دلۆڤان ئاكرەیی
ل ئاڤاكرنا ستوونێن دەولەتا ئیراقێ دا و ب تایبەت پشتی رۆخیان و ژناڤچوونا رژێما شۆڤێنییا بەعسا داگیركار، كوردان وەكو پێكهاتەكا سەرەكی رۆلەكێ ئاڤاكار و ئەرێنی هەبوو، ب ئاوایەكی هەڤبەركرن ل گەل نەتەوە و پێكهاتێن دی یێن ئیراقێ رژدتر بوو، بۆ دانانا فۆرم و بنەمایێ دەولەتێ كۆ ماف و تایبەتمەندییێن تەڤایا پێكهاتێن ئیراق ب سەرجەم ئایین و نەتەوە و ئیتنیك و مەزهەبێن جودا ڤە بهێنە پاراستن و ل دەستوورەكێ گشتی دا ئەڤ مافێن وەلاتیبوونێ بهێنە پەسەندكرن و ب خال و مادەیان بهێنە دیاركرن، ئەڤ نێرین و تێروانیینە ل چارچووڤەیێ دەستووری دا ب تەڤاهی هاتنە جێگیركرن و بنەمایێ دەولەتێ ژی ل سەر هەر سێ پەرەنسیپێن (هەڤسەنگی، هەڤپشكی، سازان) د دەستوورێ ئیراقێ دا هاتنە جێگیركرن. بەلێ پاشی هەڤكێشەیێن سیاسی ل ناڤا پرۆسەیا سیاسییا ئیراقێ دا گوهۆرینێن ب سەردا هاتێن، و ئەو بنەمایێن بەرێ كو رێكەڤتن ژلایێ دەستهەلاتدار و فەرمانرەوایێن بەغدا ل سەر هاتبوونەكرن هاتنە بنپێكرێن و گرۆپێ شیعەیێن عەرەبێن دەستهەلاتدار خال و مادەیێن د دەستوورێ ئیراقێ دا ب رێكەكا دی یا جودا دا بڕێن.
هەرێما كوردستانێ وەكو هەرێمەك ل چارچووڤەیێ دەولەتا ئیراقا فیدرال ل دویڤ دەستوورێ سالا (٢٠٠٥) دانپێدان پێ هاتیەكرن كو ئەو دەستوور ل راپرسییا گشتییا گەلێن ئیراقێ ب رەزەمەندیا پرانییا وەلاتییان هاتیە پەسەندكرن، كو ل سەر هەمی رەوانگە و مێنتالیتێن خۆ ب سەر كوردان سەپێن ب دویماهیك هات، كۆ زێدەتر ل هەشتێ سالان دەستهەلاتدارێن ئیراقێ ل سەر بنەمایێ چەوساندن و بندەست كرنێ د هەمبەر گەلێ كورد یا بەردەوام بوو، تەڤ كێشە و ب پرسگرێكێن هەلاویستیین كوردان ژی ڤە ل گەل ئیراقێ كێشەیێن كۆمینە نەك تاكی، لەوما ل سەر ڤی بنەمای ل گەل حوكمەتێن ئێك لدویڤ ئێكێن چووی، دچوو د ناڤ پرۆسەیا دانوستاندن و شەر و پەڤچوونێ دا، ل سالانێن چووی دەستهەلاتدارێن ئیراقێ وەسا وێنە دكر كو ل سازییێن دەولەتێدا كوردان ماف و پێگە و رۆلێ خۆ هەیە، بەلێ د راستیدا ئەو ئێك بتنێ پرۆپاگنەدەیێن سەرانێن ئیراقێ یە، لەوما بزاڤا نەتەوەییا كورد ئەو چەند رەتكرینە كۆ ناكۆكی و پرسگرێكێن كوردان ل گەل بەغدا بهێنە كورتكرن بۆ ئاستێ تاك، بەلكو پرسێن كورد گرێدایی ب خواستا جەماوەر و نەتەوەیا كورد ڤەیە، د راستیدا د ئیراقا نوو دا پشتی دەستهەلاتا شیعە پایەیێن دەستهەلات و هەژموونا خۆ موكۆم كرین، ل بنەمایێن سەرەكی كو رێككەڤتن ل سەر هاتینەكرن و پایەیێن دەولەتێ ل سەر هاتبوو ئاڤا كرن پەشیمان بووینە، ب ئاوایەكی كۆ حەزا بەغدا ستراتیژییەتا نوكە یا مێنتالیتەیا فەرمانڕەواییا وان هەمبەر كوردان وەك پێكهاتەكا سەرەكی، بچووككرنا داخوازییێن كوردانە ژێ گشتی بۆ تاك و گوهۆریێن ب ناڤونیشانێ وەلاتیبوونێ كو مەبەست لێ رازیكرن و دەست بەردانە ل مافێن خۆ یێن نەتەوەی بۆ مافێن تاك ل ناڤا چارچووڤێ ئیراقێ دا، ئەڤە ل دەمەكیدایە كو دەستوورێ ئیراقێ ئەڤ بابەتە دیماهیك پێ هینایە، كۆ ئیدێ پشتی سالا (٢٠٠٥) كورد ل چووارچووڤێ كیانەكێ فیدرالدا ل گەل ئیراقێ رەفتارێ دكەت، نەك ل سەر بنەمایێ وەلاتیبوونێ، هەرچەندە بەغدا ب بەردەوامی هەول و بزاڤان بۆ وێ چەندێ ددەت، كو دۆسەیا هەرێما كوردستانێ وەكو كێشەیێن تاك دیار كەت، بەلێ ئەڤە لێدانە ل قەوارەیا یاسایی و دەستووریی یێ هەرێما كوردستانێ كو بەرییا دەولەتا نوو یا ئیراقێ كیانێ هەرێما كوردستانێ هەبوویە، ئەڤ كیانە خودانێ شەرعیەتا نیڤدەولەتی و ناڤخۆ یە، لەورا گرنگە هەرێما كوردستانێ ل گەل بەغدا بەردەوام بیت و دەرڤەت نەهێتە دان كو مەبەست و ئارمانجا بەغدا ب سەر هەولێرێ زال بیت كۆ كێشەیێن كوردان ل كێشەیا نەتەوە و كیانەكی بۆ كێشە و پرسگرێكا وەلاتیبوونێ بهێتە بچووككرن.
