وسه‌ده‌ق تۆڤى
بێگومان به‌لاڤكرنا وێنه‌یێن فوتوگرافى دگه‌ل هه‌ر نڤیسین یان ڤه‌كۆلین یان كاره‌كێ رۆژنامه‌ڤانی گرنگیه‌كا تایبه‌ت هه‌یه، وێنه و نه‌خشه و به‌لگه‌نامه هێزه‌كا مه‌زنتر دده‌نه نڤیسینێ و راستیا وێ بۆ خوانده‌ڤانى دسه‌لمینن، وێنه نه تنێ راستیێ بۆ خوانده‌ڤانى دیار دكه‌ن به‌لكى وى دبه‌نه د ناڤ مژارێ دا و ب دیتنا وێنه‌یان پتر مژارا نڤیسینێ جهێ خوه د هزرا خوانده‌ڤانی دا دكه‌ت، ئه‌و ژى ئه‌گه‌ر وێنه دجه و ده‌مێ خوه دا هاته بكارئینان و ب دروستى ده‌ربرین ژ مژارا نڤیسینێ كر.
به‌لێ ئه‌گه‌ر وێنه‌ى په‌یوه‌ندى ب مژارا نڤیسینێ ڤه نه‌بیت و ده‌ربرینێ ژ وێ نه‌كه‌ت و تنێ بۆ ڤه‌گرتنا جهى یان رازیكرنا خوانده‌ڤاى بیت، وى ده‌مى وێنه‌ى نه ئه‌و گرنگی دمینیت و نه هێزێ دده‌ته نڤیسینێ و نه‌ژى راستییا وێ دسه‌لمینیت، نه تنێ نڤیسینێ ب نڤیسكارڤه و ئه‌و جهێ نڤیسین ژى تێدا به‌لاڤ بووى دێ ب لاواز ده‌رێخیت و دێ باوه‌ریا خوانده‌ڤاى ب نڤیسینێن نڤیسكارى و كۆڤار یان رۆژنامه‌یا تێدا به‌لاڤ بووى لاواز بیت و به‌رده‌وامیا ڤان ره‌نگه شاشیان ئه‌و سازییا رۆژنامه‌ڤانى دێ پشكه‌ك ژ خوانده‌ڤایێ خوه ژ ده‌ست ده‌ت.
داكو مژار درێژ نه‌بیت ب كورتى و له‌ز په‌یاما خوه بگه‌هینمه وێ رۆژنامه‌یا ئه‌ز خوه ب پشكه‌ك ژ وێ دبینم كو رۆژنامه‌یا (ئه‌ڤرۆ)یه، دێ بێژم ئه‌ڤ ره‌نگه شاشییه د زۆربه‌یا رۆژنامه و كۆڤاران دا روو داینه، لێ دڤێت هندى د شیان دا بیت خوه ژ دوباره‌بوونا ڤێ چه‌ندێ دووربگرن هه‌تا ب یه‌كجارى ژێ دوور دكه‌ڤیت. به‌رپرسییا به‌لاڤكرنا وێنه‌یان ب شاشى و خه‌له‌تیڤه یان نه د جهێ پێویست دا دكه‌ڤیته سه‌ر ملێن ته‌بایى ستافێ رۆژنامێ، ژ به‌رپرس و دیزاینه‌رێ به‌رپه‌رى یان باده‌كێ و به‌رپرسێ ئه‌رشێفى هه‌تا دگه‌هیته ده‌سته‌كا نڤیسكاریێ سكرتێر و جێگر و سه‌رنڤیسكارێن كۆڤارێ یان رۆژنامێ.
دێ هێمه رۆژناما (ئه‌ڤرۆ) كو پتر ژ هه‌ر رۆژنامه‌كا دیتر رۆژانه ئه‌ز دخوینم و بۆ دنڤیسم، له‌وما ژى دبیت ژ گه‌له‌ك خه‌لكێ دیتر پتر تێبینیا شاشى و خه‌له‌تیێن وێ بكه‌م، هنده‌ك جاران ژى من جێگرێ سه‌رنڤیسكارى ژێ ئاگادار كرییه، شاشیێن رۆژنامه دكه‌ڤیتێ پرانییا جاران د به‌لاڤكرنا وێنه‌یان دایه، ئه‌ڤه ئه‌نجامێ نه هووربینیكرن و نه نیاسینا وێنه‌یانه ژ ئالیێ كه‌سێ بریارێ ل سه‌ر به‌لاڤكرنا وێنه‌ى دده‌ت، ئه‌ڤه ژى د سه‌رده‌مێ ته‌كنه‌لوجیا ئه‌لكترونی دا نه كاره‌ك سه‌خت و دژواره، تو د كارى ب كلیكه‌كێ ب ده‌هان وێنه‌یان بۆ كه‌سه‌كى یان روودانه‌كێ ده‌ست خوه بێخى بێى تووشى شاشیێ ببی.
د دو نڤیسینێن ڤێ داویێ ل سه‌ر به‌رپه‌رێن (ئه‌ڤرۆ) هاتینه به‌لاڤكرن یه‌ك ژ وان نڤیسینا من ب خوه‌یه، شاشى د به‌لاڤكرنا وێنه‌یێن فوتوگرافی دا لێ شاشییه‌كا به‌رچاڤ كو مرۆڤ نكاریت خوه لێ بێ ده‌نگ بكه‌ت رووداینه، د به‌رپه‌رێ چارێ هژمارا 1964 رۆژا 4/10/2016ێدا راپۆرته‌ك ل ژێرناڤێ جوهى پتر ژ 200 سالان ل كوردستانێ ژیاینه ژ به‌رهه‌ڤكرنا رۆژنامه‌ڤان ئه‌میر ئه‌ترووشى هاتییه به‌لاڤكرن، ل به‌راهیێ دێ بێژم نه پتر ژ دوسه‌د سالان به‌لكى پتر ژ دو هزار سالان جوهى ل كوردستانێ ژیاینه و هاتنا وان بۆ كوردستانێ به‌رى زایینی یه ب چه‌ند سه‌د ساله‌كان، لێ مه‌ره‌ما من نه مژارا دیرۆكی یه به‌لكى مه‌ره‌ما من ئه‌و دو وێنه‌یێن فوتوگرافینه یێن ل بنێ به‌رپه‌رى هاتین، چ پێ نه‌ڤێت به‌لاڤكرنا وان دو وێنه‌یان مه‌ره‌م پێ ئه‌وه كو ئه‌و وێنه‌یێن جوهیێن كوردستانێ نه، لێ د راستی دا وان دو وێنه‌یان نه ژ نێزیك نه ژ دوور چ په‌یوه‌ندى ب جوهیان ڤه نینه، وێنه‌یێ ئێكێ ده‌ستێ راستێ شێخ قادرێ حه‌فیده (1895- 1967)برایێ شێخ مه‌حموودێ نه‌مره و ده‌ستێ چه‌پێ هه‌ڤژینا وى حه‌پسه‌خانا نه‌قیبه (1891- 12/4/1953)ه، د مێژووا هه‌ڤچه‌رخا كوردستانێ دا هه‌ردو د به‌رنیاسن، هندیكه وێنه‌یێ دویێ یه ژ راپێچا وان دیاره هنده‌ك ژ خه‌لكێ سلێمانیێ نه و دوور نابینم یێ هه‌مان سه‌رده‌مێ وێنه‌یێ ئێكێ بن، هه‌ردو وێنه‌یان ب ئینگلیزى تشته‌ك ل سه‌ر هاتیه نڤیسین، ئه‌ز نه‌شیام بخوینم، به‌لێ گرنگ ئه‌وه هه‌ردو وێنه‌یان چ په‌یوه‌ندى ب جوهییان ڤه نینه.
شاشییا دویێ پشتى وێ ب پێنج رۆژان دگه‌ل پشكا دویێ ژ نڤیسینا من (شه‌شێ چریا ئێكێ زڤرینا بارزانى ژ ئێكه‌تییا سوڤیێتى) د هژمارا 1967ێ رۆژا 9/10/2016ێدا هاتیه‌كرن، تێدا وێنه‌یه‌كێ بارزانى هاتیه به‌لاڤكرن و ل سه‌ر هاتیه نڤیسین (گه‌هشتنا بارزانى نه‌مر بۆ عیراقێ)، راسته وێنه یێ بارزانى یه، لێ نه یێ ده‌مێ گه‌هشتنا وى یه، به‌لكى یێ پشتى وێ روودانێ یه ب هه‌شت سالان بارزانى ل 6 چریا ئێكێ 1958ێ زڤریه‌ڤه عیراقێ و ل به‌غدا پێشوازى لێ هاتیه‌كرن، به‌لێ وێنه‌یێ به‌لاڤكرى یێ رۆژا 28 چریا ئێكێ 1966ێ یه ده‌مێ سه‌رۆك كۆمارێ عیراقێ عه‌بدولره‌حمان عارفى ل جهه‌كێ ناڤبه‌را (به‌رزێوه – دیانا) سه‌ره‌دانا بارزانى كرى. ل داویێ هیڤیدارم رۆژنامه ب دله‌كێ مه‌زن ڤان تێبینیان وه‌رگریت و ئه‌ڤ شاشیه نه‌مینن.
نووترين نووچه
- سەرۆك بارزانی جەژنا قەولتاسی ل كاكەییان پیرۆز دكەت
- ئەمریكا دەستخوەشیێ ل سەرۆك بارزانی دكەت بۆ هنارتنا نوونەرێ خوە یێ تایبەت بۆ سووریێ
- شاندێ دانوستاندكارێ پارتی ل گەل بەرەیێ گەل كۆمبوو
- پێدڤییە بەغدا شایستەیێن دارایی یێن هەرێما كوردستانێ بهنێریت
- مەسرور بارزانی و فالح فەیاز دوپاتی ل گرنگییا هەماهەنگییا ئەمنی د ناڤبەرا هەرێمێ و ئیراقێ دا كر
- ل ئیراقێ هندەك هێز بۆ دژایەتییا قەوارەیێ هەرێما كوردستانێ یێن دروست بووین
- پشتەڤـانیێ ل بزاڤێن سـەرۆک بارزانی بۆ رۆژئاڤـایێ کـوردستانێ دکـەین
- سەرۆك بارزانی دوپاتی ل ئێكڕێزییا ئالیێن كوردی ل سووریێ كر
- حوكمەتا هەرێمێ ب زەلالی پێگیرییا ب رێككەفتنێن ل گەل بەغدایێ كری
- دڤێت دەستهەلاتا دادوەری رۆلێ خوە د دابینكرنا شایستەیێن دارایی یێن هەرێما كوردستانێدا بگێڕیت
موسه‌ده‌ق توڤی
چریا ئێكێ زڤرینا بارزانى ژ ئێكه‌تى یا سوڤیێتی یا جاران
دو روودانێن هه‌ره گرنگێن دیرۆكا كوردان دكه‌ڤنه د رۆژا 6 چریا ئێكێ دا، هه‌ر یه‌ك ژ وان تایبه‌تمه‌ندیه‌ك هه‌یه و ده‌ربرینێ ژ قووناغه‌كا خه‌باتا گه‌لێ كورد دكه‌ت، هه‌ردو رۆژ تایبه‌تن ب خه‌بات و ژیانا سه‌ركردێ نه‌ته‌وه‌یى مه‌لا مسته‌فایێ بارزانى. 6 چریا ئێكێ 1958ێ رۆژا زڤرینا بارزانی و دو ژ هه‌ڤالێن وى یه ژ ئێكه‌تیا سوڤیێتیا جاران، رۆژا 6 چریا ئێكێ 1993ێ زڤراندنا روفاتێن نه‌مران مه‌لا مسته‌فا و ئیدریس بارزانى یه ژ جهێ ڤه‌شارتنا وانا یێ ده‌مكى ل رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ بۆ بارزان، د ڤێ نڤیسینێ دا دێ 6 چریا ئێكێ 1958ێ ڤه‌گرین و 6 چریا ئێكێ 1993ێ دێ هێلین بۆ ده‌لیڤه‌كا دی.
6 چریا ئێكێ 1958ێ به‌رهه‌مێ شۆرشا 14 تیرمه‌ها 1958ێ هات، ئه‌و شۆرشا داوى ب ده‌ستهه‌لاتداریا (مه‌لكییا) عیراقێ ئیناى، ئه‌و ده‌ستهه‌لاتداریا 37 سالان ژ ته‌باخا 1921- 14 تیرمه‌ها 1958ێ ب پشته‌ڤانیا كولونیالیزما به‌ریتانیا حوكمدارى كرى، خه‌لكێ كوردستانێ ژى مینا ته‌بایى عیراقیان گه‌له‌ك ئه‌شكه‌نجه و ئازار ژ ده‌ست ده‌ستهه‌لاتدارێن ڤێ قووناغێ دیت، به‌هرا كوردان ژ ڤان ده‌رده‌سه‌ریان هێژ پتر بوو، كورد د ناڤبه‌را 1921- 14تیرمه‌ها 1958ێ د شۆرش و به‌رخوه‌دانان دابوون، مالباتا بارزان و مه‌لا مسته‌فایێ بارزانى پشتیێ مه‌زن هه‌لگرتبوو و د پتریا ده‌مان دا هه‌ر وان ب خوه سه‌ركردایه‌تیا ڤان شۆرش و به‌رخوه‌دانان دكر، چه‌ندین قوربانى دان، گوند و ده‌ڤه‌رێن وان كه‌تنه به‌ر هێرشێن زه‌مینى و ئه‌سمانیێن حكوومه‌تێ، د ناڤبه‌را سالێن 1932- 1945ێ دا چه‌ندین سالێن ژیێ خوه ل مشه‌ختیێ بۆراندن، مشه‌خت بوونه وه‌لاتێ توركیا و ل جهێن جودایێن وى وه‌لاتى ده‌سته‌سه‌ر بوون، ب زۆرى راده‌ستى ده‌ستهه‌لاتدارێن عیراقێ هاتنه‌كرن، ده‌سته‌سه‌ركرى و ل ژێر زێره‌ڤانیا به‌رده‌وام ل مووسلێ، پاشتر هاتنه سرگونكرن بۆ ناسریێ ل ژێرییا عیراقى، ژ وێرێ بۆ باژێركێ كفرى، پاشتر بۆ پردێ (ئالتۆن كۆپرى) و ل داویێ بۆ سلێمانیى، ل 12 تیرمه‌ها 1943ێ بارزانى و دو هه‌ڤالێن هه‌ره نێزیكێن خوه مسته‌فا عه‌بدوللا و سلێمان سۆره ئاكره‌یى ب هاریكاریا كۆمه‌لا هیوا و كه‌سایه‌تیێن كوردپه‌روه‌ر ژ سلێمانیێ ده‌ركه‌تن و ب رێكا ئیرانێ خوه گه‌هاندنه بارزان و شۆرشا دویێ یا بارزان شۆرشا 1943- 1945ێ به‌رپا كر، د ئه‌نجام دا ل ژێر فشارا هێرشێن زه‌مینى و ئه‌سمانیێن هێزێن عیراقى و كرێگرتیێن چه‌كدارێن عه‌شیره‌تێن كوردان و ب پشته‌ڤانیا بریتانیا شۆرش تووشى شكه‌ستنێ بوو ل 11 چریا ئێكێ 1945ێ داوى كاروانێ شۆرشڤانان ب خێزانێن خوه‌ڤه ب رێكا سنووری یا كێله‌شین مه‌رگه‌ڤه‌ر ده‌ربازى رۆژهه‌لاتا كوردستانێ بوون و ده‌ست ب قووناغه‌كا دى یا مشه‌ختیێ كر.
ل 20 كانوونا دویێ 1946ێ كۆمارا كوردستانێ ل مهابادێ هاته راگه‌هاندن، شۆرشڤانێن شۆرشا بارزان ب سه‌ركردایه‌تیا بارزانى بوونه ستوونا سه‌ره‌كی یا له‌شكرێ كۆمارا كوردستانى و ب هه‌موو شیانێن خوه هه‌تا داوی رۆژێن ژیێ كۆمارێ به‌رگرى ژێ كر و ل رۆژا 16 كانوونا ئێكێ 1946 د داوی دیدارا ناڤبه‌ر پێشه‌وا قازى محه‌مه‌د و بارزانى دا، پێشه‌واى ئالایێ كوردستانێ راده‌ستى بارزانى كر و گۆتێ: ئه‌ڤه ره‌مزا كوردستانێ یه، دێ ته‌سلیمی ته كه‌م و ئه‌مانه‌ته د ستۆیێ ته‌دا، ژ به‌ركو ب هزرا من تو چاكترین كه‌سى ب پارێزى.
پشتى ڤێ دیدارێ قووناغه‌كا دی ژ به‌رخوه‌دانا بارزانیان ده‌ست پێ كر، د سه‌قایه‌كێ پڕ سه‌خت و دژوار دا، ب چه‌كه‌كێ ساده و كێم، ل سه‌ر به‌ره‌كێ برس و د نه‌بوونیێ دا ژ ئالیه‌كى به‌رگرى ژ خێزان و ژن و زارۆكێن خوه دكرن و ژ ئالیه‌كێ دی ڤه د شه‌ره‌كێ دژوار دابوون دگه‌ل له‌شكرێ ئیرانێ هه‌تا ده‌رۆكه‌كێ دى بۆ خوه ببینن و خوه و مالباتێن خوه رزگار بكه‌ن، هه‌تا خوه گه‌هاندیه سنوورێ عیراقێ و ل 15 نیسانێ خێزانێن بارزانیان ژ ژن و پیر و زارۆكان دگه‌ل شێخ ئه‌حمه‌دێ بارزانى خوه راده‌ستى حكوومه‌تا عیراقێ كرن و مه‌لا مسته‌فایێ بارزانى دگه‌ل 560 هه‌ڤالێن خوه یێن قاره‌مان كه‌تنه د شه‌رێ مان و نه‌مانێ دا دگه‌ل سروشت و سه‌قایێ دژوارێ ده‌ڤه‌رێن سنووریێن عیراق و ئیران و توركیا و دگه‌ل له‌شكرێ هه‌رسێ ده‌وله‌تان.
قووناغه‌ك نوو ژ ژیانا وان بارزانیان ده‌ست پێ كر یێن خوه راده‌ستى حكوومه‌تا عیراقێ كرى، ل به‌راهیێ ل ده‌ڤه‌را دیانه ل چۆله‌كێ سیمكرى هاتنه ده‌سته‌سه‌ركرن، پاشی هه‌ر هنده‌ك هاتنه ڤه‌گوهاستن بۆ جهه‌كێ دوور ژ ده‌ڤه‌را بارزان و هنده‌ك ژێ كو شێخ ئه‌حمه‌دێ بارزانى یه‌ك ژ وان بوو هه‌تا شۆرشا 14 تیرمه‌ها 1958ێ مانه زیندانكرى. یێن سۆزا خوه بۆ بارزانى نووكرى كو دگه‌ل وى بمینن د چ كاودانه‌كێ سه‌خت و دژوار دا بیت به‌رده‌وامى ب به‌رخوه‌دانێ كر هه‌تا ل 6 گولانا 1947 بارزانى بریار داى به‌ره‌ف ئێكه‌تى یا سوڤیێتا جاران بكه‌ڤنه رێ و بریارا خوه بجهئینا و كاروان د سه‌ختترین كاودان دا و د شه‌رێ مان و نه‌مانێ دا دگه‌ل له‌شكرێ ئیرانێ و توركیا جار ل سنوورێ وى وه‌لاتى و جار ل یێ دى كاروان دا رێ هه‌تا ل 17 حزیرانا 1947ێ ژ رووبارێ ئاراس ده‌رباز بووین و قووناغه‌كا دی یا ژیانا په‌نابه‌ریێ ده‌ست پێ كر و یا به‌رده‌وام بوو هه‌تا روودانا شۆرشا 14 تیرمه‌ها 1958ێ ل به‌غدا.
هه‌رچه‌نده سه‌روبه‌رێ كوردان ژ دو سالێن پشتى شۆرشا 14 تیرمه‌هێ و هه‌تا نها ژى خرابتر بوویه ژ قووناغا به‌رى شۆرشێ، لێ د دو سالێن به‌راهیێ یێن شۆرشێ دا كوردان هنده‌ك ده‌ستكه‌فت ده‌ستڤه ئینان، پێشكه‌تن كه‌ته ژیانا وانا ره‌وشه‌نبیرى سیاسى ئابوورى، لێ ده‌سكه‌فتێ هه‌ره مه‌زن ژى بۆ كوردان ده‌ستوورێ عیراقێ بوو یێ 13 رۆژان پشتى راگه‌هاندنا شۆرشێ ئانكو ل 27 تیرمه‌هێ هاتیه راگه‌هاندن، د به‌ندا سیێ یا وى ده‌ستوورى دا بۆ یه‌كه‌مین جار د دیرۆكا عیراقێ دا هاتیه (كورد و عه‌ره‌ب هه‌ڤپشكن د ڤى وه‌لاتی دا و خوه‌دى ماف و ئه‌ركێن وه‌كهه‌ڤن)، ڤێ به‌ندا ده‌ستوورى رێك خۆش كر چه‌ند ده‌سكه‌تێن سیاسى ژى ده‌ستڤه بینن، یه‌ك ژ ڤان ده‌سكه‌فتان ژى زڤرینا بارزانى و هه‌ڤالێن وى بوو ژ ئێكه‌تیا سوڤیێتا جاران، ئه‌و ژى پشتى كو حكوومه‌تا نوویا عیراقێ هه‌موو ئه‌و بریاره لاداین یێن حكوومه‌تا مه‌له‌كی دژى بارزانى و شۆرشگێر و سیاسه‌تمه‌دارێن دى یێن كورد داین.
