بهارا رۆمانا كورد دئێت لێ گه‌ره‌ك مرۆڤی های ژ له‌هیان هه‌بن
هه‌ڤپه‌یڤین: ده‌مهات دێركی
گه‌له‌ك جارا، مرۆڤ دخوازت رۆماننڤیسان ناس بكه، ژیانا وانا یا دوهی و ئیرۆ، به‌رهه‌مێن وانا بخوینه یان لێكۆلین بكه. لێ ده‌ما یه‌كسه‌ر ل گه‌ل وان روونه یان گوهداریا وان بكه كو ئه‌و به‌هسا خوه و ژیانا خوه‌یا به‌رهه‌مداریێ دكن واته و چێژا وێ جودایه. ئه‌م وه‌كه رۆژنامه‌یا ئه‌ڤرۆ، مه خوه گه‌هانده رۆماننڤیسێ كورد “جیهان ڕۆژ” و مه ئه‌ڤ هه‌ڤپه‌یڤین د گه‌ل پێكئانی.
لێ به‌ری ده‌ریێ ڤێ هه‌ڤپه‌یڤینێ ڤه‌بكم ب كورتی، دخوازم جیهان رۆژ ب خوه‌نده‌ڤانێن رۆژنامه‌یا ئه‌ڤرۆ بدم نیاسین. رۆماننڤیسێ كورد جیهان ڕۆژ ژ وه‌لاتێ به‌رف و سه‌رمایێ یه، ئه‌و ل گوندێ ئیناقایا گمگما مووشێ ل باكورێ كوردستانێ ل سالا ١٩٦٥ ئان ده ژ دایك بوویه. هه‌تا دبستانا ناڤین و ئاماده‌هی ل گمگمێ خوه‌ندیه. ژ سالا ١٩٩٣ێ وه‌ره به‌رهه‌مێن وی یێن ب زمانێ دایكێ د گه‌له‌ك رۆژنامه و كۆڤاران ده هاتنه به‌لاڤكرن.
به‌رهه‌مێن وی یێن چاپكری:
هه‌لبه‌ست: راتیكا، ئاقل دچه سه‌ودا دمینه، ئاڤ و به‌رف، شاییر و ده‌فته‌ر
چیرۆك: مه‌یمان، ده‌ریێ چیرۆكێ، سه‌هنه
رۆمان: گیتارا بێ تێل، مه‌شا مۆریان، په‌رده، سه‌ركێش، هورجاهل، ره‌ش، مالا باز، ئارمۆنیكایا هێشین، شه‌شاقل
جه‌رب/په‌خشان: ئه‌ده‌بییاتا مۆده‌رنا كوردی
برێز جیهان ڕۆژ، وه‌ك ده‌ستپێك، وه ده‌ست ئاڤێته هه‌لبه‌ستێ و جارنا ژی نڤیساندنا چیرۆكێ، لێ ب ده‌مێ ره ده‌رباسی ناڤا جیهانا رۆمانێ بوویی، گه‌لۆ هه‌لبه‌ست و چیرۆك ئێدی ژبۆ وه بێ واته بوو یان وان تو نه‌ما تێر دكی، ئه‌گه‌ر چ بوون؟
هه‌لبه‌ست و چیرۆك ژ بۆ من هه‌ر ب واته نه. شه‌ش مه‌هێ زڤستانێ، ره‌وشا ژیانێ یا دژوار، ده‌نگبێژی، شه‌ڤێن زڤستانێن كوور و دوور، گوهداریا ل چیرچیرۆك، ده‌ستان و ئه‌فسانه‌یان بوون سه‌به‌ب ژ ئالی هیس، هه‌ست و خایله‌یان ڤه دل و هشێ مه تژی به. ژ بۆ ئه‌م شوون و شۆپێن ژیانا راسته‌قینه و باندۆرا وێ ژ بیر بكن، ئه‌م ب په‌ی جیهانێن خه‌یالی دكه‌تن، مه هه‌ر تشتی ل گۆری خوه‌زی، خه‌یال و هشێ خوه ساز دكر، ئه‌م د ناڤ وێ جیهانا سازكری ده دژیان، ب گۆتنه‌كه دن، ئه‌و جیهانا ئاڤاكری بۆ مه ئالته‌رناتیفه‌ك بوو، هێڤی و چاره‌یه‌ك بۆ ته‌سه‌لیێ بوو. رۆمان وێ ده‌رفه‌تێ دده دا كو د نڤیسه‌ڤانیێ ده ژی مرۆڤ كاربن جیهانێن نوو بسێورن، ژیانا رابردویێ یا كولتوری، فۆلكلۆری ده، ژ ئالی ده‌نگ و ره‌نگێ خوه‌سه‌ری خوه ڤه، ژ ئالی ڤه‌گۆتنێ ڤه بژی و ب ئه‌ده‌بیاتا دونیایێ ره بۆ خوه بكه جیهان و بگه‌هینه خوه‌نده‌ڤانان.
