بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كورد 1975-1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا پێنجێ
62
رۆژا 16ی كانوونا دویێ 1988ێ، قه‌رارگه‌هێ و محه‌مه‌د خالدی داخواز كر، ب مه‌ره‌ما هاریكاری و پشته‌ڤانییا لقا ئێك هێزێ ره‌وانه‌ی وی سنۆری بكه‌ن. ل گۆره‌ی برووسكه‌یا لقا ئێك شه‌ر ب دوماهی هاتیه و وان پێدڤی ب هێزێن دی نینه، لێ قه‌رارگه‌هـ ل سه‌ر داخوازا خوه یا رژد بوو، له‌ورا چ نه‌مابوو د گه‌ل وان دا تووشی ئاریشه و گیروگرفتان بین. ل دوماهیێ ب برووسكێ من ئه‌و ئاگه‌هدار كرن كو لقا ئێك خودانا بریارا خوه‌یه و پێدڤییه بریارا لقا ئێك بهێته بجهئینان، ژبه‌ركو ئه‌و به‌رژوه‌ندا خوه باشتر دزانن و ئه‌و ئازادن و سه‌ركردایه‌تییا ده‌ڤه‌رێ د ستۆیێ لقێ دایه، له‌ورا هوون چ ب پێدڤی دزانن بكه‌ن.
رۆژا 24ی شواتا 1988ێ، فه‌رماندارییا قه‌رارگه‌ها نه‌سرا ره‌مه‌زان برووسكه‌یه‌ك بۆ من هنارت و و ئه‌ڤه ده‌قێ وێ یه:
ب ناڤێ خودایێ مه‌زن
ژ/ فه‌رماندارییا قه‌رارگه‌ها نه‌سرا ره‌مه‌زان 1703/1/3/2/ی/ق/د
بۆ/ سه‌رۆكێ پارتییا دیمۆكراتا كوردستانا ئیراقێ 4/12/1366 ــ 23ی كانوونا دویێ 1988.
سلاڤێن خودێ ل هه‌وه بن
ل گۆره‌ی په‌یاما هه‌ڤالێن مه ل قه‌رارگه‌ها زه‌فه‌ر، وه‌كو ژ ڤێ ره‌وشا هه‌ستیار ئاگه‌هدارن كۆمه‌كا پرس و بابه‌تان هاتینه پێش و لقا چار ده‌ڤه‌ر ب جهـ هێلایه و راگه‌هاندیه كو په‌یوه‌ندیێن خوه د گه‌ل قه‌رارگه‌هێ دا قوت كرینه. ژبه‌ر گرنگی و هه‌ستیارییا بابه‌تی سوبه سپێدێ نوونه‌رێ قه‌رارگه‌هێ دێ هێته راژان. پشتی وێ برووسكه‌یێ هه‌ر ئێك ژ عه‌لیره‌زا و سالحی و حه‌میدی هاتنه نك مه و ل سه‌ر كێشه و بابه‌تان مه گه‌نگه‌شه كرن و مه بریار دا كو عه‌بدولموهه‌یمه‌ن بارزانی و بابه‌كر بۆ دووڤچوونا كێشێ بچنه ده‌ڤه‌رێ.
بۆ چاره‌كرنا ئاریشا د ناڤبه‌را سه‌در ئه‌كبه‌ر و حه‌كیم سلێمان دا، رێزدار ئیلاهی، كارمه‌ندێ ناڤه‌ندا هه‌ڤپشك یا هێزان و پارێزگه‌ها ئورمیێ، بۆ چاره‌كرنا كێشه‌یان سه‌ره‌دانا مه كر، ژبه‌ركو به‌ری ده‌مه‌كی سه‌در ئه‌كبه‌ری، ل كوره‌كێ حه‌كیم سلێمانی دا بوو و كوشت بوو.