بارزانى ل موسكۆ نووچه‌یێ به‌رپابوونا شۆرشێ بهیست، ده‌ملده‌ست هه‌ڤالێن خوه یێن ل باژێرێن دى یێن سوڤیێتى ژ روودانێ ئاگادار كرن. ل رۆژا 21 ته‌باخێ بارزانى دگه‌ل هه‌ردو هه‌ڤالێن خوه میر حاج و ئه‌سعه‌د خۆشه‌ڤى سه‌را رۆمانیا دده‌ن و ژ ئالیێ سه‌رۆكێ وى وه‌لاتی ڤه پێشوازى لێ هاته‌كرن، ژ بۆخارست پایته‌خێ رۆمانیا برووسكه‌كا پیرۆزباییێ ب رێكا بالیۆزخانا كۆمارا عه‌ره‌بی یا یه‌كگرتى بۆ عه‌بدولكه‌ریم قاسمێ سه‌رۆك وه‌زیرێ عیراقێ لێ دده‌ن و پیرۆزبایا سه‌ركه‌تنا شۆرشێ لێ دكه‌ن و داخوازا مۆله‌تێ بۆ زڤرینێ بۆ عیراقێ دكه‌ن. ده‌قێ ڤێ برۆسكێ ل ژێر مانشێتێ ته‌له‌غرافى جه‌نه‌رال مسته‌فا بارزانى و هاورێكانى بۆ زه‌عیم رۆكن عه‌بدولكه‌ریم قاسم پاش ناردنى نامه‌كه‌یان ب ڤى شێوه‌یه هه‌روه‌كى د رۆژنامه‌یا (ژین)دا هاتیه به‌لاڤكرن:
((ئێمه كه دانیشتوانى جمهوریه‌تى عیراقین له جمهوریه‌تى رۆمانیاى شه‌عبى مسته‌فا بارزانى و میرحاج ئه‌حمه‌د و ئه‌سعه‌د خۆشه‌وى پیرۆزبایى شۆرشه پیرۆزه‌كه‌تان لێ ئه‌كه‌ین وه به دڵ ته‌ئیدى حكوومه‌تى جمهوریه‌تى عیراق ئه‌كه‌ین وه تكامان ئه‌وه‌یه كه یارمه‌تیمان بده‌ن وه رێگامان بۆ بكه‌نه‌وه بۆ هاتنه‌وه بۆ نیشتمان بۆ خزمه‌تى جمهوریه‌ته‌كه‌مان. دیاره برووسكه د ناڤبه‌را21- 29 ته‌باخێ دا هاتییه‌هنارتن، ژبه‌ركو 21 ته‌باخێ بارزانى و هه‌ڤالێن خوه گه‌هشتینه بۆخارست پایته‌ختێ رۆمانیا و پاشتر چووینه چیكوسلوڤاكیا و ل 29 ته‌باخێ نامه‌یه‌كا ژ پراگ پایته‌ختێ چیكوسلوڤاكیا هنارتییه)). دگه‌ل پیرۆزبایێ ب سه‌ركه‌تنا شۆره‌شێ دووباره داخوازا مۆله‌تێ بۆ زڤرینێ ژێ دخوازن، د به‌رسڤێ دا عه‌بدولكه‌ریم قاسمى ل رۆژا 2ى ئیلۆنێ خۆشحالیا خوه ب وه‌رگرتنا برۆسكا بارزانى رادگه‌هینیت و دیار دكه‌ت كو وانا هه‌موو كریارێن پێدڤى گرتینه به‌ر بۆ راگه‌هاندنا لێبۆرینا وان و ب ساناهیكرنا زڤرینا وان و ژێ دخوازیت ئه‌و و هه‌ردو هه‌ڤالێن خوه و وه‌لاتیێن دى یێن دگه‌ل وان سه‌را بالیۆزخانا كۆمارا عه‌ره‌بی یا یه‌كگرتى ل پراگ- چیكوسلوڤاكیا بده‌ن بۆ دابینكرنا زڤرینا وان. ب كریار ژى حكوومه‌تا شۆرشێ ل 3ى ئیلۆنێ بریارا لێبۆرینێ بۆ هه‌موو وان كه‌سان ده‌رێخست یێن پشكدارى كرى د شۆرشا كوردستانێ دا كرى و د ئه‌نجام دا مشه‌خت بووینه وه‌لاتێن بیانى. برووسكه‌یێن بارزانى و به‌رسڤا عه‌بدولكه‌ریمى ده‌نگڤه‌دانه‌كا مه‌زن د ته‌خ و چوین و ناڤه‌ندێن سیاسى و ره‌وشه‌نبیرى و رۆژنامه‌ڤانیێن عیراقێ دا هه‌بوو، رۆژناما (ژین) یا كوردى ب مانشیتێ مه‌زن ئه‌ڤ نووچه‌یه به‌لاڤ كرییه و تێدا هاتییه:
[ته‌له‌غراف و نامه‌ى جه‌نه‌رال مسته‌فا بارزانى له رۆمانیاوه وه‌رامى پێشه‌واى سۆپاى ئازا و قاره‌مانى شۆرشمان زعیم ركن عبدالكریم قاسمله كاتى چاپكردنى ئه‌م لاپه‌ره‌یه‌دا له ئێستگه‌ى رادیووى جمهوریه‌ته‌كه‌مانه‌وه ((له به‌شى كوردى و عه‌ره‌بیه‌وه)) ده‌نگێكى زولال و هه‌واڵى برا بارزانیه‌كانمان و مژده‌ى گه‌رانه‌وه‌ى ئه‌و قاره‌مانه ئازادى خوایانه‌ى گه‌یاند].
د هه‌مان ده‌م دا رادیویا به‌غدا ب كوردى و عه‌ره‌بى رۆژانه ب سه‌دان ته‌له‌گراف و نامه دخواندن یێن ژ هه‌مى ئالیێن عیراقێ ڤه دهاتنه بلندكرن بۆ سه‌رۆك وه‌زیران ژبه‌ر وێ به‌رسڤێ یا وى بۆ ناما بارزانى داى و هه‌موویان ژ دل سوپاسیا وى دكر و پشته‌ڤانیا خوه بۆ دیار دكر. ئه‌ڤه ژى كۆمه‌كا وان بروسكانه یێن د وێ هژمارا (ژین) دا هاتینه به‌لاڤكرن:
ته‌له‌گرافا 377 كه‌سان ژ رانیه
ته‌له‌گرافا 878كه‌سان ژ كۆیه
نامه‌یا 569 كه‌س ژ شه‌قلاوه
نامه‌یا 911 ئافره‌ت ل هه‌ولێرێ
نامه‌یا 5284ئیمزا ل هه‌ولێرێ
نامه‌یا 884 ئیمزا ل هه‌ولێرێ
زڤرینا بارزانى ئه‌وا خه‌لكه‌كى باوه‌ر نه‌دكر دێ د خه‌ونێ دا بینن بۆ راستى، رۆژانه و به‌رده‌وام سازیێن راگه‌هاندنا عیراقێ یێن وى ده‌مى دووڤچوونا مژارێ دكر، خه‌لكێ عیراقێ ب تایبه‌ت ژ كوردان و رێكخستنێن پارتى دیموكراتى كوردستان به‌رهه‌ڤى بۆ پێشوازیێ ل بارزانى و هه‌ڤالێن وى دكرن، رۆژناما (ژین)ژى د هه‌موو هژمارێن خوه‌دا به‌رده‌وام نامه و برۆسكێن پیرۆزباییێ و ده‌ربرینا خوشحالیێ ژ بۆ زڤرینه‌ڤا نێزیكا بارزانى و هه‌ڤالێن وى بۆ وه‌لاتى به‌لاڤ دكرن، تنێ د هژمارا خوه‌یا رۆژا 25/9/1958ێ دا: ته‌له‌گرافا 426 كه‌سان ژ خه‌لكێ ناحیه‌ى قه‌ره‌داغ، ته‌له‌گرافا 439 كه‌سان ژ ناحیا خۆرمال، ته‌له‌گرافا 500 كه‌سێن خه‌لكێ ته‌وێله، ته‌له‌گرافا 415 كه‌سان ژ رانیه، لیژنا یه‌كێتى قوتابیانى كوردستان لقى هه‌له‌بجه، 65 قوتابیێن كچ ژ سلێمانى به‌لاڤ كرینه.
د هه‌مان ده‌م دا ژ ئالیێ پارتى ڤه شانده‌ك دهێته پێكئینان و به‌ره‌ف پراگ دكه‌ڤیته رێ داكو هه‌ڤالینیا بارزانى بكه‌ن د ده‌مێ زڤرینا وى بۆ وه‌لاتى، شاندێ پێكهاتى بوو ژ (ئیبراهیم ئه‌حمه‌د، نورى ئه‌حمه‌د ته‌ها، سادق بارزانى، عوبه‌یدوللا بارزانى) و ل قاهیره سالح میران ژى دگه‌هیته شاندى. ل داویا مه‌ها ئیلۆنێ بارزانى و خوه و شاندێ پارتى ژ پراگ به‌ره‌ف قاهیره دچن، ل 3 چریا ئێكێ گه‌هشتنه قاهیره و رۆژا پاشتر سه‌رۆكێ میسرێ جه‌مال عه‌بدولناسر ل مالا خوه پێشوازیه‌كا گه‌رم ل وان دكه‌ت. چار رۆژان (3-6ێ چریا ئێكێ) مانه ل قاهیره، راگه‌هاندنا وى وه‌لاتى زۆر گرنگى ب ڤێ سه‌ره‌دانێ دایه، رۆژناما (الجمهوریه)یا میسرى وێنه‌یێ جه‌مال عه‌بدولناسرى دگه‌ل بارزانى و هه‌ڤالێن وى به‌لاڤ كریه، زێده‌بارى دیدارا وان دگه‌ل سه‌رۆكێ میسرێ به‌رنامه‌كێ تایبه‌ت بۆ سه‌ره‌دانا چه‌ند جهان ل ده‌ڤه‌را ئه‌لقه‌نات بۆ بارزانى و هه‌ڤالێن وى هاتبوو رێكخستن.
د پشكا چوویی دا مه دیار كربوو كو سه‌رۆكێ میسرێ جه‌مال عه‌بدولناسر ل مالا خوه پێشوازیه‌كا گه‌رم ل بارزانى و هه‌ڤالێن وى كر و چار رۆژان (3-6ێ چریا ئێكێ) مانه ل قاهیره، زێده‌بارى دیدارا وان دگه‌ل سه‌رۆكێ میسرێ به‌رنامه‌كێ تایبه‌ت بۆ سه‌ره‌دانا چه‌ند جهان ل ده‌ڤه‌را ئه‌لقه‌نات بۆ بارزانى و هه‌ڤالێن وى هاتبوو رێكخستن.
بارزانى و هه‌ڤالێن خوه ل رۆژا 6 چریا ئێكێ 1958ێ دگه‌هنه به‌غدا و ل فرۆكه‌خانا (المپنى) پێشوازیه‌كا ره‌سمى و جه‌ماوه‌ریا مه‌زن لێ دهێته‌كرن، ب ده‌هان هزار ژ كورد و عه‌ره‌ب و كه‌مینه‌یێن دیترێن عیراقێ ب سلوگانا:
(بارزانى اهلا بیك شعب العراقی یحییك) پێشوازیێ لێ دكه‌ن، هه‌ژییه بێته‌گۆتن هه‌موو ئالیێن عیراقى پشكدارى د وێ پێشوازیێ دا كربوو، لێ به‌رهه‌ڤبوونا ئه‌ندام و ئالیگرێن حزبا شیوعیا عیراقى د پێشوازیێ دا ژ یێن هه‌موو ئه‌ندام و ئالیێن دیتر پتر یا به‌رچاڤ بوو.
رۆژناما (ژین) د هژمارا رۆژا 16 چریا ئێكێ ریپۆرتاژه‌كا به‌رفره‌ه ده‌رباره‌ى گه‌هشتنا بارزانى بۆ به‌غدا و پێشوازییا لێ هاتیه‌كرن به‌لاڤكریه و د برگه‌یه‌كا وێ دا هاتییه: ((كات (5) ده‌قیقه‌ى ئه‌ویست بۆ سه‌عات (5) ئه‌و فرۆكه‌یه‌ى كه قاره‌مانانى هه‌ڵگرتبوو گه‌یشت وه به‌شێك له ئه‌فسه‌رانى سۆپا وه پۆلیس له‌گه‌ل كورێكى قاره‌مان جه‌نه‌رال مسته‌فا بارزانى و چه‌ند كه‌سێكى تر چوونه حه‌وشه‌ى فرۆكه‌خانه‌كه به گیریانه‌وه وه یه‌ك یه‌ك ده‌ستیان ئه‌كرده ملیان وه ئه‌ملا و ئه‌ولاى یه‌كتریان ماچ ئه‌كرد وه نیو سه‌عاتێك ووچانیان دا له پاشا سوارى ئوتومبیلیان كردن و به‌ره‌و ئوتێلى خه‌یامیان بردن كه شه‌وێك له وێ مانه‌وه…هتد))، د به‌رده‌وامیا راپۆرتێ دا ئاماژه ب وێ چه‌ند هاتیه‌كرن كو هژمارا پێشوازیكه‌ران پتر ژ 13 هزار كه‌سان بوون و ئاماژه ب خه‌ملاندنا هژماره‌كا ترۆمبێلان و ئاماژه ب وان درووشم و لافیته‌یان كریه یێن ل فرۆكه‌خانه‌یێ و سه‌رجاده‌یان هاتینه هه‌لاویستن.
ل ده‌مژمێر 10ێ سپێده‌یا حه‌فتى چریا ئێكێ بارزانى سه‌را عه‌بدولكه‌ریم قاسمى دده‌ت و سوپاسیا خوه و هه‌ڤالێن خوه به‌رامبه‌ر هه‌لویستێ حكوومه‌تا شۆرشا 14 تیرمه‌هى دیار دكه‌ت. پشتى وێ بارزانى بۆ ده‌مه‌كى ل ئوتێل سه‌میر ئه‌میس دمینیت و به‌رده‌وام شاندێن خه‌لكى ب مه‌ره‌ما بخێرهاتنێ سه‌ره‌دانا وى دكه‌ن و ب دیدارا وى شاد دبن.
پشتى مانا چه‌ند رۆژه‌كان ل به‌غدا بارزانى به‌ره‌ف كوردستانێ كه‌ته رێ، رۆژا 21 چریا ئێكێ د رێكا پردێ- هه‌ولێر- ره‌وادنزێ را چوویه بارزان، ل رۆژا 22 چریا ئێكێ ژ بارزان هاتیه هه‌ولێرێ، كۆڤارا (هه‌تاو) ل سه‌ر سه‌ره‌دانا وى بۆ هه‌ولێرێ نڤیسیه: وێ شه‌ڤێ مێڤانێ موته‌سه‌رفێ (پارێزگارێ) هه‌ولێرێ بوو ل ریست هاوز و شه‌ڤێ ل مالا وى نڤستییه، رۆژا پاشتر بۆ دانێ نیڤرۆ مێڤانێ باژێرڤانیێ بوو هه‌ر ل ریست هاوز و چه‌ند سه‌د كه‌سه‌ك ژى ب وێ هه‌لكه‌تێ هاتبوونه مێڤانكرن و ل ده‌مژمێر سێى ئێڤارى ده‌سته ده‌سته‌یێن خه‌لكێ بۆ بخێرهاتنا مه‌لا مسته‌فاى هاتینه وى جهى و ئه‌و ژى ل سه‌ر هه‌موویان گه‌ریایه و ئێك ئێكه چوویه ده‌ستێ وان. د وێ ناڤبه‌رێدا ده‌نگێ گازى و سلوگانێن خویندكار و رێنجبه‌ر و كرێكار و ئاكنجیێن دى یێن خه‌لكێ هه‌ولێرێ بلند دبوو و پێلێن شادمانى و چه‌پله‌رێزانێ پاییزا هه‌ولێرێ كربوو بهار ته‌دگۆت رۆژا ئازادى ژ ئه‌لندێ جه‌ژنا نه‌ورۆزێ ڤه بلند بوویه.
د كۆڤارا (هه‌تاو)دا هاتییه: ده‌مژمێر چوارێ ئێڤارى بارزانى و هه‌ڤالێن دگه‌لدا كارێ چوونێ بۆ كه‌ركووكێ دكه‌ن و مێڤان هه‌تا به‌رده‌رگه‌هى دگه‌ل دچن و خاترخواستنێ لێ دكه‌ن، لێ ل به‌رده‌رگه‌هى ژبه‌ر كۆمێن خه‌لكێ كۆمبووى بۆ دیدارا وى، رێكا چوونه ده‌رڤه دهێته‌گرتن و بارزانى ل خه‌لكێ دچیته پێش و دبێژیتێ: ((هه‌ر رێز و قه‌درێكى ئێوه بۆ منى ده‌گرن له گه‌وره‌یى و شه‌ره‌فى خۆتانه‌وه‌یه)) و خاترا خوه ژ وى خه‌لكى دخوازیت دكه‌ڤنه رێ. ل داویێ ژى كۆڤار د په‌سنا ڤێ كۆمبوونا خه‌لكێ بۆ دیدارا بارزانى دبێژیت : ((له‌و ده‌شته‌دا كه ته‌ماشاى خه‌ڵكت ده‌كرد وه‌ك ده‌ریا شه‌پۆلى لێ ده‌دا و ده‌تگوت نه‌ك له هه‌ولێرى دا به‌لكوو له عیراقى دا كه‌س نه‌ماوه هاتونه‌ته پێشه‌وازى و دیده‌نى قاره‌مانى كوردستان. چونكو خه‌ڵكى هه‌ولێر ئه‌وه‌نده تینووى دیدارى ئه‌و قاره‌مانه دلسۆزه‌ى خۆیان بوون كه نایه‌ته نووسینه‌وه)).
ئێڤارا 23 چریا ئێكێ بارزانى ژ هه‌ولێرى گه‌هشتییه سلێمانیێ، په‌یوه‌ندییا بارزانى دگه‌ل سلێمانیێ په‌یوه‌ندییه‌كا دیرۆكى بوو، ژ سالا 1939ێ، بارزانى ب مالباتێن خوه ڤه ل سلێمانیێ ژیایه، نه مێڤان بوو به‌لكى خودان مال بوو، مالێن هه‌موو خه‌لكێ باژێرى مالێن بارزانییان بوون، هه‌ر ب هاریكارییا خه‌لكێ سلێمانیێ د رێكا ئیرانێ را گه‌هشته بارزان و شۆرشا بارزان 1943- 1945ێ به‌رپا كر، بارزانى ب ئه‌ركێ خوه دزانى وه‌ك وه‌فادارى بۆ دیرۆكا سلێمانیێ د یه‌كه‌مین ڤه‌گه‌ریانا خوه دا بۆ وه‌لاتى سه‌ره‌دانا سلێمانیێ و زیاره‌تا گورێ شێخ مه‌حموودێ نه‌مر و هه‌ر دو ئه‌فسه‌رێن شه‌هید مسته‌فا خوشناو و محه‌مه‌د قودسى و شه‌هیدێن دیتر بكه‌ت. رۆژناما (ژین) د هژمارا خوه‌یا 30 چریا ئێكێ 1958ێدا به‌رپه‌رێ یه‌كه‌م و چه‌ند به‌رپه‌رێن دیتر بۆ رێوره‌سمێن پێشوازیا خه‌لكێ سلێمانیێ ل بارزانى و به‌رنامێ سه‌ره‌دانا وى ته‌رخان كرینه، ل دوور پێشوازیا خه‌لكى ل بارزانى د به‌رپه‌رێ یه‌كه‌مێ رۆژنامێ دا هاتیه: ((رۆژى پێنج شه‌مه‌ى رابردو له ئێواره دا خه‌باتكه‌رى قاره‌مان مسته‌فا بارزانى هات بۆ سلێمانى وه دانیشتوانى شار هه‌موو چوون به پیریه‌وه و كه گه‌یشته سلێمانى له ماڵى شێخ له‌تیف (كورێ شێخ مه‌حموودێ نه‌مر) دابه‌زى)). ل دووڤ به‌رنامه‌ى رۆژا پاشتر 24 چریا ئێكێ ده‌مژمێر هه‌شتێ سپێدێ د ناڤ رێزێن خه‌لكێ خرڤه‌بوویێ باژێری دا مه‌لا مسته‌فا چوویه سه‌ر گورێ (قه‌برێ) شێخ مه‌حموودى و چه‌ند په‌یڤه‌كێن ب بها و جوان ل دۆر بیروباوه‌ر و خه‌باتا شێخ مه‌حموودى گۆتینه، پاشتر چوویه سه‌ر گورستانا ناڤدارا سلێمانیێ (گردى سه‌یوان) كو گۆرێ چه‌ندین شه‌هید و كه‌سایه‌تیێن زانا و كوردپه‌روه‌ر هه‌مبێز كرینه و دا سه‌ره‌دانا شه‌هیدێن رێكا ئازادیێ بكه‌ت و ل سه‌ر گۆرێ هه‌ردو ئه‌فسه‌رێن شه‌هید مسته‌فا خوشناو و محه‌مه‌د قودسى گۆتیه: ئیمپریالیزم و نۆكه‌رێن وێ ل به‌ر بوو ده‌نگێ ملله‌تێ ئازادى په‌رست بمرینن به‌لێ هوین د زیندونه و نامرن ئه‌ى قودسى و خوشناو و خه‌یروللا و عیزه‌ت و كورد ژى هه‌ر د زیندو و نه‌مرن.. و پاشتر سه‌را گۆرێ حه‌سه‌ن توفیقێ جوانه‌مه‌رگ كریه و به‌رى گۆرستانا گردێ سه‌یوان بهێلیت: سڵاوى نارد بۆ هه‌موو شه‌هیدانى رێگاى ئازادى كه له گۆرستانى سه‌یوان دا نێژراون. ل ده‌مژمێر 9,5 ژ گۆرستانا سه‌یوان زڤریه‌ڤه و ل به‌ر (ده‌ركى سه‌راى سلێمانى) به‌ر ئوتێلا سولاڤ نێزیكى 10 هزار كه‌س ژ خه‌لكێ سلێمانیێ بۆ دیتنا بارزانى و گوهداریا په‌یڤا وى ل وى جهى كۆمببوون، ل به‌راهیێ كامه‌رانى شاعر بخێرهاتنا وى هاتیه‌كرن، پاشتر بارزانى هاتییه پێش و ب ڤان په‌یڤان بۆ خه‌لكێ باژێرى ئاخفتیه: ((برا و خوشكه شیرینه‌كانم ئێوه‌ى به‌ناوبانگ وه كۆڵنه‌ده‌ر كه چه‌نده‌ها ساڵه تێئه‌كوشن و خه‌بات ئه‌كه‌ن و به‌ربه‌ره‌كانى ئیمپریالیزم و نۆكه‌ره‌كانیتان كردووه زۆرم پێ خۆشه كه له ناو ئێوه‌ى خوشه‌ویستدا وه‌ستاوم وه چاوم لێتانه پاش (11) ساڵى دوورى له‌م خاكه پیرۆزه ئا لێره‌دا ئێوه‌ى به‌ختیار و ئازاد ئه‌بینم وه ئه‌مرۆ من میوانى ماڵى یه‌كێكم كه رێگاى خه‌باتكردنى بۆ ئازادى هه‌ڵبژاردووه من میوانى ماڵى شێخ مه‌حموودم كه هه‌موومان له سه‌ر ئه‌و رێوشوێنه برۆین)).
