شـۆڕشـا ئیلۆنـێ، پێشەنگیا دیاركرنا ڕێبازێ
فازل میرانی
ل 11 ئیلۆنا 1961ێ، بەرھنگاریێ ڕوودا، بەرسڤا ئاراستەیا خوە سەپاندنێ ھاتە دان، چونكی ب ڕێڤەبرنا حوكمداریێ ب ھشمەندیەكا لەشكەرتاری، ب ھەمی پیڤەران وێرانكاری بوو. دۆزا گوھاڕتنا سیستەمێ شاھاتی ل ئیراقێ كو ھندەك ھۆكارێن ڕاست ھەبوون، وێ چەندێ ناگەھینت كو ڕازی بین ببینە ھەڤالێن ڕەواتیا لەشكەرتاریێ كو درێژ ببتە ناڤ جڤاكا ئیراقی و بزاڤا وێ پاوان بكەین و مێژوویا وێ چست بكەین و نھۆ و پاشەڕۆژێن وێ بدووین، ل قۆناغەكێ كو كۆدەتایێن سەربازی لێ زال بوون، و پشتی دگەھشتنە ئارمانجێ، دبوونە تشتەكێ گەلەك دووری ڕاسیا شۆڕشێ.
شۆڕشا ئیلۆنێ ھەڤڕكا شۆڕشا 14ی تیرمەھێ نەبوو، و نە بەڤلێ ڕەھمەتی عەبدلكەریم قاسمی بوو، و ئەم ل ناڤ پارتیا دەمۆكراتا كوردستانێ، ژ دامەزراندنێ تاكو نھۆ، خودان ھەلوەستێن كەسۆكی بووین بەرانبەر ئەوێن گەھشتینە دەستھەلاتێ. ب خوە دگەل ئەوێن سەر ژێ كرین ژی. ل نك مە، دۆز دۆزا سیستەمیە و ئەو ژ بەرھنگاریا تاكەكەسی دگەل یێ گەھشتیە دەستھەلاتێ و شانە و ئالاڤێن سیستەمی یێن دچنە بن چنگلێ وی، مەزنترە. دەستھەلاتدار ناڤبڕا ل ناڤبەرا مرۆڤانیا خوە یا ڕووت و ئەركی ڕادكەت، و ئەڤە ئاستەنگە تنێ قانوون و پێگیری دشێن چارە بكەن. قانوون سیستەمی كەسانە نەكەن و نەئێخنە بەر حەزان. ئەڤەیە دەردەسەریا مە و پتریا خودان ھشێن ئازاد ل ئیراقێ دگەل سیستەمێن سیاسی یێن حوكم ل بەغدا كرین و داڤێن سەنترالیزما خوە و فشارێن خوە ژێ درێژ كرین، و ئەڤە زڕبەھر نەبوو ژ ھەڤخزمەتیێن ناڤخوەیی و دەرەكە، كو ژیوارەكێ سەروەریەكا فڕفۆت دیار كرن. دەست ئەردی و ئاڤێ بۆ دەولەتێن دی بەردا، و ھەلەشەیانە پارە ل چەكی و كوشتنێ ھاتە مەزاختن، و ب سەرگوتارێن بەردەوام جڤاك ژ ئالێ ھزری و ڕەفتارێ ڤە ھاتە بەرھەڤ كرن، ژ ڕاپۆرتێن كەربێ و ڤاڤارتنا ناكۆكیێن خوە، ب بەھانەیا ژێبوونێ، و جھەك ئان وارەك ژ وێ خرابیێ قورتال نەبوو.
مە گوھۆڕینا سیستەمی ل 1958ێ ژ بزاڤێن تاكەكەسی، ھەلگرێن ڕەواتیا لەشكەرتاری جودا كرن كو ئەم ژێ دبێژین و ئەم ھەقێ وێ ژی ناخوەین ئەوا دھاتە ھزركرن كو دەستكەفتینە بۆ گەلێن ئیراقێ و ژ وان؛ چەسپاندنا مە د دەستووری دا. ل ڤێرە فەرە ئەم ئاماژەیێ ب جوداھیا بڕیارێ و بجھئینانێ بدەین، نەخاسمە ئەو كارە دوبارە بوو، نھۆ دیارە و بەری ھینگێ دیار بوو، سیستەمێ پاش 2003یێ گولبژێرە ل كاركرنێ ب دەستووری ل بەر سیبەرا كارەكێ سیاسی ئەم دێرینترین ئەندامین تێدا. و جوداھی ژ 1958ێ ئەوە، ھەڤپەیمانا ناڤدەولەتی ڕژێم ئێخست و ھاری گەھشتنا یێن دی كر، بێی قوربانیان بدەن، فاكتەرێ ناڤدەولەتی ھێزا گۆڕانكار بوو.
نھۆ و بەرانبەر ئەڤێ ڕەوشا ھەیە ئەز و ھەڤالێن من یێن ھزرێ و چەكی و كاری ژی دگەلدا ب باوەری پشتڕاستی كو ھەلسەنگاندنا مەلا مستەفایێ بارزانی و بزاڤا ھۆشیارا گەلێ مە، ھەست ب خەتەریێ كر و ب گوھۆڕینێ سەرگەرم نەبوون، نەخاسمە دگەل وەرگەڕانا ڕۆژا سالا 1958ێ كارێن خوە سەپاندنێ دەست پێ كرن، مەیدان بۆ مافخوارنێ و زۆرداریێ ل ژیانا ئیراقیان خوەش كر، ئەو ئیراقیێ دخواست ئازادی و سەربخوەییا خوە بپارێزت و ھزر دكر كو پێشبینی دكر ئەڤ نموونەیێ پرۆپاگەندە بۆ دھاتە كرن دێ ژ یێ شاھاتیێ چێتر بت. و ئەز دبێژم؛ ئەو شاھاتیا ئەز ژ خەلەتیان بەری ناكەم چ ب دەست ئان نەزانین ئان ژبەر ھندەك بەرژەوەندیێن دی، نە ب تنێ بەرپرس بوو ژ دەردێ توندوتیژیێ و كۆدەتایان و ھەڤپەیمانیێن بێبەر.
