دیالا و مێلیشیاتێن ههیتكری (سائبـه)
مێلیشیا ئهو هێزێن ملیێن خوَبهخشێن چهكدارن كو تێنه ب كار ئینان بوَ پشتهڤانیا لهشكرێ رێكخستی ل سهر دهمێ شهران دا. مێلیشیات د كهڤن دا ههبوون لێ د دیروَكا ههڤچهرخ دا ب بهرفرههی هاتنه ب كار ئینان د شهرێ ناخوهیێ لوبنانێ دا ژ لایێ پێكهاتێن جڤاكیێن لوبنانێ ڤه. ماف و ئهرك و بهرپرسیاتیا مێلیشیاتان تێنه دیار كرن ژ لایێ دهستههلاتێ ڤه یانژی وی پێكهاتێ ئهو دامهزراندین. ل عێراقێ و ل گهل هاتنا تیرورستێن داعش هێزهكا مللی یا خوَبهخش ژ پێكهاتێ شیعا هاته پێكئینان بوَ پشتهڤانیا لهشكرێ عێراقێ د شهرێ دژی تیروَرستێن داعش دا. ئهڤ هێزه گرێدایی فهرماندهیا گشتی یا هێزێن چهكدارێن عێراقێ یه و ل ژێر فهرمانێن سهروَك وهزیران كار دكهت لێ د وارێ پراكتیكێ دا هندهك گروَپێن چهكدارن ههر ئێكێ ئالا و فهرماندێن لهشكری و بهرپرسێن سیاسی و ئهجندایێن خوه یێن جودا یێن ههین. ئهو یێن هاتینه راهێنان و پهروهردهكرن ل سهر هزرهكا تائیفی و مهزههبی ژبهر هندێ جاران ههلس و كهوتێن وان د شهریدا و سهرهدهریكرنێ دا ل گهل پێكهاتێ سوونا توَند و تێژیێ ب خوهڤه دگریت. دهما سهرهدهری ژ پرهنسیپێن مروَڤایهتیێ تێپهر دبن كو د گههیته ژناڤبرنا كهسانێن سڤیل و سوَتنا مزگهفتا و وێرانكرنا باژێران، ئیدیهمێ( مێلیشیاتێن ههیتكری) تێته ب كارئینان ژ لایێ دهزگههێن فهرمی ڤه ل سهر ههموو ئاستان بوَ بهرزهكرنا تاوانكاران. ئهڤ روویدانێن ل پارێزگهها دیالا و ب تایبهت ل قهزا (میقدادیێ) ل حهفتییا بووری روویداین كو پشتی پهقینهكا خوهكوژی، ( میلیشیاتێن ههیتكری) رابووین ب ههرفاندنا خانیا و كوشتنهكا خهلكێ بێ گونهه و روژنهمهڤانا و سوَتنا ب دههان مزگهفتان و دهربهدهركرنا خهلكێ سوونه ژ وی باژێری روویدانهكا مهترسیداره ل سهر ئایندێ پاراستنا ژیانا ههر كهسهكی ب تایبهت ل دهڤهرێن تێكههل. دهنگڤهدانا روویدانێ سهروَك پهرلهمان و وهزیرێن عێراقێ راكێشانه پارێزگهها دیالا و زڤرینهڤه بێی كو بشێن سنوورهكی بوَ وان دهستدرێژییا ب دانن و ئارامیێ بهرقرار بكهن. ب راستی ئهڤا ل پارێزگهها دیالا تێته كرن نه دهرئهنجهمامێ كارهكێ تیروَرستی و كارڤهدانهكا (میلیشیاتنێن ههیتكرینه ) بهلكو وێستگهههكا دی یه یا شهرێ شیعا و سوونا ل دهڤهرهكا پر گرنگ ژ لایێ سیاسی و جوَگرافی ڤه. نهخشێ سیاسیێ دیالا ل گوَڕهی