نهێنیا پێشكه‌فتنا ژاپۆن
دبیتن دگه‌ل دیتنا ڤی ناڤوَنیشانی خوانده‌ڤان ئێكسه‌ر ڤێ پرسیارێ ژ خۆ بكه‌تن كه ئایا نهێنی د چی دایه كه ئه‌ڤرۆكه وه‌لاته‌كێ وه‌كی ژاپۆنێ كۆ هه‌تا سالا( 1854) چ په‌یوه‌ندی دگه‌ل جیهانا ده‌رڤه نه‌بوویه و پشتی سالێن ( 1980) وه‌سا زووی پێشكه‌فت، تاراده‌یه‌كێ كۆ ئامارێن فه‌رمی نیشان دده‌ن ژ هه‌ر ده‌ه بانكێن به‌رنیاسێن جیهانێ چار بانك یێن ژاپۆنیانه و شونیكا سێ یێن ئه‌مریكییا و ئێك یا فره‌نسیا و ئێك یا چینیانه، و ژاپۆن خۆدانا مه‌زنترین كه‌شتیێن جیهانێ یه و ل ده‌مه‌كێ كۆ ئه‌لمانیا (2300) و ئه‌مریكییا (1450) كه‌شتیێن بازرگانیێن هه‌ین ژاپۆنیان بتنێ نێزیكی سێ هزار كه‌شتیێن بازرگانی یێن ل سه‌رتانسه‌ری جیهانێ هه‌ین، و پشتی هاتنا ترۆمبێلێن وان بازاڕێ ترۆمبێلێن ئه‌مریكییا یا لاواز بووی، ل ده‌مه‌كی كۆ پشتی جه‌نگێ جیهانیێ دووهه‌م پترتری مه‌لیۆنه‌ك كۆشتیان هه‌بوو؟ به‌رسڤ ژی خۆ د هندێ دا دبینیتن كه ڕێڤه‌برن د ژیانا كاری بگشتی و ژیانا گشتییا تاكێ ژاپۆنیدا رۆله‌ك مه‌زن دگێڕیتن كه بۆ ڕێبازه‌كا تایبه‌ت بڤی وه‌لاتی دزڤڕیتن كه ناڤێ وێ ڕێباز یان قوتابخانه‌یا ژاپۆنییه.
ڕێبازا ژاپۆنێ بوَ ڕێڤه‌برنێ پشتا خوَ یا ب هنده‌ك چه‌مك و تێگه‌هێن كارگێڕی و ڕێڤه‌برنێ و جڤاكی و ره‌فتاری ڤه گرێ دای كوَ ژ ناڤ ڕه و ڕیشالێن جڤاكا ژاپوَنێ ڤه سه‌رێ خوَ هه‌لدای. ڤێ ڕێبازێ باوه‌ری یا ب كارێ هه‌مه‌لایه‌نه و گشتی و ب كوَمه‌ل هه‌ی یا كوَ پشتگرێدایه ب بنه‌مایێن باوه‌ری و هه‌ماهه‌نگیێ د ناڤبه‌را كارمه‌ندێن د ده‌زگه‌ه و سه‌نته‌ره‌كی دا كار دكه‌ن. دگه‌ل هندێ كوَ كاروبارێ ڕێكخراوه‌كێ و كارگه‌هه‌كێ یان سه‌نته‌ره‌كێ ل ژاپوَن باوه‌ری یا ب كارێ گروپی ڤه هه‌ی، لێ د گه‌ل هندێ دا ژی وان گرووپا هنده‌ك تاكێن تێدا كوَ پێدڤی یه ل سه‌ركه‌فتنا ڤێ گروپێ دا ڕوله‌كێ به‌رچاڤ هه‌بیتن، بێ هندێ پوَستێ وی كارگێڕی یێ بلند و نزمییا وێ كارتێكرنێ لسه‌ر بیروباوه‌ر و ره‌فتار و بۆها و ئاراستێن وی بكه‌تن به‌رامبه‌ر ب كارێ وی د ڕیكخراوێ دا. ئه‌ڤ گروپه و ئه‌ندامێن وێ پێكڤه و مل ب ملێ ئێك د بزاڤێ دانه بوَ پێشڤه‌برنا ڤێ رێكخراوێ و چاره‌سه‌ری یا وان ئاریشه و ئاسته‌نگێن كوَ دكه‌ڤنه د ڕێكا وێ دا و بلندكرنا ئاستێ به‌رهه‌مهینانا وێ. ئه‌ڤ گروپه پێدڤی ب دروستكرنا كاودان و سه‌قایه‌كێ پڕ ژ هاریكاری و لێك نێزیكی و باوه‌ریێ د ناڤبه‌را كارمه‌ند و ئه‌ندامێن خوَ، و دروستكرنا پالنه‌رایه‌تیێ دناڤبه‌را وان دایه بوَ كارێ ڕێكخراوێ و چێكرنا