د ده‌وران…
د ده‌وران…
ژییانه‌كا سه‌خت و دژوار.. به‌رزه‌بوونه‌كا بێ دووماهى
ئیسماعیل بادى
مانشیت
(حوسێن حوزنى موكریانى، ئێكه‌مین كه‌سێ كورد بوو ژ ئه‌لمانیا چاپخانه‌یه‌ك كڕی و گه‌هاندییه كوردستانێ)
نڤیسه‌ر، هۆزانڤان، رۆژنامه‌ڤان، خه‌باته‌كه‌ر و وه‌ڵاتپارێز محه‌مه‌د ده‌وران؛ ئێكه ژ ئه‌وان كه‌سێن ژیانا خۆ كرییه قوربانى وێ دۆزا وى باوه‌رى پێ هه‌ى و هه‌ر د ژییه‌كێ گه‌نج دا رێكا كوردینییێ گرتییه به‌ر و گه‌هشتییه ناڤ رێزێن بزاڤا رزگاریخوازییا كوردى ب سه‌رۆكاتیا مه‌لا مسته‌فایێ بارزانى د شۆڕه‌شا ئه‌یلۆلێ دا.
ناڤبرى خه‌لكێ باژارێ (دیلۆك)ێ یه، كو باژارێ باب و باپیرێن وى یه. د كه‌ڤن دا باژه‌كێ كوردان بوو، مخابن نوكه پترییا وێ بووینه تورك و عه‌ره‌ب. وه‌سا دیار دكهت كو نه باژاره‌كێ كوردستانێ یه..!! چونكو هه‌روه‌ك ده‌وران بخۆ د په‌رتووكا خۆ دا یا ب ناڤێ (وه‌سیه‌ت- نامه) دا دبێژیت نوكه كورد ل دیلۆكێ ژ 30% نابۆریت.
په‌رتوكا وه‌سیه‌ت- نامه، په‌رتووكه‌كا زێده گرنگه ب ناڤه‌رۆكا خۆ، چه‌ندین بیره‌وه‌رى و رویدانێن گرنگ تێدا هاتینه به‌حس كرن، سه‌ربۆڕا ژیانا نڤیسه‌رى یه د دیتن و پشكدارییا وى د هه‌ر لایه‌كێ وێ بزاڤا وى دا. په‌رتووك ل ده‌مێن داهاتى دێ هێته چاپكرن، لێ فه‌ره بزانین كا محه‌مه‌د ده‌وران كییه؟
خواندن و فێركرن..
ب درێژیا 13 سێزده سالان ل حوجرێن مزگه‌فتێن كوردستانێ خوا‌ندییه، ده‌وران د په‌رتووكا خۆ دا دبێژیت: “پرتووكه‌كا ده‌ستنڤیس ب ناڤێ (خونچه‌یی بهارستان) یان (تاریخا كوردستان) هه‌بوو، یا قاچاخ بوو مینا تشتێ حه‌رام.. ژ فارسی ژ شه‌ره‌فنامێ، وه‌رگرتن، ژ نڤیسینا شه‌ره‌فخانێ بدلیسى دخواند، ئه‌و تشتێ ل حوجرا دخواند، هه‌مى ب ئه‌زمانێن عه‌ره‌بی، تووركی و فارسی بوون، ئه‌ما زمانێ كوردی مینا زمانێ ئێجنیا (ئه‌جنا) بوو!!”، ئانكو نه‌دهاته خواندن و قه‌ده‌غه بوو.
هه‌روه‌سا ده‌وران دبێژیت: “فه‌قی و سۆفیێن كوردان ڤیا دكرن هه‌گه‌ر شاگردێن خوه ده‌رس ل ئه‌زبه‌ر نه‌دكرن ئان شاش بكرانا فه‌له‌قه دكرن، ب دو جارا ئه‌ز فه‌له‌قه كرم ژ بۆ كو ئیملا زمانێ عه‌ره‌بی من شاش نڤیسی بوو”.
د سه‌ر وان خواندنان ڕا، نڤیسه‌رێ مه، ژ به‌ر حه‌زا وى یا زێده بۆ زمانێ وى دایكێ، نه‌چار بوویه خۆ فێر كرییه، له‌وا قه‌ستا ناڤدار (حه‌سه‌ن هشیار) دكهت و ل سالا 1957ێ ل به‌ر ده‌ستێ وى فێرى زمانێ كوردییێ بوویه، كو ناڤبرى مامۆستا و دیرۆكنڤیسه‌ك و ره‌وشه‌نبیره‌كێ زیره‌ك یێ سه‌رده‌مێ خۆ بوویه.
ئێكه‌مین به‌رهه‌مێ (ده‌وران)ى..
