جه‌عفه‌ر مایی … بزاڤا وی یا ره‌وشه‌نبیری
ئیسماعیل بادی
خواندن و لێگه‌ڕیان ل ره‌وشه‌نبیریێ ره‌حمه‌تی “جه‌عفه‌ر مایی”
جه‌عفر مایی ژ مالباته‌كا كوردپه‌روه‌ر و زانا بوو، ل گوندێ مایێ ل سالا 1952ێ ژ دایك ببوو، بابێ وی وه‌كو مه‌لایه‌ك و ده‌ستێ نڤێسینا هۆزانا هه‌بوویه، هه‌ستا كوردپه‌روه‌ریێ د دلێ هه‌می زارۆكێن خۆ دا چاندییه و هه‌ر ژ زارۆكینیێ به‌رێ وان دایه خواندنێ، قووناغێن خواندنا ده‌ستپێكێ یا ره‌حمه‌تی جه‌عفه‌ری، ل ژییێ زارۆكینییا خۆ دا فێری ژیانه‌كا خۆڕاگر ببوو. هه‌ر ساله‌كێ ل جهه‌كی، ل ناڤ مالباته‌كێ، ب هه‌ر حالێ هه‌یی، به‌رده‌وامی دایه خواندنێ. د سالێن شێستان دا بۆ تمامكرنا قووناغه‌كێ ژ مایێ بابێ وی برییه گوندێ (گه‌لاله)، پاشی ل قووناغه‌ك دیتر برییه گوندێ (بادێ)، كو مالباته‌كا گوندیێن وان ب ناڤێ (عه‌لی به‌رواری) ل وێرێ بوو، ل نك وان قووناغا چوارێ خواندییه، ده‌ما هێڕشێن له‌شكه‌ری عیراقێ ب سه‌ر ده‌ڤه‌رێ دا دگرتن، ل وێرێ ب ده‌ستێن وان، ئه‌و تووشی ئێشاندنێ ببوو، له‌وا هه‌ر ژ هینگێ هه‌ستا نیشتمانپه‌روه‌ریێ د دلێ وی دا شین ببوو، هه‌روه‌سا ل گوندێ بامه‌رنێ، باژێرێ دهۆكێ و ل به‌غدایێ خواندییه.
هه‌ر زوی وه‌كو پێشمه‌رگه‌یه‌ك كه‌فته قادا خه‌باتێ، د شۆره‌شا كوردی دا وه‌ك پێشمه‌رگه‌یه‌كێ ڤه‌كۆله‌ر ل سالا 1974ێ ل هێزا رزگاری به‌رده‌وامی دا خه‌باتا خۆ، پشتی شكه‌ستا 1975 و چه‌ند مه‌ها ده‌ست ب رێكخستنێن نهێنی كر بۆ ئاماده‌كرنا شۆره‌شه‌كا نوی ل به‌رامبه‌ری دوژمنی. پاشی ل ده‌ستپێكا سالێن 1980 جاره‌كادی گه‌هشته ناڤ رێزێن شۆره‌شێ و كارێ پێشمه‌رگایه‌تییێ ل ده‌ڤه‌را به‌هدینان كر. ژ به‌ر ره‌وشا دژوار یا وی سه‌رده‌می ب نه‌چاری سالا 1986 زارۆكێن خوه ده‌ربازی سنورێ ئیرانێ كرن و وی به‌رده‌وامی دا كارێ پێشمه‌رگایه‌تیێ. سالا 1990 ب خێزان ڤه گه‌هشته وه‌لاتێ سوێدێ و وه‌كو په‌نابه‌ر ل وی وه‌لاتی ما. ل سوێدێ ژی حه‌زا خواندنێ هه‌ر د دلی دا بوویه، له‌وا ده‌ست ب خاندنا پرۆگرامێ (ئارت) كر، كو ل سه‌ر چاره‌سه‌رییێن جڤاكی و رێنیشاندانا گه‌نج و سنێله‌یان بوو. پشتی نه‌مانا رژێما به‌عسیان، جاره‌كا دی ل سالا 2004 زڤڕی كوردستانێ ڤه و وه‌ك شاره‌زایێ جڤاكی ل وه‌زاره‌تا كاروبارێن كۆمه‌لایه‌تی كار دكر. د گه‌ل دا ژی، جه‌عفه‌ر مایی كولیژا یاسایێ (حقوقێ) ل زانكۆیا سه‌لاحه‌ددین ل هه‌ولێرێ ته‌مام كر.
