لوقمان پۆلات: رۆمانا كوردی نه كێمی یا جیهانێ یه
هه‌ڤپه‌یڤین: ده‌مهات دێركی
وێژه‌گه‌ری نه كاره‌كی هێسانه، لێ ئه‌گه‌ر ل گه‌ل وێژه‌گه‌ریێ كارێ وه‌رگێرانێ، ره‌خنه‌یێ و ڤه‌كۆلین هه‌بن زه‌همه‌تره. ڤێجارێ رۆژنامه‌یا ئه‌ڤرۆ بوو مێهڤانێ رۆماننڤیس، چیرۆكنڤیس، وه‌رگێر، ره‌خنه‌گر و ڤه‌كۆله‌رێ كورد لوقمان پۆلات. برێز لوقمان پۆلات كو ب ده‌هان پرتووكێن وی یێن وێژه‌یی هه‌نه، ل سالا ١٩٥٦ ئان ده ل ناڤچه‌یا لجێیا ب سه‌ر باژارێ ئامه‌دێ ڤه ژداییك بوویه. وێژه‌گه‌ر لوقمان پۆلات ژ سالا ١٩٨٠ی ڤه ب كارێ وێژه‌یێ ڤه مژووله. ل سالا ١٩٨٠ی ژبه‌ر ده‌وله‌تا ترك ده‌ر مافێ وی ١٠ سال و شه‌ش هه‌یڤ جه‌زایێ زیندانێ دبرێ، ئه‌و نه‌چار دبه ل سالا ١٩٨٤ێ به‌رێ خوه بده وه‌لاتێ سوێد. ژ وێ ده‌مێ وه‌ره وێژه‌گه‌ر لوقمان پۆلات ل سوێد دژی. د ڤێ هه‌ڤپه‌یڤینێ ده مه خوه‌ست ئه‌م برێز “لوقمان پۆلات” ی ب خوه‌نده‌ڤانێن رۆژنامه‌یا ئه‌ڤرۆ بدن ناسین.
ئه‌ڤرۆ: برێز لوقمان پۆلات، هه‌تا ئیرۆ ته ب ده‌هان پرتووكێن رۆمان، چیرۆك، هه‌لبه‌ست، وه‌رگێران، ره‌خنه و ڤه‌كۆلین نڤیسینه، لێ دخوازم پتر سه‌ر رۆمانێ پرسێن خوه بكم، ل گۆری ته وێژه چیه، د ناڤا ڤێ پرسێ ده وێژه‌یا كوردی تێ چ واته‌یێ؟
لوقمان پۆلات: وێژه، ب ئه‌ره‌بی ژێ ره ئه‌ده‌بیات و ئه‌ورۆپی ژێ ره لته‌راتوره دبێژن. ژ بۆ كو پرانیا نڤیسكارێن كورد په‌یڤا ئه‌ده‌بیاتێ بكار تینن، من ژی هه‌تا نها ڤێ په‌یڤێ ب كار ئانی. ئه‌ده‌بیات ژ په‌یڤا ئه‌ره‌بی(ئه‌ده‌ب)هاتیه..لته‌را ژی تیپه، بنگه‌ها لته‌راتورێ بێژه(وێژه)یه، له‌و ره گاڤا مرۆڤ ل جیێ ئه‌ده‌بیاتێ ئان لته‌راتورێ، كو هه‌ردو ژی نه كوردی نه، بێژه‌یه‌كه كوردی ب كار بینه، چێتره.
وێژه/ ئه‌ده‌بیات وه‌ك هه‌ر تشتێن ئینسانی، به‌رهه‌مه‌كه مرۆڤاهیێ یه و هیمێ خوه ژ ژیانێ دگره. به‌رهه‌مێن ئه‌ده‌بی ژیندارن، ژ ناڤ ژیانا ئینسانان و ژ خه‌یالێن مرۆڤان تێن ئافراندن. ئه‌ده‌بیات، ئانكو لیته‌راتور هونه‌را نڤیسینێ یه. دیتن، رامان، هه‌ست و ئیماژه‌یێن كو ب گۆتن و نڤیسینێ تێ قالكرنێ. زانیستیا هونه‌را هونه‌رمه‌ندی و ئافراندنێ یه. ئه‌سته‌تیكا-به‌ده‌ویا، رندیا ئارمانجا رامانێ یه.
