نشتیمانپه‌روه‌ری هه‌ڤته‌ریبه د گه‌ل ئیرادا گه‌لی
ئحسان ئامێدی
پرۆسا سیاسی ل دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا ئیراقێ هه‌تا ئاڤاكرنا ئیراقا نوی، ئیراقا دیمۆكراتیا فیدرالی، یا ئالۆز و ب زه‌حمه‌ت بوویه، و د قۆناخێن سه‌خت و مه‌ترسیدار دا بۆریه، ژبه‌ر ئه‌قلیه‌تا تاكره‌وی و تۆخمپه‌رستی و توندره‌ویا سیاسه‌تمه‌دار و ده‌ستهه‌لاتدار و پێكهاتێن وان، و دگه‌لدا ژی ژبه‌ر نه هه‌ڤگونجاندنا پێكهاتێن وێ یێن جڤاكی ژبه‌ر جوداهیێن ئه‌تنی و ئایینی و تایفه‌گه‌ری.
هه‌ر چاوا بیت ئه‌ڤه ئیراقه ب ڤان پێكهاتان و ب مێژوویا خوه‌ڤه ل سه‌ر ڤێ رووبه‌رێ جوگرافی، دڤێت برێڤه‌ببه‌ن ب شێوه‌كی كو ئاشتی و ئاسایش و سه‌قامگیری جێگیر بیت، ئه‌ڤه ژی ئه‌كێ هێزێن سیاسی و سیاسه‌تمه‌دار و ره‌وشه‌نبیرانه، كو كاربكه‌ن زه‌مینه‌كا گونجای دروستكه‌ن بۆ حوكمه‌ته‌كا نشتیمانیا سه‌قامگیر.
مێژوویا ده‌وله‌تا ئیراقێ یا سه‌د سالێن بۆری یا مژده‌به‌خش نینه كو ئه‌و سه‌قامگیری چیبیت و خه‌لكێ ئیراقێ ب ته‌ڤایی سه‌قامگیر و خۆشگوزه‌ران بیت.
ل دامه‌زراندنا ئیراقێ و دانانا شاها بۆ حوكمداریێ و كۆده‌تایێن ب ناڤ كۆماری، سیاسه‌تا ئه‌ره‌بكرنا ئیراقێ هاته سه‌پاندن ل سه‌ر ته‌ڤ پێكهاتێن د ڤێ جوگرافیێ دا دژین سه‌ره‌رای نه‌رازیبوونێ. ئه‌ڤجا ژی شه‌رێ سه‌پاندنا ده‌ستهه‌لاتا ئه‌ربی هاته سه‌پاندن، و بزاڤ و شۆرشێن پاراستنا ناسناما كوردستانی ده‌ستپێكرن، د گه‌ره‌وا وێ دا شه‌ر و كوشتن و كودا ئێك ل دووڤ ئێكێ چێبوون، ب ملیۆنان مرۆڤ بوونه قوربانی و ب تریلیۆنان دۆلاران زیان ڤێ كه‌فت، و ئیراقه‌كا نشتیمانیا و هه‌ڤوه‌لاتیان چێنه‌بوو.
ل ئه‌نجامێن سیاسه‌تێن شاشێن حوكمه‌تێن ئیراقێ ئێك ل دووڤ ئێكێ، ئاسایش و سه‌قامگیری بجهنه‌هات، و مافێن مرۆڤی و یێن پێكهاتێن جڤاكی هاتنه پێشیلكرن، هه‌تا وێ رادێ سیاسه‌تا قركرنا نه‌ژادی و به‌هژاندنا نه‌ته‌وه‌ی و ژێبرنا ناسناما كوردی ب كریارێن ئه‌نفالان و جینۆسایدكرنا كوردستانێ هاته بجهئنان.
كارڤه‌دان ل سه‌ر وان سیاسه‌تان هێزێن سیاسی چیبوون و زێده‌بوون و خه‌لكێ ئیراقێ په‌رت و به‌لاڤبوون.
ئیراق نه‌بوو نشتیمانێ هه‌ڤوه‌لاتیان، به‌لكو ئیراق یا ده‌سته‌یا ده‌ستهه‌لاتدار و ئه‌جنیدایێن وێ بوو.
ئیراقا شاهان، یا كۆمارێن دكتاتۆری، یا تایفه‌گه‌ری، نه‌یا هه‌ڤنشتیمانیابوو، له‌وان ژی نه ئاشتی و نه ئاسایش و نه سه‌قامگیری بجهنه‌هات، ئه‌ڤرۆ ژی پرۆسا سیاسیا ئیراقێ یا د نه‌خۆشیا وی كلتۆرێ شۆفینی و توخمپه‌رستی و تایفه‌گه‌ری دا، و پره‌نسیبێن دیمۆكراتیێن ده‌ستووری یێ دهێن بنپێكرن، و داكو ئیراق ژ ڤێ قه‌یرانێ ده‌ربازبیت، دڤێت هه‌می لایه‌نێن سیاسیی یێن پرۆسا سیاسیا ئیراقێ باوه‌ریێ ب ده‌ستووری و بنه‌مایێن دیمۆكراتی بینن و كاری پێبكه‌ن.
