بارزانی و بزاڤا رزگاريخوازا كوردى 1975 – 1990
مەسعوود بارزانی
پشكا یازدێ
هێرشێن ئیرانێ ل سەر ئیراقێ ل کوردستانێ
133
چەندین شەڕ ل سنۆرێن مە روودان كو گرنگترین ژی ئەڤە بوون:
1- شەرێ حاجی ئۆمەران:
سیاسەتا مە هەمبەری وان شەڕێن ل كوردستانێ رووداین، پێكهاتی بوو ژ وێ ئێكێ كو بەردەوام بین ل سەر شەڕێ پارتیزانی ب مفا وەرگرتن ژ هەر گۆرانكاریەكێ كو د بەرژەوەندیا پێشمەرگەی دا بیت.
ب مەرەما كێمكرنا گڤاشتنا ل سەر بەرەیێن ناڤەراست و باشوور، ئیرانی بڕیار دا بەرەیەكێ نوو ل بەرەیێ حاجی ئۆمەران ڤەكەت ل ژێر ناڤێ (وەلفەجرا دو)، بۆ ڤێ مەرەمێ ژی پلانا گرتنا بلنداهیێن حاجی ئۆمەران دارێشت، ل گۆرەی وێ پلانێ هێزێن وان هەتا گەلالە هاتنە خارێ ب مەرەما ڤەكرنا رێكا قەسرێ بۆ ناودەشتێ.
سەرهەنگ شیرازی و موحسن رەزایی سەرەدانا خانێ كر، ب مەرەما بەحسكرن و دانوستاندنێ ل سەر پلانا وان و داخوازا دیتنا من كر. د پشكەكا دیدارێ دا داخوازا پشكداریكرنا پێشمەرگەی د وێ هێرشێ دا كر، د بەرسڤێ دا من بۆ رۆهنكر كو پێشمەرگە نەشێت راستەوخۆ پشكداریێ د وێ هێرشێ دا بكەت، ژ بەر كو هێزا مەزن، شیانێن پێدڤی و سەربۆرا شەڕێ لەشكری یێ مەزن مە نینن، شەڕێ مە شەڕێ پارتیزانیە.
من گۆتێ ژی، ئەم دێ هێزێ هنێرینە دەڤەرا ناودەشتێ و ب ڤێ ئێكێ ژی هوون دێ ژ ئالیەكی بەرەیێ شەڕی پشتراست بن و بۆ مە ژی دێ دەرگەهەكێ مەزن بەر ب دەڤەرێن رواندز و قەلادزێ هێتە ڤەكرن و ژ ئالیێ بەرەیێ رۆژئاڤا ژی، ئانكو ئالیێ سیدەكان، مە هێز هەنە و هەر گەفەك و مەترسیەك ژ وان هەردو رێیان بۆ هەوە بهێت، پێشمەرگە دێ رێكێ لێ گریت و دێ روو ب روو وان بن، ژ بەر كو دیار بوو مەترسیا وێ ئێكێ هەیە كو ژ دو ئالیان ڤە هێرش ل سەر بهێتە كرن، لەورا ئەو ب ڤێ بەرسڤا من گەلەك خۆشحال بوون. هەروەسا من گۆتێ كو بۆ دەڤەرا ناودەشتێ ژ روویێ لۆجستی ڤە گەلەك دوورە و دەمەكێ باش پێدڤیە هەتا رێكا قەسرێ دهێتە ڤەكرن، لەورا هەكە هوون ژ روویێ ڤەگوهاستنا بریندار و گەهاندنا پێدڤیان ب هێلیكۆپتەرێ هاریكاریا مە نەكەن، ب رامان وێ ئێكێ دهێت كو ل وی بەرەی دێ تووشی كارەساتان بین.
بۆ ڤێ مەرەمێ ئەم د گەل هەموو ئالیێن بەرەیێ (جود) ئاخفتین، ل مەكتەبا سیاسیا پارتی ژی كۆمبوون هاتە كرن، هەموویان پێخۆش بوو هێزا (جود) بچیتە دەڤەرا ناودەشتێ. بڕیار بوو هەكە ئێكەتی ژی رێكێ ل مە بگرن، ل سەر وان تاوانێن هەمبەری پێشمەرگەیێن (حشع و حسك) ل بهارا 1983ێ كرین، تۆلا خوە ژ ئێكەتیێ ڤەكەن، كو ب دەهان پێشمەرگەیێن ئێخسیر شەهید كربوون. دكۆمبوونێ دا بڕیار هاتە دان كاك ئدریس ژ ئالیێ (جود) ڤە سەرپەرشتیا هێرشێ بكەت.
