بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا پێنجێ
90
ل دۆر بابه‌تێ ماركسیزم و سۆشیالیستبوونێ، مه رۆهنكرنه‌كا تێروته‌سه‌ل پێشكێشكر كو پارتی ماركسی نینه، به‌لكو وه‌كو د پێناسا وێ دا هاتی پارتی حزبه‌كا نه‌ته‌وه‌یی پێشكه‌فتنخوازه و نوونه‌رایه‌تییا هه‌موو ته‌خ و چینێن د ناڤا جڤاكی دا دكه‌ت و مه پێگیرییا خوه ب وی بنه‌مای دوپات كر كو د كۆنگره‌یێ هه‌شتێ دا بریار ل سه‌ر هاتیه دان. ل دوماهییێ مه خه‌مخۆرییا پارتی نیشا دا پێخه‌مه‌ت ب هێزكرن و كووركرنا گیانێ هه‌ڤكاری و هه‌ڤپه‌یمانییێ د گه‌ل هه‌موو ئالی و رێكخستنان دا.
ژ ئالییێ خوه‌ڤه ئه‌بوو خالد به‌حسی گه‌لێ كورد و مافێن وی كر و ئاشكرا كر كو راگه‌هاندنا كوردی وه‌كو پێدڤی كارتێكرن ل سه‌ر رایا گشتی و جاددا عه‌ره‌بی نه‌بوویه و پێدڤییه بزاڤێن زێده‌تر بهێنه كرن كو روویێ راسته‌قینه‌یێ كوردان نیشا جاددا عه‌ره‌بی بده‌ن. هه‌روه‌سا پێخه‌مه‌ت خه‌باتا هه‌ڤپشك یا كورد و عه‌ره‌بان ل ده‌ڤه‌رێ، داكۆكی ل سه‌ر ئێكرێزی و هه‌ڤگرتنێ كر و گرنگییا وان بابه‌تان دوپات كر.
پاشی ئه‌بوو سه‌عید نێرین و را و بۆچوونێن خوه ل دۆر سیاسه‌تا نوو یا پارتی و ئارمانج و دوماهی پێشهات و گۆرانكارییان دیار كرن. د پشكه‌كا دی یا ئاخفتنێن خوه‌دا ناڤبری دوپات كر كو بۆ ئێكخستنا شیانان بۆ كارێ هه‌ڤپشك یێ هه‌موو ئالییان، پێدڤییه مفا ژ ئه‌زموونا رابووری بهێته وه‌رگرتن.
سه‌عه‌ت یازده و نیڤی سپێده‌هییا رۆژا 25ی كانوونا دویێ 1977ێ، مه چاڤ ب رێزداران ئه‌بوو ته‌میم و ئه‌بوو ئه‌زهار، ئه‌ندامێن سه‌ركردایه‌تییا نه‌ته‌وه‌یی یا حزبا به‌عسا عه‌ره‌بی یا سۆشیالیست (اشتراكی) كه‌فت. دیدار بۆ سه‌ره‌دانێ بوو. كه‌ریم شنگالی ژی به‌رهه‌ڤی وێ دیدارێ بوو.
رۆژا 15ی كانوونا دویێ 1977ێ، مه چاڤ ب رێزدار باقر یاسین، ئه‌ندامێ سه‌ركردایه‌تییا قوتری و نه‌ته‌وه‌یی یا حزبا به‌عسا عه‌ره‌بی یا سۆشیالیست كه‌فت. ده‌ستپێكا كۆمبوونێ كو هه‌ڤالان كه‌ریم شنگالی و وریا به‌رهه‌ڤ ببوون. هه‌ردو ئالییان بیر و را و زانیاری ل دۆر ره‌وشا ئیراقێ ئالۆگۆركرن، د پشكه‌كا دی یا كۆمبوونێ دا مه چه‌ندین لیستێن وان كه‌سان راده‌ستكرن كو ژ ئالییێ ده‌ستهه‌لاتدارێن ئیراقێ ڤه هاتینه كوشتن، یان هاتینه بێسه‌روشوونكرن، یان ب نه‌چاری مال و حالێن خوه بجهـ هێلاین. ناڤبری سۆز دا كو د ئێك ژ رۆژنامه‌یێن سووریێ دا به‌لاڤ بكه‌ت. ئه‌و لیست ژ ئالییێ جڤاتا سه‌ركردایه‌تییا شۆره‌شێ ڤه هاتنه به‌رهه‌ڤكرن و به‌لاڤكرن. ل دوماهییا كۆمبوونێ مه رۆهنكرنه‌ك ل دۆر په‌یوه‌ندیێن ده‌رڤه یێن پارتی پێشكێشكر.
