عێراقا ل به‌ر بازاری
د دیرۆكێ دا ده‌وله‌ته‌ك نه‌بوویه ب ناڤێ عێراقێ و چ بنه‌مایێن هه‌ڤگرتنا پێكهاته‌یێن وێ نین كو سنوورێن ڤێ ده‌وله‌تێ ب پیرۆز بزانن یان ژی هه‌ستا عێراقی بوونێ ل جه‌م په‌یدا بكه‌ت. عێراق وه‌ك بیژیه‌كێ نه‌فره‌تبار ژ پێسیرا مسته‌ر سایكس ـ پیكۆی په‌یدا بوویه و ل گۆری به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه خیچ بۆ ڤی وه‌ڵاتێ كێشاینه و پێكهاته‌یێن ب چ ره‌نگا ل هه‌ڤ ناكه‌ن و دانێن وان ب چ ئاوایان د قازانه‌كێ دا ناكه‌لن، كۆمی سه‌رهه‌ڤ كرن بێی كو به‌رژه‌وه‌ندی و خوه‌سته‌كێن ڤان پێكهاته‌یان ل به‌ر چاڤ بهێنه گرتن؛ بۆ نموونه:
1ـ یه‌هۆدیێن عێراقێ گوهێن وان ل دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا ئیسرائیلێ بوون و ل سه‌ر باركرنێ بوون.
2ـ شیعا به‌رێ وان ل دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا فه‌قیهی بوون و خه‌ون ب ڤێ ده‌وله‌تێ ڤه ددیتن بۆ راستڤه‌كرنا وێ زۆرداریا ل ئال به‌یت هاتیه كرن.
3ـ سوننا خه‌ون ب ده‌وله‌ته‌كا عه‌ره‌بیا ئێكگرتی ڤه ددیتن و هه‌موو بزاڤێن خوه د ڤی بیاڤی دا ددان كار و ئه‌نجام ژێ دیكتاتۆریه‌تا نه‌ته‌وه‌په‌ره‌سیا عه‌ره‌بی هاته سه‌رته‌ختێ فه‌روه‌ریێ(1968-2003).
4ـ كورد هه‌تا ئه‌ڤرۆ ژی خوه ب عێراقی نزانن چونكو بێی پرسا كوردان باشوورێ كوردستانێ ب ڤی وه‌ڵاتێ بیژی ڤه هاته گرێدان و هه‌موو بزاڤێن خوه د پێخه‌مه‌تا ئاڤاكرنا ده‌وله‌تا كوردی دا ل سه‌ر ئاخا كوردستانێ بشاڤتن و هه‌تا ئه‌ڤرۆ به‌رده‌وامه.
5ـ مه‌سیحیێن عێراقێ به‌رێ وان هه‌ر یێ ل ڤاتیكانێ و ژ به‌ر كاودانێن عێراق تێدا ده‌رباز بووی پرانیا وان پشتا خوه دایه ڤی بیژی و هه‌نده‌ران بۆ خوه كریه ئارمانج.
6ـ ژ خوه چیرۆكا توركومانێن عێراقێ ژ یا یه‌هودی و مه‌سیحی و كوردان رێنگزتر نینه و هه‌رده‌ما لێ ته‌نگاڤ دبت، توركیا خوه بگره ئه‌ڤه هاتم!
ب ڤی ره‌نگی ئه‌ڤه نێزیكی سه‌د سالا ب سه‌ر ل هه‌ڤهاتنا سایكس ـ پیكۆی ده‌رباز بوون و عێراق ل دۆر بازنه‌كا ڤاله دزڤڕت و رۆژ بۆ رۆژێ جوداهی د ناڤبه‌را پێكهاته‌یێن وێ مه‌زنتر دبت و ده‌رز كوورتر لێ دهێت و هه‌ڤ په‌ژرندن یا بوویه خه‌ونا چوچكان. هه‌موو بزاڤێن پشتی هه‌ره‌سا دكتاتۆریا نه‌ته‌وه‌په‌رێسیا عه‌ره‌بی (9. 04. 2003) بۆ په‌رچوومكرنا ده‌رزێن نابه‌ینا پێكهاته‌یێن عێراقێ ته‌ڤ ب هه‌روه چوون و به‌لكو شه‌ڕێ ناڤخوه گه‌رمتر لێهات و كوشتن ل سه‌ر ناسنامێ ل وه‌لاتێ بیژیستانێ (عێراقێ) بوویه دیارده و كون ژ پاته‌ی مه‌زتر لێهات. ئه‌مریكا وه‌ك زلهێزه‌كا بێ به‌ڤڵ و رزگاركه‌را عێراقیان ژ دۆزه‌خا دیكاتۆریه‌تێ پشتی ژ هه‌ر نه‌خشه‌ریێن بۆ چاره‌سه‌ركرنا كێشێن ناڤخوه یێن عێراقێ بێهیڤی بووی ب په‌یاده‌كرنا وێ سیاسه‌تا دلنه‌وازیێ (ئانكو دلێ چ پێكهاته‌یان ژ خوه نه ئێشینت) زیانه‌كا مه‌زن گه‌هاندیه به‌رژه‌وه‌ندیێن وێ ل ده‌ڤه‌رێ، شنوی هشێن وێ هاتنه سه‌ری كو ب ره‌نگه‌ك دن ل ڤی بیژی ب مه‌یزینت ب تایبه‌ت كو وه‌ڵاتێن هه‌ڤ سنوورێن وی چاڤ به‌ردانه سامانیێن وی وه‌ك ئیران و بزاڤێن وێ بۆ ئاڤاكرنا شاڵۆكا هه‌یڤا شیعی و بزاڤێن سعودیا بۆ پارڤه‌كرنێ و كێمكرنا رۆلێ ڤی بیژی چ ل سه‌ر ئاستێ عه‌ره‌بی و چ د بازارێ پترۆلێ دا و بزاڤێن توركیا بۆ راگرتا ڤی بیژی ب ره‌نگه‌ك وه‌سان كو هه‌ر بمینت ئێكگرتی ئه‌و ژی ژبه‌ر نه‌هێلانا حكومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ و ڤه‌رێژا ژ هه‌بوونا ڤێ حوكمه‌تێ بۆ دروستبوونا ده‌وله‌ته‌كا كوردی په‌یدا دبت؛ چونكو توركیا باش دزانت دێ چه‌ند باندۆرا خوه ل سه‌ر ره‌وشا ئێكگرتی مانا توركیا هێلت. ب ڤی ئاوایی بۆ ئه‌مریكا دیاربوو كو عێراق یا ل به‌ر بازاری ئێدی خوه د سه‌ر ڤێ ره‌وشێ دا هاڤێتن دێ بته خوه‌كوژیا هه‌ژموونا وێ وه‌ك زلهێزا بێ به‌ڤل ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ ژبه‌ر هندێ ئه‌ڤرۆ(29. 04. 2015) كۆنگرێسا ئه‌مریكی دێ ده‌نگدانێ ل سه‌ر پرۆژه قانوونا سه‌ره‌ده‌ری كرن د گه‌ل سوونا و كوردان ده‌ت وه‌ك دو وه‌لاتێن سه‌ربخوه. هه‌رده‌ما ڤی پرۆژه‌ی سه‌رگرت و هه‌موو هێل بۆ وێ ئێكێ دچن كو دێ سه‌رگرت، ب ڤی ره‌نگی ئێدی دڤێت فاتحێ ل سه‌ر بیژیێ سایكس ـ پیكۆی بخوونین و باوه‌ر ناكه‌م كه‌سه‌ك ل بیژیستانێ هه‌بت رۆندكان بۆ ببارینت.
