رێكخستنا ئابووری ل ڤی وه‌لاتی
هه‌كه سه‌حكه‌ینه دیرۆكا عیراقێ ژ روویێ ئابووری ڤه، ل سالا 2009 به‌رهه‌مێ خوماڵی سه‌رجه‌مێ به‌رزترین ئاست نیشا دا ب به‌راوردی ل گه‌ل هه‌می وه‌لاتێن پێگه‌هشتی و ل دووڤ پیشبینیێن سندۆقا نه‌قدی یا نێڤده‌وَلی بۆ سالێن د نێڤبه‌را 2013-2016 دا، هه‌وره‌سا ئه‌و كریار د وێ ئێكێ دا بوون كو ب رێژه‌یا 8% بیت، به‌لێ ئه‌و هه‌می ل گه‌ل بارودۆخێ عێراقێ دهاته گوهۆرین، ئه‌و بوو ته‌نێ ل سالا 2013 به‌رهه‌مێ خومالی ب سه‌رجه‌م ڤه ب رێژه‌یا %3. 7 هاته خار ب هۆكارێ كێمبوونا هه‌نارده‌كرنا نه‌فتێ، بۆ سالا دیتر واته 2014 ئه‌ڤ رێژه‌یه %2. 3 كێمبوو ڤه ل دووڤ زانیاریێن سندۆقا نه‌قدا نێڤده‌ولی و هۆكارێ ئه‌ڤ ساله پێكهاتی بوو ژ كێمبوونا به‌رهه‌مێ نه‌فتێ، چونكو ل وی ده‌مێ كوردستانێ نه‌فت ره‌وانه‌ی عێراقێ نه‌دكر، كو واته راستیه‌ك هه‌یه و نكوڵی لێ ناهێته كرن كو هه‌ر به‌رمیله‌كا نه‌فتا كوردستانێ كاریگه‌ری ل سه‌ر ئابوورێ عیراقێ هه‌یه.
ئه‌وا دبیته جهێ ئاماژه‌پێكرنێ ئه‌وه كو ئابوور ل عێراقێ بۆ سالا 2015 روویێ خوه به‌ر ب وێرانیێ ڤه بر ب سه‌ده‌ما دابه‌زینا به‌رچاڤا بهایێ نه‌فتێ و شه‌ڕێ ناڤخوه‌ی یێ گرۆپا تیرۆرستێن داعشێ، ب شێوه‌یه‌كی كو به‌رهه‌مێ خومالی ب سه‌رجه‌م ڤه ب رێژه‌یا %3. 7 هاته خار، ئاریشه ب تنێ دابه‌زین نه‌بوو ل ئاستێ وێ رێژێ به‌لكو ئابووریا وێ تووشی كورتهێنانێ ژی بوو.
هه‌لبه‌ت ژ وان كێشه‌یێن ئابووری یێن كوردستانێ پشكا شێری به‌ركه‌فت، خوه ل هه‌موو دابه‌زینێن بهایێ نه‌فتا جیهانی ژی زیانه‌كا به‌رچاڤ ب خوه‌ڤه‌دیت، ژ بلی وێ ژی ب هۆیێ گرفتێن ل گه‌ل حوكمه‌تا عێراقێ، نه‌ك ته‌نێ پشكداربوو د قه‌ره‌بووكرنا كورتهێنانا بودجێ دا، به‌لكو پشكا بودجا كوردستانێ ژی هاته راگیران، واته هه‌رێما كوردستانێ تووشی زیانه‌كا ئابووری یا دولایه‌نی بوو، ئێك: ئه‌گه‌رێ كێمبوونا بڕا داهاتی د ئه‌نجامێ دابه‌زینا نرخا نه‌فتێ دا، دو: ب ئه‌گه‌رێ پێنه‌دانا پشكه‌كا بودجێ ژ لایێ حوكمه‌تا به‌غدا ڤه، له‌ورا گرنگه رێخستنه‌ك ژبلی كه‌رتێ نه‌فتێ ل ڤێ هه‌رێمێ بهێته كرن ژ روویێ ئابووری ڤه.