وێژه‌یا كوردی وێژه‌یا كو ب كوردی تێ گۆتن و تێ نڤیسینه. كوردێن نڤیسكارێن كو به‌رهه‌مێن خوه ب ئه‌ره‌بی، فارسی و تركی دئافرینن ئه‌و به‌رهه‌م ئاده وێژه‌یا كوردی نینن. پرتووكێن یاشار كه‌مال و سه‌لیم به‌ره‌كات وێژه‌یا كوردی نینن یێن ئه‌ره‌بی و تركی نه.
به‌رێ لیته‌راتورا ده‌ڤكی خورت بوو. لێ نها، د ده‌ما مه ده لیته‌راتورا نڤیسكی خورته، پێشكه‌تی یه. ئه‌ده‌بیات دایكا گه‌له‌ك بابه‌تێن هونه‌ری یه.یێن كو هونه‌را تیاترۆ، فیلم و موزیكێ پێك تینن ژ لیته‌راتورێ فه‌یده دبینن. هام ماده‌یا لیته‌راتورێ زمانه. ژ بۆ ڤێ دڤێ ته‌كنیكا زمانێن د ئه‌ده‌بیاتێ ده باش بێ كارانین. ئه‌ده‌بیاتڤان دڤێ هونه‌را زمانێن باش پێك بینه. ئه‌ده‌بیاتڤان وه‌ختا كو ده‌ست ب نڤیسینێ دكه دزانه، كو ل هه‌مبه‌ر جیڤاكێ خوه‌دیێ به‌رپرسیاریه‌كه. ئه‌ده‌بیاتڤانه‌ك چقاس ل سه‌ر جیڤاكێ خوه‌دیێ باندۆره‌ك مه‌زن به، ئه‌وقاس ژی خوه‌دیێ به‌رپرسیاریه‌ك مه‌زنه. فۆنكسیۆنێ ئه‌ده‌بیاتڤان ئه‌ڤه كو شكل دده هیس و شوورا جیڤاكێ. جیڤاكێ درامینه، وێ دده فكراندن. ل گۆر شاخێن هونه‌رێن دن، شاخا هونه‌را ئه‌ده‌بی خوه‌دیێ هین ئیمكانێن مه‌زنه. ئه‌و ب هاجه‌تا زمانی دكاره بكه‌ڤه هه‌ر قادا ژیانێ. ژ بۆ قادا ئه‌ده‌بیاتێ ده‌م، مه‌كان، شه‌رت و شووت بێ سینۆرن.
ئه‌ڤرۆ: د ڤێ سه‌رده‌ما ئه‌م تێ ده دژین، پاشكه‌تن و پێشكه‌تنا رۆمانا كوردی و جوداهیا وێ رۆمانا جیهانی چیه، ئه‌م دكارن ببێژن كو ب گشتی رۆمانا كوردی پێنگاڤ به‌ر ب چاڤ ئاڤێتنه؟
لوقمان پۆلات: رۆمانا كوردی هه‌ر دچه پێش دكه‌ڤه، دكه‌ملا. رۆمانا كوردی كێمێ رۆمانێن نڤیسكارێ جیهانێ نینه و ژ گه‌له‌ك رۆمانێن تركی و ئه‌ره‌بی سه‌ركه‌تیتره. به‌ریا ١٩٨٠ی به‌رهه‌مێن ئه‌ده‌بیێن كوردی كێم بوون. (ل ڤر مه‌خسه‌د كوردستانا باكوره. ) نڤیسێن ل سه‌ر ئه‌ده‌بیاتا كوردی پڕ كێم -جار جارنا- دهاتن وه‌شاندنێ. لێ پشتی ١٩٨٠ و ب تایبه‌تی ژی د سالێن ناڤبه‌ینا ١٩٨٥ و ١٩٩٥ان ده گه‌له‌ك به‌رهه‌مێن ئه‌ده‌بی -ل وه‌لات و ل ده‌رڤه‌یێ وه‌لات- هاتن ئافراندن، ب سه‌دان نڤیسین ل سه‌ر ئه‌ده‌بیاتێ -ب گه‌له‌مپه‌ری ئه‌ده‌بیات و ب تایبه‌تی ژی ئه‌ده‌بیاتا كوردی – هاتن وه‌شاندن.