پاشتر د په‌یڤا خوه‌دا بارزانى داكوكى ل سه‌ر یه‌كگرتن و دووركه‌تنێ ژ هه‌ڤركى و ناكوكیان كریه. ده‌مژمێر 11ێ به‌رى نیڤرۆ ب هه‌لكه‌فتا هاتنا بارزانى بۆ سلێمانیێ باژێرڤانیا سلێمانیێ ئاهه‌نگه‌كا چا ڤه‌خوارنێ گێرایه، ئاهه‌نگ ژى وى ده‌مى هاتیه‌گێران ژبه‌ركو بارزانى دا پشتى نیڤرۆ زڤریته‌ڤه، نێزیكى 300 كه‌س هاتبوونه مێڤانكرن ژبلى هژماره‌كا زۆرا خه‌لكێ سلێمانیێ كو ئه‌و ژى هاتبوونه وى جهى، ئاهه‌نگێ ب په‌یڤه‌كا بخێرهاتنێ یا سه‌رۆكێ باژێرڤانیێ ده‌ست پێ كریه، پاشتر مه‌لا مسته‌فاى ل سه‌ر پێ چه‌ند ئاخفتنه‌ك كرینه و تێدا داكوكى ل سه‌ر هه‌ڤگرتنێ و پاراستنا كۆمارا نوو یا عیراقێ كریه و به‌رهه‌ڤیا خوه و هه‌ڤالێن خوه یێن ل ئێكه‌تیا سوڤیێتى بۆ بجهئینانا هه‌ر پێویستیه‌كا نشتیمانى دیار كریه و سلاڤ هنارتینه بۆ گیانێ شه‌هیدان و ئه‌وێن دگه‌ل وى چووینه ئێكه‌تیا سوڤیێتى و ل وێرێ وه‌غه‌را داویێ كرى و د دوا په‌یڤێن خوه دا گۆتیه: پێویسته هه‌ر كه‌س پێویستى سه‌ر شانى خۆی بزانێ چی یه وه هه‌وڵ بدات بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ى پله‌ى ژیانى كۆمه‌ڵ وه بڵاوبوونه‌وه‌ى زانستى وه پیشه‌سازى له ووڵاتدا. پشتى په‌یڤێن بارزانى عه‌بدوللا گورانێ شاعر و عه‌بدولره‌حمان به‌گێ بابان چه‌ند پارچه شێعره‌ك خواندینه و هنده‌كان وێنه دگه‌ل بارزانى گرتینه. پشتى فراڤینا نیڤرۆ هه‌روه‌ك د رۆژنامێ دا هاتی چوویه كه‌ركووكێ و شه‌ڤه‌كێ ل وێرێ مایه و رۆژا پاشتر خاترا خوه ژ خه‌لكێ كه‌ركووكێ خواستیه و: به شێوه‌یه‌كى جوان كه هه‌موو دانیشتوانى كه‌ركووك تیا به‌شداربوون ره‌وانه كرا و گه‌رایه‌وه به‌غدا. ب ڤێ ره‌نگى یه‌كه‌مین سه‌ره‌دانى بارزانى بۆ هه‌ولێرێ و سلێمانیێ و كه‌ركووكێ داوى هاتیه.
هه‌ژییه ل داویێ بیژین: ده‌مێ بارزانى ل 6چریا ئێكێ 1958ێ گه‌هشتییه به‌غدا ده‌ملده‌ست دگه‌ل هه‌ڤالێن خوه و سازیێن ره‌سمیێن عیراقى به‌رهه‌ڤى بۆ زڤرینا هه‌ڤالێن دی ئه‌و قاره‌مانێن دگه‌ل وى مشه‌خت بووینه ئێكه‌تی یا سوڤیێتى كرینه، پشتى به‌رهه‌ڤى ب داوی هاتین هه‌ردو هه‌ڤالێن بارزانى ئه‌سعه‌د خوشه‌ڤى و میرحاج ئاكره‌یى چوونه رۆسیا ل وێرێ یا پێدڤى بۆ زڤرینا وان ئه‌نجام دا، ل ئێكه‌تى یا سۆڤیه‌تى ژى هه‌موو ئه‌و مشه‌ختێن دگه‌ل بارزانى مشه‌خت بووینه وى وه‌لاتى ئه‌وێن دلێ زڤرینێ هه‌ى و ل كۆمارێن ئورۆپا یێن سۆڤیه‌تى دژیان هاتنه گازیكرن بۆ موسكۆ و ئه‌وێن ل ئۆزبه‌كستانێ دژیان ل باژێرێ (ویرۆڤسكى) خرڤه‌بوون، هه‌ردو جوین ب ژن و زارۆك و كه‌لوپه‌لێَن خوه‌ڤه ب شه‌مه‌نده‌فه‌رێ ژ موسكۆ و ویرۆڤسكى كه‌تنه رێ و ل به‌نده‌رێ (ئۆدێسا)یێ ده‌ریایێ ره‌ش گه‌هشتنه هه‌ڤ، ل رۆژا ئێكێ نیسانێ ب پاپۆرا سۆڤیه‌تى (كرۆزیا) ژ به‌نده‌رێ ناڤبرى به‌ره‌ف عیراقێ دانه رێ، ژ ده‌ریایێ ره‌ش، بۆسفۆر- ده‌رده‌نیل- ده‌ریایێ سپى و ژ وێرێ بۆ كه‌نالێ سویس- به‌ره‌ف ده‌ریایێ سوور و ب رێكا ده‌ریایێ عه‌ره‌بى بۆ كه‌نداڤێ فارسى و پشتى 16 رۆژێن رێڤینگیێ ل 16 نیسانا 1959ێ گه‌هشتینه به‌نده‌رێ به‌سرا ل عیراقێ. مینا پێشوازیا ل بارزانى هاتیه‌كرن ژبه‌ركو ده‌لیڤا به‌رهه‌ڤیێ پتر بوو پێشوازیه‌كا مه‌زنتر ل وان هاته‌كرن، پێشوازیا ل وان هاتیه‌كرن و رێوره‌سمێن د پێشوازیێ دا هاتینه ئه‌نجامدان كو بارزانى ب خوه پشكدارى تێدا كر، ب رێكه‌تنا وان ژ به‌سرا ب شه‌مه‌نده‌فه‌رێ و ئه‌و پێشوازییا ل هه‌ر ویستگه‌هه‌كا گه‌هشتینێ ل وان هاتیه‌كرن هه‌تا ل 18 نیسانى گه‌هشتینه هه‌ولێرێ و ئه‌و پێشوازییا ل هه‌ولێرێ ل وان هاتییه‌كرن ب خوه داستانه‌كا مه‌زنه و هه‌ژییه ب سه‌دان به‌رپه‌ر ل سه‌ر بێنه نڤیسین كو ل ڤێرێ ئه‌و ده‌لیڤه نینه، لێ تنێ دێ ئاماژه ب هژمارا وان كه‌سان كه‌ین یێن زڤرینه‌ڤه كو د وێ چه‌ندێ دا جوداهى د ژێده‌ران دا هه‌یه لێ یا پتر نێزیكى راستیێ ئه‌وه كو هژمارا ئه‌وێن دگه‌ل ڤێ پاپۆرێ ل 16 نیسانا1959 ێ زڤرینه‌ڤه عیراقێ 460 زه‌لام، 108 ژن و 225 زارۆكبوون. ژن ژى رۆس و ئۆزبه‌ك و گه‌لێن دیێن سۆڤیه‌تى بوون یێن شوو ب وان مشه‌ختان كرى و حه‌فت ژ بارزانی مابوونه ل ئێكه‌تى یا سۆڤیه‌تى و پتر ژ 30 كه‌سان ژى ژێ مر بوون.
ئه‌رێ كوردستانى دبه‌رهه‌ڤن بۆ قووناغا پشتى داعش؟
مووسل ئه‌و گرێ یا ب ساناهى هاتیه گرێدان و نه ب ساناهى دهێته ڤه‌كرن، ئه‌و باژێرێ بێى به‌رگرى هاتیه راده‌ستكرن بۆ رێكخراوا تیرۆریستیا داعش د ده‌مه‌كی دا هێزێن عیراقێ شیانێن به‌رگریێ هه‌بوون، ئه‌و باژێرێ هه‌تا نها نهێنیا چاوانیا راده‌ستكرنا وى نه‌هاتیه ئاشكراكرن، هه‌ر چه‌نده ئه‌ز ڤێ نهێنیێ ب گرێكه‌كا ب زه‌حمه‌ت بێته‌ڤه‌كرن نزانم و ئه‌ز دبینم هاتیه ڤه‌كرن و زانین، لێ نهێنیا گرنگتر كو دڤێت بێته زانین بۆچى هاتیه ڤه‌شارتن و ژبه‌ر چ ناهێته ئاشكراكرن؟ مووسل ئه‌و باژێرێ داگیركرنا وى ژ ئالیێ داعش ڤه كاره‌ساتێن مه‌زن ب دووڤ خوه‌ڤه ئیناین، ده‌هان باژێر و ده‌ڤه‌رێن دی ب ساناهیتر ژ مووسلێ هاتینه داگیركرن، ب داگیركرنا مووسلێ به‌رێ تیرۆرێ كه‌ته باشوورێ كوردستانێ، چه‌ندین باژێر و ده‌ڤه‌رێن كوردستانى هاتنه داگیركرن، كاره‌سات به‌لكى مه‌زنترین كاره‌ساتێن ڤى سه‌رده‌مى ب سه‌رێ خه‌لكێ مه هاتن، ئه‌و كاره‌سات مینا برینه‌كێ كه‌تنه گیانێ مرۆڤێ كورد پشتى ژ ناڤبرنا داعش و رزگاركرنا وان باژێر و ده‌ڤه‌ران ب خوینا ده‌هان شه‌هیدان ژى شوینوار و باندۆرا وێ برینێ دێ مینن.
نها د ڤان چه‌ند رۆژ و هه‌فتییان دا به‌رهه‌ڤیێن بله‌ز بۆ رزگاركرنا مووسلێ دهێنه كرن، جڤاكێ ناڤده‌وله‌تى، هه‌ردو حكوومه‌تێن عیراقێ و هه‌رێما كوردستانێ، ده‌وله‌تێن هه‌ڤسوو ب هه‌ڤرا یێ د قووناغا به‌رهه‌ڤیێ دا، ب باوه‌ریا من ده‌مه‌ك درێژ بۆ ده‌سپێكرنا كریارێن له‌شكرى نه‌مایه و مووسل دێ ژ ده‌ستێ رێكخراوا تیرۆریستى ده‌ركه‌ڤیت و كه‌ڤیته‌ڤه ژێر ده‌ستهه‌لاتێ ده‌وله‌تا عیراقێ.
ل ڤێرێ یا گرنگ و هندى په‌یوه‌ندى ب كوردستانێ ڤه هه‌ى، قووناغا پشتى رزگاركرنا مووسلێ یه و چاوانیا سه‌رده‌ریكرنێ و رۆلێ كوردانه د ڤێ سه‌ره‌ده‌ریكرن و برێڤه‌برنێ دا، به‌رده‌وام سه‌ركردایه‌تیا كوردستانێ یا داكوكیێ ل سه‌ر پلانا سیاسى بۆ قووناغا پشتى رزگاركرنێَ و رۆلێ هه‌ر پێكهاته‌كا خه‌لكێ پارێزگه‌ها مووسلێ د وێ پلانێ دا دكه‌ت، به‌رده‌وام سه‌ركردایه‌تیا كوردستانى یا داكوكیێ ل سه‌ر كوردستانیبوونا وان ده‌ڤه‌ران دكه‌ت یێن به‌ر ماددێ 140ێ ده‌ستوورێ عیراقێ دكه‌ڤن و ب خوینا هزاران پێشمه‌رگێن قاره‌مان هاتینه رزگاركرن. به‌لێ ئه‌رێ هندى په‌یوه‌ندى ب ڤى وارى ڤه هه‌ى هه‌تا نها د ڤان هه‌موو جڤین و كۆمبوونان دا د ناڤبه‌را سه‌ركردایه‌تیا كوردستانى و حكوومه‌تا عیراقێ و هێزێن هه‌ڤپه‌یمان دا تایبه‌ت ئه‌مریكا پێكهاتنه‌ك ره‌سمى و نڤیسكى و ئیمزاكرى هه‌یه؟ ئه‌ڤه خالا گرنگه و دڤێت نه‌هێته ژبیركرن و كورد ب ژڤانێن سه‌ر زاركى و خۆشخۆشكێن كۆمبوون و جڤینان نه‌هێنه خاپاندن، ژبیر نه‌كه‌ین ده‌ستوورێ عیراقێ یێ 2005ێ ده‌ستووره‌كێ په‌سه‌ند كریه ژ ئالیێ پتر ژ 80% ژ عیراقیان و هه‌موو ئالیێن عیراقى پشكدارى د دارێشتنا وى دا كریه، لێ حكوومه‌تا عیراقێ یا نها د لاوازترین سه‌رده‌مێن خوه دا بچووكترین پێگیرى پێ نه‌كریه، چاوا ئه‌ڤ حكوومه‌ته پشتى گرتنا مووسلێ و ده‌مێ خوه ب حكوومه‌تا بهێز و زال دبینیت دێ پێگیریێ ب چه‌ند په‌یمانه‌كێن سه‌ر زاركى یێن به‌رى رزگاركرنا مووسلێ كه‌ت!.
خالا دى یا من دڤێت كورد ب گرنگى به‌رچاڤ وه‌رگرن، پشكداریكرنا هێزێن حه‌شدولشه‌عبى یێن شیعه‌یه د رزگاركرنا مووسلێ دا، دهێته گۆتن: حه‌شدولشه‌عبى ب چ ره‌نگان پشكداریێ د ڤى شه‌ری دا ناكه‌ن، ئه‌ڤه ژ كۆمبوونێن ناڤبه‌را سه‌ركردایه‌تیا كوردى و به‌رپرسێن عیراقى و هێزێن هه‌ڤپه‌یمان هاتیه وه‌رگرتن، به‌لێ ب هه‌مان شێوه ئه‌رێ پێكهاتنه‌كا ره‌سمى و نڤیسكى و ئیمزاكرى هه‌یه؟ ئه‌گه‌ر هه‌بیت ژى كى گره‌نتیا پێگیریكرنا حه‌شدولشه‌عبى ب پێكهاتنێ دده‌ت؟ ئه‌ڤه د سه‌رده‌مێ شه‌رێ رزگاركرنا رمادى و فه‌لوجه و جهێن دی دا دهاته گۆتن، لێ حه‌شدولشه‌عبى پشكداری كر و ئه‌و كر یا مه هه‌موویان دیتى و بهیستى، ژبیر نه‌كه‌ین حه‌شدولشه‌عبى هنده‌ك یه‌كه‌یێن هێزێن خوه د ناڤ پێكهاتا سونه مه‌زهه‌ب دا و هنده‌ك ژ كوردان دروست كرینه و ب رێكا وان دێ ب هزران چه‌كدارێن خوه یێن شیعه‌یێن توندره‌و ئینته ناڤ سنوورێ مووسلێ و دێ وێ كه‌ت یا ل جهێن دی كرى. دبیت پرسیار بێته‌كرن حه‌شدولشه‌عبیێن شیعه دێ چ زیان بۆ كوردان هه‌بیت؟ د به‌رسڤێ دا دبێژم: زیانا مه‌زنا وان دێ بۆ كوردان بیت هه‌روه‌ك زیانا مه‌زنا داعشان بۆ كوردان بووى، ب كونترۆكرنا مووسلێ پشكا مه‌زن ژ پلانا وان دێ بجه هێت و شیعه دێ بنه حوكمدارێن ئێكانه و بێ هه‌ڤركێن عیراقێ و بێ ترس دێ ده‌ست ب پلانا ب شیعه‌كرن یان بالاده‌ستكرنا شیعه‌یان ل سه‌رانسه‌رى عیراقێ كه‌ن، تنێ كورد دێ مینن ئاسته‌نگ به‌رامبه‌رى بجهئینانا پلانا وان ئه‌و ژى ل كوردستانێ، ب هاتنا وان بۆ مووسلێ و هه‌ڤسنووربوونا وان دگه‌ل كوردستانێ دێ كار بۆ بجهئینانا پلانا خوه ل باشوورێ كوردستانێ كه‌ن و هنده‌ك فاكته‌رێن رێخوشكه‌ر ژى بۆ ڤێ پلانا وان هه‌نه، وه‌ك: نه‌یه‌كرێزیا ناڤمالا كوردى و هه‌ڤركیا نه ره‌وایا ناڤبه‌را حزبان و تاگیرییا هنده‌ك حزبێن كوردستانى بۆ حزب و پێكهاتێن شیعه، د هه‌مان ده‌م دا بوونا هنده‌ك پێكهاتێن شیعه مه‌زهه‌ب و نێزیكى شیعه‌تیێ ل كوردستانێ و بوونا هنده‌ك مه‌زار و مه‌رقه‌دێن ژ راست یان نه‌راست خه‌لكێ مه ب نه‌ڤیێن پێغه‌مبه‌رى (س) ناڤكرین خۆش بهانه‌نه د ده‌ستێن توندره‌وێن شیعه دا بۆ مایتێكرنێ د باشوورێ كوردستانێ دا و درێژكرنا ده‌ستهه‌لاتا خوه بۆ ڤان ده‌ڤه‌ران و نموونه ژى ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ هه‌نه. ئه‌ڤه وێ چه‌ندێ ناگه‌هینیت كو سونه مه‌زهه‌بێن عیراقێ برایێن مه‌یێن بابێنه و ئه‌م ژێ پشتراستین و به‌ریا نها چ ب سه‌رێ مه نه‌ئینایه و د به‌رنامه‌یێ وان دا نینه ژ نها پاش دژایه‌تیا كوردان بكه‌ن.
كورت و كرمانجى ترسا من ژ قووناغا پشتى رزگاركرنا مووسلێ ژ ده‌ستێن داعشه، مه‌ترسیا مه‌زن به‌رامبه‌رى كوردان ئه‌و قووناغه، ئه‌رێ چ پلان بۆ وێ قووناغێ هه‌یه مه چه‌ند به‌رهه‌ڤى كرینه.. ئه‌ڤه مژاره‌كا گرنگه دڤێت هه‌ر كورده‌ك ژ سه‌ركردایه‌تیێ هه‌تا كه‌سه‌ك ئاسایى هزرا خوه لێ بكه‌ت، لێ سه‌روبه‌رێ كوردستانیان ب ڤى ره‌نگى بیت یێ ل 21 ئیلۆنێ مه ل په‌رله‌مانێ عیراقێ دیتى ئه‌ز نه باوه‌رم كورد دبه‌رهه‌ڤبن بۆ وێ قووناغێ، ل داویێ دبێژم: ئه‌وا ل ده‌سپێكا ته‌باخا 2014 ل شنگالێ و پاشتر ده‌ڤه‌رێن دى ب سه‌رێ كوردان هاتى ئه‌نجامێ نه‌به‌رهه‌ڤیا كوردان بوو بۆ قووناغا هاتنا داعش، ئه‌ڤه داعش یا ل سه‌ر چوونێ و دڤێت به‌رهه‌ڤبین بۆ قووناغا پشتى چوونا وێ و ئه‌ز دبینم مه‌ترسیا وێ قووناغێ كێمتر نینه ژ یا به‌رى خوه.
ده‌م هاتییه پارتى بێته ده‌نگ!