ژ خواندنا خۆ، د وارێ جڤاكی دا، خودێ ژێ رازی، د چه‌ند سالان دا ب ده‌هان پرۆژه‌یێن گرنگ ل سه‌ر خێزان، په‌روه‌رده، دادپه‌روه‌ری و وه‌كهه‌ڤییا ژن و مێران د مافان دا نڤیساندن و ئه‌نجامدان، ب تایبه‌تی ل سه‌ر نه‌هێلانا توندوتیژیا خێزانێ. ژبه‌ر خه‌باتا وی ژ بۆ دادپه‌روه‌ری و وه‌كهه‌ڤییێ، ل سالا 2012 خه‌لاتێ ڕۆژا ژنێن جیهانێ ل زانكۆیا كوردستان ل هه‌ولێرێ وه‌رگرت.
ره‌وشه‌نبیری د هزرا جه‌عفه‌ر مایی دا
ل دۆر ره‌وشه‌نبیریێ، ره‌حمه‌تی جه‌عفه‌ر مایی؛ دیتن و بۆچوونه‌كا تایبه‌ت هه‌بوو، ره‌وشه‌نبیری ب نانی ڤه گرێدا بوو، مرۆڤێ تێر نه‌بیت، نه‌شێت ل ره‌وشه‌نبیریێ بگه‌ڕیێت، د دووماهیك گۆتارا خۆ دا به‌ری وه‌غه‌رێ بكه‌ت ب چه‌ند ڕۆژه‌كێن كێم، گوت بوو:
((ره‌وشه‌نبیری به‌ری هه‌ر تشتی وه دكه‌ت مرۆڤ هه‌ست ب مرۆڤایه‌تیا خوه بكه‌ت، هینگێ جوداهی ل ناڤبه‌را مرۆڤی و زینده‌وه‌رێن دی دا چێ دبیت. نه‌بوونا ره‌وشه‌نبیریێ، وه‌كی ئاژه‌لان، وێ چه‌ندێ نیشا دده‌ت كو مرۆڤ یێ ل ئاستێ تێركرنا زكی، هه‌تا زك تێر نه‌بیت مرۆڤ نه‌شێت ژ بازنێ برسێ ده‌ركه‌ڤیت و هندی مرۆڤ د بازنێ برسێ دا بیت، مرۆڤ نه‌شێت ل ره‌وشه‌نبیریێ خودان ده‌ركه‌ڤیت، واته برس ڕێگرا په‌یداكرنا ره‌وشنه‌بیریێ یه، یا كو مرۆڤی ژ ئاژه‌لی جودا دكه‌ت.
ده‌مێ مرۆڤ ژ بازنێ برسێ قورتال بوو؛ هینگێ مرۆڤ دێ ل هنده‌ك ئالاڤێن باشتركرنا ژیانێ گه‌ڕیێت، وی ده‌می، ئاستێ ره‌وشه‌نبیری بڕیارێ ل سه‌ر باشتركرن و چاوانییا باشتركرنا ژیانێ دده‌ت)).
ژینگه‌ها تێدا مه‌زن بوویی
سه‌یدایێ مایی ئێك ژ مالباته‌كا ناڤدار ل گوندێ مایێ بوو، بابێ وی مه‌لا و هۆزانڤان بوو، مالباته‌كه هه‌می نڤێسكار و شه‌هره‌زانه د بیاڤێن ئه‌ده‌بی و جڤاكی و زانستی و هونه‌ری دا، وه‌كو دكتۆر عه‌بدولباقی و نه‌زیف مایی و مه‌حفۆز مایی و ڤیان مایی و گه‌له‌كێن دیتر. هه‌روه‌سا گوندێ مایێ، ئه‌وێ ناڤدار ب كه‌سایه‌تیێن زانا و مه‌لا و ره‌وشه‌نبیر، كارتێكرنا خۆ ل كه‌سایه‌تییا ره‌حمه‌تی كرییه و ئه‌وژی بوویه خودان قه‌له‌م، ب گه‌رمی هاته مه‌یدانا نڤێسینێ و بزاڤ و چالاكیێن وی، دیده‌ڤانن كو كه‌سه‌كێ ره‌وشه‌نبیر بوویه.
ده‌ستپێك
ده‌ستپێكا وی یا نڤێسینێ بۆ سالێن حه‌فتییان ژ چه‌رخێ بۆری دزڤڕیت، ئه‌وی ده‌ست دا نڤێسینێ و چالاكییێن ئه‌ده‌بی. ژ چالاكییێن وی؛ نڤێسین ل سه‌ر به‌رپه‌رێن رۆژنامه‌یان، دبیت هنده‌ك جاران مه نڤێسینێن وی ل سه‌ر به‌رپه‌ڕێن رۆژنامه‌یا (هاوكاری) خواند بن؛ هه‌كه پاشه‌زینكا هزرا مه دره‌وێ ل مه نه‌كه‌ت، هه‌روه‌سا ناڤێ وی ل رادیۆیا كوردی یا به‌غدا دهاته به‌ر گۆهین مه.