زمان، چاند و ئه‌ده‌بیاتا نه‌ته‌وه‌یه‌كی هه‌بوونا وی نه‌ته‌وه‌یی نه. نه‌ته‌وه‌یه‌ك كو زمانێ خوه، چاندا خوه، ئه‌ده‌بیاتا خوه وه‌ندا بكه، ئه‌و ب خوه ژی وه‌ندا دبه، د ناڤ نه‌ته‌وه‌یێن دن ده دهه‌له، ئاسیمیله دبه.یێن كو نه‌ته‌وه‌یان ل سه‌ر لنگان دهێله زمان، چاند و ئه‌ده‌بیاتا وی نه‌ته‌وه‌یی یه.
ئه‌ده‌بیاتا كوردیا ب ده‌ڤكی گه‌له‌ك خورته، ده‌وله‌مه‌نده. ئه‌ده‌بیاتا نڤیسكی ژی د ڤان سالێن داوین ده، به‌ر ب پێش دكه‌ڤه، پێش ڤه دچه، ده‌وله‌مه‌ند دبه. ئه‌ده‌بیات د ژیانا گه‌ل و نه‌ته‌وه‌یان ده بوویه‌رێن كو ل سه‌ر ژیانا جڤاكی باندۆرا خوه دكه، ب هاوایه‌كی هزن، هه‌ست و ب سیمگه‌یان، ب تاسویران، ب گۆتنان یان ژی ب نڤیسكی تێته پێشكێشكرنه. د ئه‌ده‌بیاتێ ده زمان بنگه‌هه؛ زمان نه‌به ئه‌ده‌بیات نابه. لێ، ده‌وله‌مه‌ندیا زمانی ژی ب تێكه‌لیێن ب ئه‌ده‌بیاتێ ڤه گرێدایی یه. ب كارانینا زمانێ ئه‌ده‌بی، ئه‌و زمان هین پێش دكه‌ڤه، ب گۆشت و خوین دبه، ب روه و جان دبه، ژیندار دبه. پێش ڤه دچه.
ئه‌ڤرۆ: گه‌لۆ هه‌ر رۆمانه‌كه تێ نڤیساندن ئه‌م دكارن ژێ ره بێژن رۆمانه، یان تایبه‌تمه‌ندیێن رۆمانێ هه‌نه و ده‌ما لوقمان پۆلات ده‌ست ب نڤیساندنا رۆمانه‌كێ دكه چ بنگه‌ه دگره؟
لوقمان پۆلات: بێگومان هه‌ر پرتووكا كو ل سه‌ر به‌رگا وێ نڤیسینه رۆمان نه رۆمانه. د كوردی ده ژی هنده‌ك پرتووك هه‌نه كو وه‌كه رۆمان هاتنه بناڤكرن لێ به‌لێ رۆمان نینن. من د پرتووكا خوه‌دا با ب ناڤێ ”رۆمانا كوردی / ره‌خنه، نرخاندن، شیرۆڤه” ده ره‌خنه ل هنده‌ك پرتووكێن كو ل سه‌ر به‌رگا وان رۆمان هاتنه نڤیسین لێ د ئه‌ساسێ خوه ده رۆمان نینن، ره‌خنه كر.
د نڤیسینا رۆمانێ ده ئه‌ز د هه‌ر رۆمانه‌ك خوه ده ته‌كنیكێن جودایێن نڤیسینێ بكار دئینم. وه‌كه بنگه‌ه ژی رۆمانێ ل سه‌ر بنگه‌ها خه‌یال و راستیێ دهۆنینم. ژ به‌ر راستی و خه‌یالان جیهانه‌كه ئه‌ده‌بیا رۆمانێ دئافرینم، ل گۆر مژارێ ژی كاره‌كته‌رێن رۆمانێ پێك دئینم.