ل رۆژا 17 ئیلۆنێ سه‌رۆكاتیا حكوومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ د راگه‌هاندنه‌كێ دا ژ حزبێن پشكدار د حكوومه‌ت و په‌رله‌مانی دا خواست به‌رهه‌ڤى كۆمبوونه‌كا به‌رفره‌ه ببن ل دۆر سه‌روبه‌رێ ئابووریێ هه‌رێمێ و ڤه‌كۆلینێ ل دۆر چاوانیا دیتنا چاره‌یه‌كێ بۆ ڤێ پرسگرێكا مه‌زن.
ئه‌ڤ راگه‌هاندنه پێنگاڤه‌كا هه‌ره‌گرنگه، به‌لێ د ده‌مه‌كێ دره‌نگ دا هات، هه‌ره‌گرنگه ژبه‌ركو پرسگرێكا ئابوورى مینا په‌نجه‌شێرێ به‌رۆكا سه‌رانسه‌رى باشوورێ كوردستانێ گرتییه و ئه‌و په‌نجه‌شێره یا جهێ خوه ل هه‌می گیانێ ڤى وه‌لاتى دكه‌ت، دلۆڤانیێ ب كه‌سێ نابه‌ت، ئه‌نجامێن هه‌ر په‌نجه‌شێره‌كێ ژى نه‌مانه و ئه‌نجامێن ڤێ په‌نجه‌شێرێ ژى نه‌مانه‌كا گشتی یه، نه دلۆڤانیێ ب مه‌زنان دبه‌ت نه‌ژى ب بچووكان، نه‌ده‌وله‌مه‌ند دكارن خوه ژبه‌ر ڤێ نه‌خۆشیێ رزگار كه‌ن نه‌ژى هه‌ژار، نه حزبى ژێ دهێنه پاراستن و نه بێ لایه‌ن ئه‌گه‌ر هه‌بن، نه‌حزبێن ده‌سته‌لاتدار، نه ژی یێن به‌رهه‌لستكار، نه حزبێن پێیه‌ك د ناڤ ده‌سته‌لاتێ دا یێ ل دیوانا به‌رهه‌لستكاریێ دكارن خوه ل به‌ر ڤێ ئێشێ بگرن. د هه‌مان ده‌م دا دبێژم د ده‌مه‌كێ دره‌نگ دا هات ژبه‌ركو چ نه‌ما ژ ئه‌نجامێ ڤێ پرسگرێكێ ب سه‌ر خه‌لكێ ڤى وه‌لاتى دا نه‌هاتى، ب هزاران رێكا مشه‌ختیێ گرته‌به‌ر و ب سه‌دان ژێ بوونه قوربانى، بنه‌مایێن په‌یوه‌ندیێن جڤاكى و كارگێرى و كاركرنێ ل ڤى وه‌لاتى به‌ره‌ف نه‌مانێ چوون، په‌یوه‌ندیێن خێزانى هند تێك چوون ب سه‌دان گه‌نجان بێى ئاگادارییا خێزانا خوه رێكا ده‌رڤه‌ى وه‌لاتێ گرته به‌ر، باب نكاریت دگه‌ل زارۆكێ خوه باخڤیت ژبه‌ركو چ د ده‌ستان دا نینه داخوازێن وى بجه بینیت، ئه‌و بنه‌مایێن ره‌وشتى یێن جڤاك ژ چه‌ندین خرابیان و ئاریشان دپاراست ژ ئه‌نجامێ ڤالابوونا به‌ریكێن خه‌لكى و برس و هه‌ژاریێ نه‌مان، رۆژانه چه‌ندین دیارده و ئاریشێن دوور ژ ره‌وشت و تیتالێن جڤاكى روو دده‌ن و كه‌س نكاریت به‌رسینگى لێ بگریت، رێڤه‌به‌رى نكاریت پرسیار ژ فه‌رمانبه‌ران بكه‌ت بۆچى ئه‌ڤه نه‌هاتیه‌كرن یان ئه‌ڤ شاشیه د كاری دا روودایه ژبه‌ركو دو هه‌یڤ ب سه‌رڤه‌چوون و هێژ فه‌رمانبه‌رى ئه‌و چارێك یان سێكا مووچه‌یێ خوه وه‌رنه‌گرتیه، نه‌مامۆستا دكاریت قوتابیێن خوه فێركه‌ت و نه قوتابیان گوه ل سه‌ر ده‌رسێ یه، به‌لكى هزرا هه‌ردوكان یا ل سه‌ر به‌ریكێ. ژ ئالیه‌كی ڤه د ده‌مه‌كێ دره‌نگ دا هات ژبه‌ركو چ نه‌ما حزبێن پێیه‌ك د ده‌سته‌لاتێ دا و یێ دى دیوانا به‌رهه‌لستكاریێ دا ب سه‌رێ حكوومه‌تا هه‌رێمێ نه‌ئیناى، حزبێن هه‌تا نها هه‌ر ژ وه‌زیر و په‌رله‌مانتارێن وان و یێن ب وان پلان هاتینه خانه‌نشینكرن هه‌تا دگه‌هیته بچووكترین فه‌رمانبه‌رێن وان (یێن سه‌ر دیوار بن دیوار) مووچه‌یێ خوه ژ ده‌ستهه‌لاتى وه‌ردگرن، نه‌تنێ مووچه‌ى وه‌ردگرن به‌لكى هه‌تا ده‌مه‌كێ نه‌دوور بودجه‌یا حزبى و ب ده‌هان ئیمتیاز وه‌ردگرتن، وه‌ك وان ب خوه دگۆت ئاگادارى هه‌یى و نه‌یێن حكوومه‌تێ بوون و پشكدارى هه‌موو بریار و پلانێن حكوومه‌تێ بوون ژ وانا ژى بریارا هه‌ره گرنگا حكوومه‌تا هه‌رێمێ یا فرۆشتنا سه‌ربخۆیا نه‌فتێ، ڤان حزبێن كابینا فره‌حزبیا حكوومه‌تا هه‌رێمێ چ نه‌ما ب سه‌رێ حكوومه‌تێ نه‌ئیناى، مه‌ره‌ما هه‌موویان و ده‌زگه‌هێن وانێن راگه‌هاندنێ حكوومه‌ت تنێ حكوومه‌تا پارتى دیموكراتى كوردستانه ژبه‌ركو سه‌رۆك وه‌زیر و وه‌زیرێ سامانێن سروشتى (نه‌فتى) ژ لیستا پارتى نه، هه‌ر هه‌موویان گشت ئه‌گه‌رێن ڤى سه‌روبه‌رێ ئابووریێ دژوار هاڤێتنه سه‌ر پاتكا پارتى، داهاتێ گومركێن سلێمانیێ و گه‌رمیان و هه‌له‌بجه و داهات و باجێن فه‌رمانگه‌هێن وان به‌رزه دبیت ئه‌وژى هاڤێتنه سه‌ر پاتكا پارتى، داهاتێ ب سه‌دان تانكه‌رێن نه‌فتێ یێن رۆژانه ب رێكا سلێمانیێ به‌ره‌ف ئیرانێ دچن ئه‌و ژى یێ به‌رزه‌یه ئه‌و ژى هاڤێته سه‌ر پاتكا پارتى.
كورت و كرمانجى حزبێن باشوورێ كوردستانى، راگه‌هاندنێن وان، سیبه‌ره راگه‌هاندنێن وان، هنده‌ك راگه‌هاندنێن ل سه‌ر پارتى دهێنه هژمارتن، سوشیال میدیا حزبى و نه‌حزبى ئاشكرا و ڤه‌شارتى هه‌ر هه‌موویان ته‌بایى ئه‌گه‌ر و گونه‌هێن ڤێ پرسگرێكێ هاڤێتنه سه‌ر پاتكا پارتى و پارتى پێ گونه‌هبار كر. د به‌رامبه‌رى ڤان هێرشان دا پارتى هه‌تا نها بێ ده‌نگى هه‌لبژارتیه، ئه‌گه‌ر جاره‌كێ هاتبیته ده‌نگ و سڤكه به‌رسڤه‌ك ژى دابیت ب لاوازى هاتیه ده‌نگ و به‌رسڤێن وێ نه ل ئاستێ پێویست بوونه.
ئه‌گه‌ر وه‌ك چاڤدێره‌ك ڤێ بێ ده‌نگیا پارتى هه‌لسه‌نگینم دێ بێژم راسته پارتى یا د شه‌ره‌كێ مه‌زن دا دگه‌ل تیرۆرێ و پشكا هه‌ره‌مه‌زنا شه‌رێ تیرۆرێ ل سه‌ر ملێن پارتى یه، د هه‌مان ده‌م دا پارتى یا د شه‌ره‌نیخه‌كا مه‌زن دا دگه‌ل چه‌ندین ئالیێن ناڤنه‌ته‌وه‌یى و هه‌رێمى و ناڤخۆیى ژى بۆ راگه‌هاندنا سه‌ربه‌خۆیا كوردستانێ، لێ هه‌موو ئه‌ڤه وێ چه‌ندێ ناگه‌هینیت بێ به‌رسڤ بیت ل سه‌ر ڤى شه‌رێ راگه‌هاندنێ و ده‌روونى یێ به‌رامبه‌رى وێ دهێته‌كرن، وێ چه‌ندێ ناگه‌هینیت خوه ژ وێ گونه‌هێ بێ ده‌نگ كه‌ت یا ئه‌ڤ هه‌موو خه‌لكه دهاڤێنه سه‌ر پاتكا وێ، ده‌م هاتیه و گه‌له‌ك دره‌نگه‌ژى بێته‌ده‌نگ و ب ئاوایه‌كێ زانستى ب داتا و هژمار و ئه‌گه‌ر پێدڤى كر مفاى ژ سه‌ربۆر و پسپورێن بیانى ژى وه‌رگریت هه‌رهه‌موو راستیان دانیته به‌رچاڤێن خه‌لكى، ئه‌گه‌رێن ڤان هه‌موو پرسگرێكێن ئابوورى ئاشكرا كه‌ت هه‌تا ئه‌گه‌ر د به‌رژه‌وه‌ندیا وێ دا نه‌بن، ئه‌وێن خوه ژێ ب به‌رپرس دزانیت، ئه‌وێن كاودانێن سیاسی ئابوورى یێن جیهانى ژێ به‌رپرس، ئه‌وێن هنده‌ك ئالیێن كوردستانى ژێ به‌رپرس، ئه‌وێن حكوومه‌تا عیراقى ژێ به‌رپرس و ئه‌وێن هه‌ر ئه‌گه‌ره‌كێ دى ژێ به‌رپرس ب ئاشكرایى دانته به‌رچاڤێن خه‌لكێ كوردستانێ، كى دبیته قوربانى وان راستیان بلا ببیتێ دا ئێدى هیچ لایه‌نه‌ك و كه‌سه‌ك نانێ خوه ب ڤێ ئاڤكێ نه‌خۆت و به‌س (موزایدێن) سیاسى ل سه‌ر ڤى خه‌لكى بكه‌ن، به‌س ب پێیه‌ك د ده‌سته‌لاتی دا بن و خێر و بێرێن وى بخۆن و ب پێ یێ دى به‌رهه‌لستكار بن و شه‌رێ ده‌روونى دگه‌ل خه‌لكێ ڤى وه‌لاتى بكه‌ن.
ل داویێ لایه‌نێن سیاسى ل دووڤ راگه‌هاندنا سه‌رۆكاتیا وه‌زیرێن هه‌رێمێ هاتن و كۆمبوون هاته ئه‌نجامدان و تشته‌ك هاته‌كرن ئه‌ڤه پێنگاڤه‌كا باشه بۆ چاره‌سه‌ریا چه‌ندین پرسگرێكێن كوردستانێ نه‌تنێ یێن ئابوورى، ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ كۆمبوونه ژى نه‌هاته‌كرن پێدڤیه پارتى بێته ده‌نگ، مه گۆت پارتى بێته ده‌نگ ژبه‌ركو ل جه‌م هه‌موویان حكوومه‌تا هه‌رێمێ حكوومه‌تا پارتى یه!!.
گەلۆ نها بەدیلێ پارتى بۆ یەکێتیى کى یە؟
پشتى پێکهاتنا 17 گولانێ د ناڤبەرا یەکێتى نیشتیمانى کوردستان و تەڤگەرا گۆران دا تەڤایى خەلکێ کوردستانێ ماف هەیە ڤێ پرسیارێ ژ مەزنە بەرپرسێن پارتى بکەت: نها بەدیلێ پارتى بۆ یەکێتیێ کى یە یان چی یە؟؟ ژبەرکو گەلەک جاران مەزنە بەرپرسێن پارتى ژ کورتبینیا سیاسى یان نەخواندنا مێژوویێ یان هند ژ سیاسەتێ دزانن دگۆت و دگۆتەڤە بەدیلێ پارتى بۆ یەکێتیێ هەر یەکێتى یە، د بەرامبەر دا ژ سالا 1975ێ ڤە، چ جاران یەکێتیێ ب دروستى دەستێ خوە بۆ پارتى درێژ نەکریە و هەر گاڤا دەستێ پارتى باشتر گڤاشت بیت و پتر دگەلدا گرنژی بیت، وى دەمى هزرا ل بەرنامەکێ مەزنتر بۆ دژایەتیا پارتى کرى.
یەکێتى ل سالا 1975ێ ژ وان کەسان یێن ل سالا 1964ێ ژ شۆرشێ و پارتى جودابووین هاتەپێکئینان، سالێن 1966- 1970ێ دگەل حکوومەتا عیراقێ کەتنە د بەرۆکێ شەڕی دا بەرامبەرى پێشمەرگەیێ کوردستانێ، پشتى پێکهاتنا 11 ئادارا 1970ێ ئەڤ جودابوویە زڤرینەڤە ناڤ رێزێن پارتى و شۆرشا کوردستانێ، بەلێ هەر وان پشتى شکەستنا شۆرشێ ل ئادارا 1975ێ ب چەند هەیڤەکان یەکێتى دامەزراند، دامەزراندنا یەکێتیێ وەک هەر حزبەکا دیتر د وێ قووناغێ دا کارەکێ رەوا و مافێ هەر ئالیەکی بوو، بەلێ کارەسات د وێ چەندێ دا بوو هەر ژ رۆژا دامەزراندنێ و دەسپێکرنا چالاکیا خوەیا سیاسیڤە نە ب تنێ هەڤرکیا سیاسى بەلکى کار بۆ ژناڤبرنا پارتى ل سەر گۆرەپانا کوردستانێ گرتە بەر، هندى شیانێن خوە بۆ ڤێ رێکێ مەزاختین و قوربانى بۆ داین هند د شەری دا دگەل داگیرکەرێن کوردستانێ نەمەزاختینە و نەداینە، سەرەراى ڤێ چەندێ ژى چ ژ ئەنجامێ بزاڤێن هندەک کەسایەتیێن خێرخوازێن ناڤ یەکێتیێ ب خوە بیت یان ژ ئەنجامێ بزاڤێن کەسایەتی و ئالیێن خێرخوازێن دیتر بیت، هەر دەمێ دەستێ ئاشتیێ بۆ پارتى درێژ کربیت، پارتى نە تنێ دەستێ خوە بۆ درێژکریە بەلکى ژ دل و ب باوەری یەکێتى هەمبێز کریە و قووناغەکا نوویا براینیێ و ب هەڤرا کارکرنێ دگەل یەکێتیێ دەست پێ کریە و گەلەک جاران بەرژەوەندیێن خوەیێن حزبایەتى کرینە قوربانى وێ براینیێ و خەباتا هەڤپشک، ئالیێ مفادار ژى ژ ڤێ چەندێ تنێ خەلکێ کوردستانێ بوو، د بەرامبەردا هەردەمێ یەکێتیێ دەلیڤا خوە دیتى ژ پشتڤە دربێ خوەیێ کوژەکێ ل پارتى داى، ژ ڤێ چەندێ ژى نە تنێ پارتى بەلکى هەموو خەلکێ کوردستانێ ب یەکێتى ڤە زیانڤێکەتى بوونە.
دڤێت وەک راستیەکا دیرۆکى بێتەگۆتن ژ سالا 1975ێڤە کەتوارەک ل باشوورێ کوردستانێ هاتیە پێش، ئەڤ پارچەیا وەلاتى پێدڤى ب هەردو حزبانە، نە بێ پارتى و نە بێ یەکێتى پارسەنگا ڤى وەلاتى راست دبیتەڤە، وەرارا بزاڤا نەتەوایەتیا کوردى، دەستڤەئینانا مافێن خەلکێ و بەرخوەدان بەرامبەر داگیرکەران پێدڤى ب هەڤرا کارکرنا پارتى و یەکێتیێ یە، دبیت ژ ڤێ چەندێ بیت پارتى هەردەم گۆتیە بەدیلێ پارتى بۆ یەکێتیێ هەر یەکێتى یە، بەلێ دیارە یەکێتیێ یان پشکەک ژ سەرکردایەتى و کادرێن وێ ئەڤ راستیە نەزانیە یان ل ژێر کاریگەرییا بالێ ل سالا 2009ێ ژ یەکێتیێ جودابووى و تەڤگەرا گۆڕان دامەزراندى نەڤێت وێ راستیێ بزانیت و وەسان هاتینە خاپاندن کو ئەو پێکڤە دێ پارسەنگا هێزێ ل کوردستانێ گۆهرن و پارتى ژ گۆرەپانێ دوور ئێخن، ئەڤ هزرە ژى ب بۆچوونا من نەک سەرکەتنێ دەستڤە نائینیت، بەلکى دێ کارەساتان دووڤ خوە ئینیت و ڤێ جارێ ژى تنێ زیانڤێکەتى خەلکێ کوردستانێ یە. ل ڤێرێ و پشتى هەلسەنگاندنا سەروبەرى پێدڤیە دو خالێن گرنگ بەرچاڤ بکەین:
1. ل دوایا 2009ێ باڵەکێ یەکێتیى ل ژێر درووشمێ (ئەى گۆرین) جودا بوو، خوە وەک گۆڕان راگەهاند، ئەڤ جودابوونە ڤەرێژا شەرەنیخا هندرێ یەکێتیێ ب خوە بوو ژ سالا دامەزراندنا وێ بەرەف ژوور، پشتى جودابوویان ل ژێر درووشمێ تەیسۆکێ (ئەى گۆرین) چ نەما ب یەکێتیێ و کەسایەتى و هێمایێن وێ هەتا دگەهیتە کەسایەتیا بەرێز (مام جەلال)ى نەکرى، سەروبەر ب تایبەت ل دەڤەرا ئیدارا سلێمانیێ گەهاندە ئاستێن مەترسیدار، نێزیک بوو کارەسات روودەن و دەستێن بیانى بێنە د ناڤ دا، دەلیڤە ل بەر هندەک ئالیێن دەرڤەى باشوورێ کوردستانێ خۆش کر پتر جهێ خوە ل دەڤەرى خۆش کەن و دەستهەلاتێ خوە بەرفرەه بکەن، حەفت سالان حکوومەت و پەرلەمانێ کوردستانێ تنێ مژوولى شەرەنیخا ناڤخۆیى و هەڤرکیا نارەوا کرن، دووماهى تیرێن خوە ل 23 حزیرانا 2015ێ ئاراستەى پارتى و سەرۆکاتیا هەرێمێ کرن، دەمێ وان تیران ژى جهێ خوە نەگرتى بەرێ تیرێن خوە دا بارەگایێن پارتى ل دەڤەرێن ژێر دەستهەلاتا یەکێتیێ، پشتى ڤان هەموو پلان و پیلانان جهێ خوە نەگرتى ئالۆزیا ناڤخۆیێن یەکێتیێ و ناکۆکیا ناڤبەرا باڵێ دەستروویشتوویێ یەکێتیێ و باڵى هەردو جێگرێن سکرتێرێ گشتی ب دەلیڤە دیت شیا ب هەر رەنگەکێ هەبیت ئەو کەرب و دلرەشیا دیرۆکیا هەردو ئالیان بەرامبەرى پارتى هەى بگەهینە ئێک و پێکهاتنا 17 گولانێ ئیمزا بکەن، ژ بەندێن پێکهاتنێ و سەروبەرێ پشتى ئیمزاکرنى و سەرەدانێن شاندێن هەڤپشکێن وان تایبەت بۆ بەغدا دیارە ئارمانج تنێ پارتى یە، تیر ژى هەمان تیرن یێن ژ سالا 1964ێ ڤە دهێنە ئاراستەکرن بۆ پارتى.
2. نها ئەو دەمە پرسیار ژ پارتى بکەین: گەلۆ نها بەدیلێ پارتى بۆ یەکێتیێ کى یە؟ بەرسڤ بلا بۆ سەرکردایەتیا پارتى و خودانێن وێ گۆتنێ بیت، بەلێ مە وەلاتیان ماف هەیە بێژین: پارتى وەک هەر حزبەک سیاسى ماف هەیە هەڤپەیمانیێ دگەل هەر حزبەک و ئالیەکێ سیاسى گرێدەت، دەم هاتیە مفاى ژ سەربۆرێن خوە دگەل یەکێتیێ وەرگریت و هەڤالا هەموو ئالیان بیت و پشتگەرما کەسێ ژ وان ژى نەبیت، دەم هاتیە بەدیلێ هەر پارتەکێ بۆ پارتى تنێ خەلکێ کوردستانێ بیت، خوە ل وى خەلکى بکەتە خودان دا ئەو خەلکە لێ ببیتە خودان، کار بۆ نەهێلانا وێ درزێ بکەت یا سەرێ چەند سالەکانە د ناڤبەرا وێ و پشکەک ژ خەلکى دروست بووى، وێ دووراتیا کەتیە ناڤبەرا وێ و خەلکى نەهێلیت، هەڤپەیمانیا دروست ژى ئەوە ئەوا دگەل خەلکى دهێتەکرن نەدگەل حزب و ئالیێن سیاسى، ل ئادارا 1975ێ پارتى تووشى مەزنترین شکەستن بوو، بەلێ ژبەرکو خەلک دگەلدا بوو زوو خوەڤەگرتەڤە و قەبێ هەموو هەڤرک و نەیارێن خوە خواست.