ئهنجامێن دووماهیك ههلبژارتنێن ئهنجومهنێ نووینهران 50% ژ پێكهاتێ وێ سوونه نه 35% شیعهنه و 15% كوردن. ل دووڤ ڤان ئهنجامان دڤیا حوكمهتا خوَجهییا دیالا ژ سوونابا لێ شیعه شیان ب ههر رێكهكا ههبیت پارێزگهرهكێ شیعه ب دانن و سوونا دوور بێخن. پرانیا دهڤهرێن هاتینه رزگاركرن ژ تیروَرستێن داعش یێ ل بن كونتروَلا مێلیشیاتێن شیعا ڤه و رێكێ نادهن خهلكێ وان دهڤهرا ڤهگهرن ب مهرهما گوهارتنا دیموَگرافییا دهڤهرێ. ژ لایێ جوَگرافی ڤه: پارێزگهها دیالا تاكه پارێزگههه كو پرانییا وێ سوونه بن و د كهڤیته سهر سنوورێ ئیرانێ. ههروهسا دهڤهرهكا ستراتیژییه ژ لایێ گرێدانا رێكاڤه د ناڤبهرا بهغدا و ئیرانێ. ئهڤ شهرێن ل دیالا تدهێته كرن بوَ لاوازكرنا پێگههێ سوونانه و دڤێت ببیته پارێزگهها شیعی دا سنورێ ئیرانێ ل گهل عراقێ بێته پاراستن ژ لایێ شیعا ڤه ههر ژ بهسره تاكو دیالا. ئهگهر هات و عێراق هاته پارڤهكرن د ئایندهی دا، دا ئێران ببیته ههڤ سنوورێ شیعا ل باشوور و ناڤهراستا عێراقێ و كوردان ل كوردستانێ. وی دهمی مهترسییا هێزێن رادیكالێن عهرهبی ئهوێن پاشمایێن هزرا شهرێ عێراقێ و ئیرانێ ل سهر ئیرانێ نا مینیت. ئیران دێ پتر پشتراست بیت دهما كورد و شیعه ههڤ سنوورێن وێ بن و دیروَكا پهیوهندیان ڤێ چهندێ د سهلمینیت. روودانێن ههڤڕكیێ و ژ ناڤبرنێ ل دیالا دێ د بهردهوام بن تاكو شیعه ململانا سیاسی و رووب رووبوونێن لهشكری د بهرژهوهندییا خوه دا ئێكلا دكهن. شیعه دێ لهزێ د ئێكلاكرنێ دا كهن بهری شهری داعش ب دووماهی بهێت ژ بهر تێته چاڤهرێ كرن كو پشتی داعش نهخشێ سیاسیێ عێراقێ بهێته گوهوَڕین ژ بهر هندێ شیعا دڤێت دیالا د چارچوَڤێ دهولهتا شیعا دا بیت ئهگهر عێراق هاته پارڤهكرن. سهركردێن سوونا د زانن كو ئهو دێ دیالا ژ دهست دهن ژ بهر هندێ لژنا ههڤكارییا سوونا داخوازییا ژ نهتهوێن ئێكگرتی كری وان بپارێزیت. ڤی پروَژێ ئێكلاكرنا دیالا پهیوهندی یا ب كوردستانێ ژی ڤه ههی. ئهگهر هات و دهڤهرێن سوونا كهفتنه بن دهستێ شیعا ئهو دێ كار ل سهر دهڤهرێن كوردستانی یێن سهره ب دیالا ڤه كهن. پێشمهرگههێ كوردستانێ دهڤهرێن كوردا یێن كونتروَل كرین و پێدڤی یه گرنگیهكا مهزن پێ بهێته دان ژ لایێ سیاسی، لهشكری و خزمهتگوزاریڤه دا رێك نه هێته دان بوَ هیچ هێزهكا دی جهێ پێ خوه ل وان دهڤهرا ببینیت.
17/1/2016