نه‌خوه تو د ئه‌ده‌بیاتا كورد ده شاخێ رۆمانێ وه‌كی شاخه‌ك ب ده‌رفه‌ت دبینه؟
به‌لێ. ژ سه‌وت، راستیێن ده‌نگبێژیێ، ژ ئێش و ژ میراته‌یا كلاسیكان هه‌لبه‌ست ژی تێرا خوه شاخه‌كه ب ده‌رفه‌ته. من د رۆمانا مالا باز ده وه‌لاتێ كوردان وه‌كی وه‌لاتێ داستانان ئانی بوو بیرا خوه‌نده‌ڤانان. راستیێن داستانی و داستانێن مینا مه‌مێ ئالان، سیابه‌ند و خه‌جێ، ده‌روێشێ ئه‌ڤدی… ژ بۆ رۆماننڤیسیێ ژ ئالی ته‌كنیكی و ئاڤاكرنێ ڤه كه‌لوپه‌لێن مهته‌شه‌من كو مرۆڤ كاربه بۆ رۆمانا مۆده‌رن ژی سوود ژێ بگره. ئالیێ شكلیێ مه‌مێ ئالان د ته‌شه‌سازیا رۆمانێ ده هه‌ر ل بیرا منه، وه‌كی ده‌رفه‌ته‌كه مه‌زن دبینم كو ئیرۆ ل دونیایێ ئه‌ده‌بیاتا ئه‌مه‌ریكایا لاتینی ب تایبه‌تیا خوه “ئه‌ده‌بیاتا خوه‌شراز”(رالیزما ئه‌فسوونی) ل دونیایێ ب ناڤ و ده‌نگه. مه‌مێ ئالان ب وێ تایبه‌تیا خوه ڤه هۆناكی و سێورینی ڤه پر بالكێش و هێژایه.
وه‌ختێ ل رۆمانێ دفكرم، د هه‌مان ده‌مێ ده هه‌ول ددم، ب ره‌نگ، ده‌نگ و ده‌رفه‌تێن كوردی، فۆلكلۆرێ و یێن ڤه‌بێژه‌ریا د چاندا ده‌ڤكی ده، ل سه‌ر رێیا مۆده‌رن رۆمانان بنڤیسینم. هه‌یا نها من دیت، ب ته‌ڤی، قه‌ده‌غه‌یا ل سه‌ر كوردی، بێ ده‌رفه‌تیێن ده‌ما مۆده‌رن ژی، تێكلیێن كوردی و راستیێن من به‌هس كری د رۆمانێ ده هن زه‌مین و ده‌رفه‌تان پێشكێشی مه دكن.
ئیرۆ رۆمانا باكورێ كوردستانێ د چاڤێ جیهان رۆژ ده چاوایه و د كیژان ئاستێ ده‌یه؟
بۆ ئاستێ سه‌كنا جییێ مرۆڤ و به‌نده‌واری دیاركه‌رن هه‌لبه‌ت. وه‌ختا رادهێژم رۆمانه‌كێ، مه‌ره‌ق دكم بێ كا ب ته‌ڤی ده‌رفه‌تێن رۆمانا دونیایێ، ژ كوردی و ژ ژیانا كوردی، ژ ره‌نگ و ده‌نگه ڤه‌بێژێری ڤه‌گۆتنا كوردی چ هاتیه ته‌ڤلیكرن دا كاربه ره‌نگه‌ك ل رۆماننڤیسیا جیهانێ زێده بكه، گه‌ر زێده نه‌كه ژی ژ وێ هێلێ ڤه بالێ بكشینه.
