ل 31 چریا ئێكێ 1918ێ شه‌رى جیهانیێ ئێكێ د ناڤبه‌را ده‌وله‌تا ئوسمانى و هێزێن هه‌ڤپه‌یماندا ب داویهات، وى ده‌مى هێزێن له‌شكرێ ئینگلیزى ده‌ست ب سه‌ر پرانییا عیراقا نها دا گرتبوو ل سه‌ر سنوورێن ژێریێن باشوورێ كوردستانێ (ویلایه‌تا مووسل)ێ بوون، ب داویهاتنا مه‌ها چریا دووێ بێ شه‌ر ده‌ست ب سه‌ر سه‌رانسه‌رى باشوورێ كوردستانێدا گرت. ل ڤێرێ قوناغه‌كا نوو د ژیانا خه‌لكێ ڤى وه‌لاتیدا ده‌سپێكر، هه‌روه‌ك پلان بۆ هاتینه‌دارێتن باشوورێ كوردستانێ دانه‌ ل گه‌ل وێ ده‌وله‌تێ یا وان ل به‌ر بوو ب ناڤێ عیراق دامه‌زرینن، ل ته‌باخا 1921ێ حكومه‌تا شاهییا عیراقێ راگه‌هاندن، هه‌تا داوییا 1925ێ به‌رهه‌لستكارییا كوردان بۆ ژێرده‌ستییا حوكمه‌تا نوو بێ ده‌نگكرن، د ئه‌نجامێ چه‌ند پێكهاتنه‌كێن هه‌رێمى و ناڤده‌وله‌تیدا و بێى به‌رچاڤوه‌رگرتنا بۆچوونا پرانییا خه‌لكێ ڤان ده‌ڤه‌ران ب ره‌نگه‌كێ فه‌رمى و ب بریاره‌كا كۆمه‌لا ملله‌تان (عصبه‌ الامم) باشوورێ كوردستانێ دانه‌ د گه‌ل ده‌وله‌تا عیراقێ.

ئه‌ڤه‌ 99 سالا ب سه‌ر ڤێ كاره‌ساتێ را بۆرین، من ب كاره‌سات ناڤكر، چنكو ژ وێ سالێ و هه‌تا نها ڤى وه‌لاتى ب هه‌موو پێكهاتێن خۆڤه‌ چار سالێن ته‌نا بێى شه‌ر و هێرشێن حوكمدارێن به‌غدا بۆ سه‌ركوردستانێ و بزاڤێن قركرنا خه‌لكێ وێ و گۆهارتنا رووخسارێ وێ یێ نه‌ته‌وه‌یى ب خۆڤه‌ نه‌دیتینه‌. چ كاره‌ساته‌ك ژ ڤێ كاره‌ساتێ مه‌زنتره‌ ب درێژییا سه‌د سالان خه‌لكه‌ك ل به‌ر گه‌فێن ژناڤبرنێ بژیت…؟ د ڤان 99 سالاندا ب سه‌دان هزار ژ ڤى خه‌لكى هاتینه‌قركرن و روخسارێ نه‌ته‌وه‌یێ ب هزاران كیلۆمه‌ترێن چارگوشه‌ ژ خاكێ وى هاتیه‌ گوهارتن و خه‌لكه‌ك بیانى ل شوونا خه‌لكێ وى یێ ره‌سه‌ن هاتینه‌ئاكنجیكرن.
یا مه‌دڤێت ل ڤێرێ به‌رچاڤكه‌ین د ڤان 99 سالاندا چ ل ژێر فشارا ناڤده‌وله‌تى بیت، تایبه‌ت فشارا ده‌وله‌تا بریتانیا كو د بنیاتدا وێ ده‌وله‌تا نوویا عیراقى بۆ مه‌ره‌مێن تایبه‌تێن خوه‌ دامه‌زراندبوو، چ ل ژێر فشارا بزاڤ و شۆرشێن خه‌لكێ باشوورێ كوردستانێ بیت د هه‌ردو قوناغێن ده‌سته‌لاتدارییا شاهى و كۆمارى حكومه‌تا عیراقێ چه‌ند بریار ل دۆر هنده‌ك مافێن خه‌لكێ كوردستانێ داینه‌ و چه‌ند پێكهاتن د گه‌ل بزاڤا رزگاریخوازا خه‌لكێ كوردستانێ كرینه‌ و د ڤان هه‌موو بزاڤاندا په‌یمان دایه‌ و خۆ پێگیركرییه‌ ب دانا چه‌ندین مافێن خه‌لكێ كوردستانێ، ژ وانا: به‌یانناما مه‌ندوبێ سامى سێر پێرسى كوك یا 16گولانا 1921 ده‌مێ داخواز ژ جڤاتا وه‌زیرێن عیراقێ یا به‌روه‌خت