نه‌كو ڤێ جارێ ژى بكه‌ینه خه‌تایێن (سایكس پیكۆ)
ب درێژیا ساله‌كێ و هه‌تا 16ێ گولانا چوویى كو بیرهاتنا سه‌دسالیا مۆركرنا پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) بوو، چ نه‌ما به‌رامبه‌رى ڤێ پێكهاتنێ ئه‌وێن مۆركرى و به‌رنامه و به‌ندێن وێ نڤیسین مه نه‌كرى، هه‌موو شكه‌ستن و كاره‌ساتێن د ڤان سه‌دسالان دا ب سه‌رێ مه هاتین مه كرنه خه‌تایێن پێكهاتنێ و ئه‌گه‌ر ژ مه هاتبا دا ل گۆرستانا گه‌ڕین هه‌ستیكێ هه‌ردو كه‌سایه‌تیێن پێكهاتن مۆركرى (مارك سایكس و جورج پیكۆ) ژ گۆڕى ئینینه‌ده‌ر و وه‌ك گوناهبارێن شه‌ڕى ئینینه به‌ر داگه‌هه‌كا له‌شكرى، ب درێژیا وێ سالێ من خوه ب سه‌ر وێ مژارێ ڤه نه‌بر، هه‌تا هه‌موویان كه‌لا خوه دارێتى و پالداى بێى كو پرسیاره‌كێ ژ خوه بكه‌ن گه‌لۆ مه كوردان چ رۆل د وى سه‌رده‌می دا هه‌بوو، مه چ بۆ خوه كربوو، مه چه‌ند به‌رگرى ژ خوه كربوو؟ ئه‌رێ راسته ئه‌م فریشته بووین كه‌تینه ده‌ستێن دو دێوان (مارك سایكس و جورج پیكۆ)ى؟ ل داویێ د هژمارا 1889 رۆژا 2/6 یا ڤێ رۆژنامێ دا ل ژێر ناڤێ (مه كه‌لا خوه ب سایكس پیكۆ دارێت… به‌لێ) من به‌رسڤا ڤان پرسیاران دا بۆچوونا خوه ل سه‌ر پرسیارا و پێكهاتنی و باندۆرا وێ ل سه‌ر كوردان دیار كری.
یا من د ڤێت د ڤێ نڤیسینێ دا بێژم: ئه‌ڤه سه‌د سال بۆرین هه‌ر ئه‌مێ د قووناغا به‌رى سالا 1916ێدا دژین، هه‌مان سه‌روبه‌ره، شه‌ره‌نیخا ناڤبه‌را سه‌رۆك عه‌شیره‌ت و مه‌زنه مالباتێن كورد رێك ل به‌ر (سایكس پیكۆ)ى خۆش كر (وه‌ك ئه‌م بۆ خوه دبێژین) وێ ب سه‌رێ مه بینن یا ئیناى، ژ دو پارچان وه‌لاتێ مه بكه‌نه چار پارچه، ژ ژێرده‌ستیا دو ده‌وله‌تێن مه‌زن مه بێخنه ژێر ده‌ستێ چار ده‌وله‌تێن نوو ئاڤاكرى. به‌لێ نها پشتى سه‌دسالان نه‌سه‌رۆك عه‌شیره‌ت و مه‌زنه مالباتان، به‌لكى حزبێن كوردستانى یێن نه‌ته‌وه‌یى و پێشكه‌تنخواز و سوشیال دیمۆكرات یێن كوردستانێ ژ چار پارچه‌یان دكه‌نه چه‌ندین پارچه، پشتى ب ده‌هان سالێن به‌رخوه‌دانێ و ب هزاران شه‌هیدان ژ نوو هنده‌ك هزرڤان و سه‌رۆك حزبێن مه ل باكوور و رۆژئاڤایێ كوردستانێ یێ حاشاتیێ ژ ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌یى دكه‌ن و دبێژن: مودێلا ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌یى نه‌مایه و یێ به‌رێ مه دده‌نه پایته‌ختێن ده‌وله‌تێن داگیركه‌ر، ل باشوورێ كوردستانێ كو 25 ساله د قه‌واره‌كێ نیمچه سه‌ربه‌خوه دا دژین و پێنگاڤێن به‌ره‌ف سه‌ربه‌خوه‌یا تمام و دروست دهێنه هاڤێتن هنده‌ك سیاسه‌تمه‌دارێن باشوور ب فیتكێن ده‌رڤه‌ى سنووران یێ ڤى باشوورێ هنده بچووك دكه‌نه چه‌ند پارچه، هنده‌ك ل ژێر ناڤێ لامه‌ركه‌زیا ئیدارى یێ ئیدارا سلێمانیێ ب هێزتر و به‌رفره‌هتر دكه‌ن و كار بۆ دووركرنا وێ ژ هه‌ولێرا پایته‌خت دكه‌ن، هێژ ئه‌مێ خه‌ونا ب زڤرینا كه‌ركووكێ بۆ سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ دبینن هنده‌كێن درووشمێ هه‌رێما كه‌ركووكێ دوور ژ هه‌رێما كوردستانێ بلند دكه‌ن، هێژ خوینا قوربانیێن شنگالێ ب عه‌ردێ وێ ڤه دیاره و هێژ سه‌روبه‌رێ وێ یێ ئیدارى د ناڤبه‌را حكوومه‌تا به‌غدا و هه‌رێما كوردستانێ دا مایه هه‌لاویستى هنده‌كێن ل چه‌ند گونده‌كێن شنگالێ كانتونا شنگالێ دروست دكه‌ن، خوه قه‌ندیل و ب سه‌دان كیلومه‌ترێن ده‌وروبه‌رێن وێ ژ مێژ وه‌ره كانتون لێ هاتیه دامه‌زراندن و نه سه‌ر ب هه‌رێما كوردستانێ ڤه‌یه و نه ژى ب ئیداره‌یێن نها و به‌رێ یێن هه‌ولێر و سلێمانیێ ڤه‌یه، یا نها ئه‌م دبینین ئه‌ڤه پێنج كانتون پێنج هه‌رێم یان پێنج ده‌وله‌توك و هه‌ر ناڤه‌كێ لێ دانى ل باشوورێ كوردستانێ هه‌نه، ئانكو مه ب كریار و ب ده‌ستێن خوه پارچه‌ك كره پێنج پارچه نه په‌یمانا (سایكس پیكۆ)ى، هنده‌ك ژ مه ب ده‌ستێن خوه یێ به‌رێ مه دده‌نه به‌غدا و شام و ئه‌نقه‌رێ و یێ دبێژن خه‌ونا ب ده‌وله‌تا كوردستانێ ڤه نه‌بین، هنده‌كێن دى هه‌ر ژ مه یێ ئه‌ڤ پارچه‌یا نیمچه سه‌ربه‌خوه دكه‌نه پێنج پارچه هه‌كه پتر ژى نه‌بیت… چیرۆكا درێژه لێ كاویس ئاغایێ ره‌حمه‌تى ژ مێژه ئه‌و چیرۆكا درێژ ب دو په‌یڤێن (كوردۆ خائینۆ) كورت كریه، یا من ژى دڤێت بێژم نه‌كو ڤێ جارێ ژى بكه‌ینه خه‌تایێن (مارك سایكس و جورج پیكۆ)یان!! ئه‌رێ نه‌مافێ وان دو جامێرانه ژ گۆرێ (قه‌برێ) خوه بێنه ده‌ر تف بكه‌نه خوه‌خۆریا مه؟.
مه كه‌لا خوه ب سایكس پیكۆ رێت.. . به‌لێ
چه‌ند سال بوو مه خوه به‌رهه‌ڤ كری بۆ رۆژا 16 گولانێ بیرهاتنا سه‌د سالیا مۆركرنا پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) د ناڤبه‌را مه‌زنه هێزێن پشكدار د شه‌رێ جیهانیێ ئێكێ دا بۆ لێكڤه‌كرنا وه‌لاتێن سه‌ر ب ده‌وله‌تا ئوسمانی ڤه، چه‌ند هه‌یڤه‌كان به‌ری 16 گولانا 2016ێ و هه‌تا نها ژی چه‌ند چالاكی سمینار، دیبه‌یت، مێزگه‌رد هاتینه ئه‌نجامدان، پارت و زانكۆیێن كوردستانێ، كۆمه‌له و رێكخراوێن ره‌وشه‌نبیری و سڤیل و جڤاكی هه‌ر ئێكێ چالاكیه‌ك ئه‌نجام دا، نڤیسكار و ڤه‌كۆله‌ر هاتنه مه‌یدانێ و هه‌ر ئێكی ب نڤیسینه‌كێ پشكداری د ڤێ هه‌لكه‌فتێ دا كر، نیڤشكێ ڤان هه‌موو چالاكیان ئه‌و بوو (سایكس پیكۆ) و ده‌وله‌تێن كۆلۆنیالیزم یێن ل پشت وێ نه‌پاكی ل مه كر، بێی مه وه‌لاتێ مه لێكڤه كر و ئه‌م ژێرده‌ست كرین، هه‌موو ئه‌و كاره‌سات و نه‌خوشیێن ڤان سه‌د سالان ب سه‌رێ مه هاتین ژ ده‌وله‌ت سه‌رێ وان دو كه‌سایه‌تیان (مارك سایكس و جورج پیكۆ) نه، دڤێت وان نه‌خشه‌یان نه‌هێلین یێن وان كێشاین، كورت و كرمانجی مه كه‌لا خوه ب هه‌ردویان دارێت و ب وێ كه‌ل رێتنێ خه‌مێن خوه ڤه‌ره‌ڤاندن.. . به‌لێ یا مه هزر لێ نه‌كری و پرسیار ژ خوه نه‌كری و نها ژی گه‌له‌ك ب كێمی ئه‌م وێ هزرێ دكه‌ین و وێ پرسیارێ ژ خوه دكه‌ین چه‌ند مژاره‌كن، دێ ب كورتی ئاماژه ب هنده‌كان كه‌م:
* گه‌لۆ به‌ری مۆركرنا وێ پێكهاتنێ ئه‌رێ ئه‌م د سه‌ربه‌خۆ یان ژێرده‌ست بووین؟ گومان تێدا نینه وی سه‌رده‌می ئه‌م ل ژێر ده‌سته‌لاتێ دو مه‌زنه ده‌وله‌تێن رۆژهه‌لاتی ئیرانێ و ده‌وله‌تا ئوسمانی بووین، هه‌ر ئێك ژ وان ب خرابترین شێوه سه‌ره‌ده‌ری دگه‌ل مه دكر و د خاله‌كێ دا د هه‌ڤگرتی بوون كورد ژێر ده‌سته و كوله‌نه ل سنوورێن وان دژین، نه ماف هه‌نه و نه دكارن داخوازا تشته‌كی بكه‌ن، تنێ دكارن وه‌ك كوله (عه‌بد) ده‌مێ ئه‌م پێدڤی له‌شكر كێشیێ دبین پشكداریێ د شه‌ران دا بكه‌ن و خوه بده‌نه كوشتن. چما ئه‌ڤ سه‌روبه‌ره؟ تنێ ئه‌ز د به‌رسڤێ دا دبێژم: چه‌ند ده‌وروبه‌ر خه‌تابار بن ئه‌م پتر خه‌تابار و گونه‌هبارین ژ وی سه‌روبه‌ری.. . !! ئانكو نه (سایكس پیكۆ) سنوورێن كوردستانا سه‌ربخوه هه‌لوه‌شاندینه و ل سه‌ر چه‌ند ده‌وله‌تێن دیتر دابه‌ش كرینه، به‌لكی ل دووڤ وێ پێكهاتنێ دڤیا چه‌ند وه‌لاتێن داگیركری ده‌مێ داگیر دكه‌ن سه‌ر ژنوو دابه‌ش بكه‌نه‌ڤه، ڤێ دابه‌شكرنێ ژی نه تنێ ژ كوردستانێ به‌لكی ژ چه‌ندین وه‌لات و ملله‌تێن دی ژی گرتیه.
* پرسیارا دی ئه‌رێ ئه‌و پێكهاتنه هاته بجهئینان یان نه.. . ؟ ئه‌و سنوورێن نها د ناڤ پارچه‌یێن كوردستانێ دا هه‌ین سنوورێن (سایكس پیكۆ) نه یان نه.. . ؟ بێ گومان نه، سنوورێ نهایێ باكوور و باشوورێ كوردستانێ ل دووڤ خیچا برۆكسل ل سالا 1925ێ هاتیه كێشان، سنوورێ ناڤبه‌را رۆژهه‌لات و باكوور و رۆژهه‌لات و باشوورێ كوردستانێ به‌ری پێكهاتنا سایكس پیكۆی هاتینه نه‌خشاندن و ڤان سالان ژی پێكهاتنێن نوو ل سه‌ر وان سنووران هاتینه‌كرن، ب هه‌مان شێوه سنوورێن ناڤبه‌را باكوور و رۆژئاڤایێ كوردستانێ. ئه‌گه‌ر ل دووڤ پێكهاتنێ بایه باشوورێ كوردستانێ دا به‌ر ده‌وله‌تا فره‌نسا كه‌ڤیت وی ده‌می و باشوور و رۆژئاڤا و پشكه‌ك ژ باكوورێ كوردستانێ دا د هه‌ڤگرتی بن ل ژێر ده‌سته‌لاتێ فره‌نسی كو حوكمداری ل سووریێ دكر، ده‌مێ فره‌نسا ژ ده‌ڤه‌رێ ده‌ردكه‌ت چ ئه‌ڤ سێ پارچه‌یه وه‌ك ده‌سته‌لاته‌ك سه‌ربخوه مابانه یان ل ژێر ده‌سته‌لاتا سووریێ بانه ئه‌ز دبێژم دا كورد پتر مفادار بن چ نه‌بیت ل شوینا چار پارچه‌یێن نها دا دو یان سێ پارچه بن.
* پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) نه‌هاته بجهئینان، به‌لێ چما د بجه نه‌ئینانا وێ دا ژی كورد زیان ڤێكه‌تیێن ئێكێ بوون.. . !! ژ ژێرده‌ستیا دو ده‌وله‌تان بوونه ژێرده‌سته‌یێن چار ده‌وله‌تان.. . !!! ژ هینگێ وه‌ره كورد بۆچی مانه ژێر ده‌ست، د ده‌مه‌كی دا هه‌موو وه‌لاتێن پشتی شه‌رێ جیهانیێ ئێكێ هاتینه داگیركرن رزگار بوون و بوونه خوه‌دی ده‌وله‌تێن سه‌ربخوه.. . ؟؟ هه‌ردو ده‌وله‌تێن بریتانیا و فره‌نسا یێن ل پشت (سایكس پیكۆ) ژ ده‌ڤه‌رێ ده‌ركه‌تن و كورد مان ژێرده‌ستێن داگیركریێن وان.. . !!! د ده‌مه‌كی دا كورد به‌ری وان ده‌وله‌تان و ل 19 چریا دویێ 1918ێ ب په‌سه‌ند و پشته‌ڤانیا له‌شكرێ داگیركه‌رێ بریتانی ل عیراقی بوونه خوه‌دی ده‌سته‌لاتداریا سه‌ربخوه‌یا خوه ل سلێمانیێ ب حوكمداریا شێخ مه‌حموودێ به‌رزنجی، ئانكو به‌ری دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا مه‌لكیا عیراقێ ل ته‌باخا 1921ێ ب نێزیكی سێ سالان ده‌لیڤا حوكمداریا سه‌ربخوه‌یێ بۆ كوردان هه‌ل كه‌ت، لێ كوردان ده‌لیڤه ژ ده‌ست دا و به‌ر ب ده‌وله‌تا نوو دامه‌زراندیا عیراقێ چوون. چه‌ندین به‌لگه‌یێن دیتر هه‌نه كوردان رۆله‌ك گرنگ د دامه‌زراندنا هه‌ر دو ده‌وله‌تێن سووریێ و عیراقێ و راگرتن و پاراستان وان دا گێرا، رۆلێ كوردان د شۆرشا مسته‌فا كه‌مال ئه‌تاتۆركی و دامه‌زراندنا كۆمارا توركیا دا كێمتر نه‌بوویه ژ رۆلێ وان ل عیراقێ و سووریێ، به‌لێ ل هه‌رسێ وه‌لاتان كورد مانه ژێرده‌ست و بێ باهر ژ كێمترین مافێن خوه. پرسیار دهێته‌پێش ئه‌رێ ئه‌ڤه ژی گونه‌ها (سایكس پیكۆ) یه یان گونه‌ها مه یه؟
* د ئه‌نجام دا ئه‌ز دبێژم كورد نه قوربانیێن پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) نه، به‌لكی قوربانیێن سه‌ره‌ده‌ری و كریارێن خوه‌نه چ دگه‌ل خوه بیت یان دگه‌ل جیران و داگیركه‌رێن خوه بیت، نها ژی هنده‌ك ژ وان سه‌ره‌ده‌ری و كریاران د میشكێ گه‌له‌ك ژ مرۆڤێ كورد دا ماینه و پێدڤی بوو د بیرهاتنا مۆركرنا پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) دا مه ڤه‌كۆلین ل دووڤ ڤان مژاران كربان، نه هه‌موو كاره‌ساتێن ب سه‌رێ كوردان هاتینه مه هاڤێتبانه سه‌ر پاتكا (سایكس پیكۆ)یێ.
مانشێت: كورد نه قوربانیێن پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) نه، به‌لكی قوربانیێن سه‌ره‌ده‌ری و كریارێن خوه‌نه
مانشێت: به‌ری دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا مه‌لكیا عیراقێ ب سێ سالان ده‌لیڤا حوكمداریا سه‌ربخوه‌یێ بۆ كوردان هه‌ل كه‌ت، لێ ئه‌و ده‌لیڤه ژ ده‌ست دا
15 گولانێ رۆژا زمانێ كوردی
ژ سالا 2006ێڤه هه‌ر سال رۆژا ل ناڤه‌ندێن ره‌وشه‌نبیری و زمانڤانیێن باكوورێ كوردستانێ و تركیا و رۆژئاڤایێ كوردستانێ و چه‌ند ناڤه‌ندێن ده‌رڤه‌ی وه‌لات 15 گولانێ وه‌ك رۆژا زمانێ كوردی دهێته‌ساخكرن. گه‌لۆ ئه‌ڤ رۆژه چیه.. . ؟ چما 15 گولانێ و نه رۆژه‌ك دن.. . ؟ گرنگییا ڤێ رۆژێ د چ دایه.. . ؟ چه‌ند پرسیاره‌كن هه‌ر یه‌ك ژ وان مژاره‌كه و گرنگییه‌ك تایبه‌ت هه‌یه، هه‌ر هه‌موو ژی دبنه مژاره‌كا هه‌ڤگرتی كو زمانێ كوردی یه.
دێ ب 15 گولانێ ده‌سپێكه‌ین، لێ به‌ری وێ پێدڤییه ئاماژه ب رۆژه‌كا دیتر بكه‌ین كو رۆژا 21 شباتێ یه، ل رۆژا 17/11/1999 رێكخراوا یونسكۆ بریاردایه ئه‌ڤ رۆژه ببیته رۆژا جیهانییا زمانێ دایكێ (International Mother Language Day) و كۆمه‌لا گشتییا نه‌ته‌وه‌یێن یه‌كگرتی بریار ل سه‌ر دایه ، ژ وێ رۆژێڤه هه‌ر سال ل سه‌رانسه‌ری جیهانێ رۆژا 21 شباتێ وه‌ك رۆژا زمانێ دایكێ دهێته‌نیاسین، سالانه د وێ رۆژێدا كار بۆ پێشڤه‌برن و بهێزكرنا هشیارییا باوه‌ربوون ب جوداهیا زمانی و ره‌وشه‌نبیری و چه‌ند زمانی دهێته‌كرن. ملله‌تێن پاشڤه‌مای د وارێ زمانیدا و یێن زمانێ وان هاتییه‌قه‌ده‌غه‌كرن یان زمانێ وان ل به‌ر گه‌فێن ژناڤچوونێ پتر ژ یێن دی خه‌مێ ژ ڤێ رۆژێ دخۆن، كوردان ژی گرنگییه‌ك هه‌تا ئاسته‌كێ كێم ب ڤێ رۆژێ دایه. ئه‌ز دبێژم ده‌سنیشانكرنا ڤێ رۆژێ وه‌ك رۆژا جیهانییا زمانێ دایكێ هانده‌ر بوویه هنده‌ك ره‌وشه‌نبیرێن كورد هزرێ ل ده‌سنیشانكرنا رۆژه‌كێ ب ناڤێ رۆژا زمانێ كوردی بكه‌ن. ب به‌رچاڤوه‌رگرتنا سه‌روبه‌رێ زمانێ كوردی ل زۆربه‌ی پارچه‌یێن كوردستانێ ئه‌ڤ هزره هزره‌ك د جهێ خوه‌دا بوویه، له‌وما ژی هه‌رزوو جهێ خوه گرت و هاته‌په‌ژراندن، نڤیسكار كۆنێ ره‌ش دبێژیت: ئه‌ڤ رۆژ ژ سالا 2006ێڤه تێ پیرۆزكرن، ده‌سپێكا ب ناڤكرنا ڤێ رۆژێ ژی یا ئینستیتویا كردی یا سته‌نبۆلێ و په‌ژراندنا من ده‌سپێكر.
