رۆژنامەڤانییا كوردی (ئیراقێ) د ناڤبەرا 14 تیرمەها 1958 – 10 شواتا 1963
موسەدەق تۆڤی
ناڤبەرا 14 تیرمەها 1958 – 10 شباتا 1963 قووناغەك تایبەتە د دیرۆكا گەلێ كورددا ل باشوورێ كوردستانێ و ئیراقێ، ڤێ قووناغێ ب شۆرشا 14 تیرمەها 1958ێ دەسپێكر و ب كۆدەتا 10 شباتا 1963ێ ب داویهات. ڤێ قووناغێ ل دەسپێكێ سەردەمەك نوو د رەوشا خەلكێ ئیراقێدا دگەل خوە ئینا، دەستەلاتداری ژ سیستەمێ مەلكێ گۆهارتە كۆماری، ڤێ گۆهارتنێ هندەك یاسا، بریار و دەسكەفت دگەل خوەئینان و چەسپاندن، ل دووڤ رەوشا وی سەردەمی د بەرژەوەندییا تەڤایی ئیراقییاندا بوون. ژ هەموویان گرنگتر دەستوورێ بەروەختێ ئیراقێ یێ پشتی 13 رۆژان ژ 14 تیرمەهێ هاتییەراگەهاندن، د بەندێ سیێ ژ ڤی دەستووریدا هاتییە: كورد عەرەب هەڤپشكن د ڤی وەلاتیدا و خودی ماف ئەركین وەكهەڤن، چەندین برگەیێن دی یێن دەستووری د بەرژەوەندییا كوردان و تەڤایی ئیراقییاندا بوون.
ل ژێر سیبەرا ڤی دەستووری و چەندین بریار و یاسایێن دی كورد بوونە خوەدی چەند مافەكان. ژ دەسكەفتێن پەیوەندی ب مژارا مەڤە وارێ رۆژنامەڤانییه، ژ ئەنجامێ گۆهرینێن پشتی 14 تیرمەهێ د یاسا و رێنماییاندا هاتینە ئەنجامدان، ئازادی و رێخوشكرنەك بەرفرەه ژ بۆ كارێ رۆژنامەڤانی ل ئیراقێ هاتەپێش. ڤێ رەوشێ ژ رۆژنامەڤانییا كوردی ژی گرت، زێدەباری كتەكا رۆژنامە و كۆڤارێن بەری 14 تیرمەهێ بەلاڤدبوون، ب دەهان رۆژنامە و كۆڤارێن كوردی ل بەغدا و باژێرێن سلیمانیێ، هەولێرێ، كەركووكێ و مووسلێ هاتنەبەلاڤكرن، بەلێ سەنتەرێن سەرەكی ل بەغدا و سلیمانیێ بوون، هەژییە د ڤی واریدا ئاماژە ب چەند خاڵەكان بكەین:
– د قووناغا پشتی 14 تیرمەهێدا كتا كێما رۆژنامە و كۆڤارێن پێشتر دەردكەفتن وەك ژین – سلێمانیێ، هەتاو – هەولێر، هیوا و پێشكەوتن – بەغدا د رەوشەكا نووتر و ب ئازادییەكا بەرفرەهتر كەتنە د خزمەتا خواندەڤایێن خوەدا، شیان پتر ل مژارێن نەتەوەیی و بەرژەوەندیێن گشتی خوەدی دەركەڤن، ئەگەر وەك نموونە ئاماژە ب هژمارین (ژین) و (هەولێر) بكەین دێ بینین ژ یەكەم هژمارا پشتی 14 تیرمەهێ دەركەتی، خوە ل مافێن نەتەوەیێن كوردان، خواندنا كوردی، ڤەكرنا پشكا كوردی ل زانكۆیا بەغدا و رێڤەبەرییا خواندنا كوردی كرینە خودان. پتر ژ هەر مژارەكێ گرنگی ب مژارا زڤرینەڤا بارزانی و بارزانییان ژ ئێكەتییا سوڤیەتیی دایە. ژ یەكەمین نامەیێن د ناڤبەرا بارزانی و دەستەلاتدارێن شۆرشا 14 تیرمەهێ هاتینەگۆهارتن، بەرهەڤیێن بۆ هاتنەڤا بارزانی دهاتنەكرن، گەهشتنا وی بۆ بەغدا ل 6 چریا یەكەم 1958ێ، سەرەدانێن وی بۆ باژێر و باژێركێن كوردستانێ و ڤەگەریانا پەنابەرێن دی یێن هەڤالێن بارزانی 16 نیسانا 1959ێ درێكا بەندەرێ بەسرادا.
