سەبری بۆتانی.. هەلبەستڤانەك ژبیردانكا دیرۆكێ
ئەلند مزووری
هەلبەست ئێك ژوان ژانرێن گرنكە د ئەدەبیاتێ دا و شیایە ژ هەر بەرهەمەكێ دی یێ ئەدەبێ زویتر ڕۆلێ خۆ ب بینیت و كاریگەریێ لسەر خویندەڤانی و كوهداری بكەت. ئەم دشێین بێژین كو هەلبەست ئاسانترین رێكە نڤیسەر بێختەبەر بۆ گەهاندنا هەست و سۆزێن خۆ بۆ یێ بەرامبەر.
ئەگەر ل درێژیا دیرۆكێ بنێرین دێ بینین ب سەدان بلیمەت و شەهرەزا دڤی بیاڤێ ئەدەبی دا دیاربووینە و بووینە ستێركێن گەش د ئەسمانێ ئەدەبیاتا كوردی دا، شیاینە برێكا هەلبەست و بەرهەمێن خۆ دەربڕینێ ژئێش و ئازارێن گەل و وەلاتێ خۆ بكەن و دیرۆكەكێ بۆ بەرەبابێن لدویف خۆدا بهێلن، ئەڤرۆكە بۆ مە بووینە هێما و چەڤەنگ كو ئەم شانازیێ ب وان و بەرهەمێن وان بكەین.
سەبری بۆتانی ئیك ژ وان بلیمەت و دەستهەلێن نڤیسینا هەلبەستا كوری بوویە، شیایە هەمی ئێش و ئازارێن گەل و وەلاتێ خۆ دهەلبەستێن خۆدا چوارچۆڤە بكەتن، چونكە هەر دەم د دەرد و نەخۆشیێن مللەتێ خۆ یێ ستەم لێكری دنالی و ئەو هەمی ئیش و ئازارێن وی برێكا پەیڤێن خۆ دكرنە دیمەن و كەڤالێن هەمە ڕەنگ و زۆربەی بیاڤێن ژیانێ تێدا دیاركرینە و شیا ناڤداریەكێ برێكا بەرهەمێن خۆ یێن پری هەست و سۆز و یێن پری ڤیان و ژیان پەیدا بكەتن، لەورا ب دەهان هونەرمەندێن سترانبیژ یێن بناڤ و دەنگ ژی لسەر ئاستێ كوردستانێ رویكرینە پەیڤ و هەلبەستێن وی و كرینە سروود و ستران.
گەر بچینە دناڤ گولستانا پەیڤ و هەلبەستێن وی دێ بۆ مە دیار بیت كانێ ئەو چەندێ دەستهەل و پەیڤ شرین و نازك بوویە، لەورا هەردەما هەلبەستێن وی دهاتنە خواندن یان دهاتنە بیهستن مرۆڤی هەست دكر كو یێ دناڤ جیهانەكا دی دا فڕینێ دكەتن، لەورا هەر زوی دكەفتینە سەر زمانێ خەلكی.
من دخواست دسالڕۆژا وەغەرا وی دا وەك وەفاداریەك بۆ كار و خزمەتا وی چەندین تیشكا بەردەمە لسەر ژیانا وی دا كو بەرەبابین ئەڤرۆكە چەندەندەكێ ل سەر ژیان و بەرهەمی وی ئاشنا ببن.
سەبری بۆتانی، ناڤێ وی یێ دورست (سەبری ئەحمەد تەمەر)ە، ب (سەبری بۆتانی) یێ بەرنیاسە، ل سالا(1925) ل گۆندێ (لودێ) یا سەر ب باژێرێ (سێرتێ) ڤە هاتیە سەر دونیایێ، مالباتا وی ژی ژهۆزا ژێلییا یە ل باژێرێ بۆتان.
هێشتا ژیێ وی (8) سال بوو، ژئەگەرێ ستەما حكومەتا توركیێ ل سالا 1929 بابێ وی دكەل مالباتێن رەسۆل ئاغا مهەما و برایێ وی ئەگید ئاغا، سەرۆكێن هۆزا ژێلیێن بۆتان، مشەختی ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ دبن و ل گوندێ بنخەتی ئاكنجی دبن ب سەر دەڤەرا ئەندیوەرێ ڤە.
ل سالا 1936 دایكا وی وەك ژنەكا ئۆلدار و خودێ نیاس، هەر زوی كوڕێ خۆ سەبری د دانیتە بەر خواندنا قۆرئانا پیرۆز ل دەڤ سەیدایێ میرۆ ل گوندێ «سێ گركا»، مام سەبری د پێشەكیا دیوانا خۆ یا ئێكێ دا یا بناڤێ (دلستان) ڤێ چەندی و بەشەك ژ ژیانا خۆ ب رۆنی ب شێوەیێ شعر د دەتە دیاركرن، ژبەر زیرەكی و رەهوانیا وی «سەبری» یێ هێشتا زارۆك هەر زوی قۆرئانێ جاری دكەت، پشتی هینگێ بەرێ خۆ دەتە خواندنا فەرمی و ل باژێرێ ئەندیوەرێ دەست ب خواندنا خۆ دكەتن.