ئه‌ڤرۆ: هه‌موو رۆمان نه وه‌كه هه‌ڤن، هن رۆمان هه‌نه ئاشووپینه ئانكۆ خه‌یالن، هن هه‌نه ژ راستیا جڤاكێ نه، هن هه‌نه دیرۆكن…لوقمان پۆلات خوه د كیژان جۆرێ رۆمانێ ده دبینه و هه‌تا چ راده‌یێ لوقمان پۆلات خوه د ناڤا رۆمانێ خوه ده دبینه؟
لوقمان پۆلات: مژارێن رۆمانێن من جۆربه‌جۆرن. هنده‌ك ژێ رۆمانێن كو بوویه‌رێن وان د ده‌ما دیرۆكێ ده ده‌رباس بوونه، هنده‌كێن نووژه‌نن. هنده‌ك ب ته‌ڤاهی خه‌یالی نه هنده‌ك ل گۆر راستیا ره‌ئالییه‌تا جڤاكی نه. ب پرانی ژی رۆمانێن كو راستی و خه‌یال ل هه‌ڤدو هاتنه هوناندنن.
ئه‌ز وه‌ك نڤیسكار د راده‌یه‌كه هندك ده د ناڤ هنده‌ك رۆمانێن خوه ده هه‌مه، لێ به‌لێ د پرانیا رۆمانێن خوه ده تونه‌مه. ژ خوه ل گۆر مژارا هنده‌ك رۆمانان نه پێویسته و نه مومكنه كو نڤیسكار تێكه‌ڤه ناڤ رۆمانێ. من ب ناڤێ ”شوورێ سلتان سه‌لهادینێ ئه‌یوبی” رۆمانه‌كه تاریخی/دیرۆكی نڤیسی. بوویه‌رێن رۆمانێ د ده‌ما ئه‌یوبیان ده تێ راڤه كرن، له‌وره ژی نه مومكنه كو نڤیسكار تێكه‌ڤه ناڤ وێ رۆمانێ.
گرانیا ناڤه‌رۆكا رۆمانێن من خه‌یالن. رۆمانا كوردی هه‌ری پر ژ هێلا ئوتۆپیایێ/خه‌یالێ ڤه قه‌لسه. رۆمانێن كو ب خه‌یالی هاتنه ئافراندن هندكن. پرانیا رۆمانێن كوردی رۆمانێن ل گۆر ره‌ئالیزما جڤاكی، سه‌رپێهاتی، بیۆگرافیك و ئۆتۆبیۆگرافیكن.
دڤێ ئاسۆیا خه‌یالێن نڤیسكار/رۆماننڤیس به‌رفه‌ره‌ه به. خه‌یالێن دوور و كوور بهزره. راستی و خه‌یالێ ل هه‌ڤدو بهۆنه. رۆمانێن كو ژ به‌ر راستی و خه‌یالان هاتنه ئافراندن رۆمانێن سه‌ركه‌تی نه.
ئه‌ڤرۆ: د قۆناغا نڤیساندنا رۆمانێ ده پر جاران پرسگرێك ده‌ردكه‌ڤن، ل گۆر ته پرسگرێكێن رۆماننڤیسێن كورد چ نه؟
لوقمان پۆلات: پرسگرێكێن رۆماننڤیسێن كورد پرسگرێكا چاپكرنا رۆمانێن وانن. گه‌له‌ك نڤیسكار پرتووكا دنڤیسن لێ به‌لێ ئیمكانێ چاپكرنێ نابینن. ل باكورێ كوردستانێ ده‌وله‌تا كوردان ژی تونه كو ژ وه‌زاره‌تا چاندی ئالیكاری وه‌رگرن. لۆماژی ژ بۆ كوردان بنگه‌ها هه‌رتشتی داخوازا ده‌وله‌تبوونێ یه. پرسگرێكێن نڤیسكاران ژی و پرسگرێكێن هه‌موو به‌شێن جڤاكێ ژی ب دامه‌زراندنا ده‌وله‌تبوونێ چاره‌سه‌ر دبه.
پرسگرێكا نڤیسینا رۆمانا كوردیا رۆماننڤیسێ كورد ئه‌ڤه كو؛ ره‌وشا وانا یا ئابۆری ده‌ست ناده كو ڤی كاری، خه‌باتا خوه‌یا نڤیسینێ ب شێوه‌یه‌كه پرۆفه‌سیۆنه‌لی پێك بینن. ژ بۆ ده‌بارا خوه و مالباتا خوه كار دكن و د وه‌ختێ خوه‌ی ڤالا ده ب شێوه‌یه‌كی ئاماتۆری ب كارێ نڤیسێ ره مژول دبن.