د پشكه‌كا دی یا وێ دیدارێ دا باقر یاسین ئاشكرا كر كو دو رێكێن چاره‌سه‌ریێ ل به‌رسینگێ مه‌نه:
یا ئێكێ: ل به‌ندا دانوستاندن و هه‌لسه‌نگاندنا كۆمبوونێ بین ل دۆر ره‌تكرن یان سه‌ر ژ نوو هاریكاریكرن د گه‌ل مه‌دا.
یا دویێ: ل سه‌ر بنیاتێ كۆمبوون و دانوستاندنێن ئالیێن كۆمبه‌ندێ، سه‌ر ژ نوو هه‌ڤكارییا دوبه‌ر د گه‌ل حزبا به‌عس دا ده‌ستپێبكه‌ن.
باقر یاسینی ئه‌ڤه پێ باشتر بوو و دێ ئه‌ڤ رێكه هێته هه‌لبژارتن. هه‌روه‌سا خه‌مخۆریا خوه بۆ هه‌ڤكاریێ د گه‌ل جه‌لال تاله‌بانی دا نیشا دا و مه ژی بۆچوونا خوه ل دۆر وێ یه‌كێ دیاركر و مه گۆتێ، به‌راهیك ل نك مه ئه‌وه دوماهی ب لێكۆلینا ل سه‌ر روودانێن كوردستانێ بهێت، پاشی هاریكاری بهێته كرن و ل سه‌ر چاڤپێكه‌فتنێ د گه‌ل ناڤهاتی رێككه‌فتین و پاشی به‌حسی رازیبوونێ ل سه‌ر پێدڤیێن مه ژ روویێ چه‌كی و كه‌لوپه‌لێن یه‌ده‌ك ڤه هاته كرن.
رۆژا 25ی ئادارا 1977ێ، هه‌ڤالان كه‌ریم شنگالی و غازی زێباری و شوكری نێروه‌یی ب مه‌ره‌ما په‌یوه‌ندیكرنێ ب كار و ئه‌ركێن خوه سه‌ره‌دانا قامشلۆ كر.
رۆژا 31ی ئادارا 1977ێ، هه‌ڤالان عه‌بدولره‌حمان پێده‌یی و فاتح به‌رزنجی و فازل جه‌لال و جه‌لال تاله‌بانی و فوئاد عومه‌ر ب مه‌ره‌ما ڤه‌گه‌ریانێ بۆ وه‌لاتی چوونه قامشلۆ.
د درێژاهییا دیداران دا، كاك وریا چاڤ ب كه‌مال زوبه‌یدی (ئه‌بوو ئه‌خلاس)، ئه‌ندامێ مه‌كته‌با سیاسی یا حزبا ماركس ــ لینیی یا ئیراقی كه‌فت، كو رێكخستنه‌كا نوو بوو ل ناڤ حزبا شیوعی یا ئیراقی دا. د دیداره‌كێ دا ره‌وشا گشتی یا ده‌ڤه‌رێ هاته گه‌نگه‌شه‌كرن. د درێژییا ئاخفتنێن خوه‌دا داكۆكی ل سه‌ر پێدڤییا هاریكاریێ د ناڤبه‌را هه‌ردو حزبان دا د هه‌موو واران دا هاته كرن، ب تایبه‌تی ل سه‌ر گۆره‌پانا ئیراقێ و به‌رهه‌ڤییا خوه بۆ كار و كریار و چالاكییان دژی رژێمێ و چالاكیێن سه‌ربازی ل ناڤه‌راست و باشوورێ ئیراقێ نیشا دا. د پشكه‌كا دی یا ئاخفتنێن خوه‌دا گرنگییا هه‌بوونا رێیه‌كا خۆش بۆ هه‌ڤپه‌یمانییێ د گه‌ل هێزێن خه‌باتكار ل كوردستانێ ژ ئالییێ سكرتێر و هه‌ڤالێن وی خوه‌ڤه دوپات كر.