هەردەم خەم و خەیالا مام سەبری خۆشیا ژیانێ ل دەڤ وی هەر ڤیان و حەز ژێكرنا نەتەوە و وەلات و خەباتەكا راستەقینە و پاقژ بوویە، لەورا دەما مرۆڤ دكەڤیتە دناڤا باغچێن هەلبەستێن وی دا مرۆڤ ڤێ راستیێ ب چاڤ دبینیت و بێهن و ڤیانا وەلاتی و خەریبیا وی و دلسۆزیا مللەت و كەلێ وی یێ خۆراكر ژ هەمی هەلبەستێن وی دفڕیت.
و ل دەستپێكا سالا (1944) و د ژیێ (19) سالیێ دا قەستا باشوورێ كوردستانێ دكەت و ل باژێرێ زاخۆ و مویسل دمینیت، چونكە هەردەم هەستا كورد و كوردینیێ د مەژیێ وی دا یا خۆرت بوو، لەورا د وی دەمی دا دگەهیتە رێزێن پارتا «هیوا» و دبیتە ئێك ژئەندامێن وێ، ژبەركو پەیوەندیێن وی د كەل لوقمان مستەفا بارزانی دباش بوون دبیتە ئەندامێ پارتا دیموكراتا كوردستانێ.
سەبری بۆتانی ژ ئەگەرێن سیاسی ل سالا (1946) ل زیندانا مویسلێ دئێتە زیندانكرن، دنڤیسینەكا خۆدا دبێژیت: (ئەز و شعر ژ وی دەمی وەرە ب هەڤرا دژین) ئانكو ئێكەم شعرا خۆ وی ل ڤێ سالێ نڤیسیە.
ل سالا (1960) دگەهتە رێزێن شۆرەشا ئیلونا مەزن و بدرێژاهیا ژیانا خۆ خەبات بۆ كورد و كوردینیێ كریە و هەردەم قەلەمێ خۆ دڤێ رێ دا دایە كاری.
ژبەركو رەوشا مام سەبری هەردەم یا پری دەردەسەری و ئالۆزی بوویە لەورا زۆربەی هەلبەستێن وی هاتنە ونداكرن و گەلەك جاران وی هەلبەستێن خۆ دهێلانە دمالێن دۆست و هەڤاێن خۆ دا كو بهێنە پاراستن، لێ ئەڤ چەندە ژی دبیتە ئەگەر كو گەلەك هەلبەستێن وی دناڤا گلگلەیێ ژیانێ دا ونداببن، بەلێ ب سایا سەرێ كورێ وی (بەشیری) گەلە ژ وان بەرهەمان هاتنە رزگاركرن ژ وندابوونێ ڤەڕەستن و كەفتنە دناڤا رۆپەلێن دیوانا ب ناڤێ (بلۆرا چییا).
ل سالا 1988 و ب بریارەكا حكومەتا عیراقێ ناسناما وی یا عیراقی ژناڤبر ژبەركو ئەو ژی ئێك ژ كوردێن باكور بوویە، مام سەبری ل هەمبەر ڤێ بریارێ دراوەستیت و ب هاریكاریا ئێكەتیا نڤیسەرێن كورد تایێ دهۆكێ نامەیەكێ بۆ سەرۆكێ عیراقێ یێ سەردەمی (سەدام حسێن)ی فریدكەت و تێدا دیار دكەت كو ئەو ژی ژ هەمان باژێرێ وەزیرێ وی تەها جزیری (تاها جزراوی) یە ل دەڤەرا بۆتان جهێ لێ ئاكنجی بوونا خێزانا وی.
ل سالا (1992) مشەختی وەلاتێن ئەورۆپا دبیتن و ل وەلاتێ نەرویج ئاكنجی دبیتن، ئەڤ بلیمەتێ خودانێ پەیڤێن نازك و پر بها ل ڕۆژا (25/10/1998) ل باژێرێ ئۆسلو ل پایتەختێ وەلاتێ نەرویژێ دلێ وی رادوەستیت و خاترا خۆ ژ ڤێ جیهانێ دخوازیت و د چیتە بەر دلۆڤانیا خودایێ مەزن و جەنازێ وی هەر ل وێرێ دهێتە ڤەشارتن.
ئەڤی ناڤداری سێ دیوانێن هەلبەستان ل دویڤ خو هێلان: (شین و شادی ـ دلستان ـ بلۆرا چیا)، زێدەباری چەندین ڤەكۆلین و چیڕۆك و بابەتێن فولكلۆری.
ژێدەر:
ـ دیوانا «دلستان»/صبری بۆتانی ـ 1984 چابخانا (الحوادث)
ـ دیوانا «شین و شادی» /صبری بۆتانی
ـ دیوانێن سەبری بۆتانی (شین و شادی، دلستان، بلۆرا چییا)، ژ وەشانێن ئێكەتیا نڤیسەرێن كورد/دهۆك 2008.
ـ ژ بیردانكا دیرۆكێ / لوقمان یوسف 2020.
Kurdipedia.orgـ