رۆمانن ب قالكرنێ و ب قالب، ئیفاده‌یێن رۆژانه و ژ ئالی شكلی ڤه چو نووبوون تێ ده نینن و ژ ئالی نۆستالژیێ ڤه دكاره بالا خوه‌نده‌ڤانێن نوو بكشینه هه‌نه.رۆمانێن ل سه‌ر ته‌خلیدا رۆمانا دونیایێ دئێنه نڤیسین و مخابن پری جاران ب زمانێن دیتر د هش ده هاتی نڤیسین و مرۆڤ دكاره بێژه وه‌رگه‌ره دئێنه دیتن.رۆمانێن ل سه‌ر سه‌كنێن ئیدۆلۆژیك هاتی نڤیسین مژارن. رۆمانێن راسته‌راست ل سه‌ر ئینشاكرنا رۆمانا كورد و ب مه‌خسه‌د دئێنه نڤیسین نه كێمن. كێم بن ژی، هه‌ولا رۆماننڤسیه‌ك وه‌سا هه‌یه ته‌ڤی میراته‌یا رۆمانا دونیایێ، ب ده‌رفه‌تێن كوردی و ب ره‌نگێن خوه‌سه‌ر شكل دگرن ژی هه‌نه.
رۆمانا كوردی هه‌تا چ راده‌یێ باندۆرا خوه ل جڤاكا باكورێ كوردستانێ كریه د وارێ گوهارتنێ ده؟
خوه‌نده‌ڤانیا باكور ب پرانی خوه‌نده‌ڤانیه‌كه ب پاشخانه‌یه. د هه‌مان ده‌مه ده خوه‌نده‌ڤانێن ئه‌ده‌بیات و رۆمانا تركی نه ژی، ژ ئالی جڤاكی و سیاسی ڤه، ره‌وشه‌نبیری ڤه هه‌ر ل خویانن لێ ژ ئالی كوردی، چاند و ئه‌ده‌بیاتا كورد ڤه بیانیبوونه‌ك هه‌یه، ب گه‌له‌مپه‌ری ئه‌و بیانیبوون دبه سه‌به‌ب رۆمانێن ل سه‌ر هه‌ولا هونه‌ری و ئه‌ده‌بی هاتی نڤیسین ب وان گران وه‌رن. ل هێلا دن ئه‌م به‌هسا ئه‌له‌قه‌یه‌كێ دكن؛ مسال مه‌ره‌قه‌كه زێده ل هه‌مبه‌ری رۆمانێن ل به‌شێن دیترێن كوردستانێ هاتی نڤیسین هه‌یه، ژ گوهۆرینه‌كه به‌ربچاڤ زێده‌تر، هه‌ولا ناسینێ هه‌یه، ڕه‌وشه‌كه پرس تێ ده پرن تێ مژاره.هه‌ری موهیم، ئیرۆ، ئێدی تێ باوه‌ركرن كو كورد ب كوردی رۆمانان دنڤیسینن، ئه‌و به‌شێ جڤاكێ د شیرۆڤه و نڤیسێن خوه ده به‌هسا رۆمان و رۆماننڤیسان دكن، گوهۆرینه‌كه هێژایه.
بۆ زمانه‌كی، وه‌لات ئان ژی مله‌ته‌كێ رۆمان تێ چ مه‌هنێ؟
ئالی زمان ڤه، تێكلیێن زمێن، ده‌رفه‌ت و زه‌نگینی، كێمانی، ره‌وش، ره‌نگه زمێن تێ دیتن، وه‌كی ره‌نگه‌كی ژ زمانێن دیترێن دونیایێ ده‌رفه‌تا ڤه‌گۆتنێ و تێكلیان ب ده‌ست دخه. ب تێكلیا ب زمانێن دیتره، هه‌تا ب تێكلیا دن ئاڤ زاراڤایان ره ده‌رفه‌تێن ئیفاده‌یێ ب ده‌ست دخه، خوه نوو دكه، ژیانا مۆده‌رن و قادا ته‌كنۆلۆژییێ زووتر دناسه.
ل دونیایێ ئه‌ده‌بیات، كولتور پر موهیم دئێنه دیتن.باندۆرا وێ ژ ئابۆرییێ بگره هه‌یا ل گه‌له‌ك شاخێن دیتر هه‌یه.