ل دۆر كۆمبه‌ندا نشتیمانییا ئیراقی، رێزدار كه‌مال زوبه‌یدی رۆهنكرن كو حزبا وی ره‌ت كرییه بچیته د ناڤ كۆمبه‌ندێ دا و ب (زه‌لامێ نه‌خۆش) ب ناڤ كر كو پترییا سه‌ركردێن وێ ژ روویێ دیرۆكی ڤه دوماهی پێ هاتییه و ل ناڤا بنگه‌هـ و جه‌ماوه‌ری دا خۆشتڤی و جهێ رێگرتنێ نینن و هاتینه ره‌تكرن.
ب مه‌ره‌ما گه‌نگه‌شه‌كرنا دوماهی پێشهات و گۆرانگارییان رۆژا 9ی نیسانا 1977ێ، مه پێشوازی ل هه‌ر ئێك ژ باقر یاسین و حه‌سه‌ن زه‌هه‌ب كر. د پشكه‌كا كۆمبوونێ دا رێزدار حه‌سه‌ن زه‌هه‌ب به‌رهه‌ڤییا خوه بۆ هاریكاری و پشته‌ڤانییا پارتی و سه‌ركردایه‌تییا ده‌مكی دوپات كر و حێبه‌تییا خوه ل سه‌ر وێ یه‌كێ نیشا دا كو ئۆپۆزسیۆن دژی مه نینن، لێ ب پشتراستی ڤه هه‌موو تشته‌ك دێ ئاشكرا بیت.
پشتی هینگی مه كۆمبوونه‌كا تایبه‌ت دگه‌ل باقری كر كو ئه‌بوو مه‌دین د پشكه‌كا كۆمبوونێ دا به‌رهه‌ڤ ببوو. د پشكه‌كا دیدارێ دا به‌حسی كه‌لوپه‌لێن مه وڤه‌گوهاستنا چه‌ك و پێدڤییان بۆ توركیا و ڤه‌گوهاستنا وان بۆ كوردستانێ هاته كرن. هه‌روه‌سا پێداگیری ل سه‌ر له‌زكرنا گاڤێن ڤه‌گوهاستنا چه‌كی ل گۆره‌ی شیانان پشتی ڤه‌گه‌ریانێ هاته كرن. پاشی ئه‌بوو مه‌دین كۆمبوون ب جهـ هێلا. باقری به‌حسی ره‌وشا گشتی یا ده‌ڤه‌رێ كر و ئاماژه ب وێ یه‌كێ كر كو سه‌ره‌رای هه‌بوونا پێدڤییان و گه‌له‌ك كاری ده‌مه‌كێ درێژه ژ دیمه‌شقێ ده‌رنه‌كه‌فتییه، خو هه‌تا ب نهێنی ژی، لێ هه‌روه‌كو دزانن سووریێ وه‌لاته‌كێ غه‌ریبه بۆ هه‌وه و ڤه‌گوهاستنا وێنه و دێمێ بزاڤا كوردی یا جوان نینه، لێ هوون دشێن هه‌ست بكه‌ن و سووریێ ب دۆستێ خوه بزانن و ئاخا وی بۆ هه‌وه یا ڤه‌كرییه و مه كاروبار ب وی جۆری به‌حسكرن كو دێ بجهـ ئینین، باقری ب ڤی شێوه‌ی داكۆكی ل سه‌ر ئه‌نجامێ سه‌ره‌دانا مه كر:
1- هاته دوپاتكرن كو سووریێ دۆستێ هه‌وه‌یه.