چاڤدێریه‌كا خوَیی ژ لایه‌نێ هه‌ر تاكه‌كێ ڤه لسه‌ر كه‌سایه‌تی و بیروباوه‌ر و كارێ خوَ دا د ناڤ وی سه‌نته‌رێ كاری تێدا دكه‌تن، و ئه‌ڤ چاڤدێری یه گه‌له‌ك ب هێزتر و سه‌ركه‌فتیتره ژ وێ چاڤدێری یا ژلایه‌نێ ده‌زگه‌هێ ڤه دهێته ده‌یناندن بوَ بدویڤداچوَنا كاروبارێ رێكخراوێ. ڕێكخراو د ڕێبازا ژاپوَنێ یا دا بوَ كاروَبارێن ڕێڤه‌برن و كارگێریێ ، وه‌كی خانه‌كا جڤاكی یه یا كوَ ئێكگرتی و پێكڤه گرێدایه وه‌كی خه‌له‌كێن زنجیرێ.
هه‌می كارمه‌ندێن وێ ڕێكخراوێ ڤێ راستیێ باش دزانن كوَ ئه‌ركێ سه‌ره‌كی یێ وان د ڤی ده‌زگه‌هی دا ئه‌وه كوَ كار بكه‌تن بوَ سه‌ركه‌فتنا وێ و ئه‌ڤه ژی چونكی ئه‌ڤ ده‌زگه‌هه ژێده‌ر و سه‌رچاڤه‌یه‌كێ سه‌ره‌كی یه بوَ دابینكرنا ژیانا وی و ئارامی و ته‌ناهی یا وی د ژیانێ دا، و نه‌گوَهۆڕی یا ئابووری و مادی و سایكوَلوَژی و جڤاكی، ڕامیاری و گشتی یا وی و وه‌لاتێ وی هه‌ر ب ڕێكا ڤێ ڕێكخراوێ و كوَما ڕێكخراوێن دیتر ڤه، به‌رهه‌ڤ دبیتن. ئه‌ڤ ڕێكخراوه‌یه كوَ پێدڤیاتیێن وی تێر دكه‌تن و وی دگه‌هینێته ئارمانجێین خوَ. له‌وما ژی پێدڤی یه ڕێزگرتن و به‌رژه‌وه‌ندی یێن گشتی و هاوبه‌ش، و سه‌رپێبوون و ژێیاتی و لێك نێزیكی و ڤیان د ناڤبه‌را وان تاكا دا لسه‌ر هه‌می تشته‌كی ڕا بیتن، و هه‌می به‌رژه‌وه‌ندیێن تاكی گوَری به‌رژه‌وه‌ندیێن گشتی ببیتن.
باوه‌را ڤێ قوتابخانێ و ڕێبازێ ئه‌وه كوَ سه‌ركه‌فتنا گشتی پشتگرێدایه ب هه‌بینا ئاسته‌كێ بلند ژ باوه‌ریێ د ناڤبه‌را كارمه‌ندێن ڕێكخراوێ د هه‌ر پوَست و پله‌كێ دابیتن. و لنك وان باوه‌ری ژی ژ ڕاستیێ و ڤه‌كری بین و دل پاقژی یا گشتی د ناڤبه‌را تاكێن ڤێ ڕێكخراوێ، و ڕێزگرتنا دوو لایه‌نه یا وان دگه‌ل ئێك دا تێتن. ئه‌ڤ ڕێبازه داكوَكیێ دكه‌تن لسه‌ر هندێ كوَ ئه‌و كه‌سێن د پله و پوستێن بلندتر دا نه بزاڤێ بكه‌ن كوَ د سه‌رده‌ری كرنا ڕوَژانه دا دگه‌ل یێن به‌رده‌ستێن خوَ دا دادپه‌روه‌ر و بابه‌تیانه بن. د باوه‌را وان دا ئه‌و كه‌سێ كار ناكه‌تن و هیچ به‌رهه‌مه‌ك نه‌بیتن جهێ وی د ناڤ ڤێ ده‌زگه‌هی دا نابیتن و پێدڤی یه ئه‌و كه‌س و تاكه ژ ناڤ ڕێكخراوێ دا بهێته ده‌ركرن. بڕیاردان د ڤێ ڕێبازێ دا جهه‌كێ تایبه‌ت یێ هه‌ی. وه‌ك چه‌وا ئه‌ڤ ڕێبازه پشتا خوَ ب كارێ هه‌مه لایه‌نه‌ڤه گرێ دده‌تن بوَ پێشكه‌فتن و سه‌ركه‌فتنا هه‌ر رێكخراوه‌كێ و سه‌نته‌ره‌كێ ، هه‌روه‌سا ژی باوه‌ری یا ب هندێ هه‌ی كوَ هه‌ر بڕیاره‌ك لسه‌ر بنه‌مایێ پشكداریه‌كا هه‌مه لایه‌نه و تاك تاكێ كارمه‌ندێن، ڤێ ڕێكخراوێ بهێته دان.