ب ته‌ڤی ده‌وله‌تا ئۆسمانی هه‌یا نها شه‌سد سال ته‌مه‌نێ ده‌وله‌تا توركی تێ هه‌سێبكرن. سه‌رۆكوه‌زیرێ ڤی ده‌وله‌تێ، چه‌ند جارن وه‌كی ره‌وشه‌كه پر موهیم و له‌زگین و وه‌كی لخوه‌موكرهاتنه‌كێ دبێژه، “ئه‌م د وارێ كولتوری ده كێمن.”! پر موهیمه، تێ وێ مه‌هنێ بێ كولتور، ئه‌ده‌بیات و خه‌باتێن نڤیسكی ل دونیایێ ژ بۆ تێكلیێن ناڤده‌وله‌تی و پێشكه‌فتنێ چقاس موهیمن و هه‌تا ده‌ست پێ كرن بیانه‌لان چێ بكن.
ژ سه‌مبۆل و هن تێكلیێن شارستانیێ بگرن هه‌یا هلبه‌رینێن د چاندا ده‌ڤكی ده كوردی ب ده‌رفه‌ته، ل ئه‌ردنیگاره‌یك ب ده‌رفه‌ته؛ ژ كه‌شتیا نوه بیگرن هه‌یا گلگامێش، ژ تێكلیێن ب سۆمه‌ری، ئاكادی ره بگرن هه‌یا تێكلیێن ب چیرۆكێن هه‌زار و شه‌ڤه‌كێ ره، ژ ده‌نگبێژیێ هه‌یا میۆزیكا هه‌ورامانێ، ژ ئالی باوه‌ریێن جودا ڤه ئه‌ده‌بیات كوردا نڤیسكی ل سه‌ر چلكانی و هه‌زاركانیانه. موهیم ئه‌وه، مرۆڤ كاربه تێكلی ب ئه‌ده‌بیاتا دونیایێ ره ل سه‌ر راستیێن ئه‌ده‌بیاتا دونیایێ ساز بكه و قادا كولتوری ده ژی ب ئیدیا به و ژ وان میراته و چاڤكانیان سوود وه‌ربگره. میسال، من ل فۆتۆگرافان نهێری بوو، شاخ و گه‌لیێ زاخۆیێ، ئامه‌دیێ داكره وه‌كی مه‌كانێن بالكێش بۆ هن چالاكیێن كولتوری ژ نها ده ب پرۆژه به. باشه، بلا ئه‌ده‌بییاته‌كه پۆلیتیك، ئیدۆلۆژیك هه‌به، ئه‌و راستیێن خوه بژی لێ ئه‌ده‌بیاتا دونیایێ، تێكلیێن ب وێ را پر موهیمن. ئه‌ده‌بییاته‌كه ب وی ئاوایی داكره ببه سه‌به‌به گه‌له‌ك ده‌ستپێكان. من وه‌خته‌كێ لێ كر كو ژ به‌ر گه‌له‌ك سه‌به‌بان كورد مله‌ته‌ك سه‌كوله‌رن. ل باكور ئه‌و هات گه‌نگێشین لێ نه ل سه‌ر ئه‌ساسه‌ن كولتوری و ئه‌ده‌بی، باوه‌ری و تێكلیێن دیرۆكی، د چارچۆڤه‌یا پۆلیتیكایێن رۆژانه ده هاته گه‌نگێشین. ئه‌و زه‌مینا ژ ژیانا ره‌نگین و ب ته‌هه‌موول دكاره د رۆمانێ ده ژی ببه ده‌رفه‌ت، ببه تایبه‌تی!
من د سالا ٢٠١١ ئان ده ل فووارا كتێبان گۆت بوو، گه‌ر رۆماننڤیسه‌ك به‌رنیاس ل سه‌ر هه‌سكیفێ بنڤیسیت هه‌سكیف د بن ئاڤێ ده نه‌ما. مرۆڤ دكاره بێژه گه‌ر رۆمانه‌كه رۆمان ل سه‌ر ئه‌نفالێ بهاتا نڤیسین و ل زمانێن دیتر بهاتا وه‌رگه‌راندنێ ل دونیایێ ناڤوده‌نگ بدا. هه‌ر وها تراژه‌دیێن ڤان سالێن داویێن ب سه‌رێ ژنێن كوردێن ئێزدی ده هاتن…
هوكمێ رۆمانێ ژ هوكمێ مه‌دیایێ نه كێمتر و هه‌ر وها بۆ تێكلیێن ب مرۆڤاهیێ ره بۆ ژیانه‌كه مۆده‌رن و خوه‌ش ژی رۆمان موهیمه. ده‌نگبێژی و چیرۆكبێژی د هه‌مان ده‌مه ده دبوون سه‌به‌ب هوكمێ ئێشێ ل بابوكالێن مه كێم به، ئه‌و كاربن ب ئاوایێن جودا ل ژیانێ بنێرن، دل و هشێ خوه به‌رفره‌هتر بكن. چاندا نڤیسكی، رۆمان، تێكلیێن ب ئه‌ده‌بیاتێ ره، ب ئه‌ده‌بیات دونیایێ ره ژ هێلێن وه‌سا ڤه ژی ئه‌ساسن.
