25 ئه‌یلوولێ دێ بیته یه‌كه‌مین جار ملله‌ت بریارێ دده‌ت
ل 31 چریا ئێكێ 1918ێ شه‌رى جیهانیێ ئێكێ د ناڤبه‌را ده‌وله‌تا ئوسمانى و هێزێن هه‌ڤپه‌یماندا ب داویهات، وى ده‌مى هێزێن له‌شكرێ ئینگلیزى ده‌ست ب سه‌ر پرانییا عیراقا نها دا گرتبوو ل سه‌ر سنوورێن ژێریێن باشوورێ كوردستانێ (ویلایه‌تا مووسل)ێ بوون، ب داویهاتنا مه‌ها چریا دووێ بێ شه‌ر ده‌ست ب سه‌ر سه‌رانسه‌رى باشوورێ كوردستانێدا گرت. ل ڤێرێ قوناغه‌كا نوو د ژیانا خه‌لكێ ڤى وه‌لاتیدا ده‌سپێكر، هه‌روه‌ك پلان بۆ هاتینه‌دارێتن باشوورێ كوردستانێ دانه ل گه‌ل وێ ده‌وله‌تێ یا وان ل به‌ر بوو ب ناڤێ عیراق دامه‌زرینن، ل ته‌باخا 1921ێ حكومه‌تا شاهییا عیراقێ راگه‌هاندن، هه‌تا داوییا 1925ێ به‌رهه‌لستكارییا كوردان بۆ ژێرده‌ستییا حوكمه‌تا نوو بێ ده‌نگكرن، د ئه‌نجامێ چه‌ند پێكهاتنه‌كێن هه‌رێمى و ناڤده‌وله‌تیدا و بێى به‌رچاڤوه‌رگرتنا بۆچوونا پرانییا خه‌لكێ ڤان ده‌ڤه‌ران ب ره‌نگه‌كێ فه‌رمى و ب بریاره‌كا كۆمه‌لا ملله‌تان (عصبه الامم) باشوورێ كوردستانێ دانه د گه‌ل ده‌وله‌تا عیراقێ.
ئه‌ڤه 99 سالا ب سه‌ر ڤێ كاره‌ساتێ را بۆرین، من ب كاره‌سات ناڤكر، چنكو ژ وێ سالێ و هه‌تا نها ڤى وه‌لاتى ب هه‌موو پێكهاتێن خۆڤه چار سالێن ته‌نا بێى شه‌ر و هێرشێن حوكمدارێن به‌غدا بۆ سه‌ركوردستانێ و بزاڤێن قركرنا خه‌لكێ وێ و گۆهارتنا رووخسارێ وێ یێ نه‌ته‌وه‌یى ب خۆڤه نه‌دیتینه. چ كاره‌ساته‌ك ژ ڤێ كاره‌ساتێ مه‌زنتره ب درێژییا سه‌د سالان خه‌لكه‌ك ل به‌ر گه‌فێن ژناڤبرنێ بژیت…؟ د ڤان 99 سالاندا ب سه‌دان هزار ژ ڤى خه‌لكى هاتینه‌قركرن و روخسارێ نه‌ته‌وه‌یێ ب هزاران كیلۆمه‌ترێن چارگوشه ژ خاكێ وى هاتیه گوهارتن و خه‌لكه‌ك بیانى ل شوونا خه‌لكێ وى یێ ره‌سه‌ن هاتینه‌ئاكنجیكرن.