ل دۆر هووركاتیێن وێ پلانێ، ناكۆكی كەفتنە د ناڤبەرا هەژمارەكا بەرپرسێن سوپایێ پاسداران و سوپایێ ئیرانێ دا، كو نەتەمام و دفنبلند بوون. كەسەكێ ژ وان ب ناڤێ رەبیعی گۆتی: هزار پاسدار شەهید ژی بن بۆ هەوە خەم نینە، لێ هوون ناخوازن ئێك پێشمەرگەی ژی خوین ژێ بهێت. من ژی ب توندی بەرسڤ دا، پاشی هەموویان رەخنەیێن توند ل رەبیعی گرتن. پشكداربوویێن كۆمبوونێ ئەڤە بوون: (سەرهەنگ ستاری، نوونەرێ سوپای، سەرهەنگ جەلالی، نوونەرێ لەشكرێ شێست و چارێ ئورمیێ و ئیستەكێ، نوونەرێ سوپایێ پاسداران).
رۆژا 20ی تیرمەها 1983ێ، هێرشا ئیرانێ بۆ سەر بلنداهیێن باكور و باشوور و رۆژئاڤایێ حاجی ئۆمەران دەستپێكر. دەستپێكێ ل گەلەك جهان سەركەفتنا بلەز ب دەستڤەئینا و بلنداهی گرتن، لێ ل ناڤا حاجی ئۆمەران بخوە و جادا وێ بۆ دەربەند، ئیراقێ بەرگریەكا توند كر، لێ پشتی شەڕەكێ گران حاجی ئۆمەران هەتا رایات و بلنداهی ب تەمامی كەفتنە دەستێ ئیرانێ. پشتی گرتنا دەڤەرێ بلەز ناڤێن جهان گوهۆرین و ناڤێن خوە ل سەر دانان، كو ئەز ب ڤان كاران دلگران بووم و د كۆمبوونا رۆژا 30ی تیرمەها 1983ێ د گەل شیرازی و موحسن رەزایی من نەرازیبوونەكا توند نیشا دا، من داخواز ژێ كر شیرەتان ل هێزێن خوە بكەن، و دەست ژ وی كاری بەردەن و ب كریار ژی ئەو ئێك كر. ئیران نەشیا ژ رایات بچیتە خوارتر، ژ ئەگەرێ وی شەڕی گەلەك خەلكێ دەڤەرێ ئاوارە بوون و بەرێ خوە دا ئیرانێ.
شەڕێ مەزنتر پشتی هینگێ ل گردەمەندیل روودا، كو ب راستی هەردو ئالیان هەر چو د شیانێن وان دا هەبوو بكارئینا بۆ وێ ئێكێ چیای كۆنترۆل بكەن كو جهەكێ گەلەك ستراتیژی یە و ب سەر دەربەند و چۆمان و وێ دۆلێ دا یێ زالە. چەندین جاران هێرشێن بەرۆڤاژی هاتنە كرن، جار هەبوو د ئێك رۆژ دا دو جاران ئەو جه ژ دەستەكی دچوو د دەستێ یێ بەرانبەر دا.
جارەكێ ئیراقێ بزاڤكرن ب چەندین هێلیكۆپتەران لەشكری ل بلنداهیێن گردەمەندیل بەردەتە خارێ كو د دەستێ ئیرانێ دا بوو، ئەو هێزا ئیرانێ ل وان بلنداهیان هەی بەرگریەكا ب هێز دكر، ژ بەر كو بەری خوە بەردەنە خارێ، دەڤەر ببوو ئێك پارچا ئاگری و ل ژێر ئاگرێ تۆپخانێ وەكو دۆزەخێ لێ هاتبوو.
زێدەتر ژ دەه هێلیكۆپتەران هێشتا ل ئاسمانی ئێخستنە خارێ، نێزیكی دەه هێلیكۆپتەر ژی گەهشتنە سەر ئاخێ، لێ رێڤینگێن وان تەراوبەرا كرن و هێلیكۆپتەر ژی سۆتن. د وی شەری دا پتر مفا ژ (ئار پی جی7) هاتە وەرگرتن. زیانێن گیانی یێن ئیراقێ و ئیرانێ ل گردەمەندیلێ ژ پێنج هزار كەسان زێدەتر بوون.
