127 سال ل سەر ئێكەمین رۆژنامەیا كوردی كوردستان 1898- 1902 دەربازبوون
حەجی جەعفەر
2 ــــ 2
ڤێ رۆژنامێ خەم ژ زمانێ كوردی و ئەدبێ كوردی و میژوویا كوردی خاریە.. ژ لایێ زمانی ڤە:
ئەڤ رۆژنامە ب زارێ مەلایێ جزیری دەرچوویە و ب تیپێن عەرەبی و ب رێنڤیسا فارسی، گەلەك رستە و پەیڤێن عەرەبی تێدانە… هندەك تیپێن كوردی ژی بكارئیناینە، وەكو، پیتا (ف، گ، ز. ج) ئامرازێ پەیوەندی (ئە ـ بە) مشە بكارهاتیە. هەروەسا چەند گۆتارێن هێژا و بها ل سەر خودی ژێ رازی (یوسف چیاددین) ی و كتێبا وی (الهدیە الحمیدیە فی اللغەالكردیە) هاتینە، دبیژیت:
(هن خالدی هەنە ل قدسا شریف یەك ڤان خۆ بن فەزل و كەرەم شیخ یوسف چیا الدین پاشایە……. بەری شەش سالان كتیبەك چێكریە ب ناڤی ڤێ كتیبێ، (الهدیە الحمیدیە فی اللغەالكردیە)، ئەڤ كتێبە وەك عەرەبیێ، بەحتا قواعدێن ئەزمانێ كرمانجی دكە، اللوغاتین كرمانجی هەمی گەهاندنە هەڤ ………).
ژلاین ئەدەبی ڤە:
هەر ژ دەستپیكا ژمارە(2) دوو هەتا داوی ژمارە (31)، ڤێ رۆژنامێ (مەم و زینا) خانی بەلاڤكریە، هەروەسا هەلبەستەكا حاجی قادرێ كۆیی بەلاڤكریە كو هۆسا دەستپێكریە:
زەمانە رەسمی جارانی نەماوە چراغی ناڤم و مۆنشی كوژاوە
دیسان هەلبەستەكا دی ل بن ناڤێ (لاوێ شیخ – فتاح) هاتیە بەلاڤكرن كو هۆسا دەستپیكریە:
پیرۆز ژ تەرا هزار جارا ئەڤ دەنگە نهۆ ل ناڤ یارا
بەری سالا 1972 ئانكو بەری رۆژنامەیا كوردستان ژلایێ دكتۆر كەمال فوئاد ڤە بێتە دیتن، كەسێ ژ نڤیسەڤان و مێژووڤانێن كورد ب دروستی نەدزانی كانێ هەلبەستڤان (حاجی قادرێ كۆیی) كەنگی چوویە بەر دلۆڤانیا خودێ، هندەكا دنڤیسی:
سالا 1895، هندەكا دنڤیسی سالا 1894، هندە كا دنڤیسی،1896، هندەكا ژی سالا
1892..لێ تاها رۆزنامە ل سالا 1972 كەڤتیەبەر دەستێ خوینەران، ژنویكا ب دروستی هاتە زانین كو هەلبەستڤان (حاجی قادرێ كۆیی) ل سالا 1897 چوویە بەردلۆڤانیا خۆدێ، ئەو ژی ب خیرا ڤی خەبەری یێ كو د ژمارە (3) دا سی هاتی: (عالمەك ژ سۆرا هەبی سالا دی وەفات كر، رەحمەتا خودی لێبە، خودێ گونەهێن وی بغەفرینە، ناڤی وی حاجی عبد لقادر بی ..
فەرە ژبیر نەكەین كو هەر د ڤێ رۆژنامێ دا ژمارە 2 دا، میژوویا نڤیسینا مەم و زینا خانی هاتیە نڤیسین كو سالا 1105ك دبێژە:
(رەحما خودئ لێبە، خودێ گونەها وی بغەفرینە سالا 1105 دا جزیری ئەحمەدێ خانی كتێبەك مەنزوم نڤیسی بە، ناڤێ ڤێ كتێبێ كریە مەم و زین، ئەڤ كتێبە حهەمی بەیت و شیعرن هتد)……
ژلایی دیرۆكی ڤە:
ل دویڤ چاخ و دەمێ خۆ، ڤێ رۆژنامی د ڤی واری دا تەخسیر نەكریە، گەلەك بابەتێن دیرۆكی بەلاڤكرینە، بۆ نموونە، سێ بابەت ل سەر ژیانا سولتان(سەلاحەددینێ ئەیۆبی) و بنەمالا وی نڤیسینە، هەروەسا گەلەك جاران لسەر میرێن جزیرا بۆتان نڤیسیە، لێ مخابن هەمی گاڤا ئارمانج نەهنگافتیە، لسەر ئەو نفشێ میرێن جزیری دبێژیت: گەلی عولما و میر و ئاغایێن كوردان، هوون هەمی اصل و نەسلن من دزانن، جدی من حەزەرت خالد بن ولیدە، عەشیرا مە بۆگانن، شوهرەتا ئەسلامە، عەزیزان….)
ئەڤە شاشیەكا مێژووییە، چونكی مێژووڤان دبێژن، خالدێ كۆڕێ وەلید چ كەس ب پشت
خۆڤە نەهیلایە، واتا ئوجاغكۆربوویە.. مێژووڤان دبێژن، ئەڤ بنەمالا بەدرخانیان ناگەهنە خالدێ كۆرێ وەلید، بەلكو ئەسل و فەسلێ وان دگەهیتە عەشیرەتا (خالتیا – خولدیا)، لێ مخابن پتریا میر و بنەمالێن مەزنێن كوردان رەها خۆ دگەهیننە عەرەبان..
هەروەسا لسەر فەرمانا ئەرمەنیان و رۆلی كوردان تێدا نڤیسیە. دیسا ل سەر پیلانەكا دەولەتێ نڤیسیە دبێژیت:
(دەولەتێن مەزن دڤێن كوردستانێ بدەنە ئەرمەنیان، هەروەسا گۆتارەك لسەر دەولەتا ئەمەوی ل ئەندولسێ بەلاڤكریە گەلەك با بەتن …..
ژبلی دەنگوباسێن كوردستانێ، هەوال و دەنگوباسێن ژ دەرڤەی كوردستانێ ژی بەلاڤكرینە، وەك دەنگوباسێن شەڕی سۆدانێ و مسرێ، شەڕێ ئەمریكا و ئەسپانیا،
شەڕی یۆنان و توركان..