ئه‌ڤرۆ: هه‌تا رۆژا مه‌یا ئیرۆ گه‌له‌ك ئاخڤتن تێنه گه‌راندن كو خوه‌نده‌ڤانێن رۆمانا كوردی كێمن، گه‌ر راسته، سه‌ده‌م رۆمان و رۆماننڤیسن یان خوه‌نده‌ڤانن؟
لوقمان پۆلات: ژ بۆ كو ل باكورێ كوردستانێ ده‌وله‌تا كوردان تونه، د دبیستانان ده په‌روه‌رده‌یا كوردی تونه، لۆما ژی خوه‌نده‌ڤانێن پرتووكێن كوردی هندكن. نه‌ته‌نێ خوه‌نده‌ڤانێن رۆمانێن كوردی هندكن، ب گه‌له‌مپه‌ری خوه‌ندنا كوردی و خوه‌نده‌ڤانێن كورد هندكن. نه‌خوه د ناڤ پرتووكێن كوردی ده هه‌ری پر رۆمانێن كوردی تێنه فرۆتن.
سه‌ده‌مێ كێمبوونا خوه‌نده‌ڤانان رۆمان و رۆماننڤیس نینن. سه‌ده‌م تونه‌بوونا ده‌وله‌تبوونا كورد و تونه‌بوونا په‌روه‌رده‌یا كوردی ل دبیستانانه.
غوربه‌تێ هه‌تا چ راده‌یێ باندۆرا خوه ل رۆمانێ ته كرنه؟
لوقمان پۆلات:ژ گه‌له‌ك وه‌لاتان، نڤیسكارێن وی وه‌لاتی ژ به‌ر سه‌ده‌مێن سیاسی ژ وه‌لاتێ خوه بازدانه و چوونه وه‌لاته‌كی دن و ئه‌و وه‌لات ژ خوه ره كرنه جهێ ژیانێ، ل ور ب جه و وار بوونه. دیرۆكا رۆناكبیر و نڤیسكارێن كورد، دیرۆكا سه‌رگوونێ یه. گه‌له‌ك ره‌وشه‌نبیرێن كورد ل وه‌لاتێن بیانی مرنه. ژ مالباتا به‌درخانیان و مالباتا جه‌میلپاشا گه‌له‌ك رۆناكبیر ل بیانیێ وه‌فات كرنه.
نڤیسكارێن كوردیێن په‌نابه‌ر ل وه‌لاتێن بیانی ژ بۆ دۆزا نه‌ته‌وا كورد گه‌له‌ك كار و خه‌باتێن هێژا كرن و به‌رهه‌مێن گرانبها ئافراندن. ئه‌و خاباتێن وانێ هێژا، بێگومان پارچه‌یه‌ك ژ دیرۆكا تێكۆشینا نه‌ته‌وا كورده. پرتووكێن دیرۆكی كو وان نڤیسیه، به‌شه‌ك ژ دیرۆكا نه‌ته‌وا كورد رۆناهی دكه. به‌رهه‌مێن وان ژ هێلا دیرۆكێ، زمان، چاند و ئه‌ده‌بیاتێ ده سه‌رچاڤی نه؛ ژ بۆ رۆناكبیرێن كوردیێن نها چاڤكانی نه.
كۆڤار و رۆژنامه‌یێن كو د وێ ده‌مێ ده هاتنه وه‌شاندن، قیمه‌ت و روومه‌تا وان ئیرۆ ژی ل جه‌م رۆناكبیر و نڤیسكارێن كورد گه‌له‌كی ب قیمه‌تن. كۆڤارا هاوارێ هێژ ژی د هێلا رێزمان و راستنڤیسا كوردی و ئالفابه‌یا كوردی ده رێ نیشانێ مه دده. ئه‌م د گه‌له‌ك وارێن نڤیساندنێ ده هیمێن خوه ژ كۆڤارا هاوارێ دگرن و ژ خوه ره دكن رێزان.