سەرهەنگ سنجابی ئەفسەرەكێ كوردێ خەلكێ كرماشان بوو، من پرسیار ژێ كر، چاوا ئەڤ هەموو زیانە هاتنە دان؟ د بەرسڤێ دا گۆتی: 90%ێ زیانێن مە ژ ئەگەرێ هاوانا 60ملم بوون.
ئەڤجا ل ڤێری شەڕ سست و خاڤ بوو، ئیران نەگەهشتە دەربەندێ، نە ژی گەلالە و قەسرێ و زیانەكا مەزن ب هەردو ئالیان گەهشت.
هێزێن ئیرانێ ب فەرمانداریا شیرازی و موحسن رەزایی(1) بوون، هێزێن ئیراقێ ژی ب سەرپەرشتیا فەریق روكن، نەعمە حسێن فارس ئەلمحیاوی، فەرماندارێ فەیلەقا پێنج بوون. سەددامی ب خوە ژی سەرەدانا دیانا كربوو، د ڤی شەڕی دا ئیراقێ چەكێ كیمیایی بكارئینا.
ل بەرەیێ ناودەشتێ ژی كو هێزێن مە كەفتنە بەر هێرشێن فرۆكە و هێلیكۆپتەرێن ئیراقی، ئیرانێ ب چو شێوەكی هاریكاریا مە نەكر. ل رۆژا 6ی تەباخێ هێزێن مە ب دژواری هاتنە بۆمبەباران كرن و دو پێشمەرگە شەهید بوون و سێ ژی بریندار بوون.
د وان سەروبەندان دا ئێكەتی د گەل ئیراقێ دا رێككەفت، ئیراقێ هەموو پێدڤیێن وان ژ هەموو روویەكی ڤە دابین كرن، ب تایبەتی رێكا دۆلا خانەقا كو هەموو تشت ب ترۆمبێلێ بۆ دچوون. كو هێزێن (جود) ب دو رۆژان و ب دەواران هەتا كەلوپەل و پێدڤیێن گەهشتبانە دەستێ وان.
یا ژ هەموویان خرابتر ئەو بوو، هێزێن (جود) ئێك دەست و ئێك سەركردایەتی نەبوو، ژ بەر وێ ئێكێ هەمەهانگ و ئێكگرتی نەبوون، خو هەتا هەماهەنگی د ناڤ هێزێن پارتی ژی دا نەبوو.
وەستیانا هێزێن وان، سەرنەكەفتنا هێرشێن ئیرانێ ل گۆرەی پلانێ ئەگەرێن سەرەكی بوون كو هێزێن (جود) تووشی كارەساتەكا مەزن ببن د وی شەڕێ د گەل ئێكەتیێ دا روودای.
پشتی وی شەڕی پەیوەندیێن د ناڤبەرا سەددامی و ئێكەتیێ دا گەلەك خۆش بوون و بۆ دەمەكی دەست ب دانوستاندنا كر و شیانێن مەزن ئێخستنە بەردەستێ ئێكەتیێ. هەرچەندە شكەستنا سەددامی هەمبەری ئیرانێ، شكەستنەكا مەزن نەبوو، لێ كرە بەهانە بۆ وێ تاوانا دیرۆكی هەمبەری بارزانیان و ل رۆژا 31ی تیرمەها 1983ێ هەشت هزار بارزانی د ژیێ 12 هەتا 90 سالیێ دا جینۆساید كرن.
2- شەرێ پێنجوین (وەلفەجرا چار):
ل ناڤەراستا چریا ئێكێ 1983ێ، ئیرانێ هێرشەكا دی ل ژێر ناڤونیشانێ (وەلفەجرا چار) ل بەرەیێ بانە و مەریوانە بۆ پێنجوین دەستپێكر. ئیران شیا د هەموو بەرەیێن شەڕی دا پێشرەویێ بكەت و زوو دەڤەرا شلێر گرت. مەرەما ئیرانێ د ڤی شەڕی دا كێمكرنا گڤاشتنا بوو ل سەر بەرەیێن ناڤەراست و باشوور، زیانێن هەردو ئالیان د ڤی شەڕی دا گەلەك نەبوون و شەڕی ژی ئەنجامەكێ بەرچاڤ نەبوو.