رۆژا 5ی ئادارا 1988ێ، عه‌بدولموهه‌یمه‌ن بارزانی و ملازم بابه‌كر ژ كرماشانێ ڤه‌گه‌ریان. ئه‌نجامێ سه‌ره‌دانا خوه بۆ ده‌ڤه‌را مه‌ریوان و پاوه به‌حسكرن. دیار بوو هه‌تا ئه‌و گه‌هشتین ئاریشا د ناڤبه‌را حه‌مید ئه‌فه‌ندی و قه‌رارگه‌هێ دا هاتبوو چاره‌كرن. هه‌روه‌سا به‌حسی ره‌وشا ئێكه‌تییێ و ئاخفتنێن د. كه‌مال خۆشناوی كر، دیار بوو یێن د ئاریشه و ره‌وشه‌كا ئالۆز دا دژین و هێرشێن دوژمنی ب توندی بۆ سه‌ر سه‌ركردایه‌تییا وان به‌رده‌وامن.
رۆژا 14ی ئادارا 1988ێ، سه‌ید باقر ته‌باته‌بایی و موحسن باقری و سالحی و ئۆستادناوێك هاتنه نك مه. د دیدارێ دا كۆمه‌كا پرس و بابه‌تان هاتنه گه‌نگه‌شه‌كرن، وه‌كو:
1- گه‌له‌ك خۆشحالبوون ب كرنا چالاكییان ل سه‌ر جادا گشتی و داخویانیێن رۆژنامه‌یێن توركیا.
2- داكۆكی ل سه‌ر پێشڤه‌برنا كاروباران و ب تایبه‌تی ل دۆر جاشان و شه‌رێ ل ناڤا باژاران هاته كرن.
3- به‌حسی ئه‌گه‌رێن پاشخستنا هێرش و چالاكیێن شێروان هاته كرن، ژبه‌ركو ل دۆر وێ یه‌كێ ئه‌و دگه‌ل موحسن ره‌زایی و شه‌مخانی (65) ئاخفتینه، دیار بوو هێزا پێدڤی ل به‌رده‌ستێ وان نینه بۆ وێ مه‌ره‌مێ.
4- ل دۆر حزبوللا ئاخفت، من ژی ب هووركاتی را و بۆچوونێن خوه بۆ دیار كرن.
رۆژا 9ی خزیرانا 1988ێ، عه‌بدوللا ئیسلامی و سالحی سه‌ره‌دانا مه كر و د دیداره‌كێ دا به‌حسی هه‌موو وان ئاریشان هاته كرن و من پێشنیاز كر كو خشتێ بابه‌تان بهێنه به‌حسكرن، بۆ وێ یه‌كێ بزانین دێ به‌حسی چ كه‌ین. پاشی داخواز كر به‌حسی ڤان خالان بهێته كرن:
أ/ هه‌لسه‌نگاندنا رێككه‌فتنناما پێشتر.
ب/ به‌حسكرنا دوماهی پێشهات و گۆرانگارییان.
ج/ دانانا به‌رنامه‌یه‌كی بۆ كارێ بهێت.
سه‌عه‌ت حه‌فت و نیڤی رۆژا 14ی خزیرانا 1988ێ، شاندێ مه یێ پێكهاتی ژ هه‌ڤالان: عه‌لی عه‌بدوللا، موحسن دزه‌یی، فازل میرانی و نێچیرڤان بارزانی، به‌ر ب كرماشان ب رێ كه‌فتن. سه‌عه‌ت شه‌ش و نیڤ گه‌هشتنه كرماشان. زێده‌تر ژ نیڤ سه‌عه‌تێ ئه‌م ل به‌ر ده‌رگه‌هێ قه‌رارگه‌هێ چاڤه‌رێ بووین، كه‌س نه‌هات. كوره‌كێ گه‌نج وه‌كو شاره‌زا د گه‌ل مه‌دا بوو ب ناڤێ ئه‌فشار. كه‌سه‌كێ رێزدار و نه‌رم و حه‌لیم بوو. پشتی هینگی ل كۆمه‌لگه‌هه‌كا ئاكنجیبوونێ جهێ حه‌ویانا مه دابین كر. جهه‌كێ نه‌خۆش و نه‌گونجای بوو. دیار بوو ب ڤی شێوه‌ی نیاز و مه‌ره‌مێن خوه دیار كرن و مه هه‌ست پێكر كو ب نیازن فشارێ بێخنه سه‌ر مه.