زارڤه‌كرنێن رادیۆیێ
ژ كارێ وی بۆ رادیۆیا كوردی ل به‌غدا، به‌رهه‌مێن وی یێن سالێن حه‌فتییا ئه‌وێن وی به‌رهه‌ڤكرین؛ دو چیروكێن زارڤه‌كرنێ (ته‌مسیلی) بوون، ژ نڤێسینا وی، دگه‌ل خویشك و برایێن خۆ ل مال ب زارڤه‌كرن، تۆمار دكرن بۆ رادیۆیێ و ڤڕێدكرن. ژ وان زارڤه‌كرنا: زنجیره‌یا ته‌مسیلیا (مه‌م و زین) و زنجیره‌یا (خورشیدێ چاڤ ب خال)، هه‌ر وه‌كو هوین دزانن دو چیرۆكێن كه‌تواری یێن كوردی و بناڤ و ده‌نگن.
ئێكه‌تیا نڤێسه‌رێن كورد/ تایێ دهۆكێ
پشتی كۆنگره‌یێ پێنجێ یێ ئێكه‌تیا نڤێسه‌رێن كورد یا گشتی، ئه‌و بوو ئه‌ندامێ وێ، پاشی ل كۆنفرانسێ تایێ دهۆكێ ل ڕۆژا 6/11/1978ێ، هه‌لبژارتنێن ده‌سته‌كا رێڤه‌به‌ر یا لقی هاتنه كرن و ئه‌و تێدا بۆ ئه‌ندامێ یه‌ده‌ك. پاشی ئێكه‌تیێ ده‌ست ب بزاڤ و چالاكییان كر، د چالاكیێن به‌رفره‌هـ دا، وی بزاڤه‌كا خورت هه‌بوو. ئێكه‌مین پشكدارییا وی د كۆڕه‌كێ هۆزان خواندنێ دا، سێ هۆزانڤانان هۆزانێن خۆ خواندن و ژ لایێ وی ڤه هاتنه هه‌لسه‌نگاندن. هه‌روه‌سا د كۆڕه‌كێ چیرۆك خواندنێ دا، دگه‌ل دو چیرۆكنڤێسێن دی ب خواندنا چیرۆكه‌كێ پشكدار بوو.
هه‌روه‌سا هه‌ر هینگێ ئێكه‌تیێ سمینارێن به‌رته‌نگ و ناڤخۆ پێشكێش دكرن، د وان دا ژی ره‌حمه‌تی پشكداری هه‌بوو، ئێكه‌مین چالاكییا ژ وی جۆری؛ خودێ ژێ رازی چیرۆكا (الفهد) یا كو ب زمانێ عه‌ره‌بی بوو، دا شرۆڤه‌كرن، هه‌كه ئه‌زێ شاش نه‌بم چیرۆك یا نڤێسه‌رێ عه‌ره‌ب (حیدر حیدر) بوو كو چاپا وێ یا دووێ ل سالا 1977ێ هات بوو چاپكرن.
ئه‌ز و ره‌حمه‌تی جه‌عفه‌ر مایی و روینشتنه‌كا تژی سوحبه‌ت و پرۆژه‌یه‌كێ چاڤه‌ڕێكری
ڕۆژا 12/8/2021ێ، بۆ جارا ئێكێ بوو ب دیدارا وی، ل گه‌ل كۆمه‌كا هه‌ڤالان ل ناڤ باخچه‌یێن سه‌یرانگه‌ها مالتایێ شاد بووم و د روینشتنه‌كێ دا مه چه‌ندین دانوستاندن كرن، یا ژ هه‌میان گرنگتر، پرۆژه‌یێ (وه‌قفا نوبارا جه‌عفه‌ر مایی بۆ به‌لاڤكرنا ره‌وشه‌نبیرییا جڤاكی) بوو، پرۆژه‌یه‌كێ چاپ و به‌لاڤكرنا په‌رتووكانه، گه‌له‌ك كه‌س تێدا پشكدارن، مه ژی ب دلفره‌هی هزرا پرۆژه‌یی وه‌رگرت و ل دویڤ داخوازا وی، بووینه ئێك ژ ئه‌ندامێن وی پرۆژه‌یی، كو دێ بیته رێخوشكرنه‌ك بۆ گه‌له‌ك كارێن دیتر و بیاڤێن به‌رفره‌هتر ب خۆ ڤه دگریت. چ مفا بۆ نڤیسه‌ری ب خۆ هه‌بیت، یان ژی بۆ جڤاكی ب گشتی. له‌ورا داخوازێ ژ ئه‌وان هه‌ڤالان دكه‌م كو ل ده‌مه‌ك نێزیك كۆم ببین و به‌رده‌وامیێ بده‌ینه وێ پرۆژه‌یی. ژ به‌رهه‌مێ وی پرۆژه‌یی، هه‌تا نوكه سێ په‌رتووك هاتینه چاپكرن.