– د قووناغا نوودا بۆ یەكەمین جار رۆژنامەیێن سیاسیێن كوردی ئۆرگانێن حزبان وەك رۆژنامەیا (خەبات) یا پارتی 1959 – 1961، و رۆژنامەیا (ئازادی) یا حزبا شیوعی 1959 – 1960، و رۆژنامەیا (دەنگی كورد – صوت اڵاكراد) یا سەربەخۆ (1960 – 1961)، رۆژنامەیا (كوردستان) – ئۆرگانێ پارتی ئادارا 1960، و رۆژنامەیا (الحقیقە – راستی) یا سەربەخۆ 1959 – 1960 هاتنە بەلاڤكرن.
– هەژییە بێژین هەر د ڤێ قووناغێدا پترییا كۆڤار و رۆژنامەیین دیتر یێن ب گشتی خوە ددا نیاسین د بەرۆكا مللەتیدا بوون و گرنگی ب مژارێن د بەرژەوەندییا خەلكیدا ددا، چ مژارین سیاسیی بن یان رەوشەنبیری و پەروەردەیی و ئابووری، هەژییە د ڤی واریدا وەك نموونە ئاماژە ب كۆڤارا (رۆژنوێ) – سلێمانیێ 1960- 1961، كۆڤارا (رۆناهی) – بەغدا 1960 – 1962 و كۆڤاریا (نەورۆز) – سلێمانیێ 1959 – 1960 بكەین؟
– هەر د ڤێ قووناغێدا رۆژنامەڤانییا پیشەیی ب ناڤێ دەستەك و رێكخراوێن جەماوەری و پیشەیی كەتە د مەیدانا رۆژنامەڤانییا كوردیدا، وەك كۆڤارا (بڵێسه) 1959 – 1960 نەقابا مامۆستایێن سلێمانیێ، دەنگی قوتابییان) – بەغدا نیسانا 1959، (هیوای كوردستان) – یەكێتییا گشتییا قوتابیێن ئیراقێ سلێمانیێ 1960، (ژیان) – 1960 هەولێر ئێكەتییا قوتابیێن ئیراقێ، كۆڤارا (ئافرەت) 1959 – 1963 ئێكەتییا ئافرەتین ئیراقێ، كۆڤارا (ئەدیبی عیراقی) – 1961 ئێكەتییا نڤیسەرێن ئیراقێ و چەند كۆڤارێن دیتر ژ ئالیێ دبستانێن كوردستانێڤە هاتنەبەلاڤكرن وەك وەك: (نیشتیمان) – 1959 دبستانا مامۆستایێن سلێمانیێ، (هۆنەر) – 1959 ناڤنجییا هۆنەرێن ناڤمالێ سلێمانیێ.
– د ڤێ فوناغێدا سازی و فەرمانگەهێن دەولەتێ ژی پشكا خوە د پێشڤە‌برنا رۆژنامەڤانییا كوردیدا هەبوو، وەك كۆڤارا (چارەسەركردنی كشتوكاڵ – 1960 – 1962 وەزارەتا چارەسەركرنا كشتو كاڵی، كۆڤارا (عیراقی نوێ) – 1960 ژ ئالیێ وەزارەتا ئیرشادا (راگەهاندن)ا ئیراقێ ڤە، كۆڤارا (هەولێر) – 1962 باژێرڤانییا هەولێرێ.