ژ مێژده تو د ناڤا وێژه‌یا كوردی ده‌یی، گه‌لۆ ئه‌م دكارن بێژن ئه‌ڤ كار ژێده‌رێ ژیانا ته‌یه، یان نا سه‌ده‌م چ نه؟
ژێده‌رێ ژیانا منه. د خۆرتانیا خوه ده، رۆژه‌كێ وه‌ختا من رۆمانه‌كه ئاناتۆله فرانجه خوه‌ند بوو، وێ كێلیێ من گۆت بوو، جیهانا من ئه‌ڤ جیهانه، ژ وێ رۆژێ شوون ڤه ئه‌و هن پرسه‌ن ئه‌رژه‌نگێن من به‌رسڤا وان ب ده‌ست نه‌دخست، ل په‌ی خوه‌ندنا وێ رۆمانێ من هن به‌رسڤ ب ده‌ست خستبوون.
د ژیانا ته‌یا نڤیسكاریێ ده تو دكاری بێژی ئه‌ز گه‌هشتمه مافێ خوه د وارێ كه‌د و خه‌باتێ ده، یان نه‌مافی ل ته هاتیه كرن؟
ژ په‌یڤا ماف، ژیانا خوه فه‌هم دكم و دكارم بێژم تێرا خوه گه‌هشتم مافێ خوه چونكی ته‌ڤی راستیێن ژیانا كوردان ئه‌ده‌بیات بوو سه‌به‌ب ژیانا من هه‌ر زه‌نگین به. ئاریشه‌یێن نڤیسكارییێ هن راستیێن دن دهێلم ل ده‌را هان. خوه‌نده‌ڤانه‌كی هێژا رۆمانا من په‌رده خوه‌ند بوو. بۆ من په‌یام شاند بوو و گۆت بوو، پشتی خوه‌ندنا په‌ردێ تێكلیێن من یێن مالباتی خوه‌شتر بوون! هورگلیێن وسا نێزكاهیا ل رۆمانێ و ل مافان دیار دكه.
گۆتنه وه یا داوی هه‌به، كه‌ره‌م بكن؟
وه‌ختا من رۆمانا مالا باز دنڤیسی، د لێكۆلینان ده های ژێ چێ بووم میرێ به‌دلسیێ ئه‌ڤدال خان بۆ زانیار ل به‌دلسیێ بمینن گه‌له‌ك ده‌رفه‌ت پێشكێشی وان كرنه. ئیسمایل ئه‌بول ئیز باڤێ سیبه‌رنیتیكێیه. دونیا ئیرۆ ل سه‌ر فكره‌ن ئافرینه‌ر و نوو دمه‌شه. ئه‌ده‌بیات، خوه‌ندن، نڤیسین هه‌ر ل بیرا مرۆڤ به چ. دڤێ ئه‌م پر هه‌ساس بن میراته و چاڤكانی نه‌هاتنه ژ بیركرن. نفشه‌ك دو نفشێ ل دووێ ژ ئالی كولتوری ڤه بێ بنگه‌ه و بێ زه‌مین بمینه مخابن. ئیدیایا زمان و كولتورا كورد دژین ئان ژی باوه‌ریێن جودا لێ دژین وه‌كی باخچه‌یه‌ك ل كێله‌كا باخچه‌یێن دیترێن دونیایێ بۆ مه نه ئیدیایه‌ك گران و بێ بنگه‌هه.
بهارا رۆمانا كورد دئێت لێ گه‌ره‌ك مرۆڤ های ژ له‌هیان هه‌بن!
گه‌له‌ك سوپاس ژبۆ به‌رسڤان.
ئه‌ز سوپاسیا ته و ڕۆژنامه‌یا ئه‌ڤرۆ دكم كو هوون دبن سه‌به‌ب ئه‌ز كاربم ده‌رفه‌ت ب ده‌ست بێخم دا سلاڤه‌كێ ل خوه‌نده‌ڤانێن وه بكم…