ژ په‌رتووكێن ره‌حمه‌تی یێن چاپكری:
1- ڤه‌كۆلینا (پایلوت) بۆ نه‌هێلانا توندوتیژیا د ناڤ پرۆسه‌یا په‌روه‌رده‌یا خێزانێ دا:
سالا 2021 ل ته‌هران ب رێیا په‌رتوكخانه‌یا (خانی) چاپ بوویه و هاتییه به‌لاڤكرن. په‌رتوك قه‌باره ناڤنجییه و ژ (169) رۆپه‌لان پێكهاتییه، مژارا نڤێسینێ؛ ڤه‌كۆلینه‌كا زانستی یه، فه‌ره هه‌ر كه‌س بخوینیت، نه‌خاسمه كه‌سێن خودان زارۆك و ب كارێ په‌روه‌رده‌كرنێ ڕادبن، چ ژن یان زه‌لام، تایبه‌ت ژی كه‌سێن د بیاڤێ قوتابخانه‌یا و كارێ مامۆستاتیێ دا كار دكه‌ن، ب رێبازه‌كا زانستی و شێوازه‌كێ ژ هه‌ژی هاتییه نڤیسین كو هه‌ر كه‌سێ بخوینیت، بشێت ب ساناهی تێ بگه‌هیت و هزرا وێ وه‌ربگریت.
2- په‌قیشكێت ئاڤێ:
چیرۆك، دو چێرۆكن ژ جڤاكی هاتینه وه‌رگرتن و دكه‌توارینه، یا ئێكێ (په‌قیشكێت ئاڤێ) و یا دووێ (ئه‌ڤینه‌ك ل ناڤ شكه‌فتێ)، دكتۆر عه‌بدولباقی مایی هه‌ردو چیرۆك شرۆڤه كرینه و پێكڤه ل ته‌هرانێ هاتینه چاپكرن و (133) رۆپه‌لان بخۆ ڤه ڤه‌دگریت.
ئه‌ڤ هه‌ر دو چیرۆكه، گه‌له‌ك د هه‌ژینه ببنه درامایێن تێله‌فزیۆنی، له‌وا پێشنیاز دكه‌م كو تێله‌فزیۆنه‌كا كوردی خۆ لێ بكه‌ته خودان.
3- به‌لانس (BALANCE) هه‌ڤسه‌نگی:
كۆمه‌كا گوتارێن وی یێن گرنگن ل دۆر پێشكه‌فتنا جڤاكا كوردستانێ، ب زمانێ ئنگلیزی هاتییه چاپكرن و ل ده‌مه‌ك نێزیك دێ ب زمانێ كوردی ژی هێته وه‌شاندن.
به‌ریكانا چیرۆكێ
دیسان ل دویڤ پێشنیازا وی و ب هه‌ڤكاری دگه‌ل ناڤه‌ندا خانی یا ره‌وشه‌نبیری و ڕاگه‌هاندنێ، به‌ریكانه‌یه‌كا نڤێسینا كورته چیرۆكێ بۆ گه‌نجان هاته ڕاگه‌هاندن و مخابن ئه‌و ب دیدارا وێ چالاكییێ شاد نه‌بوو، كو دێ ل ده‌مه‌ك نێزیك ئه‌نجام هێنه راگه‌هاندن. هزرا به‌ریكانێ یا وی بوویه، هه‌روه‌سا پشكه‌ك ژ مه‌زاختیێن چالاكیێ ژی وی ژ كیستێ خۆ دایه، داكو ده‌لیڤه‌یه‌ك بۆ گه‌نجان بهێته ره‌خساندن و پالپشتییا وان بهێته‌كرن، ئه‌م وه‌كو ناڤه‌ندا خانی مه به‌ریكانه ڕاگه‌هاند، ب خۆشحالی ڤه، شازده چیرۆكنڤێسێن گه‌نج پشكدار بوون، مه بڕیارا دای كو هه‌ر سێ یێن به‌راهیێ بهێنه خه‌لاتكرن، هه‌روه‌سا هه‌ر ده‌هـ چیرۆكێن باش ژی د په‌رتوكه‌كێ دا بهێته چاپكرن و ل ده‌مه‌كێ نێزیك دێ ئه‌ڤ چالاكییه، كو دێ ب ناڤێ (جه‌عفه‌ر مایی) هێته كرن، دێ ئه‌نجام هێنه راگه‌هاندن و به‌لاڤكرن.
به‌ری وه‌غه‌رێ بكه‌ت
دووماهی چالاكییا خودێ ژێ رازی، گوتاره‌ك بوو، تایبه‌ت بۆ رۆژناما (ئه‌ڤرۆ) نڤێسی بوو، ل رۆژا سێ شه‌مبی رێكه‌فتی 19/4/2022 ل هژمارا (3132)ێ هاتییه به‌لاڤكرن.