ھزرا سیاسیا سەردار بریار دابوو كو ھەمی ھێزان بێلایەن بكات ب خوە چ ئەوێن دگەل سیستەمی ئان دژ، و بریار دابوو بەرھنگار ببت و بۆ ئەڤێ ھەمی شیانێن دەولەتێ و سەربۆرا چەندین دەھسالكان دابوونە كار، ھەر ژ روونشتنا فەیسەلێ ئێكەم لسەر تەختی ل ئیراقەكا ژ بەر ھەیمەنا ئۆسمانیان كەفتیە بەر ھەیمەنا بریتانیان.
نە ڕۆھنیا تێكەلیا سیبەران ل ناڤبەرا حاكمی و سینۆرێن وی و سیستەمەكێ، دوور ژ راستیان و بوویەران، بۆ خوە قانوونان دادڕیژت، نە ئارامی و شەرەنیخ كرنە سیما و ساخلەتێن ڕژێمێ، نە گوھۆڕین كرێ.
ڕژێمێن پشتی ڕژێما 1958ێ ھاتین ل ناڤبەرا شەپرزەییێ و دژواریێ جۆلانك كرن، و ھندەك ڕونوماییێن بەرگوھۆڕ ب سەرێ ئیراقیان وەركرن، ھەكەر تێگەھشتین دێ د ئەڤرۆ گەھین، ژ جڕانە خوە و خوە ئاسێكرن و دوژمناتیێ و ئارمانجێن ژ شیانان مەزنتر و دەستكەفتی و دوماھیا پشتی دووركەفتنێ ژ پایەی ب بەھانە و سووچداركرن و دەرەھیكرنا نھینیان كو ھندەك ڤەھاندینە.
بەری شۆڕشا ئیلۆنێ دەست پێ بكەت، ئاماژە دایێ، و پارتیا مە ئاماژە دا دوماھیا كاروباران، و گەلەكان گوھدایێ و ھندەكان كاركر كو ڕەوش خرابتر لێ نەھێت. ھینگێ ھندەك لێك ئێورین پەیدا بوون كورتبینی دیاركر و چلەكیا دەستكەفتیان ب خوە نێزیكی دەستھەلاتێ كرنێ بۆ ھندەك بەرژەوەندیێن كەسی ئان كۆمی.
شۆرشا ئیلۆنێ و ئەرشیفێ وێ یێ نڤیسای و شەھدەكیا بینەر و ئامادەیان ھەژی ھندێیە، یێن ھەڤچاخ لێ بكۆلن و لێ كوور ببن، دوور ژ پێگۆتنێ كو ئەم شانازیێ پێ دبەین، چونكی ئەو شۆڕشەكە ھەڤڕكیا ھزران ل ناڤبەرا وەھمدارێ دەستھەلاتێ و ئەوێن خەلك ئاگەھداری سەركەشیا دەستھەلاتا بێ سەربۆر ھەلدگرت؛ ل ناڤبەرا ئەوێن دخواستن ناسنامەیەكا وەلاتینیێ یا دروست پێشكێش بكەن و ئەوێن وەلاتینیێ ب حەزێن خوە دپیڤن؛ ل ناڤبەرا ئەوێن پشكداری و كار بۆ چرمساندنا ھێزا ئیراقێ و سامانێن وێ بكەن و ئەوێن بزاڤا پاراستن و پێشدابرنێ دكەن؛ ل ناڤبەرا بكوژان ب چەكێ فەرمی و قانوونێن خراب و یێن خەبات بۆ دادیێ دكرن.
ژ جوداھیێن بنەڕەتی ل ناڤبەرا شۆڕشا ئیلۆنێ و ھەر بزاڤەكا پەیڤا شۆرش كربتە بەر خوە پیڤەرێ ئاڤاكرنا مرۆڤی و ئاڤەدان كرنا ئەردیە، و بەرھەڤی بۆ قوربانی دانێ و خوەڕاگریێ و لێنەگرتنێ و كۆمكرنا خالێن پێكگەھشتنێ و لێك نێزیكبوونێ، و دانان قانوونێن باش و كارپێكرن و ھەلگرتنا بەرپرسیێ وەكو ئەمانەت، و شۆرشا ئیلۆنێ ئەڤە بورھان كر و بورھان كر كو ئەوێ رڤێشتەك پێگەھاند، شێیا بەرسینگا ھەمی ئێریشان و رامالینێ بگرت.
ئو ھەڤڕكێن ئیلۆنێ، یێن ب مەرەم دوژمناتیا وێ كرین، چۆن و پرۆپاگەندەیا بێھۆدە و ڤالا مەھدەرا وان نەكر.
سەرفەرازی بۆ شۆڕشا ئیلۆنێ و ڕێبەرێ وێ بارزانیێ نەمر
سەرفەرازی بۆ شەھیدێن كوردستانێ
* بەرپرسێ دەستەكا كارگێڕ یا بیرۆیا سیاسی یا پارتیا دەمۆكراتا كوردستانێ