كرى هنده‌ك پێرابوونان بگریته‌ به‌ر بۆ برێڤه‌برنا باشوورێ كوردستانى، به‌یانناما هه‌ڤپشكا ناڤبه‌را بریتانیا و عیراقێ یا 24 كانوونا یه‌كه‌م 1922كو مافێ دامه‌زراندنا ده‌وله‌ته‌كا سه‌ربه‌خوه‌ د چارچووڤێ سنوورێ عیراقێدا دایه‌ كوردان، هه‌روه‌سان بریارا حوكمه‌تا عیراقێ كو پێگیریا خوه‌ ب هنده‌ك مافێن گه‌لێ كورد دیاركرى د هه‌مان سالێدا، هه‌تا دگه‌هیته‌ ئه‌و مافێن كۆما ملله‌تان ل 8كانوونا یه‌كه‌م 1925 بۆ كوردان بریار ل سه‌رداى ده‌مێ راپۆرتا كۆموسیۆنا تایبه‌ت ب ویلایه‌تا مووسلێ په‌سه‌ندكرى و ویلایه‌تا مووسل دایه‌ دگه‌ل عیراقێ، هه‌روه‌سا قانوونا زمانێن ناڤخوه‌یى هژمار 74 سالا 1931ێ. سه‌رده‌مێ كۆمارى ژى ئه‌و مافێن ده‌ستوورێ عیراقێ یێ 27ێ تیرمه‌ها 1958ێ داینه‌ خه‌لكێ كوردستانێ، دووڤرا ژى پێكهاتنێن د ناڤبه‌را سه‌ركردایه‌تییا شۆرشا ئه‌یلوولێ و حوكمتێن به‌غدا دا هاتینه‌كرن وه‌ك پێكهاتنا 29 حزیرانا 1966 و 11 ئادارا 1970ێ و دوا جار ژى ئه‌و مافێن ده‌ستوورێ عیراقێ یى سالا 2005ێ په‌سه‌ند كرین. ڤان هه‌موو بریار و قانوون و پێكهاتنان گه‌له‌ك مافێن خه‌لكێ ب فه‌رمى په‌ژراندینه‌ و ئه‌گه‌ر ب دروستى هاتبانه‌ بجهئینان سه‌روبه‌ر د ڤان 99 سالاندا ل كوردستانێ ب تایبه‌ت و عیراقێ ب گشتى دا سه‌روبه‌ره‌ك دیتر بیت و هه‌موو كاره‌ساتێن ب سه‌رێ مه‌ هه‌موویان ئه‌نجامێ نه‌ پێگیریكرنا حوكمه‌تا عیراقى یه‌ ب ڤان مافان.
نها پرسیار ئه‌وه‌ چما ئه‌ڤ هه‌موو بریار و قانوون و پێكهاتنه‌ نه‌هاتنه‌ ب جهئینان و ژ ئه‌نجامێ بجه نه‌ئینانا وان چ بوو..؟ د به‌رسڤا پرسیارا داویێدا دێ بێژین ئه‌و كاره‌سات و قوربانى و مالوێرانیێن ب سه‌رى كوردستانێ و عیراقى هاتین ل به‌رچاڤن، د به‌رسڤا پرسیارا بۆچى نه‌هاتنه‌ بجهئینان دا دێ بێژین و دیرۆكا ڤان سالان ژى پشته‌ڤانیێ ل وێ چه‌ندێ دكه‌ت كو ئه‌ڤ بریار قانوون و پێكهاتنه‌ نه‌ بریارێن ملله‌تى ب خوه‌بوونه‌، نه‌ بریارێن كوردستانییان ب خوه‌بوونه‌، به‌لكى بریارێن ده‌سته‌لاتى یان ژى پێكهاتنا ناڤبه‌را ده‌سته‌لاتى و سه‌ركردایه‌تیا كوردستانێ بوونه‌، ده‌سته‌لاتى ژ بۆ مه‌ره‌مه‌ك سیاسى، رازیكرنا ئالییه‌ك ناڤنه‌ته‌وه‌یى، خوشكرنا به‌رپێن خوه‌ یان ل ژێر فشارا بزاڤا نه‌ته‌وه‌ییا كوردى ئه‌ڤ بریار و قانوونه‌ راگه‌هاندینه‌ و ئه‌ڤ پێكهاتنه‌ مووركرینه‌، هه‌رده‌مێ ئه‌ڤ فاكته‌ره‌ نه‌ماین و ده‌سته‌لاتى جهێ پى خوه‌ دیتى و هه‌ڤركێن وێ نه‌ماینه‌ ل مه‌یدانێ، حاشاییى ل ڤان هه‌موو بریار و قانوون و پێكهاتنان كریه‌.