یا مه‌دڤێت ل ڤێرێ به‌رچاڤكه‌ین د ڤان 99 سالاندا چ ل ژێر فشارا ناڤده‌وله‌تى بیت، تایبه‌ت فشارا ده‌وله‌تا بریتانیا كو د بنیاتدا وێ ده‌وله‌تا نوویا عیراقى بۆ مه‌ره‌مێن تایبه‌تێن خوه دامه‌زراندبوو، چ ل ژێر فشارا بزاڤ و شۆرشێن خه‌لكێ باشوورێ كوردستانێ بیت د هه‌ردو قوناغێن ده‌سته‌لاتدارییا شاهى و كۆمارى حكومه‌تا عیراقێ چه‌ند بریار ل دۆر هنده‌ك مافێن خه‌لكێ كوردستانێ داینه و چه‌ند پێكهاتن د گه‌ل بزاڤا رزگاریخوازا خه‌لكێ كوردستانێ كرینه و د ڤان هه‌موو بزاڤاندا په‌یمان دایه و خۆ پێگیركرییه ب دانا چه‌ندین مافێن خه‌لكێ كوردستانێ، ژ وانا: به‌یانناما مه‌ندوبێ سامى سێر پێرسى كوك یا 16گولانا 1921 ده‌مێ داخواز ژ جڤاتا وه‌زیرێن عیراقێ یا به‌روه‌خت كرى هنده‌ك پێرابوونان بگریته به‌ر بۆ برێڤه‌برنا باشوورێ كوردستانى، به‌یانناما هه‌ڤپشكا ناڤبه‌را بریتانیا و عیراقێ یا 24 كانوونا یه‌كه‌م 1922كو مافێ دامه‌زراندنا ده‌وله‌ته‌كا سه‌ربه‌خوه د چارچووڤێ سنوورێ عیراقێدا دایه كوردان، هه‌روه‌سان بریارا حوكمه‌تا عیراقێ كو پێگیریا خوه ب هنده‌ك مافێن گه‌لێ كورد دیاركرى د هه‌مان سالێدا، هه‌تا دگه‌هیته ئه‌و مافێن كۆما ملله‌تان ل 8كانوونا یه‌كه‌م 1925 بۆ كوردان بریار ل سه‌رداى ده‌مێ راپۆرتا كۆموسیۆنا تایبه‌ت ب ویلایه‌تا مووسلێ په‌سه‌ندكرى و ویلایه‌تا مووسل دایه دگه‌ل عیراقێ، هه‌روه‌سا قانوونا زمانێن ناڤخوه‌یى هژمار 74 سالا 1931ێ. سه‌رده‌مێ كۆمارى ژى ئه‌و مافێن ده‌ستوورێ عیراقێ یێ 27ێ تیرمه‌ها 1958ێ داینه خه‌لكێ كوردستانێ، دووڤرا ژى پێكهاتنێن د ناڤبه‌را سه‌ركردایه‌تییا شۆرشا ئه‌یلوولێ و حوكمتێن به‌غدا دا هاتینه‌كرن وه‌ك پێكهاتنا 29 حزیرانا 1966 و 11 ئادارا 1970ێ و دوا جار ژى ئه‌و مافێن ده‌ستوورێ عیراقێ یى سالا 2005ێ په‌سه‌ند كرین. ڤان هه‌موو بریار و قانوون و پێكهاتنان گه‌له‌ك مافێن خه‌لكێ ب فه‌رمى په‌ژراندینه و ئه‌گه‌ر ب دروستى هاتبانه بجهئینان سه‌روبه‌ر د ڤان 99 سالاندا ل كوردستانێ ب تایبه‌ت و عیراقێ ب گشتى دا سه‌روبه‌ره‌ك دیتر بیت و هه‌موو كاره‌ساتێن ب سه‌رێ مه هه‌موویان ئه‌نجامێ نه پێگیریكرنا حوكمه‌تا عیراقى یه ب ڤان مافان.
نها پرسیار ئه‌وه چما ئه‌ڤ هه‌موو بریار و قانوون و پێكهاتنه نه‌هاتنه ب جهئینان و ژ ئه‌نجامێ بجه نه‌ئینانا وان چ بوو..؟ د به‌رسڤا پرسیارا داویێدا دێ بێژین ئه‌و كاره‌سات و قوربانى و مالوێرانیێن ب سه‌رى كوردستانێ و عیراقى هاتین ل به‌رچاڤن، د به‌رسڤا پرسیارا بۆچى نه‌هاتنه بجهئینان دا دێ بێژین و دیرۆكا ڤان سالان ژى پشته‌ڤانیێ ل وێ چه‌ندێ دكه‌ت كو ئه‌ڤ بریار قانوون و پێكهاتنه نه بریارێن ملله‌تى ب خوه‌بوونه، نه بریارێن كوردستانییان ب خوه‌بوونه، به‌لكى بریارێن ده‌سته‌لاتى یان ژى پێكهاتنا ناڤبه‌را ده‌سته‌لاتى و سه‌ركردایه‌تیا كوردستانێ بوونه، ده‌سته‌لاتى ژ بۆ مه‌ره‌مه‌ك سیاسى، رازیكرنا ئالییه‌ك ناڤنه‌ته‌وه‌یى، خوشكرنا به‌رپێن خوه یان ل ژێر فشارا بزاڤا نه‌ته‌وه‌ییا كوردى ئه‌ڤ بریار و قانوونه راگه‌هاندینه و ئه‌ڤ پێكهاتنه مووركرینه، هه‌رده‌مێ ئه‌ڤ فاكته‌ره نه‌ماین و ده‌سته‌لاتى جهێ پى خوه دیتى و هه‌ڤركێن وێ نه‌ماینه ل مه‌یدانێ، حاشاییى ل ڤان هه‌موو بریار و قانوون و پێكهاتنان كریه.