ل سه‌ر هه‌مان به‌حس و ته‌وه‌ر دكارین بێژین كو زۆر جار ئابوورێ وه‌لاتی پێدڤیه ب رێخستن و ئاماده‌كرن و نووبوونێ هه‌یه، ب تایبه‌ت ل كوردستانێ پێدڤیه‌كا زۆر د ڤی واری دا هه‌یه، واته دكارین رێخستنا ئابووری د چه‌ند شێوازه‌كی دا شرۆڤه بكه‌ین ژ وان ژی پووتدان و نووكرنا شێوازێ بازاڕكرنێ، هه‌روه‌سا بازاڕی ب هه‌ڤركی ل ئێك ژ بنه‌مایێن پێشكێشكرنا خزمه‌تگوزاریان بۆ بكارهێنه‌ر و بده‌ستڤه‌ئێنانا هانده‌رێن وه‌به‌رهێنانێ و باشكرنا چه‌سته‌یا خزمه‌تگوزاریان، به‌لێ نابێت ئه‌و چه‌ند ژ بیرا بچیت چه‌ندی به‌ریكانه‌یان زێده بكه‌ین، به‌رژه‌وه‌ندیا بكارئینانێ ژی دێ ل پێشیا هه‌ر تشته‌كی هێته هه‌ژمارتن، واته گرنگیا وێ به‌ریكانێ د وێ چه‌ندێ دایه، كو بكارئینانا ب ته‌مامی بۆ خزمه‌تكرنێ بهێته‌كرن كو ب مخابنیڤه ل كوردستانێ بزاڤ ته‌نها د به‌رژوه‌ندی و قازانجا بازاڕان دایی و دووره ژ باشكرنا باری بكارهێنه‌ری.
د نها دا گرنگیدان ب وه‌به‌رهێنانا ده‌ره‌كی ڤه‌دگریت بۆ وێ ئێكێ ئه‌و په‌یوه‌ندی پووته له رێیا بازرگانیا ده‌ره‌كی ل گه‌ل بازارێن جیهانی بكه‌ت و چاوانیا بازاڕكرن و گرتنه‌به‌ری رێ و جهێ ئاراسته‌یێن بازاڕێن هه‌نارده، هه‌روه‌سا دكارین ڤان پرۆسان بلكێنین ب میدیا ئابووری ڤه كو میدیایا ئابووری بۆ وێ چه‌ندێ یه كو هه‌ر رووداونه‌كا ئابووری په‌خش و چاڤدێریێ بكه‌ت و كۆمكارێ كارێن میدیایی و بازاڕ كۆمپانیان ببیت، چونكو ل نها به‌رژه‌وه‌ندیا ئابووری میدیا كاردكه‌ن بۆ قازانج و كارێن وان، هنده‌ك كۆمپانیێن میدیای به‌رهه‌مهێنان هه‌یه كو ب دورستی كاری ل كوردستانێ دكه‌ن، به‌لێ پتریا وان ب پشكا كۆمپانیێن بیانینه، بزنسمانێن كوردستانێ كارێن وان گه‌له‌ك د سه‌ربه‌خوه نه‌بووینه، له‌ورا له هه‌می سوودا خوه ته‌نها پشكه‌كا بچووكا ب به‌ر وان به‌ركه‌فت بوو، هنده‌ك جاران میدیایا كوردی ته‌نگ دكه‌ت ته‌نها د وارێ رێكلامێ دا و یا هه‌ر راپۆرته‌كا ئابووری وه‌كو ماركتینگه‌كی ل قه‌ڵه‌م دایه. چونكو ل دووڤ بنه‌مایێن كاری گرنگترین خال ماركیتینگێ كو ئه‌ڤه ژی ب رێیا راگه‌هاندنێ دبیت.
له‌ورا بازاڕ ل پله‌یا ئێَكێ ژ بنه‌مایێن سه‌ره‌كی یه رێكخستنی ئابووری دئیت و راگه‌هاندێ ژی رۆله‌كێ به‌رچاڤ هه‌یه، ل دووماهیێ ژی ئه‌وا دبیته جهێ ئاماژه‌پێكرنێ ئه‌وه كو ئابوور بڕبڕه‌یا هه‌موو بابه‌ته‌كێ دیتره ژ پێكهاتێن بابه‌تێن سیاسی و جڤاكی و وه‌رزشی و هتد.