د ئه‌نجامدا پێدڤیه‌ ل شوونگره‌كى بگه‌رین بۆ بریار و قانوون و پێكهاتنێن ده‌سته‌لاتى، یێن نه‌ تنێ نه‌هاتینه‌ بجهئینان و مه‌ره‌م پێ كوشتنا ده‌مى و مژوولكرنا خه‌لكى بوونه‌، به‌لكى كاره‌ساتێن مه‌زن دووڤ خۆرا ئیناینه‌، ئه‌و شوونگره‌ ژى بریارا خه‌لكێ ب خوه‌ یه‌، ئه‌و بریارا خه‌لكێ وه‌لاتى ب خوه‌ دده‌ت، ژ هه‌موو بریار و قانوون و پێكهاتنان مه‌زنتر و شه‌رعیترن و پتر ژى دێ هێنه‌ جێبه‌جێكرن، ئه‌و بریارا خه‌لكێ وه‌لاتى دده‌ت هه‌ر ئه‌و خه‌لكه‌ ب خوه‌ ژى دێ بیته‌ خودانێ وێ بریارى و دێ به‌رگریێ ژێ كه‌ت. ل ڤێرێ دێ گه‌هینه‌ وێ راستیێ بریارا سه‌ركردایه‌تیا سیاسیا كوردستانى ل سه‌ر ئه‌نجامدانا گشتپرسیێ (ریفراندۆمێ) ل 25 ئه‌یلوولا بهێت، دێ یه‌كه‌مین جار بیت خه‌لك بریارێ ل سه‌ر پاشه‌رۆژا خوه‌، مافێن خوه‌یێن نه‌ته‌وه‌یى و نیشتمانى بده‌ت، یه‌كه‌مین جاره‌ خه‌لكێ باشوورى كوردستانێ دبنه‌ خودان بریار، ئه‌ڤ بریاره‌ ژى كو دێ خه‌لك ل 25ێ ئه‌یلوولێ ده‌ت ژ هه‌موو بریار و قانوون و پێكهاتنێن هه‌ر حوكمه‌ته‌كێ مه‌زنتر و شه‌رعیتره‌، نه‌ كه‌سێ (خوه‌یى و بیانى) ماف هه‌یه‌ تانه‌یێ ل ڤێ بریارى بده‌ت، نه‌ كه‌سێ ماف هه‌یه‌ تیتانان ژێ بینته‌ده‌ر یان رێگریێ ل ئه‌نجامدانا وێ بكه‌ت، گره‌نتیا بجهئینانا ڤێ بریارێ ژ هه‌موو گره‌نتییان مه‌زنتره‌، چنكو خه‌لك ب خۆ خودان بریاره‌ و گره‌نتیێ وێ یه‌. ل داویێ ژى دێ بێژم 25 ئه‌یلوولا بهێت ئه‌و رۆژه‌ یا خه‌لكێ باشوورێ كوردستانێ ئه‌و بریارێ ل سه‌ر پاشه‌رۆژا خوه‌ دده‌ت، خودێ نه‌كه‌ت ئه‌گه‌ر كه‌سه‌ك یان چه‌ند كه‌سه‌ك خۆ ژ پشكداریێ د ڤێ بریارێدا بده‌نه‌ پاش ئه‌ڤه‌ خوه‌ ژ خه‌لكێ ڤى وه‌لاتى دا پاش، ئه‌ڤه‌ ژى مه‌زنترین تاوانه‌ به‌رامبه‌رى وه‌لات و خه‌لكێ وه‌لاتێ خوه‌ دكه‌ت و تنێ ئه‌و ب خۆ به‌رپرسه‌ ژ ڤێ تاوانێ نه‌ ئه‌وێن ب گوهاندا خواندى و ئه‌و خاپاندى.

ل رۆژا (15گولانێ) بیرهاتنا ده‌رچوونا یه‌كه‌مین كۆڤارا كوردى ب تیپێن لاتینى ب ناڤێ كۆڤارا هاوار (HAWAR) ب سه‌رمه‌دا د بووریت، به‌رى 85 سالان ل 15 گولانێ یه‌كه‌مین كۆڤارا كوردى ب تیپێن لاتینى ژ ئالیێ میرێ ره‌وشه‌نبیر و وه‌لاتپارێز میر جه‌لاده‌ت به‌درخان ل باژێرێ شامێ هاته‌به‌لاڤكرن. ڤێ كۆڤارێ و ڤێ رۆژێ د دیرۆكا بزاڤا نه‌ته‌وه‌یى و ره‌وشه‌نبیریا كوردی دا چه‌ندین تایبه‌تمه‌ندى هه‌نه‌، لێ یا هه‌رى گرنگ په‌یوه‌ندى ب مژارا مه‌ ڤه‌ هه‌ى كو (رۆژا زمانێ كوردى) یه‌، 15 گولانێ ده‌سپێكه‌ك نوو بوو د زمانێ كوردیدا، ئه‌و رۆژه‌ د ده‌مه‌كیدا هات كو پشتى شه‌رێ جیهانیێ ئێكێ و سه‌رژنوو دابه‌شكرنا كوردستانێ ل سه‌ر چار ده‌وله‌تان، ل سه‌رانسه‌رى باكوور و رۆژئاڤا و رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ و ده‌ڤه‌را به‌هدینانا باشوورێ كوردستانێ زمانێ كوردى، چاپكرن ب كوردى، په‌روه‌رده‌ و فێركرن ب ڤى زمانێ قه‌ده‌غه‌ بوون، نه‌ تنێ ئه‌ڤه‌ به‌لكى ئه‌گه‌ر كه‌ڤنه‌ چاپكرى یان پرتووكه‌ك كوردى ب تایبه‌ت ل جهه‌كێ باكوورێ كوردستانێ د ده‌ستێ كه‌سه‌كیدا هاتبا دیتن ئه‌ڤ كه‌سه‌ دا كه‌ڤیته‌ به‌ر بگر و ڤه‌كێش و ڤه‌كۆلینان و سزایێن دژوار، ب كورتى ئه‌م دكارین بێژین ژ ده‌سپێكا سالێن بیستێ ژ سه‌دسالیا چوویى هه‌تا 15 گولانا 1932ێ زمان و ره‌وشه‌نبیریا كوردى د قووناغه‌ك هه‌ره‌ تاریك و به‌له‌نگازدا بوورى و گه‌فێن ژناڤبرن و ژناڤچوونێ ل سه‌ر زمانێ كوردى هه‌بوون، لێ ل رۆژا 15 گولانا 1932ێ ب به‌لاڤبوونا كۆڤارا هاوار (HAWAR) ئه‌ڤ گه‌فه‌ ل سه‌ر زمانێ كوردى به‌ره‌ف نه‌مانێ چوون و ژ وێ رۆژێ و هه‌تا نها زمانێ كوردى یێ د چه‌په‌رێ به‌رخوه‌دانێدا قه‌بێ داگیركه‌ران دخوازیت و نها زمانێ میر جه‌لاده‌تى كۆڤارا هاوار (HAWAR) پێ به‌لاڤه‌كرى و تیپێن لاتینى یێن میر جه‌لاده‌تى هاوار (HAWAR) پێ به‌لاڤه‌كرى یێن دبنه‌ زمان و تیپێن فه‌رمیێن پرانییا كوردستانێ و ئه‌و ده‌ڤه‌رێن ل شوونا ڤان تیپان تیپێن عه‌ره‌بى ژى بكاردئینن یێ گرنگییه‌ك تایبه‌ت دده‌نه‌ تیپێن لاتینى یێن میر جه‌لاده‌تى. نها دێ هێمه‌ سه‌ر مژارا خوه‌ و پێشنیازا خوه‌ به‌رچاڤكه‌م، ژ سالا 2006ێڤه‌ ل ناڤه‌ندێن ره‌وشه‌نبیرى و زمانڤانیێن كوردى ل باكوورێ كوردستانێ و وه‌لاتێ تركیا رۆژا 15 گولانێ وه‌ك رۆژا زمانێ كوردى هاتییه‌ ده‌سنیشانكرن، سال ل دووڤ سالێ ڤه‌ژاندنا ڤێ رۆژێ ژ باكوورێ كوردستانێ و تركیا به‌ره‌ف ناڤه‌ندێن ره‌وشه‌نبیریێن كوردى ل ئه‌ورۆپا و پارچێن دى یێن كوردستانێ به‌لاڤبوویه‌ و ل هه‌ر جهه‌كى ل دووڤ سه‌روبه‌ر و شیانێن وى جهى ب ره‌نگه‌كى ئه‌ڤ رۆژه‌ دهێته‌ساخكرن و هنده‌ك چالاكیێن په‌یوه‌ندى ب زمانێ كوردى ڤه‌ هه‌ى دهێنه‌ئه‌نجامدان، لێ ل باشوورێ كوردستانێ گه‌له‌ك ب كێمى ئه‌و ژى ل سنوورێ ده‌ڤه‌را به‌هدینان ره‌نگه‌ گرنگییه‌ك ب ڤێ رۆژێ هاتییه‌دان. له‌وما ژ به‌ر گرنگییا ڤێ رۆژێ و تایبه‌تمه‌ندییا وى ل گه‌ل پارێزگه‌ها دهۆكێ ئه‌ز پێشنیاز دكه‌م هه‌موو ده‌زگه‌ه و سازیێن په‌روه‌رده‌ و فێركرن و ره‌وشه‌نبیرى و زمانڤانى ژ زانكۆ و رێڤه‌به‌ریێن په‌روه‌ردێ و رێڤه‌به‌ریا ره‌وشه‌نبیرى و ئێكه‌تیا نڤیسه‌ران و سازیێن راگه‌هاندنێ و هه‌موو سازیێن دى یێن په‌یوه‌ندیدار ل پارێزگه‌هێ ژ ئه‌ڤرۆكه‌ ڤه‌ كار بۆ ڤه‌ژاندنا ڤێ رۆژێ ب ره‌نگه‌كێ وه‌سان بكه‌ن كو ل ئاستێ مه‌زناتى و گرنگییا ڤێ رۆژى ئانكو (رۆژا زمانێ كوردى) بیت، چه‌ندین مژار هه‌نه‌ گرنگه‌ د ڤێ رۆژێدا ڤه‌كۆلین ل سه‌ر بێنه‌كرن وه‌ك: سه‌روبه‌رێ خواندنا كوردى ل هه‌رێمێ، ئه‌و گرێك و ئاسته‌نگێن دكه‌ڤنه‌ به‌ر خواندنا كوردى، ب ئینگلیزیكرنا هنده‌ك وانه‌یان ل قووناغێن بنه‌ره‌تى، مژارا زمانێ كوردى و قووناغا شه‌شێ ئاماده‌یى، سه‌روبه‌رێ تیپێن لاتینى یێن كوردى ل باشوورێ كوردستانێ هندى په‌یوه‌ندى ب سنوورێ پارێزگه‌ها دهۆكێ ڤه‌ هه‌ى: ئه‌زموونا بكرمانجیكرنا به‌رنامێن خواندنێ، رێنڤیس و دیالێكتا ئه‌ڤ به‌رنامه‌ پێ هاتینه‌چاپكرن، كاركرن بۆ ستانداردكرنا كرمانجى، وه‌رگێرانا پرتووكێن خواندنێ بۆ كرمانجى و ئاستێ وه‌رگێرانى و چه‌ندین مژارێن دیتر. داكو بابه‌ت درێژ نه‌بیت و د سنوورێ پێشنیازه‌كا كورتدا بیت كه‌سێن په‌یوه‌ندیدار و بریار بده‌ست زوو بخوینن و بریارێ ل سه‌ر بده‌ن و كار بۆ بكه‌ن، دێ پێشنیازا خوه‌ دوباره‌كه‌مه‌ڤه‌ و بێژم: هوون هه‌مى وه‌رن پێكڤه‌ رۆژا زمانێ كوردى ل سه‌رانسه‌رى پارێزگه‌ها دهۆكێ ساخكه‌ینه‌ڤه‌ و ئه‌ركێ خوه‌ به‌رامبه‌رى زمانێ خوه‌ ئه‌نجام بده‌ین و ب وێ هیڤیێ ل پارێزگه‌هێن دى یێن باشوورێ كوردستانێ ژى گرنگى ب ڤێ رۆژێ بێته‌دان و ل داویێ دبێژم سه‌رفرازییه‌ ئه‌گه‌ر ده‌سپێكا گرنگیدانه‌كا مه‌زن ب ڤێ رۆژێ ژ دهۆكێ ده‌سپێبكه‌ت، یا مه‌ پێشنیازه‌ و هنده‌ ژ مه‌ دهێت.

پرسیاره‌ك دهێته‌كرن كه‌نگى رۆژنامه‌ڤانیێ ل ده‌ڤه‌را به‌هدینان ده‌سپێكریه‌…؟ دبیت پرسیار بێته‌ كرن چما پشتى هه‌موو پارێزگه‌هێن باشوورێ كوردستانێ و گه‌له‌ك پارێزگه‌هێن عیراقێ رۆژنامه‌ڤانى گه‌هشتیه‌ پارێزگه‌ها دهۆكێ…؟ هه‌ردو پرسیار د جهێ خوه‌دانه‌ و به‌رسڤا وان ژى پێدڤى ڤه‌كۆلینه‌ك زانستى و دوور و درێژه‌، د ڤێ ده‌لڤێدا ب كورتى دێ بێژین یه‌كه‌مین رۆژنامه‌یا عیراقى (الزورا‌و) ل پێنجى حزیرانا 1869 هاتیه‌ به‌لاڤكرن، نێزیكترین پارێزگه‌ها عیراقێ بۆ دهۆكێ مووسله‌ كو هه‌تا سالا 1969 به‌هدینان پشكه‌ك بوو ژ ڤێ پارێزگه‌هێ، یه‌كه‌مین رۆژنامه‌یا وێ ب ناڤێ (الموصل) ل 25 حزیرانا 1885 هاتییه‌ به‌لاڤكرن. یه‌كه‌مین رۆژنامه‌یا كوردى ل باشوورێ كوردستانێ رۆژناما (پێشكه‌وتن)ا سلێمانیێ یه‌ ل هه‌شتى چریا دووێ 1919 هاتیه‌ به‌لاڤكرن، نێزیكترین پارێزگه‌ها باشوورێ كوردستانێ بۆ دهۆكێ هه‌ولێره‌ یه‌كه‌مین كۆڤار ل سنوورێ پارێزگه‌هێ ده‌ركه‌تى كۆڤارا (زاركرمانجى) یا سالا 1926 ێیه‌، پشتى ڤان مێژووان ب ده‌هان سالان رۆژنامه‌ڤانى ل به‌هدینان (پارێزگه‌ها دهۆكێ) په‌یدانه‌بوویه‌.
ده‌رباره‌ى ئه‌گه‌رێن ڤێ چه‌ندێ ئه‌م دبێژین: رۆژنامه‌ڤانى ئێك ژ گرنگترین ستوونێن شارستانیا هه‌ڤچه‌رخه‌، هۆنه‌ره‌كه‌ ب هۆكارێن باژێرڤانیێ ڤه‌ هاتیه‌ گرێدان، ژ ڤێ گۆتنێ دیاردبیت رۆژنامه‌ڤانى به‌رهه‌مێ شارستانیێ و باژێرانه‌، ل باژێران ژى به‌رهه‌مێ حوكمداریا سه‌ربه‌خوه‌ ئانكو ده‌وله‌تێ و شیانێن ئابوورى و ته‌كنیكى یه‌، ب درێژییا دیرۆكا رۆژنامه‌ڤانیێ ئه‌ڤ چه‌نده‌ ل ده‌ڤه‌را به‌هدینان نه‌بوویه‌، نه‌ باژێر هه‌بوونه‌، نه‌ژى شارستانیه‌ت، ل هه‌ر جهه‌كى ئه‌ڤ دووه‌ هه‌بوون، ل وى جهى خواندنگه‌ه و خواندنا بلند و ته‌خا ره‌وشه‌نبیر و هزرڤان خوه‌دى شیان و شیانێن ئابوورى و ته‌كنیكى لێ هه‌نه‌، ب بوونا خالێن چوویى دێ پێدڤى ب ده‌سته‌لاته‌كێ خوه‌یى و ئازادیێ بى، ئه‌ڤه‌ رێخوشكه‌رن به‌رامبه‌رى په‌یدابوونا رۆژنامه‌ڤانیێ و هه‌موو ئه‌ڤێن چوویى ژى هه‌تا ده‌سپێكا سالێن هه‌فتییان ل سنوورێ پارێزگه‌ها دهۆكێ یا نها نه‌بوون.
