدڤی پارانه دا كارێ نه‌خوشخانێ ته‌مام بكه‌ن، مه داخاز كرنه ژ وه‌زاره‌تا ساخله‌میا هه‌رێمێ و پارێزگه‌ها دهوكێ كو ئه‌ڤ نه‌خوشخانه بهێنه ته‌مام كرن بتایبه‌تی نه‌خوشخانا هه‌وارهاتنا مه‌زن دهۆكێ گه‌له‌ك پێدڤیه كارێ وێ ته‌مام بیت، هه‌روه‌سا نه‌خوشخانا په‌نجه‌شێرێ ژ گرنگترین نه‌خوشخانه‌یانه كارێ وێ ته‌مام بیت، نه‌خوشخانا شێلادزێ و به‌رده‌ره‌ش و ئامێدیێ و نه‌خوشخانا ژن و زارۆكبوونێ پێدڤیه بهێنه ته‌مام كرن، گه‌له‌ك ژڤانا سالا 2013 به‌رێ بنیاتی بۆ هاتیه دانان و 30% كار لسه‌ر هاتیه كرن. ئاشكه‌را كركو 2221 قه‌سته‌ریێن دلێ هاتینه ئه‌نجامدان و 245 نشته‌گه‌ریێن دل چ هاتنه كرن 4941610 پشكنین تاقیگه‌هێ هاتینه كرن و 143814 پشكنین تیشكی هاتینه گرتن و220889 سونار هاتینه گرتن 20514 میفراس هاتینه كرن و 12491 ره‌نین مه‌گناتیسی هاتینه ئه‌نجامدان و 38965 زارۆك ژ دایك بووینه و ژمارا كه‌سێن مریێن ژی 5029 كه‌س بووینه و ژمارا مرنا ئافره‌تا دماوی دوگیانێ دا زارۆكێن شه‌ش حه‌فتێن پشتی زارۆكبوونێ 7 حاله‌ت بووینه و رێژا مرنا ئافره‌تا دماوێ دوگیانێ دا زارۆكیێن شه‌ش حه‌فتێن پشتی زارۆكبوونێ بۆ هه‌ر سه‌د هزار زارۆكیێن زێندوو یێن نوو ژدایك دبن 17,9 بوویه ژمارا زارۆكیێن ساڤا كێمتر ژ ساله‌كێ یێن مرین 759 ورێژا زارۆكیێن ساڤا كێمتر ژ ساله‌كی بۆ هه‌ر هزار زارۆكێن زیندوو یێن تازه ژ دایك بن كێمتره 19 بووینه و 1049زارۆیێن كێمتر ژ پێنچ سالیی مرینه.
ناڤهاتی ئه‌وژی دیاركركو ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كیی یێن مرنێ ل ده‌زگه‌هیێن ساخله‌میێ ڤه‌دگه‌رن بۆ نه‌خۆشێێن دلی وبوریێن خوێنی دگه‌هته 1173 رێژا 31% یه و جه‌لتا مێشكی 484 كه‌س بووینه دبیته رێژا 13% وپه‌نچه‌شێری ژی 426كه‌س بووینه دبیته رێژا 11% و نه‌خۆشین هه‌وه‌دان ژی 364 كه‌س بووینه دبیته رێژا 9% و نه‌خۆشین گرێدایی فرنیكا و زارۆیێن نوو ژ دایك بووین 283 كه‌س بووینه دبیته رێژا 7% و نه‌خۆشین گرێدایی كلیه و میزه‌روا 203 كه‌س بووینه دبیته رێژا 5% و روودانیێن هاتن وچوونێ ژی بیته رێژا 3% . ئاشكه‌را كركو ئامارێن ئاواره ل ده‌زگه‌هیێن ساخله‌میێ ل ده‌رڤه‌ی كه‌مپان كو 287287 ئاواره سه‌ره‌دانا ده‌زگه‌هیێن ساخله‌میی كریه 15055 هاتینه نڤاندن ل نه‌خۆشخانه وسه‌نته‌رێن تایبه‌تمه‌ند 7188 زارۆك ژدایكبووینه و 2817 نشته‌گه‌ری هاتینه كرن بۆ ئاواره و چ حاله‌تیێن فالنجا زارۆكا وكولیرا و مه‌لاریا و تایا خوین به‌ربوونی نه‌هاتینه توماركرن دو حاله‌تیێن نه‌خۆشیا سوركا هه‌بووینه و حاله‌ته‌كێ نه‌خۆشیا سوركا ئه‌لمانیی. گۆتژی 1633 جه هاتینه سزادان ودادگه‌ه كرن وهوشداری پێ هاتیه دان 220434 كغم یێن كه‌ره‌ستێن هشك هاتینه ژناڤبرن و 1177118 لیترێن كه‌ره‌ستێن شله‌مه‌نی هاتینه ژناڤبرن 1292 حاله‌تیێن نوو یێن په‌نچه‌شێری هاتینه تۆماركرن و 7851 فه‌رمانبه‌رێن هه‌میشه‌یی هه‌نه و 961 نۆشدار كو كێماسیا نۆشداران ل دهۆكێ هه‌یه ئه‌وژی 2130 نۆشدار دكێمن و رێژا نۆشداران بۆ هه‌ر ده‌ه هزار كه‌سان چار نۆشدار ئارمانج 14 نۆشدار بۆ هه‌ر 10000 كه‌سان و 4136 په‌رستار ومه‌مانی دكیمن.