سه‌عه‌ت ده‌هـ و نیڤی سپێده‌هیا رۆژا 15 خزیرانا 1988ێ، مه سه‌ره‌دانا قه‌رارگه‌هێ كر. ژ ئالییێ قه‌رارگه‌هێ ڤه ئه‌ڤه به‌رهه‌ڤ بوون: زولقه‌در، به‌رپرسێ قه‌رارگه‌هێ، مه‌سجدی، جێگرێ به‌رپرسێ قه‌رارگه‌هێ، ته‌باته‌بایی، به‌رپرسێ له‌شكرێ نه‌سرا قه‌رارگه‌ها ره‌مه‌زان، تێهرانی ژ قه‌رارگه‌ها فه‌تح، عه‌بدوللا ئیسلامی و موحسن باقری جێگرین ته‌باته‌بایی.
شاندێ مه ژی پێكهاتی بوو ژ: نڤیسه‌رێ ڤان رێزكان، عه‌لی عه‌بدوللا، موحسن دزه‌یی، فازل میرانی و نێچیرڤان بارزانی.
ده‌ستپێكێ زولقه‌دری ب خێرهاتنا مه كر و گۆتی: “رێزدار بارزانی كه‌رمبكه”. من ژی به‌رسڤ دا: ئه‌م ل سه‌ر داخوازا هه‌وه هاتینه. تو كه‌ره‌مبكه. هه‌رچه‌نده ئه‌ز گه‌له‌ك یێ مژویل بووم و من گه‌له‌ك كار هه‌بوون، لێ هه‌وه گه‌له‌ك پێداگیری كر كو ئه‌ز بهێم، ئه‌ڤجا ئه‌ڤه ئه‌م هاتین و به‌رهه‌ڤین گوهدارییا ئاخفتنێن هه‌وه بكه‌ین.
زولقه‌در ب ڤی شێوه‌ی ده‌ست ب ئاخفتنێ كر: “كۆمارا ئیسلامییا ئیرانێ، پێخه‌مه‌ت ئارمانجا پیرۆز خه‌بات كرییه و ب درێژاهییا دیرۆكێ ئه‌ڤه پیشه‌یا ئیمانا مه بوو، ئه‌م ژی دێ ل سه‌ر هه‌مان رێكێ به‌رده‌وام بین هه‌تا سه‌ردكه‌ڤین، یان ئه‌م هه‌موو دێ مرین و هێینه كوشتن. باشترین ده‌لیڤه بۆ مه ئازادكرنا خۆره‌مشه‌هر بوو بۆ دانوستاندنان، یان گرتنا فاو، ئه‌و ژی مه نه‌كر، ژبه‌ركو دا دوماهی ب مافێن مه هێت، لێ پێدڤی بوو به‌رگریێ ژ گه‌لێن ئیراقێ بكه‌ین، له‌ورا پێدڤییه چ گۆمان و خه‌مگینی بۆ كه‌سێ دروست نه‌بیت”. پاشی به‌حسی وێ رێككه‌فتنێ كر یا د ناڤبه‌را مه هه‌ردو ئالییان دا هاتیه ئیمزاكرن.