باژێرێن مه‌ یێن نها گوندێن مه‌زن بوون، سالا 1923 ژمارا خه‌لكێ دهۆكێ تنێ 2700كه‌س بوو، ل سالا 1965 ـ 8603 كه‌س بوو ئانكو هێشتا گونده‌كێ مه‌زن بوو و ل سالا 1977 گه‌هشتیه‌ 36512 كه‌سان ئانكو د ڤێ سالێدا دهۆك باژێره‌كێ بچووك بوویه‌. سه‌روبه‌رێ باژێركێن دى یێن ده‌ڤه‌رێ ژ دهۆكێ باشتر نه‌بوویه‌. د سه‌روبه‌ره‌كێ هوساندا نه‌ ژێرخانه‌كا ره‌وشه‌نبیرى و ئابوورى و نه‌ ژى شیانین ته‌كنیكى هه‌بوونه‌، ژ ئالیێ ره‌وشه‌نبیریڤه‌ ل سالا 1945 ـ 1946 یه‌كه‌مین خواندنگه‌ها ناڤنجى ل دهۆكێ هاتیه‌ڤه‌كرن، بێ گومان د ڤى سه‌روبه‌ری دا ته‌خا ره‌وشه‌نبیر و هزرڤان ل ده‌ڤه‌رێ یا كێم بوویه‌، ئه‌و كتا كێم ژى نه‌شیاینه‌ ل ده‌ڤه‌رێ كاره‌كێ رۆژنامه‌ڤانى ئه‌نجامبده‌ن، له‌وما ژى دێ بینین كه‌سانێن خوانده‌ڤا و ره‌وشه‌نبیرێن ده‌ڤه‌رێ به‌رێ وان كه‌تیه‌ جهێن دیترێن عیراقێ و شیانێن وان ل وان جهان دیاربوونه‌.
د گه‌ل ڤێ چه‌ندێ خه‌لكێ ره‌نگه‌ ئاشنابوونه‌ك د گه‌ل رۆژنامه‌ڤانیێ هه‌بوویه‌، ژێده‌ر دیاردكه‌ن رۆژناما (الموصل) ل سالێن 1903 ـ 1905 گه‌هشتیه‌ ده‌ڤه‌رێ و ئابۆنه‌یێن وێ هاتینه‌كۆمكرن. پاشتر كه‌سه‌كى عه‌شیره‌تا رێكانى یا به‌هدینان ب ناڤێ (ركانى زاده‌: سید محمد عصمت ێه) بابه‌ته‌ك ده‌رباره‌ى گرنگییا زانست و فێربوونى و سه‌روبه‌رێ خواندنگه‌هێن كوردستانێ د ژمارا 9 كانوونا دووێ 1909 رۆژناما (كرد ـ تعاون و ترقى غزتسى) یا سته‌نبۆلێ به‌لاڤكریه‌، پاشتر كه‌سه‌كى ب ناڤێ (زاخۆیى) نڤیسینه‌ك ل ژێر ناڤێ (ژ باژارییانرا) د ژمار 19 رۆژا 9 حزیرانا 1919 كۆڤارا (ژین)ا سته‌نبۆلێ دا به‌لاڤكریه‌.