چما 15 گولانێ و نه رۆژه‌ك دن؟ د به‌رسڤێدا دێ بێژین 15 گولانێ وه‌ك رۆژا زمانێ كوردی هاتییه‌ده‌سنیشانكرن ب هه‌لكه‌تا ده‌رچوونا یه‌كه‌مین هژمارا كۆڤارا (هاوار)ا شامێ ل 15 گولانا 1932ێ. چما هه‌لكه‌تا ده‌رچوونا یه‌كه‌مین هژمارا (هاوار) و نه كۆڤار یان رۆژنامه‌كا دن، به‌رسڤا پرسیارێ ب بۆچوونا من ژبه‌ر وێ تایبه‌تمه‌ندیێ یه یا (هاوار)ێ هه‌ی، ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییه ل جه‌م چ كۆڤار یان رۆژنامه‌یێن دی نینه، رۆژناما (كوردستان)ا دایك تایبه‌تمه‌ندییا خوه هه‌یه وه‌ك یه‌كه‌مین رۆژناما كوردی و رۆژا ده‌رچوونا وێ 22 نیسانا 1898ی بوویه جه‌ژنا رۆژنامه‌ڤانییا كوردی. تایبه‌تمه‌ندییا (هاوار)ێ چه‌ندین تایبه‌تمه‌ندییان ب خوه‌ڤه دگریت كو د كۆڤار و رۆژنامه‌یێن دن دا نینن وه‌ك:
– ژ سالا 1922ێ كو ده‌سته‌لات ل سته‌نبۆلێ كه‌تییه ده‌ست مسته‌فا كه‌مال ئه‌تاتۆركی و پشتی وێ ل سالا 1923 ده‌وله‌تا كۆمارییا تركیا دامه‌زراندنی، ل 3 ئادارا 1924هه‌موو خواندنگه‌ه، كۆمه‌له، رێكخراو و چاپكریێن كوردی ب ره‌سمی قه‌ده‌غه‌كرن. هوسان هه‌ر چالاكییه‌كا ره‌وشه‌نبیری و رۆژنامه‌ڤانی ب زمانێ كوردی ل باكوورێ كوردستانێ و سه‌رانسه‌ری تركیا هاتبوو قه‌ده‌غه‌كرن، هه‌ر چاپكرییه‌كا كوردی یا به‌ری وی سه‌رده‌می ژی كه‌تبا ده‌ست ده‌سته‌لاتداران دهاته سۆتن و ژنابرن و هه‌ر كه‌سێ كار بۆ چالاكییه‌كا ب ڤی ره‌نگی كربا گرانترین سزا ل سه‌ر دهاته‌دانان. د هه‌مان ده‌مدا ل رۆژئاڤایێ كوردستانێ و سوریێ ژ هیچ ژ ڤان چالاكییان نه‌بوو، ل رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ و ئیرانێ ژی سه‌روبه‌ری ره‌وشه‌نبیرییا كوردی ژ ڤان دو پارچێن تر باشتر نه‌بوو.
– ئانكو هه‌تا 15 گولانا 1932ێ هیچ ره‌نگه چالاكییه‌ك ره‌وشه‌نبیری ل هه‌ر سێ پارچه‌یێن كوردستانێ نه‌بوو، تنێ ل باشوورێ كوردستانێ و عیراقێ ژ ئه‌نجامێ سه‌ره‌ده‌رییا هنده‌ك ئه‌فسه‌رێن ئینگلیزی و شۆرشێن كوردان و پێكهاتنێن ناڤبه‌را ده‌سته‌لاتدارییا ئینگلیزی و كۆما ملله‌تان و حكومه‌تا مه‌لكییا عیراقێ هاتینه‌مۆركرن كوردان هنده‌ك مافێن ره‌وشه‌نبیری هه‌بوون و رێگری به‌رامبه‌ری زمانێ كوردی نه‌بوون، ل خواندنگه‌هێن سلێمانیێ و هه‌ولێری و هنده‌كێن كه‌ركووكێ ل سه‌رتایی ب كوردی د هاته‌خواندن و كته‌كا كۆڤار و رۆژنامه و په‌رتووكێن كوردی دهاتنه‌چاپكرن. هه‌ژییه بێژین ئه‌ڤ چالاكییه ب دیالێكتا كرمانجییا ژێری بوون و ژ ده‌ڤه‌رێن ب كرمانجییا ژووری د په‌یڤین نه‌دگرت، ده‌ڤه‌را بادینان د وێ قوناغێدا چه‌ند قه‌زایه‌ك بوون سه‌ر ب مووسلێ و ده‌سته‌لاتدارییه‌كا عه‌ره‌بییا شوفینی ده‌سته‌لاتداری لێ دكر. ب كورتی هه‌تا سالا 1932ێ ل سێ پارچه‌یێن كوردستانێ دگه‌ل ده‌ڤه‌را بادینان هیچ ره‌نگه چالاكییه‌كا ره‌وشه‌نبیری ب زمانێ كوردی نه‌بوو. هه‌موو ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره ژی یێن ب كرمانجییا ژووری د په‌یڤین، ئانكو كرمانجییا ژووری ژ ده‌سپێكا سالێن بیستان- سالا 1932ێ د قوناغا ژ ناڤبرن و به‌رزه‌بوونێدا بوو.
– ب درێژییا ڤان سالان ل سێ پارچه‌یێن ئاماژه‌پێكری بزاڤا كوردی د هه‌ردو وارێن سیاسی و له‌شكه‌ریدا چ ده‌ستڤه‌نه‌ئینا، وێرانكرنا گوند و باژێران و شه‌هید بوونا ب هزاران ژ كوردان و ڤه‌گوهاستنا ب ده‌هان هزاران بۆ ده‌رڤه‌ی وه‌لاتی، مشه‌ختبوونا هژماره‌كا سه‌ركرده و سیاسه‌تمه‌دارێن كورد بوو بۆ وه‌لاتێن بیانی ئه‌نجامێ وان بزاڤان بوو، مه‌زنترین رێكخستنا كوردی كۆمه‌لا خۆیبوون سالا 1927ێ ب هیڤیێن مه‌زن هاتبوو دامه‌زراندن پشتی شكه‌ستنا شۆرشا ئاگری ل ئه‌یلوولا 1930ێ د وارێن له‌شكه‌ری و سیاسیدا شكه‌ستن خوار، گه‌هشته ئاسته‌كی سه‌رۆك و یه‌ك ژ دامه‌زرێنه‌رێن كۆمه‌لێ میر جه‌لاده‌ت به‌درخان ده‌ست ژ كارێ رێكخراوه‌یی به‌رده‌ت. ڤی سه‌روبه‌رێ دژوار هنده‌ك ژ كه‌سایه‌تی و ره‌وشه‌نبیرێن كورد پالدان ل ده‌رۆكه‌كێ دی یێ به‌رخوه‌دانێ بگه‌رن، به‌لكی د وی ده‌رۆكیدا زمان و ره‌وشه‌نبیری و كه‌لتورێ كوردی ژ ناڤچوونێ رزگاربكه‌ن، ئه‌و بوو میر جه‌لاده‌تی هزر ل كارێ ره‌وشه‌نبیری و ڤه‌ژاندن و پاراستن پێشڤه‌برنا زمانێ كوردی كر و ئه‌نجامێ ڤێ هزرا وی ژی دانانا یه‌كه‌مین ئه‌لفبێتكا كوردی ب تیپێن لاتینی و به‌لاڤكرنا یه‌كه‌مین كۆڤارا كوردی بوو ب ڤان تیپان.
ده‌رچوونا (هاوار)ێ ل 15 گولانا 1932ێ ده‌ربرین بوو ژ وان كاودانێ سیاسی له‌شكه‌ری و ره‌وشه‌نبیریێ به‌رته‌نگ بوو یێ كوردستان تێدا دژیا. (هاوار) ل سه‌ر ژێرخانه‌كا ڤالا، بێ كه‌ره‌سته و بێ سه‌رمایه ل مشه‌ختی و سرگۆنیێ ده‌سپێكر، میر جه‌لاده‌ت و هه‌ڤكارێن وی مێڤان بوون ل مالا كه‌سایه‌تییه‌كی خودان شیانێ كوردێ شامێ، هه‌تا وی ده‌می تیپێن نڤیسینا كوردی نه‌بوون، نه نڤیسكار و رۆژنامه‌ڤانێن كورد هه‌بوون نه ژی خوانده‌ڤانێن كورد ، د یه‌ك ده‌مدا دڤییا تیپ و رێنڤیسا كوردی به‌رهه‌ڤبكه‌ن، نڤیسكار و رۆژنامه‌ڤان و خوانده‌ڤانان ژی بۆ وێ كۆڤارێ به‌رهه‌ڤبكه‌ن، ب كورتی به‌لاڤكرنا (هاوار)ێ د وێ رۆژێدا ده‌سپێكا شۆرشه‌ك ره‌وشه‌نبیری بوو، شۆرشێن ره‌وشه‌نبیری ژی مینا شۆرشێن چه‌كداری سه‌ركه‌تنا وان نه مه‌رجه یا مسوگه‌ر بیت، به‌لێ ب ره‌نجا میر جه‌لاده‌تی و هه‌ڤكارێن وی شۆرشا وان سه‌ركه‌ت و هه‌تا نها ژی خوه‌دی باندۆره و ئه‌ز دكارم ب چه‌ندین به‌لگه‌یان سه‌ركه‌تنا وێ ب سه‌لمینم كو یا هه‌ژی بیت ده‌سپێكا وێ شۆرشێ ببیته رۆژا زمانێ كوردی، ژ وان:
– یه‌كه‌مین پێویستی بۆ ده‌سپێكرنا شۆرشێ داهێنانا تیپێن لاتینی و رێنڤیسا كوردی بوو: هه‌تا ده‌رچوونا (هاوار)ێ ل 15 گولانا 1932ێ كوردان تیپ و رێنڤیسه‌ك دیاركری نه‌بوو، ئه‌و كتا كۆڤار و رۆژنامه و په‌رتووكێن د ناڤبه‌را 1898- 1921 ده‌ركه‌تین ب تیپێن عه‌ره‌بی و رێنڤیسه‌ك عه‌ره‌بی بوون، ئه‌وێن پشتی 1921ێ ل عیراقێ ده‌ركه‌تین ب هه‌مان شێوه بوون. میر جه‌لاده‌تی ژ سالا 1919ێڤه هزر ل تیپێن لاتینی یێن كوردی كربوو، پشتی گۆهارتنا تیپێن نڤیسینا تركی ژ عه‌ره‌بی بۆ لاتینی ل سالا 1928ێ میری پتر داكوكی ل سه‌ر وان تیپان كر. ده‌مێ سالا 1930 میرجه‌لاده‌ت و كۆمه‌ك ژ كه‌سایه‌تیێن وه‌لاتپارێزێن كورد هاتینه سرگۆنكرن بۆ شامێ، ل وێرێ هه‌ر هه‌موو ژی مێڤانێن مالا عه‌لی ئاغایێ زولفۆ بوون، ئه‌ڤ ماله دبیته یه‌كه‌مین خواندنگه‌ها فێركرنا خواندن و نڤیسینا كوردی ب تیپێن لاتینی و خواندنگه‌ها دابینكرنا نڤیسكار و خوانده‌ڤانان بۆ (هاوار)ێ، ل داوییا سالا 1931 میرجه‌لاده‌تی تێرا پێدڤی خوانده‌ڤا و نڤیسكار بۆ (هاوار)ێ پێ گه‌هاندن و ل 26 چریا به‌رێ 1931ێ ده‌ستوورا به‌لاڤكرنا كۆڤارێ وه‌رگرت و ل 15 گولانا 1932 شۆرشا خوه‌یا ره‌وشه‌نبیری ل تاخێ كوردان یێ شامێ راگه‌هاند.
– به‌ری به‌لاڤكرنا كۆڤارێ میر جه‌لاده‌تی كۆمه‌كا خوانده‌ڤایێن كوردی ئاماده‌كربوون، هژماره‌ك ژ وان نه‌خوانده‌ڤا بوون، پشتی به‌لاڤكرنێ ب رێكا (هاوار)ێ بزاڤه‌ك خورتتر بۆ به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی و دانه‌نیاسینا وان كر، 23 هژمارێن به‌راهیێ ب هه‌ردو تیپێن لاتینی و عه‌ره‌بی كۆڤار به‌لاڤدكر، هوسان ئه‌وێن كوردی ب حه‌رفێن عه‌ره‌بی دخواند د رێكا وان تیپانرا فێری خواندنا كوردی ب تیپێن لاتینی دبوون، د هه‌مان ده‌مدا (هاوار) ب به‌رفره‌هی گه‌هانده خوانده‌ڤایێ كورد ل عیراقێ. د هژمارا یه‌كه‌مدا چاوانیا فێربوون و نڤیسینا تیپێن لاتینی ب زمانێن عه‌ره‌بی، فارسی، تركی، فره‌نسی شروڤه كرییه، پاشتر هه‌تا هژمار 18 هه‌رجارێ چاوانییا هه‌لبژارتنا تیپه‌كێ یان پتر و به‌راوردكرنا ده‌نگێن وێ و چاوانییا ب كارئینانا وێ شروڤه‌كرییه و ئه‌ڤه د پرانیا ڤان هژماراندا ب زمانێ فره‌نسی دوباره‌كرییه‌ڤه. هوسان هه‌تا هژمارا 23 یا 25 تیرمه‌ها 1933ێ هه‌ر رێكه‌كا پێدڤی بۆ به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی گرتییه به‌ر، هه‌روه‌سان گرنگی ددا گرامه‌ر و فه‌رهه‌نگ و ئیدیۆمێن كوردی، زێده‌باری بابه‌تێن دیتر. د ڤێ قوناغێدا (هاوار)ێ په‌یاما خوه د وارێ به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی هه‌تا ئاسته‌كێ گه‌هاند. ئه‌رێ ڤێ شۆرشا ره‌وشه‌نبیری چه‌ند ڤه‌كێشا و سه‌ركه‌تن ده‌ستڤه ئینان؟؟ د به‌رسڤێدا دڤێت دێ بێژین شۆرشا میر جه‌لاده‌تی نه تنێ بزاڤا به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی بوو، د یه‌ك ده‌مدا شۆرشه‌ك ره‌وشه‌نبیری، رۆژنامه‌ڤانی، سیاسی و هشیاركرنا كوردان وان بوو. د چه‌ندین قوناغاندا ده‌رباز بوویه، وه‌ك:
– قوناغا 23 هژمارێن به‌راهیێ: ژ 15 گولانا 1932- تیرمه‌ها 1933ێ ڤه‌كێشا، وه‌ك هه‌ر شۆرشه‌كێ ب چه‌ند پێشمه‌رگه‌یه‌كان ده‌سپێكری، د هژمارا یه‌كه‌مدا تنێ ناڤێ میر جه‌لاده‌تی و میر كامیرانێ برایێ وی و قه‌دری جان د هێته‌دیتن، د هژمارا دووێدا د. ئه‌حمه‌د نافز و ئۆسمان سه‌بری دده‌نه دگه‌ل وان، د هژمارا سیێدا حامد فه‌ره‌ج دگه‌هیته وان، د هژمارا چوارێدا (جگه‌رخوین) دگه‌هیته وان، هژمار ل دووڤ هژمارێ نڤیسكارێن (هاوار)ێ ل زێده‌هیێ دده‌ن، (هاوار) سنوورێن ده‌سكرد د به‌زینیت و نڤیسكارێن باشوورێ كوردستانێ جهێ خوه ل سه‌ر به‌رپه‌رێن (هاوار)ێ دگرن. د ڤێ قوناغێدا (هاوار) شیا خوه بكه‌ته كۆڤاره‌ك كوردستانی و ل ته‌ڤایی كوردستانێ بێته‌خواندن.
– قوناغا دووێ ژ (هاوار)ێ ب هژمار 24 ل 1 نیسانا 1934ێ ده‌سپێدكه‌ت و ب هژمار 57 ل 15 ته‌باخا 1943ێ داویدهێت، 10 سالان ڤه‌دكێشیت ، د ڤان 10 سالاندا تنێ 34 هژمار ده‌ركه‌تینه، ب به‌راورد دگه‌ل قوناغا ئێكێ هژماره‌ك زۆر كێمه، ئه‌ڤێ په‌یوه‌ندی ب سه‌روبه‌رێ دژوارێ كوردان و میرجه‌لاتی ڤه هه‌یه، هژمارێن 24 و 25 د سالا 1934ێدا و هژمارا 26 د سالا 1935ێدا هاتینه‌به‌لاڤكرن و كۆڤار ژ به‌لاڤبوونێ راوه‌ستییایه هه‌تا هژمار 27 ل 15 نیسانا 1941ێ هاتییه‌به‌لاڤكرن و به‌رده‌وام بوویه هه‌تا داوی هژمارا وێ ل ته‌باخا 1943ێ هاتییه‌به‌لاڤكرن.
– د به‌رسڤا پرسیارا ئه‌رێ ڤێ شۆرشێ چه‌ند ڤه‌كێشا و چ ده‌ستڤه ئینا؟؟ دێ بێژین: شۆرشێ هه‌تا 1945- 1946ێ دۆمكر، د قوناغا به‌راهیێدا دانه‌نیاسین و به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی ب داویهات، هه‌تا ئاسته‌كی تیپێن لاتینی جهێ خوه گرت، چاڤێن خوانده‌ڤانێن كورد پێ ئاشنا بوون، له‌وما ژی د ده‌سپێكا قوناغا دووێدا پشكا تیپێن عه‌ره‌بی د كۆڤارێدا نه‌ما، هه‌روه‌ك كۆڤار بێژیت: مه په‌یاما خوه ب تیپێن عه‌ره‌بی گه‌هاند و نها ده‌مێ تیپێن لاتینی یه. ئه‌گه‌ر په‌یاما (هاوار)ێ د ڤی واریدا گه‌هشتبیت، لێ په‌یاما مه‌زنا شۆرشا وێ هێژ پێدڤی ب گه‌هاندنێ بوو، كورد بوونه خوه‌دی تیپێن خوه‌یێن نڤیسینێ، دڤێت ب ڤان تیپان ته‌بایی په‌یاما شۆرشا خوه بگه‌هینن، (هاوار) ببیته ئه‌و مه‌یدانه ره‌وشه‌نبیری و كه‌لتورێ كوردان و ملله‌تان هه‌مبێزبكه‌ت، ببیته شانازییه ئه‌گه‌ر رۆژه‌كێ ژ رۆژان كوردان ڤیا یه‌ك ژ رۆژێن خوه‌یێن هه‌ره گرنگ پێ ناڤبكه‌ن ب سه‌رفرازیڤه رۆژا ده‌رچوونا (هاوار)ێ هه‌لبژێرن.
– د قوناغا دووێدا (هاوار)ێ كاره‌كێ مه‌زن بۆ گه‌هاندنا وێ په‌یامێ كر، بابه‌تێت ئه‌ده‌بی ، زمان، مێژوویی، كه‌لتور و فولكلور، وه‌رگێرانا ده‌قێن ئه‌ده‌بی، روودانێن هه‌ڤچه‌رخ و ده‌قێن ئایینی ل سه‌ر به‌رپه‌رێن وێ جهی خوه‌دگرت. راسته د قوناغا دووێ یا ژیێ (هاوار)ێدا ب به‌راورد دگه‌ل سالێن ژیێ وێ چه‌ند هژماره‌كێن كێم ده‌ركه‌تینه، لێ چه‌په‌رێن شۆرشا میر جه‌لاده‌تی نه‌هاتینه به‌ردان، د گه‌ل (هاوار)ێ ده‌ست ب پرۆژێ (كتێبخانا هاوار)ێ كرییه و په‌رتووك د وارێن جودادا به‌لاڤكرینه، زێده‌باری كۆڤار و كتێبخانه‌یا (هاوار)ێ میرجه‌لاده‌ت و د. كامیران به‌درخانی و هه‌ڤالێن وانا به‌رده‌وامی ب به‌لاڤكرنا په‌یاما (هاوار)ێدا، میر جه‌لاده‌تی ل 1 نیسانا 1942- ئادارا 1945ێ 28 هژمارێن كۆڤاره‌كا مه‌هانه ب ناڤێ (رۆناهی) به‌لاڤكرن، د. كامیرانی د ناڤبه‌را 3 گولانا 1943 – 27 نیسانا 1946ێدا 73 هژمارێن رۆژنامه‌یا هه‌فتییانه (رۆژا نوو) ب كوردی و فره‌نسی به‌لاڤكرن، هه‌ر ل سالا 1943- 1944ێ سێ هژمارێن رۆژنامه‌كا دی ب ناڤێ (ستێر) به‌لاڤكر. ژ سالا 1930ێڤه میر جه‌لاده‌تی ل تاخێ كوردان یێ شامێ دبستانه‌ك ڤه‌كرییه و زارۆكێن كورد تێدا فێری خواندن و نڤیسینا كوردی دكرن، هه‌ر ل ژێر سایا میر جه‌لاده‌تی ل ده‌ڤه‌رێن جودایێن جزیرێ، ئه‌یندیوارێ، تالكێ، تلشهیری، قاره‌مانی دبستان و ده‌رساخانه‌یێن كوردی هاتینه‌ڤه‌كرن، سالا 1943ێ میر كامیرانی خواندنگه‌هه‌ك بۆ فێركرنا كوردێن مشه‌خت سرگونكری ل بێروتی ڤه‌كر.