د ئه‌نجامدا پێدڤیه ل شوونگره‌كى بگه‌رین بۆ بریار و قانوون و پێكهاتنێن ده‌سته‌لاتى، یێن نه تنێ نه‌هاتینه بجهئینان و مه‌ره‌م پێ كوشتنا ده‌مى و مژوولكرنا خه‌لكى بوونه، به‌لكى كاره‌ساتێن مه‌زن دووڤ خۆرا ئیناینه، ئه‌و شوونگره ژى بریارا خه‌لكێ ب خوه یه، ئه‌و بریارا خه‌لكێ وه‌لاتى ب خوه دده‌ت، ژ هه‌موو بریار و قانوون و پێكهاتنان مه‌زنتر و شه‌رعیترن و پتر ژى دێ هێنه جێبه‌جێكرن، ئه‌و بریارا خه‌لكێ وه‌لاتى دده‌ت هه‌ر ئه‌و خه‌لكه ب خوه ژى دێ بیته خودانێ وێ بریارى و دێ به‌رگریێ ژێ كه‌ت. ل ڤێرێ دێ گه‌هینه وێ راستیێ بریارا سه‌ركردایه‌تیا سیاسیا كوردستانى ل سه‌ر ئه‌نجامدانا گشتپرسیێ (ریفراندۆمێ) ل 25 ئه‌یلوولا بهێت، دێ یه‌كه‌مین جار بیت خه‌لك بریارێ ل سه‌ر پاشه‌رۆژا خوه، مافێن خوه‌یێن نه‌ته‌وه‌یى و نیشتمانى بده‌ت، یه‌كه‌مین جاره خه‌لكێ باشوورى كوردستانێ دبنه خودان بریار، ئه‌ڤ بریاره ژى كو دێ خه‌لك ل 25ێ ئه‌یلوولێ ده‌ت ژ هه‌موو بریار و قانوون و پێكهاتنێن هه‌ر حوكمه‌ته‌كێ مه‌زنتر و شه‌رعیتره، نه كه‌سێ (خوه‌یى و بیانى) ماف هه‌یه تانه‌یێ ل ڤێ بریارى بده‌ت، نه كه‌سێ ماف هه‌یه تیتانان ژێ بینته‌ده‌ر یان رێگریێ ل ئه‌نجامدانا وێ بكه‌ت، گره‌نتیا بجهئینانا ڤێ بریارێ ژ هه‌موو گره‌نتییان مه‌زنتره، چنكو خه‌لك ب خۆ خودان بریاره و گره‌نتیێ وێ یه. ل داویێ ژى دێ بێژم 25 ئه‌یلوولا بهێت ئه‌و رۆژه یا خه‌لكێ باشوورێ كوردستانێ ئه‌و بریارێ ل سه‌ر پاشه‌رۆژا خوه دده‌ت، خودێ نه‌كه‌ت ئه‌گه‌ر كه‌سه‌ك یان چه‌ند كه‌سه‌ك خۆ ژ پشكداریێ د ڤێ بریارێدا بده‌نه پاش ئه‌ڤه خوه ژ خه‌لكێ ڤى وه‌لاتى دا پاش، ئه‌ڤه ژى مه‌زنترین تاوانه به‌رامبه‌رى وه‌لات و خه‌لكێ وه‌لاتێ خوه دكه‌ت و تنێ ئه‌و ب خۆ به‌رپرسه ژ ڤێ تاوانێ نه ئه‌وێن ب گوهاندا خواندى و ئه‌و خاپاندى.