– د ڤێ قووناغێدا زێدەباری نڤیسكارێن باشوورێ كوردستانی نڤیسكارێن پارچەیێن دیترێن وەلاتی وەك قەناتێ كوردۆ، عەرەبێ شەمۆ، هەژار، زەبیحی، قەدری جان، كامیران بەدرخان و جەگەرخوین بەشداری د بەرپەرێن ڤان رۆژنامە و كۆڤاراندا كرییە.
ب كورتی ئەم دكارین بێژین ئەڤ قووناغە سەردەمە‌كێ گەش و پرشنگدار بوو د دیرۆكا رۆژنامەڤانییا ئیراقێدا، بەلێ وەنەبیت ئەڤ رەوشە هەتا شباتا 1963ێ یا بەردەوامبیت، پشتی دو سالان ژ 14 تیرمەها 1958ێ رەوشا سیاسی ل ئیراقێ هاتەگۆهارتن، هزرێن شوڤینی و رەگەزپەرستی و دژە كورد پتر د دەستەلاتێ ئیراقێدا جهێ خوە گرتن و دژایەتییا هەر سازییەكا د بەرژەوەندییا كوردان و ئالیێن سیاسیێن نە دگەل بۆچوونا دەستەلاتیدا كار دكر، ڤێ دژایەتییێ بەر هەرتشتەكی ژ ناڤەندێن رەوشەنبیری و رۆژنامەڤانیێن كوردی گرت. ئەم دكارین وەك نموونە ئاماژە ب چەند نموونەیەكان بكەین:
رۆژنامەیا (الحقیقە – راستی) ل 6 تەباخا 1960ێ ئیمتیازا وێ هاتەهەلوەشاندن. كۆڤارا (نەورۆز) ل ئادارا 1960 هاتییەراوەستاندن. كۆڤارا (بڵێسه) ل گولانا 1960ێ هاتییە گرتن، كۆڤارا (هیوای كوردستان) ل 16 چریا ئێكێ 1960ێ ژ كار كەتییە
رۆژنامەیێن (ئازادی) ل 28 چریا ئێكێ 1960ێ، (خەبات) ل28 ئادارا 1961ێ، (كوردستان) ل نیسانا 1960 و (بروا) ل 25 كانوونا دووێ 1963ێ هاتینەگرتن. كۆڤارا (عیراقی نوێ) كۆڤارەك سەر ب دەولەتێ بوو ل چریا دووێ 1962 ژ كاركەتییە.
گۆڤارا (رۆژی نوێ) ل ئەیلوولا 1961ێ ل ژێر فشارا سەربازییا لەشكەرێ ئیراقی هاتییەگرتن. رەوش گەهشتە ئاستەكی ل دەسپێكا گولانا 1962ێ تنێ كۆڤارێن (هیوا) و (رۆناهی) و رۆژنامەیا (ژین) مابوونە د مەیدانێدا، ئەو ژی د سەروبەرەكیدا دژیان كەسەك حەسودیێ پێ نەبەت و گەلەك پێڤە نەچوو ئەو ژی هاتنەگرتن.
ب روودانا كۆدەتایا 10 شباتا 1963ێ رەوش ل تەبایی ئیراقێ تایبەت ل كوردستانێ ب یەكجاری كەتە د دژواری و تەنگاڤیی دا و تەبایی رۆژنامە و كۆڤارێن كوردی هاتنەگرتن و هەتا پێكهاتنا 29 حزیرانا 1966ێ دەرگەهەك بەرتەنگ ل بەر رۆژنامەڤانا كوردی هاتەڤەكرن و ب پێكهاتنا 11 ئادارا 1970ئەو دەرگەهە ب بەرفرەهی هاتەڤەكرن و قووناغەك نوو د رۆژنامەڤانییا كوردی دا دەسپێكر.