پێگیریكرن ب ده‌ستووری و رێزگرتن ل ئیرادا ملله‌تی شه‌نگستێ چێبوونا ئیراقا دیمۆكراتیه و ده‌وله‌تا وه‌لاتیانه.
هه‌رێما كوردستانێ د ڤێ پرۆسێ دا پێگه‌یه‌كێ گرنك و مافێن ده‌ستووری هه‌نه، زۆرا گرنگه هه‌رێم ب هه‌ڤگرتن د چارچووڤێ كارنامه‌كا هه‌رێمێ دا بچنه به‌غدا بۆ بده‌ستڤه‌ئینانا ماف و داخوازێن خوه.
داكو ئیرادا ملله‌تی بجهبهێت ململانه‌ك ئێكلاكه‌ر هه‌یه د ناڤبه‌را هێزا قانوونێ و قانوونا هێزێ و هه‌رده‌مێ هێزا قانوونێ سه‌ركه‌فت ل وی ده‌می ئیرادا ملله‌تی سه‌ردكه‌ڤیت، ڤێجا ل ئیراقا ئه‌ڤرۆكه چه‌ند هێز هه‌نه ب قانوونا هێزێ د پرۆسا سیاسیدانه!، و د به‌رهه‌ڤ نینن هێزا قانوونێ بكاربینن و ملكه‌چی ئیرادا ملله‌تی بن.
ژ كه‌ڤندا جوداهیێن ئه‌تنی و ئایینی و ئۆلی رێگر نه‌بوون كو پێكڤه‌ژیان د ڤی وه‌لاتی دا هه‌بیت، لێ یا مه‌ترسیدار ژێكڤه‌بوونا هه‌ر پێكهاته‌كێ بخوه د ناڤخوه‌دا ل سه‌ر بنگه‌هێ سیاسی و ئیدولۆژی و تاگیریێ كو ململانه‌كا كوژه‌ك به‌رهه‌مدئینیت، ئێدی پێكهاته و هێزێن بچووك دكه‌ڤنه به‌ر مه‌ترسیا گڤاشتنێن بالا ده‌ستان و پێكڤه‌ژیان ژی دكه‌ڤیته د مه‌ترسیێ دا.
دیاره پشتی روخاندنا رژێما دكتاتۆری و ئاڤاكرنا ئیراقا نوو، ئه‌و ناكۆكی و هه‌ڤڕكیێن مێژوویی یێن هه‌ر پێكهاته‌كێ هاتنه ڤه‌گوهاستن بۆ ناڤ گرۆپێن سیاسی و پرۆسا سیاسی، له‌و هه‌رده‌م پرۆسا سیاسی هه‌را ئالۆز و له‌نگ و لاوازه و توندوتیژی لێدكه‌ڤیت.
بۆ هه‌رێما كوردستانێ ده‌رفه‌ته‌ك باشه گه‌له‌ك مافێن خوه یێن نه‌ته‌وه‌یی ئه‌وێن ده‌ستوورێ ئیراقا نوی دا هاتینه جێگیركرن بده‌ستڤه‌بینن، لێ ئه‌و ده‌ستكه‌فت بێی هه‌ڤگرتن و كارنامه‌كا هه‌ڤگرتیا هێزێن سیاسی ب ده‌ستڤه‌ناهێن، یا كرێت و شاش ده‌مێ كورد بخوه ململانێ دگه‌ل خوه بخوه بكه‌ن و په‌نایێ به‌نه به‌ر هه‌ڤڕكێن خوه ژ پێكهاتێن دیتر بۆ ئێكلاكرنا ناكۆكیێن ناڤخوه‌یی!. و یا خراپتر ده‌مێ لایه‌نه‌كێ سیاسی رادگه‌هینیت كو خوه ئه‌گه‌ر د هه‌لبژارتنان دا سه‌رنه‌كه‌ڤن ژی ئه‌و هه‌ر ده‌ستهه‌لاتدارن!، ئه‌ڤ لۆژیكێ قانوونا هێزێ یا گونجایی نینه دگه‌ل پرانسیپێن دیمۆكراتیه‌تێ و جڤاكا مه‌ده‌نی و پرۆسا سیاسی به‌ر ب پێكدادانێن نه شارستانی دبه‌ت.
دڤێت ل هه‌رێما كوردستانێ قانوون سه‌روه‌ربیت و ب ئیرادا ملله‌تی بچیته پرۆسا سیاسی ل ئیراقێ، و ناكۆكی و كێشێن ناڤخوه‌یی د هه‌رێمێ دا چاره‌سه‌ركه‌ن و ب ئێك هه‌لوێسته و گۆتار سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل لایه‌نێن دیتر بكه‌ن.
داكو ئیراق بمینیت و پرۆسا سیاسی ب دروستی برێڤه بچیت، دڤێت ده‌ستهه‌لات بۆ قانوونێ بیت و ده‌ستوور بهێته بجهئیان و ده‌ستبده‌ستكرنا ئاشتیانه یا ده‌ستهه‌لاتێ بهێته بجهئینان و ملكه‌چی ئیرادا ملله‌تی بن و هه‌لبژارتنێن گشتی یێن خولی بهێنه‌كرن و ئه‌نجام بهێنه قه‌بوولكرن و كار پێ بهێته‌كرن.