ئه‌ڤ جوَرێ پشكداریێ یا هه‌مه لایه‌نه یا هه‌ر تاكه‌كێ دێ ڤێ ڕاستیێ بوَ وان دیار كه‌تن كوَ ڕێكخراو خوَدانێ فه‌لسه‌فه‌كا ڕاسته‌قینه‌یه د كارێ خوَ یێ ب كوَمه‌له، نه‌ك گوَتنه‌ك یان پرَۆپاگه‌ندیه‌ك. هه‌ر ڕێكخراوه‌ك ل ژاپوَن هه‌ول دده‌تن و بزاڤێ دكه‌تن توَڤێ ڤیان و سه‌رپێبون و خوَ پێڤه گرێدانێ لنك تاك تاكێن كارمه‌ندێن ڤی ده‌زگه‌هی دروست بكه‌تن بوَ وێ ڕێكخراوێ و ترسیان و خه‌مخوَری ژ داهاتوو و به‌رژه‌وه‌ندی و به‌رهه‌مێ وێ. ئه‌ڤ بیروباوه‌ره دێ وان پال ده‌تن بوَ هندێ پترتر و باشتر كار بكه‌ن د هه‌ر جهه‌كێ ئه‌و د ناڤ ڕێكخراو و ڤێ ده‌زگه‌هی دا كاردكه‌ن.
كاركرن لسه‌ر بنه‌مایێ ڤان بهایێن جڤاكی ومروڤایه‌تیێ، تاكێ ژاپونێ یێ گه‌هاندیه ئاسته‌كی كوَ دناڤ رێكخراو وده‌زگه‌هێن میری ونه‌میری یێن ڤی وه‌ڵاتی دا هه‌ست ب هندێ بكه‌تن كوَ ئه‌و خوَدانێ ڤی ده‌زگه‌هی یه و هه‌ر مفایه‌ك كوَ ژ ڤێ رێكخراوێ بگه‌هیته وه‌ڵاتی یان هه‌ر زیانه‌كا كوَ پێ بكه‌فتین، پشكا وی ژی یا تێدا هه‌ی. ئه‌ڤ تاكه د ناڤ تاكێن دیتر دا به‌رزه دبیتن، ل هه‌ر پله و پایه‌یه‌كی دا بیتن هه‌كه‌ر ده‌رگه‌هبانه‌ك یان ژی كارمه‌نده‌كێ ساده یان ژی به‌رپرس و سه‌روَكێ ڤێ ڕێكخراوێ بیتن.
یا دیاره كوَ هه‌كه‌ر فه‌لسه‌فه‌یا ژیانا تاكێ مروڤی و دیتن و ئایدیۆلۆژیا و بوَچوَنا وی بوَ وه‌لات، كار، ئه‌رك و ژیانێ بگشتی لسه‌ر بنه‌مایێ ڤان بۆهایا بیتن، دێ ئه‌و وه‌ڵات گه‌هیته چ ئاسته‌كێ بلندێ پێشكه‌فتنێ، و پێشكه‌فتنا وه‌ڵاتێ ژاپونێ ژی به‌رهه‌مێ ڤێ فه‌لسه‌فێ یه دناڤ دل و ده‌روونێ تاكێ ژاپونێ دا.
*مامۆستایێ ئه‌كادیمی / بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی/زانینگه‌ها زاخۆ