– هه‌تا نیڤا ئیكێ ژ سالێن چلان شۆرشا میر جه‌لاده‌تی یا به‌رده‌وام بوو، د 15 سالاندا گه‌له‌ك ئارمانج ده‌ستڤه‌ئینان، كورد كرنه ملله‌ته‌ك خوه‌دی تیپێن خوه‌یێن نڤیسینێ و كۆڤار و رۆژنامه و په‌رتووكخانه و خواندگه‌هێن خوه. د 15 سالاندا (هاوار) و چاپكریێن دیترێن به‌درخانییان سنوور به‌زاندن، هه‌ر باژێره‌كێ باشوورێ كوردستانێ ب ده‌هان كه‌سان پشكداری د (هاوار)ێدا كر، ده‌ربازی رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ و ئیرانێ بوون كه‌تنه به‌رده‌ستێ ره‌وشه‌نبیرێن كورد ، ل باكوور سه‌ره‌رای سنوورێن پڕی ئاسته‌نگ و سزایێن گرانێن ده‌وله‌تا تركی (هاوار)ێ و تیپێن لاتینی هند باندۆرا خوه هه‌بوو، د هه‌ر ده‌لیڤه‌كا بۆ كورده‌كی هه‌لكه‌تی تشته‌كی ب كوردی به‌لاڤبكه‌ت ب هه‌مان تیپێن میر جه‌لاده‌تی ده‌سپێكر. ب ڤی ره‌نگی ئه‌و شۆرشا ره‌وشه‌نبیرییا میر جه‌لاده‌تی ب به‌لاڤكرنا (هاوار)ێ ده‌سپێكری جڤاكێ كوردی ژ قوناغه‌كێ به‌ره‌ف قوناغه‌كا پێشكه‌فتیتر بر، هه‌روه‌ك د په‌سنا شۆرش دا هاتییه‌گۆتن: شۆرش ئه‌وه یا جڤاكی ژ قوناغه‌كێ به‌ره‌ف قوناغه‌كا باشتر ببه‌ت. 15 گولانا 1932ێ ژی ئه‌و ئارمانج ب جه ئینا خوه هه‌ژی دیت ب رۆژا زمانێ كوردی بێته ناڤكرن.
دوا په‌یاما عه‌بادی بۆ كوردان
ئه‌وا ل رۆژا 31 ئادارێ ل په‌رله‌مانێ عێراقێ روودای ده‌مێ سه‌رۆكوه‌زیران عه‌بادی لیستا ئه‌وا ب كابینا ته‌كنوكراتا وه‌زیرێن نوو بۆ په‌سه‌ندكرنێ پێشكه‌شی په‌رله‌مانی كری بێی كو پرسه‌ك ب فراكسیۆنێن كوردستانی و چه‌ند فراكسیۆنێن دیترێن عێراقێ ژی كربیت، یان هزره‌ك بۆ هه‌لویستێ یه‌كده‌نگیێ فراكسیۆنێن كوردستانی كربیت ئه‌وێن دوسێ رۆژان به‌ری روودانێ ل دیوانا سه‌رۆككۆمارێ عێراقێ جڤییاین، یان تنێ گرنگییه‌ك بۆ ئه‌نجام و بریارا جڤینا چوارقولییا حزبێن كوردستانی یێن پێشی چه‌ند رۆژه‌كێن كێم ل سلێمانیێ كۆمبووین و هه‌لویسته‌كێ یه‌كگرتی ب ناڤێ سه‌ركردایه‌تییا كوردستانی دیاركری، ره‌فتاره‌ك نوو بوو د دیرۆكا عێراقا پشتی ده‌سته‌لاتدارییا به‌عسییا هه‌رفتی، ژبه‌ركو هه‌ر كابینه‌كا ژ 2003ێڤه هاتییه‌دامه‌زراندن هه‌تا ئاسته‌كێ باش ب پێكهاتنا گشتییا ئالی و حزبێن سیاسیێن عێراقی بوو یێن نوونه‌ر د په‌رله‌مانیدا هه‌ی و ده‌ربرین ژ پێكهاتا نه‌ته‌وه‌یی ئایینی و مه‌زهه‌بییا عێراقێ دكر و هه‌ر پێكهاته‌كێ ژی رۆلێ خوه د به‌ربژاركرنا وه‌زیراندا و سه‌نگا خوه د كابینه‌یێدا هه‌بوو.
ئه‌ڤ ره‌فتارا نوو د ده‌سته‌لاتداریكرنێ و ژیانا سیاسییا عێراقێدا، په‌یامه‌ك بوو بۆ پێكهاتێن نه شیعه‌مه‌زهه‌بێن عێراقێ، چ عه‌ره‌بێن سونی مه‌زهه‌ب و چ كوردان. هندی په‌یوه‌ندی ب عه‌ره‌بێن سونی مه‌زهه‌بڤه هه‌ی، ئه‌و په‌یام ب گوهێن واندا دخوینیت: هه‌وه بڤێت و نه‌ڤێت عێراقا نها حكومه‌ته‌ك شیعه‌مه‌زهه‌به، ده‌سته‌لاتدارییه‌كا شیعه‌گه‌راییه، دووڤ پره‌نسیپێن شیعه‌تیێ دێ ده‌سته‌لاتداری ل عێراقێ هێته‌كرن، بریار نه دێ ل په‌رله‌مانی یان نڤیسینگه‌ها سه‌رۆكاتییا وه‌زیران یان كۆچكا بێ ده‌سته‌لاتا سه‌رۆكۆماریێ هێنه‌دان، به‌لكی بریار دێ ل حه‌وزا عیلمییا نه‌جه‌ف و نڤیسینگه‌هێن مه‌رجه‌عییات یان مه‌رجه‌عێن شیعه‌یان و كه‌سایه‌تیێن خودان هێزێن وه‌ك موقته‌دا سه‌دری هێنه‌دان، ئه‌ركێ په‌رله‌مانی په‌سه‌ندكرن و ب قانوونیكرنا وان و به‌لاڤكرنا وانه د رۆژناما (وه‌قائیعول عێراقیه‌دا) و یا سه‌رۆكاتییا وه‌زیرێن تنێ بجهئینانه، كورت و كرمانجی جهێ پێكهاتا سونه‌یێن عه‌ره‌ب د چ تایێن ته‌رازیێدا نه‌مایه، تنێ ل سه‌ر وانه ده‌ستێ خوه ب سه‌رێ خوه‌ڤه‌نن و نانكێ خوه بخۆن و دوعا بۆ مه‌رجه‌عێن نه‌جه‌ف و كه‌ربه‌لا بكه‌ن.
هندیكه كوردن، ژ ده‌سپێكا دامه‌زراندنا عێراقێ ل سالا 1921ێ د وی سه‌روبه‌ریدا دژین یێ عه‌ره‌بێن سونه مه‌زهه‌ب نها كه‌تینێ، ژ وێ سالێڤه بێی ویستا خوه بووینه عێراقی، ده‌سته‌لاتدارییا ڤی وه‌لاتی ب بچووكترین رێژه‌ژی نوونه‌راتییا كوردان ناكه‌ت و ده‌ربرینێ ژ به‌رژه‌وه‌ندیێن وان ناكه‌ت. كوردان د خه‌بات و به‌رخوه‌دانێدا ته‌خسیری نه‌كرییه، د به‌رامبه‌ردا رۆژ ل دووڤ رۆژێ مافێن وان پتر هاتینه پێشێلكرن، جوگرافییا باشوورێ كوردستانێ ل كێمیێ دایه و ب رێكا ته‌عریبێ ده‌ڤه‌رێن عه‌ره‌بنشین به‌ره‌ف ژوور هاتینه و سنوورێن كوردستانێ به‌زاندینه، چ ره‌نگێن دژواری، زۆرداری و جینوسایدێ نه‌ماینه عه‌ره‌بێن عێراقێ به‌رامبه‌ری كوردان نه‌كربیت، پشتی سه‌رهلدانا 1991ێ كورد ل پشكه‌كا وه‌لاتێ خوه بوونه خوه‌دی نیمچه سه‌ربه‌خۆییه‌ك، بنه‌مایێن سه‌ربه‌خۆییه‌كا ته‌مام دادمه‌زراندن و به‌ره‌ف ده‌وله‌تبوونێ دچوون، ب ژ ناڤچوونا رژێما به‌عسی ل نیسانا 2003ێ سه‌روبه‌ر هاته‌گۆهارتن، مه وه‌سان هزر دكر دێ عێراق بیته یا مه هه‌موویان، مه هیڤییه‌كا مه‌زن پێ هه‌بوو، ئه‌وا ژ مه هاتی بۆ ئاڤاكرنه‌ڤا عێراقا د بنیاتدا هه‌رفتی مه كر، مه ئاڤاكره‌ڤه، هه‌تا خوه ل سه‌ر پییان گرتی، دیاربوو هیڤییا مه دیوارێ سه‌ر به‌فرێ بوو، هێژ د وه‌ستیكاندا بوو ده‌سته‌لاتدارییا نوو ده‌وسا یێن به‌ری خوه گرته به‌ر، كه‌ته سه‌ر پییان ده‌ست ب دژایه‌تییا كوردان كر، هه‌روه‌ك بڤێت روویێن ده‌سته‌لاتدارێن به‌ری خوه سپی بكه‌ن، د دژایه‌تییا كوردان و به‌رته‌نگكرنا سنوور و مافێن وان كار بۆ وێ چه‌ندێ دكر چه‌ند پیێنگاڤه‌كان ل پێشییا رژێمێن به‌ری خوه بن، كار گه‌هشته ده‌ستهه‌لاتێ نوری مالكیێ چه‌ند سالان ڤه‌حه‌ویایێ كوردان، نانێ كوردان بری، گه‌هشته حه‌یده‌ر عه‌بادیێ ب پشتا كوردان گه‌هشتییه سه‌رۆكاتییا وه‌زیران، ڤی ژی د دژایه‌تییا مافێن كورداندا ره‌حمه‌ت بۆ یێن به‌ری خوه هنارتن، داوی پێنگاڤا ب ناڤێ چاكسازیێ هاڤێتی ئه‌ڤه بوو یا ل 31 ئادارێ، هه‌رچه‌نده پێشبینیا په‌سه‌ندكرنا حكومه‌تا پێشنیازكرییا عه‌بادی نه یا ب هێزه و بهێته په‌سه‌ندكرن ژی سه‌ركه‌تنا وێ نه یا دیاره، لێ عه‌بادی كو نوونه‌راتییا ده‌سته‌لاتی ل عێراقێ دكه‌ت په‌یامه‌ك ب گوهێن كورداندا خواند و گوت: ئه‌وا ژ 2003ێڤه بۆ هه‌وه د قه‌تیا نه‌ما، ئه‌و رۆژه نه‌ما بێی هه‌وه به‌غدا چ بریاران نه‌ده‌ت، هوون ب رێژا كێما په‌رله‌مانتارێن خوه‌ڤه ل به‌غدا هند دكارن ده‌ستێن خوه بلندكه‌ن یان ژ هۆلا په‌رله‌مانی ده‌ركه‌ڤن، هه‌كه مه ڤییا دێ چه‌ند كورده‌ك ده‌ست مه كه‌ڤن ستافێ خوه پێ ته‌مام كه‌ین، یان وه‌ك عه‌ره‌بێن سونه ده‌ستێ خوه ب سه‌رێ خوه‌ڤه‌نن و نانكێ خوه بخۆن و دوعا بۆ مه‌رجه‌عێن نه‌جه‌ف و كه‌ربه‌لا بكه‌ن.
كورت كرمانجی ئه‌م دكارین بێژین: بۆ ڤێ پێنگاڤێ به‌ری هه‌ر تشته‌كی پشتا عه‌بادی ب شه‌ره‌نیخ و هه‌ڤڕكییا ناڤخوه‌ییا كوردان گه‌رمه، ژ ئالیێ دیڤه مه بڤێت نه‌ڤێت عێراق یا به‌ره‌ف ده‌وله‌ته‌كا شیعه‌گه‌ریڤه دچیت، نه جهێ مافێن نه‌ته‌وه‌یی تێدا هه‌یه و نه ژی ئازادییا ئایینی و مه‌زهه‌بی ، ده‌سته‌لات یێ مه‌رجه‌عانه ل نه‌جه‌ف و كه‌ربه‌لا ئه‌گه‌ر ل ته‌هران و قوم ژی نه‌بیت، د ئه‌نجامدا جهێ مه كوردان چ وه‌ك نه‌ته‌وه چ وه‌ك ئایین و مه‌زهه‌ب د ڤێ ده‌وله‌تێدا نینه، یا دی ژی بریار ل جه‌م سه‌ركرده‌یێن كوردانه.. . !!
د بیرهاتنا چل سالییا وه‌غه‌را وی یا داویێ دا(ئیحسان نوری پاشایێ دیرۆكنڤیس)
(1-2)
ده‌مێ هاتییه‌گوتن: ئادار قه‌ده‌را كوردانه، ئاخفتن ل سه‌ر بنه‌مایه‌كێ زانستی هاتییه‌گوتن، بۆیه‌رێن دیرۆكی دیده‌ڤانن ل سه‌ر ڤێ گوتنێ و راستییا وێ دسه‌لمینن. ئادار ب وه‌غه‌را داویێ یا سه‌ركرده‌یێ نه‌ته‌وه‌یی مه‌لا مسته‌فایێ بارزانی (1 ئادارا 1979ێ) ده‌سپێدكه‌ت، ب بیرهاتنا سێداره‌دانا یه‌كه‌مین سه‌رۆككۆمارێ كوردستانێ پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د (31 ئادارا 1947ێ) داویدهێت. گشت رۆژێن ئادارێ بیرهاتنێن كوردانن، سه‌ركه‌فتن و شكه‌ستنێن كوردان هه‌مبێزدكه‌ن، كه‌نی و گرنژین، رۆندك و ئاخینكێن كوردان د ڤێ مه‌هێدانه. كوردان گرنگی ب پرانییا ڤان بیرهاتنان دایه، هه‌ر سال بیرا خوه لێ دئیننه‌ڤه، رێوره‌سمێن ساخكرنه‌ڤا وان دگێرن، چه‌ند مفای ژ سه‌ربۆرێن ڤان بیرهاتنان وه‌ردگرن.. . ؟ ئه‌و مژاره‌كا دی یه.. . ! مژارا من دڤێت ل ڤێرێ بیرا خوانده‌ڤانان بینم، بیرهاتنه‌ك ئێتیمه (سێوی یه) د ناڤا ڤان بیرهاتناندا، هه‌رسال ب بێ ده‌نگی ل سه‌ر مه دبۆریت، نه‌كه‌س خوه لێ دكه‌ته خودان و نه‌كه‌س ژی بیرا خوه لێ دئینته‌ڤه، وه‌ك ئێتیمه‌كی د ناڤ بیرهاتنێن ئادارێدا جهێ خوه گرتییه.. . ئه‌و بیرهاتن بیرهاتنا رۆژا (25 ئادارا 1976)ێ وه‌غه‌را داویێ یا سه‌ركردێ شۆرشا ئاگری (1927- 1930) ژه‌نه‌رال ئیحسان نوری پاشایه. بیرهاتنا شۆرشه‌كێ یه یه‌كه‌مین جار د دیرۆكێدا چوار سالان ئالایێ كوردستانێ بلندكری و قه‌با داگیركه‌ران خواستی و به‌رخوه‌دانكری، بیرهاتنا كه‌سایه‌تییا ئیحسان نوری پاشایه یێ ژ سالا 1918یڤه ب قه‌له‌م و تڤه‌نگا خوه كوردایه‌تی كری، بیرهاتنا وی نه‌مرییه یێ 46 سالێن ژیانا خوه (1930- 1976)ێ ل زیندانێ، ده‌سته‌سه‌ریێ، سرگۆنیێ ژێر زێره‌ڤانیا سازیێن ئاسایش و هه‌والگریێن ساڤاكا ئیرانی و میتا توركی بۆراندین و تنی ئێك رۆژێ ده‌ست ژ بیروباوه‌رێن خوه‌یێن نه‌ته‌وه‌یی نه‌به‌ردای. چه‌ند ساله‌كه ل دوووڤ شیانێن خوه من پشكدارییه‌ك بچووك د ساخكرنه‌ڤا ڤێ بیرهاتنێدا كرییه، ئه‌ڤ ساله ژی دێ مژاره‌كا دی یا په‌یوه‌ندی ب ئیحسان نوری پاشایڤه هه‌ی به‌رچاڤكه‌م، ئه‌و ژی ئیحسان نوری یێ نڤیسكاره. به‌لێ پێدڤییه ب كورتی بیرا خوه ل ئیحسان نوری یی سه‌ركرده و شۆرشا ئاگری بینینه‌ڤه.
ئیحسان نوری سالا 1882ێ ل بدلیسێ هاتییه سه‌ر دنیایێ، سالا 1910 بوویه ئه‌فسه‌ر د له‌شكه‌رێ ئوسمانیدا، به‌رده‌وامی ب ئه‌فسه‌ریا خوه دایه هه‌تا ل سالا 1918ێ شه‌رێ جیهانیێ یه‌كه‌م ب داویهاتی، د ڤێ سالێدا ل سته‌نبۆلێ كه‌تیه د قادا خه‌باتا نه‌ته‌وه‌یی و ره‌وشه‌نبیریا كوردی دا، بوویه ئه‌ندام د كۆمه‌لا پێشكه‌تنا كوردستانێ (كردستان تعالی جمعیتی) ئه‌وا ل داویا 1918ێ هاتیه‌دامه‌زراندن، ده‌ست ب نڤیسنێ ده‌رباره‌ی دۆزا كوردان د كۆڤارا كۆمه‌لێ كۆڤارا (ژین)دا كریه، وه‌ك ئه‌فسه‌ره‌كێ ئازادیخواز بزاڤێن چاكسازیێ د به‌رمایێن له‌شكه‌رێ شكه‌ستیێ ده‌وله‌تا ئوسمانیدا كرینه، د ئه‌نجامدا هه‌ست ب مه‌ترسیێ ل سه‌ر ژیانا خوه دكه‌ت، به‌ره‌ف یه‌كه‌یێن له‌شكه‌ریێن توركیا ل باكوورێ كوردستانێ دچیت، سالا 1921ێ دبیته ئه‌ندام د جڤاتا ئازادی (جڤاتا خوه‌سه‌رییا كوردان)دا، سالا 1923ێ دهێته‌ڤه‌گوهاستن بۆ باژێرێ سێرتی و ل ڤێرێ قوَناغه‌ك نوو ژ ژیانا وی ده‌سپێدكه‌ت.
ل 4 ئیلونا 1924ێ دگه‌ل چه‌ند ئه‌فسه‌ر و سه‌ربازه‌كێن كورد ل ئه‌لكێ (بیت شباب) سه‌رهلدانه‌كێ دژی ده‌وله‌تا توركیا دكه‌ن، ژ ئه‌نجامێ نه به‌رهه‌ڤیه‌كا رێكوپێك و كێمیا شیانان هه‌رزوو سه‌رهلدان دهێته‌ژناڤبرن، ئه‌و و هه‌ڤالێن خوه‌یێن ئه‌فسه‌ر به‌ره‌ف سوریێ و ژ وێرێ به‌ره‌ف عیراقێ مشه‌خت دبن. ناڤبه‌را ئیلونا 1924- 1927د ناڤ سنورێن عیراق و ئیران و توركیا ژیانا خوه ب قه‌چاخی دبۆرینیت، ل جهه‌كی دگه‌ریێت قادا خه‌باتا نه‌ته‌وه‌یی بیت و به‌رده‌وامیێ ب تێكوشانا خوه بده‌ت، ل پاییزا 1927ێ دگه‌هیته چیایێ ئاگری و ب بریارا جڤاتا (خۆیبوون) سه‌ركردایه‌تییا شۆرشا كوردان ل چیایێ ئاگری باكوورێ كوردستانێ دگریته‌ده‌ست.