ل دۆر هه‌له‌بجه و هه‌لوه‌ستێ نه‌رێنی و نێگه‌تیڤێ مه، هنده‌ك گازنده كرن و ب بێرێزی و بێره‌وشتی و ب شێوه‌یه‌كێ ئیستفزازی و ب سڤكاتیكرن ئاخفت و گۆت: “هه‌وه ژ حاجی ئۆمه‌ران هه‌تا پێنجوین و جهێن دی چ كرییه؟ ده‌مێ مه شه‌ر دكر، هوون د گه‌ل مه‌دا نه‌بوون و مه شه‌رێ خوه دكر و هه‌وه گۆتیه بێی مه ئیرانێ شه‌ر ل كوردستانێ ئیراقێ پێ چێنابیت و ل باشووری ژی گه‌هشتیه خالا داخستی و دوماهیێ. هوون حه‌ز دكه‌ن ژ شیانێن مه كێم بكه‌ن و هوون ل كوردستانێ كاریگه‌ر نینن و كوردستان بۆ مه گرنگ نینه. ئه‌م ل به‌سرا ئێك مه‌تر ژی پێشڤه بچین بۆ مه باشتره، لێ مه دخواست به‌رگریێ ژ گه‌لێ كورد بكه‌ین، هه‌وه ژی گۆتیه ئیرانێ ئه‌م تووش كرین و ل یاخسه‌مه‌رێ هه‌وه هاریكارییا ئێكه‌تییێ نه‌كر و هه‌وه پێ خۆش بوو ئێكه‌تی تووشی شكه‌ستنێ بیت. پێدڤییه هوون گه‌له‌ك هیڤییان ژی بكه‌ن بۆ وێ یه‌كێ مه ل كوردستانێ هێرش و چالاكی نه‌بن”.
وه‌سا نیشا دا كو كۆمارا ئیسلامییا ئیرانێ ب چ شێوه‌یه‌كی پێدڤی ب بزاڤا كوردان نینه و ئه‌و رێككه‌فتنا خوه یا ده‌مكی یا ئیمزا كری، شاشی بوو. بۆچوونا هه‌وه یا شاش بوو، ئه‌و هێز و شیانێن وان چاڤه‌رێ دكر راست ده‌رنه‌كه‌فتن و ل ئاستێ چاڤه‌رێبوونا وان نه‌بوو. ئه‌و وه‌به‌رهێنانا ل كوردستانێ كری، وه‌كو پێدڤی ئه‌نجام نه‌بوون، ب زیانا وان شكه‌ست.
كۆمه‌كا ئاخفتنێن نه د جهـ دا كرن كو جۆره‌كێ سڤكاتیێ پێڤه دیار بوو. پشتی ته‌مامبوونا وێ سحبه‌تێ، گۆتی: “ل دۆر رێككه‌فتنا مه چه‌ند خال هه‌نه كو دێ ته‌باته‌بایی به‌حس كه‌ت”.
من ئاماژه كر به‌ری كو ته‌باته‌بایی باخڤیت، من چه‌ند ئاخفتن یێن هه‌ین. كاك عه‌لی عه‌بدوللا و كاك موحسن دزه‌یی گه‌له‌ك بزاڤ كرن كو ب نه‌رمی باخڤم. من گۆتێ: ” مه رێزه‌كا مه‌زن بۆ شه‌هیدێن خوه، بۆ نشتیمانێ خوه، بۆ خه‌باتا خوه‌یا دوور و درێژ هه‌یه. بزاڤا مه بزاڤه‌كا ئازادیخواز و خودان ئارمانج و پره‌نسیپه، له‌ورا ئاخفتنێن ته جهێ قه‌بوولكرنێ نینن بۆ مه. پێشمه‌رگه‌یێن مه قه‌هره‌مان و خۆراگر و چاڤنه‌ترسن و تو وه‌سا نیشا دده‌ی كو پێشمه‌رگه‌یێن مه چ كاره‌ك نینه و بوون نه‌بوونا مه وه‌كو ئێكن، له‌ورا پێدڤی ناكه‌ت زێده‌تر باخڤم”.
