لۆرنس نادر مخۆ
2 ــــ 2
ئەڤ شەڕە ژبۆ شۆرەشێ وەك وەرچەرخانەیەك بوو كو دژاتیا لەشكری بكەت، ئەو قوربانیێن لەشكرێ ئیراقێ د ڤێ شەڕی دا داین، بوونە ئەگەری گوهۆرینا بارودۆخێن سیاسی و لەشكری ئیراقێ و حوكمەت نەچار دبیت بەیاننامەیا 29 حزیرانا 1966 دەردئێخیت، كو د وی وەختی دا، وەكی هاتیە دیاركرن هەر دەمێ حوكمەت لاواز دبیت؛ دا داخواز ژ سەركرداتیا شۆرەشێ كەت داكو شەڕ براوەستینیت بۆ هەیامەكێ، هەتا هەمی حازریێن خۆ یێن سیاسی و لەشكری دروست بكەن و جارەكا دی دا هێرش كەنە سەر كوردستانێ. د ناڤبەرا ڤێ بەیاننامێ و هەتا كۆدەتا بەعسیان ل 17 تیرمەها 1968 یا سەیر بوو، نە شەڕ هەبوون و نەپەیمان و سلح هەبوون دگۆتنێ (هدو‌و كاژب)، ئەو بەیاننامە بتنێ ناڤ بوو و خالێن وێ نە دهاتنە جێبەجێكرن ژ لایێ حوكمەتێ ڤە. هەروەسا چ هێرشێن مەزن ل سەر كوردستانێ نە دهاتنەكرن، چونكی حوكمەت یا لاواز بوو. ژ ئەگەرێن كێشەیێن سیاسی ل وی سەردەمی ل ئیراقێ و گوهۆرینا وەزارەتا ژ عەبدولرەحمان بەزاز و ناجی تالب و عەبدولرەحمان عارف و تاهیر یەحیا. لێ بارودۆخ د خراب بوون، هەر شێوەكێ بیت حوكمەتێ دژاتییا كوردستانێ دكر. ژ ئەگەرێ ڤێ سیاسەتا حوكمەتا ئیراقێ هەمبەر كوردستانێ، كو ل 1/6/1968 لیژنا مەلبەندی یا پارتی وەسا دیاركر، كو ئەڤ سیاسەتا بۆراندنا دەمی ژ لایێ حوكمەتی ل دژی شۆرەشێ، بتنێ كاروبارێن خۆ دكەن بۆ هێرشین دیتر ل سەر كوردستانێ. هەروەسا د راپۆرتا خۆدا دیاركر، كو دڤیت سەركرداتیا شۆرەشێ ب هەمی لایەنان ل بەر گرتنا هەر هێرشەكێ ژ لایێ حوكمەتێ ڤە یا حازر بیت. هەتا 17/7/1968 پارتا بەعس كۆدەتا ل سەر حوكمەتا تاهیر یەحیا و عەبدولرەحمان محەمەد عارف كر.
سیستەمێ حوكمرانیێ ل ئیراقێ هاتە گوهۆڕین و دەستهەلات كەفتە بن دەستێ بەعسیان و ئەحمەد حەسەن بەكر دبیتە سەرۆك عەبدوالرەزاق نایف دبیتە سەرۆك وەزیران و ل 30 تیرمەهێ عەبدوالرەزاق نایف هەولدا كۆدەتایێ ل سەر بەعسیان بكەت لێ، كۆدەتایای نەیا سەركەفتی بوو و هاتە لادان ئەحمەد حەسەن بەكر دبیتە سەرۆك و سەدام حوسەین دبیتە جیگرێ سەرۆكی. دیسا ئەڤ هەردو كو نەشیان هێرشێن توند ل سەر كوردان ببەن هەتا دەستهەلاتا خۆ موكم بكەن، لەورا بەیانناما 11 ئادارێ 1970 دەرێخست، ئەڤ رێكەفتنە دبیتە ئێكەم جار كو حوكمەت ب شێوەیەكێ راستەوخۆ مافێن كوردان بهێنەدان. هەر چاوا بیت پارتا بەعس ئەڤ چەندە كر نە ژ بەر بەرژەوەندیا خەلكێ كوردستانێ، لێ دڤیان مفای ژ وەختی ببەن، هەتا خۆ دروست بكەن و هێرشێ ببەنە سەر كوردستانێ. ئیراق رۆژ بۆ رۆژ بەرەف لاوازیێ ڤە دچوو هەتا 6 ئادارا 1975، دەما پەیمانا جەزائیر ل گەل حوكمەتا ئیرانێ ل وەلاتێ جەزائیرێ گریددەن، كو حوكمەتا ئیرانێ پالپشتیا شۆرەشێ نەكەت.
ئەو هەمی نموونەیێن هاتینە دیاركرن، جارەكا دی دوبارەبوون پشتی كەفتنا رژێما بەعس یا دكتاتۆری ل نیسانا 2003، ل وی سەردەمی كورد بهێز بوون و پشكداری د رێڤەبرنا دەولەتا ئیراقێ دا كر، پشتی ررخاندنا رژێمێ، ئەڤ چەندە یا بەردەوام بوو، كو كورد ل ئیراقێ بهێز بوون، بەروڤاژی ئیراق، گەلەك یا لاوازبوو و د بارودۆخێن گەلەك خراب دا دبۆری، پشتی كەفتنا رژێما بەعس هەتا 2014، ژمارەكا حوكمەتان هاتنە دامەزراندن و ئەو حوكمەتێن ئیراقێ یێن لاواز چ جاران ب شێوەیەكێ راستەوخۆ دژاتییا كوردستانێ نەدكر، هەتا پیچەك بهێزكەفتن و دیسا پشتی بهێزبوونا وان، دژاتیا خەلكێ كوردستانێ كر، ئەڤ جارە ب نەهنارتنا مافێن خەلكێ كوردستانێ، ژ 2014 هەتا نوكە ئەڤ سیاسەتا نە هنارتنا مافێن كوردستانێ با بەردەوامە.
ل دوماهیێ، چ حوكمەت یان كەس یێ ئیراقێ ل سەر دەستهەلاتی یێ لاواز با دا دانوستاندنان ل گەل كوردان كەت، هەتا دەمەكێ و ئەڤ وەختێن دانوستاندن ب خۆ ب درەفەت ددیت هەتا بهێز بكەڤیت، پاشان دا رابن دژاتیا كوردستانێ كەن، ئەڤ سیاسەتە نە كەسەكە یان حوكمەتەكە، لێ ئەڤە وەك دیاردەیەكە یان كەلتۆرەكە ل دەف ئەوان بەرامبەر كوردستانێ و چەندین جارە ئەڤ جۆرە سیاسەتە بكارئینای، لەوا خەلكێ كوردستانێ لاو مێژوویا خۆ ل گەل حوكمەتێن ئیراقێ بخوینن و وانەیەك ژ میژوویا خۆ یا چەندین سالە وەرگرن.