پشتى شه‌رێ جیهانیێ ئێكێ به‌هدینان كه‌ته‌ د ناڤ سنوورێ لیوا (پارێزگه‌ها) مووسلێ، د وى سه‌رده‌میدا ژى چ هۆكارێن هاریكار مینا بوونا باژێران، سه‌روبه‌رێ ئابوورى و ته‌كنیكى و ره‌وشه‌نبیرى ل ده‌ڤه‌رێ نه‌بوونه‌ كو رێخوشكه‌ربن رۆژنامه‌ڤانى ل ده‌ڤه‌رێ په‌یدا ببیت، به‌لێ ئاشناییا خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ ل گه‌ل رۆژنامه‌ڤانیێ زێده‌تر دبوو، رۆژناما (پێشكه‌وتن) یا سلێمانیێ ل سالا 1922ێ دگه‌هشته‌ ده‌ڤه‌را ئامێدیێ، پشتى ده‌رچوونا كۆڤارا (هاوار) یا شامێ ل 15 گولانا 1932 ئه‌ڤ كۆڤاره‌ ب به‌رفره‌هى دگه‌هشته‌ ده‌ڤه‌رێ و ژمارا پشكدارێن وێ ل ده‌سپێكا سالێن چلان ل سه‌رانسه‌رى لیوا مووسل كو پارێزگه‌ها دهۆكێ یا نها ب خوه‌ڤه‌ دگرت گه‌هشتبوو 99 كه‌سان زێده‌بارى پشكدارێن ده‌رڤه‌ى سنوورێ پارێزگه‌ها مووسلێ، هه‌ر د قوناغا سالێن سیهان ژ سه‌دسالییا بیستێ رۆژناما (ژیان)یا سلێمانیێ و سالێن چلان كۆڤارا (گه‌لاوێژ) یا به‌غدا گه‌هشتینه‌ و هنده‌ك كۆڤار و رۆژنامه‌یێن دى یێن كوردى و عه‌ره‌بى گه‌هشتینه‌ خوانده‌ڤایێن ده‌ڤه‌رێ، ئه‌ڤه‌ ژى هانده‌ر بوویه‌ ره‌وشه‌نبیرێن ده‌ڤه‌رێ خوه‌ بكێشنه‌ د مه‌یدانا رۆژنامه‌ڤانی دا، لێ ئه‌ڤ مه‌یدانه‌ ل ده‌ڤه‌رێ نه‌بوویه‌، له‌وما په‌نا برییه‌ باژێرێن دى ب تایبه‌ت به‌غدا و یه‌كه‌مین كه‌سێ د ڤى واریدا رۆژنامه‌ به‌لاڤكرین رۆژنامه‌ڤان و نڤیسكار محه‌مه‌د بریفكانى بوویه‌، ڤى كورێ دهۆكێ ل 31 ئه‌یلوولا 1948ێ رۆژنامه‌ك ل به‌غدا ب زمانێ عه‌ره‌بى ب ناڤێ (الجبل) به‌لاڤكریه‌، پشتى وێ چه‌ند رۆژنامه‌ و كۆڤارێن دیتر وه‌ك (الایام)، (التقدم- پێشكه‌وتن)، (اخبار الیوم) و (الاخبار ـ ده‌نگوباس) ب كوردى و عه‌ره‌بى به‌لاڤكرینه‌.
داویا سالێن پێنجییان و ده‌سپێكا شێستان ره‌وشه‌نبیرێن ده‌ڤه‌رێ د بزاڤا خوه‌یا رۆژنامه‌ڤانیدا پتر خوه‌ نێزیكى ده‌ڤه‌رێ و به‌لاڤكرنێ ب زمانێ كوردى كر، ئه‌وبوو جه‌رجیس فه‌تحوللاى ب هاریكاریا ئه‌نوه‌ر مایى د ناڤبه‌را 1959- 1960ێ رۆژنامه‌ك عه‌ره‌بى ـ كوردى ب ناڤێ (الحقیقه‌ ـ راستى) ل مووسلێ به‌لاڤكر، كارێ هێژ مه‌زنتر و ته‌بایى ب زمانێ كوردى كۆڤارا (رۆناهى) بوو ئه‌وا د ناڤبه‌را چریا ئێكێ 1960- ته‌باخا 1962 ژ ئالیێ حافز مسته‌فا قازى ڤه‌ ل به‌غدا هاتییه‌به‌لاڤكرن.
هه‌ژییه‌ بێژین هه‌تا ڤێ قووناغێ ژى چو رۆژنامه‌ك یان كۆڤاره‌ك ل سنوورێ پارێزگه‌ها دهۆكێ یا نها نه‌هاته‌ به‌لاڤكرن، ئه‌و ژى ژ نه‌بوونا باژێرێن مه‌زن رێخوشكرنێن شارستانى و ئابوورى و ته‌كنیكى، هه‌رچه‌نده‌ د ڤێ قووناغێدا دو ژمارێن به‌لاڤۆكه‌ك ره‌وشه‌نبیرى ب ناڤێ (الغد) ژ ئالیێ دواناڤنجیا دهۆكى ل سالا 1958ێ و ل سالێن 1963- 1964 چار ژمارێن به‌لاڤۆكه‌ك دى ب ناڤێ (الپقافه‌) ژ ئالیێ خواندنگه‌ها ئاكرێ هاتینه‌به‌لاڤكرن، به‌لێ هه‌ردو ب عه‌ربى بوونه‌ و ل مووسلێ هاتینه‌چاپكرن.