هێشتا د ژییه‌كێ گه‌نج دا، كو شاگردێ به‌ر ده‌ستێ مه‌لایان بوویه، د ژییێ (17) هه‌ڤده سالییێ دا، وى په‌رتووكه‌ك ل چاپخانا وانی، كو ئه‌رمه‌نیێ وانێ بوو، ب ره‌شادیێن (پاره) دایكا خۆ چاپ كر. مه‌به‌ست و ناڤه‌رۆكا په‌رتووكێ، رێبازێن كو مرۆڤ ده‌مێ دچنه حه‌جێ و ته‌قسێن ئیمانێ، ل ده‌ما عومره و حه‌ج كرنێ، ب زمانێ كوردی نڤیسى بوو. د ناڤ نڤیسینێ دا، ده‌روانى گۆت بوو، كو:
(هن چاوا ژ خودێ خوه حه‌ز دكن، وسا ژی؛ ژ كوردستانا خوه حه‌ز بكن).
له‌وا په‌رتووك هاته ژناڤبرن و نه‌هێلان وه‌كو پێدڤى به‌لاڤ ببیت. پشتى چه‌ند سالان، كو ژ وارێ خۆ دویركه‌فتین، ل حه‌له‌بێ، ب دیتنا هنده‌ك خه‌باتكه‌رێن دیتر شاد دبیت. ڤێ دیتنا وى، كارتێكرنه‌كا مه‌زن لێ كر و به‌رێ وى دا رێیه‌كا پڕى ئاسته‌نگ و نه‌خۆشى، رێیا وه‌لاتپارێزییێ و لێ نه‌ڤه‌گه‌ریانێ، ئه‌و رێك و رێبازا بارزانیێ نه‌مره. چه‌وان بۆ مریدێ رێبازا بارزانى؟ ئه‌ڤ سه‌رهاتییه ڤێ چه‌ندێ پێشچاڤ دكهت:
حوسێن حوزنى موكریانى، ئێكه‌مین كه‌سێ كورد بوو ژ ئه‌لمانیا چاپخانه‌یه‌ك كڕی و گه‌هاندییه كوردستانێ، به‌لێ به‌رى ل كوردستانێ بنه‌جهـ بكه‌ت، چیرۆكا وێ ژى هه‌یه، هینگێ تێكه‌لی یێن وى و د. نووری ده‌رسیمی هه‌بوون. ئه‌و دۆستێ حوزنی موكریانی بوو، ده‌ما حوزنی ژ ئه‌لمانیا چاپخانه‌یا خۆ، ئینایه تركیا، ژ به‌ر ترسیانا كو ژێ بستینن، بربوو حه‌له‌بێ ل مالا د. نووری ده‌رسیمی ڤه‌شارت بو، هه‌تا رێیه‌كێ ببینیت ده‌ربازى كوردستانێ بكه‌ت.
چاپخانه یا كه‌ڤن بوو، هنده‌ك تشت وه‌كو پیتێن كوردى ژێ دكێم بوون، جاره‌كادى حوزنی؛ دیسا ڤه‌گه‌ڕیا ئه‌لمانیا داكو وان كێماسییان چاره بكه‌ت. هه‌ر چه‌نده پا‌رێن وى ژی نه‌ما بوون، ئه‌ڤه سه‌روبه‌رێ چاپ و وه‌شانا كوردى بوو.
گه‌له‌ك پرتووكێن ب كوردی ژی، ل سه‌ر ره‌فا مالا ده‌رسیمی هه‌بوون. دیسان ب زمانێن دیتر ژى هه‌بوون. ده‌وران ژى وى ده‌مى ل وێرێ بوویه، ل وێ هه‌ڤدیتنێ دا، د. نووری ده‌رسیمی نامیلكه‌ك ب زمانێ عه‌ره‌بی هات بوو چاپ كرن، دا ده‌ستێ نڤیسكارێ مه. نامیلكه، ب ناڤێ (صامد كوردستانی) ل سالا 1958ێ هاتبوو چاپ كرن،
كو ناسناڤێ ره‌حمه‌تى (جه‌مال نه‌به‌ز)ه یه. ل سه‌ر به‌رگێ وێ، وێنه‌یێ، مه‌لا مسته‌فا بارزانی ل سه‌ر بوو ب جلكێن جه‌نارالان و ل هه‌سپه‌كی ره‌وان سوار ببوو!! دبێژن كو په‌رتووك ب ناڤێ (حركه التحرر الكردیه وأهدافها فی عام 1957) بوو.
ده‌روان دبێژیت: “مسته‌فا بارزانی، گه‌له‌ك هه‌واس و بالا من كشاند و ئه‌ز كرم بن ته‌ئسیرا خوه، ژ هینگێ ده، ده‌ردێ مسته‌فا بارزانی ب من ژی كه‌تی”یه.