شۆرشا ئاگری هه‌تا داوییا سالا 1930ێ ڤه‌دكێشیت، یه‌كه‌مین شۆرشا كوردستانێ بوو ژ رێبه‌رییا شێخێن ئایینی و سه‌رۆكعه‌شیره‌تان ده‌ركه‌تی سه‌ركرده‌ك ره‌وشه‌نبیر و هه‌لگرێ باوه‌رنامه‌كا له‌شكه‌ری سه‌ركردایه‌تییا وێ بكه‌ت، حزبه‌ك نه‌ته‌وه‌یی (كۆمه‌لا خۆیبوون) ل پشت وێ شۆرشێ بوو، د ڤێ شۆرشێدا بۆ یه‌كه‌مین جار ئالایێ نهایێ كوردستانێ هاته‌بلندكرن، رێكخستنێن له‌شكه‌ری و مه‌ده‌نی ل دوووڤ سیسته‌مێن هه‌ڤچه‌رخ ل ده‌ڤه‌رێن رزگاركری هاتنه‌دانان، چوار سالان شۆرشێ به‌رخوه‌دانكر، چه‌ندین هێرشێن له‌شكه‌رێ توركیا شكاندن، شۆرشا دووورپێچكریبوو، پشتا وێ ئیران و ئالیێن دی ب له‌شكه‌رێ توركان هاتبوونه‌گرتن، ژ قوَلاچكه‌كا چیایێ ئاگری ڤه دگه‌هشته سه‌ر سنوورێ ئێكه‌تییا سوڤیه‌تی یا جاران، به‌لێ ده‌وله‌تا سوشیالیزما سوڤیه‌تی نه تنێ هاریكارییا شۆرشێ نه‌كر، به‌لكی پشته‌ڤانی ل توركیا كر بۆ لێدانا شۆرشێ، به‌لگه‌نامه ل به‌رده‌ستن له‌شكه‌رێ توركی ب رێكا خیچا ئاسنییا یه‌كێتییا سوڤیه‌تی ده‌ربازی ناڤ خاكا وێ ده‌وله‌تێ بوویه ل ده‌ڤه‌رێن ئاگری یێن دكه‌ڤنه ناڤ سنوورێ ئه‌رمه‌نستانا سوڤیه‌تی یا جاران پشت ل شۆرشگێرێن ئاگری گرتییه و دووورپێچكرینه و د رۆژێن داویێ ژ ته‌مه‌نێ شۆرشێ رێك ل به‌ر كتا كێما شۆرشگێران گرتییه كو ب مه‌ره‌ما رزگاركرنا گیانێ خوه ده‌ربازی ناڤ سنوورێن ئیكه‌تییا سوڤیه‌تی ببن. د هه‌مان ده‌مدا ل مه‌ها ئیلوونێ د دووا رۆژێن ته‌مه‌نێ شۆرشێدا ب هاریكارییا سازیێن ئیرانێ له‌شكه‌رێ توركان ده‌ربازی ناڤ خاكێ ئیرانی (رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ) بوویه و د دووا شه‌رێ ناڤبه‌را شه‌رڤانێن ئاگری و له‌شكه‌رێ توركیادا د ناڤبه‌را 7- 14 ئیلوونا 1930ێ روودای ژ چیایێ ئاگریێ بچووكڤه كو دكه‌فته ناڤ خاكێ ئیرانێ پشت ل شۆرشگێران گرتییه و هێرشكرییه سه‌ر وان و د ئه‌نجامێ هێرشا توركان ژ هه‌موو ئالیانڤه بۆ سه‌ر وان شۆرشا ئاگری ب داویهات، ئه‌م دكارین بێژین شۆرشگێرێن ئاگری هاتنه‌قركرن، چه‌ند ده‌هه‌كان ژی د دووا ده‌مژمێرێن شه‌ریدا دووورپێچا دووژمنی شكاند و هنده‌كان خوه د ناڤ عه‌شیره‌تێن رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ ڤه‌شارت و هنده‌ك وه‌ك په‌نابه‌ر مشه‌ختبوونه ئیرانێ، ئیحسان نوری و خێزانا وی ژ ڤان په‌نابه‌ران بوو.
ل ڤێرێ قوَناغه‌ك نوو د ژیانا ئیحسان نوری دا ده‌سپێدكه‌ت، سه‌ره‌ده‌رییا ده‌وله‌تا ئیرانێ دگه‌ل وی نه ئه‌و سه‌ره‌ده‌ری بوو یا دگه‌ل په‌نابه‌رێن سیاسی دهێته‌كرن، د نه‌ه هه‌یڤێن به‌راهیێ دا ل زیندانا ته‌هرانێ ڤه‌كوَلین دگه‌لدا دهێته‌كرن و د دژوارترین كاودان دا دژیت، د9- 10 سالێن پاشتردا ده‌سته‌سه‌ركری و هه‌رده‌م ل ژێر زێره‌ڤانیێ ل باژێرێن ساوه و یه‌زد و كرمان دژیت، تنێ كه‌س و هه‌ڤخه‌مێن وی ل ڤێ سرگوونیێ هه‌ڤژینا وی یه‌شار خانم و خه‌سوویا وی بوون. ل سالێن شه‌رێ جیهانیێ دوووێ 1939- 1945ێدا ده‌سته‌لات ل ئیرانێ لاواز دبیت و ره‌نگه ڤه‌بوونه‌ك سیاسی و نیمچه ئازادیه‌ك خوه ب سه‌ر ئیرانێدا دگریت، ل ده‌سپێكا سالێن چلان ئیحسان نوری و خێزانا خوه دهێن ل ته‌هرانێ ئاكنجی دبن، لێ هه‌تا دووا رۆژێن ژیانا وی به‌رده‌وام ل ژێر زێره‌ڤانیا سازیێن هه‌والگری دمینیت، نه تنێ سازیا سیخوریا ساڤاكا ئیرانی، به‌لكی سازیا سیخوریا توركیا (میت) ژی ب رێكا بالیۆزخانه و كرێگرتیێن خوه زێره‌ڤانیێ لێ دكه‌ن.
په‌نابه‌رییا وی ژ ئه‌یلوولا 1930 هه‌تا وه‌غه‌را وی یا داویێ ل 25 ئادارا 1976ێ ڤه‌دكێشیت، د دوو ده‌لیڤه‌یێن د ڤێ قوَناغێ دا نیمچه ئازادییه‌كێ دبینیت و خوه دده‌ته كارێن ره‌وشه‌نبیری، جارا به‌راهیێ د ناڤبه‌را 1941- شكه‌ستنا كۆمارێ كوردستانێ (مه‌هابادێ) داوییا سالا 1946ێ بوو، جارا دوووێ ژ شۆرشا 14 تیرمه‌ها 1958ێ ل عیراقێ و زڤرینه‌ڤا بارزانیێ نه‌مر ژ ئێكه‌تییا سوڤیه‌تی ده‌سپێدكه‌ت و ب سالێن به‌راهیێ ژ ده‌سپێكرنا شۆرشا ئه‌یلوولا 1961ێ داویدهێت، د ڤان دوو ده‌لیڤه‌یاندا ئه‌و مفای ژ ده‌لیڤه‌یێ وه‌ردگریت دا ئه‌وا ب تڤه‌نگێ ده‌سته‌ڤه نه‌ئینای چ نه‌بیت پشكه‌كێ ژێ ب قه‌له‌می ده‌ستڤه‌بینیت، دهێته د مه‌یدانا رۆژنامه‌ڤانیێ و ده‌ست ب نڤیسینا بیرهاتنێن خوه و شۆرشا ئاگری و دیرۆكا كوردان دكه‌ت.
پێدڤییه به‌ری ئاماژه‌كرنێ ب به‌رهه‌مێن وی، ئاماژه ب باگگراوندێ وی یێ ره‌وشه‌نبیری و سه‌ربۆرا وی د وارێ نڤیسینێ دا بكه‌ین، وه‌ك ئاماژه پێ هاتییه‌كرن، ئیحسان نوری ده‌رچوویێ كولیژا له‌شكه‌رییا ئوسمانییه ل سته‌نبۆلێ، ل داوییا 1918ێ پشكداری كۆمه‌له‌یا پێشكه‌تنا كوردستانێ (كردستان تعالی جمعیتی)دا كرییه، د هژمارا (15)سالا 1919 یا كۆڤارا (ژین)ا ڤێ كۆمه‌له‌یێدا یه‌كه‌مین به‌رهه‌مێ خوه ب توركیا ئوسمانی ب ناڤێ (كورد و په‌ره‌نسیپێن ولسنی) به‌لاڤدكه‌ت، به‌لێ گه‌له‌ك پێڤه‌ناچیت و ژ سته‌نبۆلا مه‌لبه‌ندێ رۆژنامه‌ڤانی و ره‌وشه‌نبیرییا وی سه‌رده‌می دوووردكه‌ڤیت، ل باكوورێ كوردستانێ مژوول دبیت، پشتی روودانا سه‌رهلدانا ئه‌لكێ یا ئه‌یلوولا 1924ێ مشه‌خت دبیته عیراقێ بۆ ده‌مه‌كێ كورت ل به‌غدا دمینیت، د ڤی ده‌میدا ده‌لیڤێ دبینیت په‌رتووكه‌كا بچووك د چه‌ند به‌رپه‌ره‌كێن كێمدا ب ناڤێ (شۆرشا نه‌ته‌وه‌ییا كوردان ل توركیا) ب توركیا ئوسمانی د نڤیسیت و د سالا (1341رۆمی) 1924- 1925ز ل چاپخانا (ئیستقلال) ل به‌غدا چاپدكه‌ت، ئه‌ڤ په‌رتووكه ژ ئالیێ م. جه‌میل رۆژبه‌یانی ڤه هاتییه وه‌رگێران بۆ سه‌ر زمانێ كوردی و ل سالا 1993ێ ل به‌غدا هاتییه‌چاپكرن.
پشكا(2-2)
پاشتر د قوَناغا په‌نابه‌ریێدا و د یه‌كه‌مین ده‌لیڤه‌یا پشتی شه‌رێ جیهانیێ دوووێ بۆ هه‌لكه‌تی ئیحسان نوری ب خۆرتی هاته د وارێ نڤیسینێ و رۆژنامه‌گه‌ریێدا، وان سالان د ناڤبه‌را (7 ئادارا 1945- 2 ئادارا 1947) رۆژنامه‌كا هه‌فتییانه‌یا ئازاد و ئالیگر بۆ كوردان و ل ته‌هرانێ ب ناڤێ (كوهستان) ژ ئالیێ كه‌سایه‌تیێ كورد دكتور ئیسماعیل ئه‌رده‌لان ڤه هاتییه‌به‌لاڤكرن، رۆژنامه فارسی زمان بوویه و هنده‌ك هه‌لبه‌ست و ده‌قێن فولكلوری ب كوردی به‌لاڤدكرن، ئیحسان نوری پشكداری د به‌رپه‌رێن ڤێ رۆژنامه‌یێدا كرییه و دوو په‌رتووكێن خوه ب زمانێ فارسی هه‌رئێك د چه‌ند خه‌له‌كه‌كاندا تێدا به‌لاڤكرینه، زێده باری چه‌ند ارێن دی:
په‌رتووكا (وقائع ێرارات)
ئه‌ڤ په‌رتووكه بیرهاتنێن وی یێن شۆرشا ئاگری نه، د هژمارێن 15- 38ێ ناڤبه‌را (4 خزیرانا 1945- 10/12/1945)ێ د رۆژناما (كوهستان)دا هاتیه‌به‌لاڤكرن. چنكی په‌یوه‌ندیه‌كا راسته‌وخوه ب سه‌روبه‌رێ سیاسیێ هه‌ڤچه‌رخ و سیاسه‌تا هه‌ردوو ده‌وله‌تێن ئیرانێ و توركیاڤه هه‌بوو، شیانێن به‌لاڤبوونا وێ د په‌رتووكه‌كێدا تنێ د سه‌قایه‌كێ ئازاد دا هه‌بوون، ئه‌و سه‌قایێ ئازاد ژی ل سه‌رده‌مێ شاهنشاهی نه‌بوو، تنێ د سالا ژیێ كۆمارێ كوردستانێ (22ك2 – 17ك1 1946) ئه‌و سه‌قایه هه‌بوو، ڤێ په‌رتووكێ ل سه‌ر به‌رپه‌رێن رۆژناما (كوردستان) ئۆرگانێ حزبا دیموكراتا كوردستانا ئیرانێ جهێ خوه‌گرت و ژ هژمار 39ێ رۆژا 24 نیسانا 1946ێڤه ل ژێر ناڤێ (به‌سه‌رهاتی ئاگری) ژ وه‌رگێرانا سه‌ید محه‌مه‌دێ حه‌میدی د 25 خه‌له‌كاندا هاتیه‌به‌لاڤكرن. نڤیسكارێ ئیرانێ كاوه به‌یات هه‌مان ئه‌ڤ خه‌له‌كێن (كوهستان) یێن (وقایع ێرارات) كۆمكرینه و سالا 1999ێ ل ته‌هرانێ چاپكرییه، نڤیسكار وریا قانع ئه‌ڤ په‌رتووكه ل ژێر ناڤێ (بیره‌وه‌ریه‌كانی ئیحسان نوری پاشا) وه‌رگێرایه سه‌ر زمانێ كوردی و سالا 2000ێ چاپكرییه، نڤیسكار عه‌بدوولسه‌تار قاسم كه‌لهور ژ كوردی وه‌رگێرایه عه‌ره‌بی و ب ناڤێ (مژكرات احسان نوری پاشا) ل سالا 2008چاپكریه.
– په‌رتووكا تاریخ ریشه‌ء نژاد كرد:
د هژمارێن (60- 84) د رۆژناما (كوهستان)دا هاتییه‌به‌لاڤكرن. ئه‌ڤ په‌رتووكه كو تایبه‌ته ب دیرۆكا كه‌ڤنا كوردستانێ و دوووری سه‌روبه‌رێ سیاسیێ وی چاخی بوو، شیانێن به‌لاڤبوونا وێ ل سه‌رده‌مێ ده‌سته‌لاتدارییا شاهنشاهی پتر بوون. هه‌موو په‌رتووك ل سالا 1954ێ ژ ئالیێ (انجمن ایرانشناسی كردی- مادی) ل چاپخانا سپهر ل تارانێ هاتیه‌چاپكرن. هه‌مان په‌رتووك ژ ئالیێ (ع. مفتی زاده) هاتیه‌وه‌رگێران بۆ سه‌ر زمانێ كوردی و د 108 خه‌له‌كاندا د رۆژناما (كوردستان) یا تارانێ دا هاتیه به‌لاڤكرن. ئه‌ڤ رۆژنامه‌یه ژ (6 ئادارا 1959- 2 ئادارا 1962)ێ ل تارانێ دهاته‌به‌لاڤكرن. نڤیسكار (ووریا قانع) هه‌مان په‌رتووك ژ فارسی وه‌رگێرایه سه‌ر زمانێ كوردی و ل سالا 2002ێ ل هه‌ولێرێ هاتیه‌چاپكرن. هه‌روه‌سان نڤیسكار و وه‌رگێر (حه‌مه كه‌ریم عارف) هه‌مان په‌رتووك ژ فارسی وه‌رگێرایه كوردی ب ناڤێ (مێژووی ڕه‌گ و ره‌چه‌ڵه‌كی كورد) و دگه‌ل پێشه‌كییه‌كی هه‌تا نها سێ جاران هاتییه‌چاپكرن، هه‌مان وه‌رگێرانا ووریا قانعی ژ ئالیێ (عه‌بدوولستار قاسم كه‌لهور)ڤه هاتیه‌وه‌رگێران بۆ عه‌ره‌بی و ل سالا 2008ێ هاتیه‌چاپكرن.
سه‌رهلدانا ئاگری:
ئه‌ڤ په‌رتووكه ل ده‌سپێكا سالێن حه‌فتییان د بنیاتدا ب كوردی هاتیه نڤیسن، پشتی مرنا وی ب رێكا هه‌ڤژینا وی گه‌هشتیه نڤیسكار پێ ره‌ش ل ئینستوتا كوردی یا پاریس، د هژمارێن 2- 8 سالا 1984- 1990 كۆڤارا (هێڤی) یا پاریس ب تیپێن لاتینی هاتییه چاپكرن، پاشتر هاتیه وه‌رگێران بۆ زمانێ فره‌نسی و ل سالا 1986 هاتیه چاپكرن، وه‌رگێرانا عه‌ره‌بی ژ ئالیێ (سه‌لاح به‌رواری) ب ناڤێ (انتفاچه اكری) ل سالا 1990 ل بێروتێ هاتیه چاپكرن، چاپا وێ یا كوردی كرمانجیا ژێری ب وه‌رگێرانا ئه‌رسه‌لان باییز ل سالا 1994 هاتییه چاپكرن، هه‌مان ده‌قێ لاتینی ژ ئالیێ كۆڤارا (دیرۆك)ڤه هاتییه‌ڤه‌گوهاستن بۆ تیپێن عه‌ره‌بی و د هژمارا (7) زڤستانا 2015ێدا به‌لاڤكرییه. هه‌ژیه بێژین نڤیسكار پێ ره‌ش د كورته پێشه‌كییا بۆ به‌لاڤكرنا ڤێ په‌رتووكێ د كۆڤارا (هێڤی) دا دبێژیت ئیحسان نوری دوو په‌رتووك (سه‌رهلدانا ئاگری) و (ژیانا من) هه‌نه كتێبا داوین ته‌نێ ب كوردی نڤیسییه به‌لێ یا پێشین ب فارسی و كورمانجی و سۆرانی ئانیه قه‌له‌مێ. به‌لێ ئاماژه پێ نه‌كریه ئایا (ژیانا من) هه‌مان په‌رتووكه یا د ده‌مێ خوه‌دا ل رۆژناما (كوهستان) یا فارسی هاتیه به‌لاڤكرن و پاشتر هاتیه وه‌رگێران بۆ كوردی. ل ڤێرێ پرسیاره‌ك دیتر دهێته پێش گه‌لۆ ئه‌ڤا د كۆڤارا (هێڤی) دا هاتیه به‌لاڤكرن دبنیاتدا ب ناڤێ سه‌رهلدانا ئاگری یان ناڤه‌كێ دیتر هاتیه نڤیسین.. ؟، ژ به‌ركو نڤیسكار (ره‌حیم اشنویی محمود زاده) كه‌سێ نێزیكێ ئیحسان نوری و مالباتا وی و خودانێ په‌رتووكا (ژنرال احسان نوری) ب فارسی ئاماژه ب ده‌ستخه‌ته‌كێ ئیحسان نوری دكه‌ت كو ب تیپێن لاتینی ب ناڤێ (سه‌ربهۆرا ژیانا من) هاتیه نڤیسین. ئایا ئه‌ڤ (سه‌ربهۆرا ژیانا من) هه‌مان (ژیانا من)ه یا پێ ره‌شی ئاماژه پێكری یان هه‌مان (وقایع ارارات) یا دده‌مێ خوه‌دا ب فارسی هاتیه به‌لاڤكرن و پاشتر هاتیه وه‌رگێران بۆ كوردی و عه‌ره‌بی.
ئه‌ڤ پرسیاره پێدڤی ب به‌رسڤێنه و پتر ژ هه‌ركه‌سه‌كێ دی نڤیسكار پێ ره‌ش دكاریت به‌رسڤا ڤان پرسیاران بده‌ت، ژبه‌ركو ده‌ستنڤیسێن ئیحسان نوری و بیره‌وه‌ریێن هه‌ڤژینا وی یاشار خانمێ ب ناڤێ (خاگرات) كه‌تینه ده‌ست وی.
ل ڤێرێ پێویسته بێژم د به‌راوردكرنا هه‌ردوو كتێبێن به‌رده‌ستێ مه (سه‌رهلدانا ئاگری) یا د كۆڤارا (هێڤی) دا هاتیه به‌لاڤكرن و وه‌رگێرانا وێ یا عه‌ره‌بی(انتفاچه اكری) و (بیره‌وه‌ریه‌كانی ئیحسان نوری) كو ژ چاپا فارسی یا (وقایع ارارات) هاتیه‌وه‌رگێران و پاشتر بۆ عه‌ره‌بی ب ناڤێ (مژكرات احسان نوری) هاتیه وه‌رگێران، ئه‌م دكارین بێژین هه‌ردوو یه‌ك كتێبن هه‌ریه‌ك د ده‌مه‌كیدا و د كاودانه‌كیدا یه‌ك ب كوردی و یا دی ب فارسی هاتینه نڤیسین ل دوووڤ كاودانی گورانكاری كه‌تینه ناڤه‌رۆكی و ناڤی و ڤێ چه‌ندێ ژی ب هزرا من په‌یوه‌ندیه‌كا راسته‌وخوه ب كاودانێ وی چاخی یێ ئیحسان نوری پاشای ڤه هه‌یه.
د ئه‌نجامدا ئه‌م دكارین بێژین:
– ئیحسان نوری خوه‌دیێ چوار په‌رتووكانه، یا به‌راهیێ ل به‌غدا نڤیسییه و سێ دیتر ل ئیرانێ نڤیسینه، زێده‌باری چه‌ند كارێن جودا، به‌رهه‌مێن خوه ب توركییا ئوسمانی و فارسی و كوردی نڤیسینه.
– ئیحسان نوری یه‌كه‌مین سه‌ركردێ كورده وی ب خوه بیرهاتنێن خوه و شۆرشا وی سه‌ركردایه‌تییا وێ كری نڤیسینه، هوسان چه‌ندین به‌رپه‌رێن گرنگ ژ وێ شۆرشێ ژ به‌رزه‌بوونێ رزگاركرینه، به‌لێ پێدڤییه بێژین: ژ به‌ر هه‌ر ئه‌گه‌ره‌كی بیت زۆر ب كورتی ئاماژه ب سه‌ربۆر و ژیانا خوه د ناڤبه‌را 1892- 1927ێ كرییه و ب هیچ ره‌نگه‌كی خوه نێزیكی 46 سالێن ژیانا خوه‌یا په‌نابه‌ریێ ل ئیرانێ نه‌كرییه.
– ل داویێ ژی ئه‌ز دكارم بێژم ئالیێن ئه‌كادیمی و ره‌وشه‌نبیری و زانستیێن كوردان هند خه‌م ژ ئیحسان نوری پاشای و شۆرشا ئاگری نه‌خوارییه، مافێ وی و شۆرشا ئاگری نه‌دایێ ئه‌ڤه ژی ڤالاهییه‌كێ د دیرۆكا هه‌ڤچه‌رخا كورداندا دروستدكه‌ت و یا فه‌ر و پێدڤییه ژ نها پاش كورد وێ گرنگیێ بده‌نه ئیحسان نوری پاشای یا دده‌نه هه‌موو مه‌زن و سه‌ركرده‌یێن خوه‌یێن دیرۆكی.
نيشاندان
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com