وه‌ختا كو د ١٢ێ ئیلۆنا سالا ١٩٨٠یی ده، ل تركیایێ ده‌ربا ئاسكه‌ریا فاشیست چێ بوو و جونتا هات سه‌ر هكم، پشتی ده‌ربه‌یێ گه‌له‌ك رۆناكبیر، نڤیسكار، وه‌لاتپارێز و شۆره‌شگه‌رێن كورد ده‌ركه‌تن ده‌رڤه‌یی وه‌لات و پڕانیا وان د وه‌لاتێ ئه‌ورۆپا دا جه و وار بوون. ئه‌ڤ په‌نابه‌رێن كوردێن سیاسی ل سه‌رگوونێ چاپه‌مه‌نییا كورد و ئه‌ده‌بیاتا كوردیا سه‌رگوونێ ئافراندن. ژ سالا ١٩٨٠ی و ڤر ڤه ژ ٢٠٠ی زێده‌تر كۆڤار و رۆژنامه‌یێن كوردان ل ئه‌ورۆپایێ هاتنه وه‌شاندن. هه‌روه‌ها گه‌له‌ك پرتووكێن ئه‌ده‌بی ژ سالا ١٩٨٠ی ڤر ڤه هاتن وه‌شاندن. گه‌له‌ك نڤیسكارێن كوردێن په‌نابه‌ر پرتووكێن خوه‌یێن یه‌كه‌م ل ئه‌ورۆپایێ چاپ كرن. ئه‌ده‌بیاتا كوردا نووژه‌ن د ڤێ ده‌مێ ده ده‌ست پێ كر. چه‌ند نڤیسكارێن كورد كو پرتووكێن خوه‌یێن یه‌كه‌م ب زمانێ تركی وه‌شاندبوون، پرتووكێن خوه‌یێن دن ئێدی ب كوردی نڤیسین و وه‌شاندن. نڤیسكارێن كوردێن كو ل سه‌رگوونێ دژین ب سه‌دان رۆمانێن كوردی و ب سه‌دان پرتووكێن هه‌لبه‌ست و چیرۆكێن كوردی وه‌شاندن. د هێلا چاند، زمان و ئه‌ده‌بیاتا كورد ده نڤیسكارێن سه‌رگوونێ یێن په‌نابه‌ر خزمه‌تێن گه‌له‌ك هێژا كرن و هین ژی دكن.
ژ بۆ ئافراندنا رۆمانێن من بنگه‌ه وه‌لاتێ من كوردستانه. لێ ناڤه‌رۆك و مژارا هدنه‌ك رۆمانێن من ل غوربه‌تێ، خه‌ریبیێ، بیانیێ ده‌رباس دبن. هه‌روه‌ها چاند و وێژه‌یا سوێدێ ژی ببه نه‌به ل مرۆڤ ته‌سیر دكه و د هنده‌ك واران ده باندۆرا خوه داتینه سه‌ر مرۆڤ.
گۆتنا داوی :
لوقمان پۆلات: گۆتنا منا داوی، ئه‌ڤه كو؛ دڤێت كوردێن هه‌رچار پارچه‌یێ كوردستانێ پێنگاڤا ده‌وله‌تبوون و چوونا به‌ر ب سه‌رخوه‌بوونا باشۆرێ كوردستانێ بپارێزن. باشۆر ژ بۆ ته‌ڤاهیا كوردستانێ په‌نجه‌ره‌یه، شباكه كو رۆناهی دده هوندر.
نها ل باكۆرێ كوردستانێ گه‌له‌ك رۆمانێن نڤیسكارێن كوردێن باشۆرێ كوردستانێ ژ سۆرانی دكنه كورمانجی و دوه‌شینن. دڤێ ل باشۆر ژی رۆمانێن رۆماننڤیسێن كوردێن باكۆر ل باشۆر هه‌م ب سۆرانی و هه‌م ب كورمانجی ب ئالفابه‌یا ئه‌ره‌بی/كوردی كو ئه‌و ل باشور بكار تینن، وه‌رنه وه‌شاندنێ.
دڤێت وه‌زاره‌تا ره‌وشه‌نبیریا هوكوماتا هه‌رێما كوردستانێ ژی پشتگری بده كار و خه‌باتا چاندی، ئه‌ده‌بی/وێژه‌یی.
ئه‌ز ژ برێز ده‌مهات دێركی ره و ژ رۆژنامه‌یا ئه‌ڤرۆ ره سپاس دكم كو دیتنێن من پێشكێشێ خوه‌نده‌ڤانێن كوردێن باشورێ كوردستانێ كرن.
رۆژنامه‌یا ئه‌ڤرۆ