2- هه‌وه ده‌لیڤه یا هه‌ی بۆ ڤه‌گوهاستنا چه‌كی و پێدڤی و كه‌لوپه‌لێن یه‌ده‌ك، ژ هه‌ر جهـ و ژ هه‌ر ئالییه‌كی بیت ژبلی ئسرائیلێ.
3- فرۆكخانه و ده‌ریێن سنۆری بۆ هه‌وه دڤه‌كرینه.
4- مانا هه‌وه وه‌كو حزب ل شامێ (دیمه‌شقێ).
5- وێنه و دێمێ پێشتر یێ بزاڤێ دێ هێته گوهۆرین.
6- ده‌ستپێكرنا ئاسنكاریێن پێدڤی بۆ ڤه‌گوهاستنا كه‌سان.
ئه‌ڤه دوماهی دیدار و چاڤپێكه‌فتنێن مه‌بوون ل سووریێ مه كرین. پشتی مانا مه بۆ ده‌مه‌كێ درێژ و چه‌ندین دیدار و كۆمبوونان د گه‌ل كه‌سایه‌تی و رێكخستن و ئالی و به‌رپرسێن سووریێ دا، ئه‌ز گه‌هشتمه وێ باوه‌ریێ كو نه سووریێ یا رژده بۆ هاریكاری و پشته‌ڤانییا پارت و ئالیێن دی، نه كه‌سایه‌تی و ئالیێن وان ژی ب تایبه‌تی ئالیێن ناڤا كۆمبه‌ندێ د ئاستێ به‌رپرسایه‌تییێ دانه و دشێن كاره‌كێ به‌رچاڤ بكه‌ن. حكومه‌تا سووریێ ب تنێ ل دووڤ كوشتنا ده‌می ڤه بوو. هه‌ر چه‌نده ب ده‌ڤی و ئاشكرا وه‌سا دیار دكر كو هاریكار و پشته‌ڤانن، لێ د بنه‌ره‌ت دا چ گاڤێن پراكتیكی و ب كریار نه هاڤێتن. ژ ئالییه‌كێ دی ڤه، كه‌سایه‌تی و ئالیێن ناڤا كۆمبه‌ندێ ژی د ئاستێ ره‌وش و قۆناغا سه‌رده‌م دا نه‌بوون.
رۆژانه كو مه سه‌ره‌دانا نڤیسینگه‌ها كۆمبه‌ندێ دكر، ب گۆتنێن مه‌زن و بریسقه‌دار وه‌سا نیشا ددا كو دشێن سه‌ددامی ژناڤببه‌ن و ئه‌لته‌رناتیڤێ سه‌ددامی نه د ئیراقێ دا، كو چ ب شه‌ڤێ ب سه‌رخۆشی ژ مه‌یخانان ده‌ردكه‌فتن. له‌ورا ئه‌ز گه‌هشتمه وێ باوه‌ریێ كو كۆمبوون د گه‌ل وان دا بێ مفایه و چ ئه‌نجامه‌ك نابیت و چ ب وان ناهێته كرن.
پشتی ب دوماهی هاتنا دیدارێن مه ل سووریێ، ئه‌ز ڤه‌گه‌ریامه ئه‌ورۆپا و ل رۆژا 7ی گولانا 1977ێ من له‌نده‌ن ب جهـ هێلا و ڤه‌گه‌ریامه واشنتۆن. دیار بوو جه‌نابێ بارزانی گه‌له‌ك پێ خۆش بوو ده‌مێ گه‌هشتیمه نك وی، ژ ره‌وشا من ل دیمه‌شقێ یێ دلگران بوو، ژبه‌ركو ره‌وش وه‌سا بوو.