ب ده‌سپێكا شۆرشا كوردستانێ هه‌تا پێكهاتنا 11 ئادارا 1970 ب یه‌كجارى بزاڤا ره‌وشه‌نبیرى و رۆژنامه‌ڤانى ل ده‌ڤه‌رێ نه‌مایه‌، ب پارێزگه‌هكرنا دهۆكێ ل 27 گولانا 1969ێ و پێكهاتنا 11 ئادارا 1970 و ده‌سپێكرنا خواندنا كوردى ل به‌هدینان و دامه‌زراندنا چاپخانه‌كێ ل دهۆكێ ل گولانا 1970ێ و پێگه‌هشتنا ته‌خه‌كا ره‌وشه‌نبیرێن كوردیزان و كوردینڤیس پێنگاڤێن به‌راهیێ بۆ رۆژنامه‌ڤانیا كوردى ل ده‌ڤه‌رێ هاتنه‌ هاڤێتن ژماره‌ك ژ كۆڤارا (چیا) ل سالا 1971ێ و ژماره‌ك ژ كۆڤارا (ره‌وشه‌ن) ل سالا 1972ێ ب كوردى و هه‌فت ژمارێن به‌لاڤۆكا (هیڤى) ب كوردى و عه‌ره‌بى سالا 1973 ل دهۆكێ هاتنه‌به‌لاڤكرن و بوونه‌ به‌رێ بنیاتى بۆ رۆژنامه‌ڤانییا كوردى ل ده‌ڤه‌رێ.
ب ده‌سپێكرنا شه‌رى ل كوردستانێ ل ئادارا 1974ێ و شكه‌ستنا شۆرشا كوردستانێ ل ئادارا 1975ێ سه‌روبه‌رێ ره‌وشه‌نبیرى و رۆژنامه‌ڤانى ل ده‌ڤه‌رێ لاواز و ل بێ ده‌نگیێ دا و به‌رده‌وام بوو هه‌تا ده‌سپێكا سالێن هه‌شتییان، تنێ د سالێن هه‌شتییان تاكه‌ ژماره‌كا كۆڤارا (په‌یڤ) ل سالا 1980 و چار ژمارێن كۆڤارا (ده‌نگێ مه‌) ب كوردى ل دهۆكێ هاتنه‌به‌لاڤكرن، سه‌روبه‌رێ رۆژنامه‌ڤانى ل ده‌ڤه‌رێ د ڤێ سستى و لاوازیێ دا بوو هه‌تا سه‌رهلدانا 1991 شۆرشه‌كا ره‌وشه‌نبیرى ل ده‌ڤه‌رێ ده‌سپێكر، ڤێ شۆرشێ سه‌رهلدانه‌كا رۆژنامه‌ڤانى د گه‌ل خوه‌ ئینا و د ئه‌نجامدا چه‌ندین چاپخانه‌ هاتنه‌دامه‌زراندن و ب ده‌هان رۆژنامه‌ كۆڤارێن رۆژانه‌، هه‌فتییانه‌، مه‌هانه‌ و وه‌رزى د وارێن جودا دا و ب ناڤه‌رۆكێ ده‌وله‌مه‌ند و دیزیانێن نوو و چاپه‌كا پێشكه‌تى هاتنه‌به‌لاڤكرن كو هه‌ژى ڤه‌كۆلینه‌ك به‌رفره‌هتر و دووڤچوون و گرنگیدانه‌ك پترن.

د نڤیسینا خوه‌دا ل ژێر ناڤێ (ئه‌و یه‌كه‌مین پێنگاڤا ب پارێزگه‌هكرنا دهۆكێ بوو) د هژمارا رۆژا 30 كانوونا دووێ یا ڤێ رۆژنامه‌یێدا، مه‌ دیاركر ئه‌و یادداشتا (بیرئانینا) سالا 1911ێ شێخ عه‌بدولسه‌لامێ بارزانى و هژماره‌كا ماقوولێن به‌هدینان ل مالا شێخ نورمحه‌مه‌دێ بریفكى ل دهۆكێ نڤیسى و بۆ ده‌سته‌لاتدارییا بلندا ئوسمانى ل سته‌نبۆلێ بلندكرى و داخوازا چه‌ند مافه‌كێن ره‌وشه‌نبیرى په‌روه‌رده‌یى و كارگێرى بۆ پێنج قه‌زایێن (زێبار، ئاكرێ، دهۆك، ئامێدیێ و زاخۆ) كرى یه‌كه‌مین پێنگاڤا ب پارێزگه‌هكرنا دهۆكێ بوو ل دووڤ سیسته‌م و شێوازه‌كێ دگه‌ل سه‌روبه‌رێ وى سه‌رده‌مى بگونجیت. وه‌ك دیار ئه‌و پێنج قه‌زایه‌ هه‌مان سنوورێ میرگه‌ها به‌هدینان بوون و یاداشتنامێ ڤیایه‌ سه‌روه‌رییا به‌هدینان یا به‌رى حه‌فتێ ساله‌كان ب شێوازه‌كا نوو و سیسته‌مه‌كێ كارگێریێ دیتر بۆ خه‌لكێ وێ بزڤرینته‌ڤه‌. سه‌ره‌راى سه‌رنه‌كه‌تنا شۆرشا شێخ عه‌بدولسه‌لامى و بجهنه‌هاتنا وێ بزاڤێ و ده‌سپێكرنا شه‌رێ جیهانیێ ئێكێ (1914- 1918)ێ و هه‌رفتنا ده‌وله‌تا ئوسمانى و سه‌رژنوو دارشتنه‌ڤا نه‌خشه‌یێ سیاسى و په‌یدابوونا ده‌وله‌تێن نوو ل ژێر سیهوانا ده‌سته‌لاتدارییا له‌شكه‌رییا بریتانى و فره‌نسى ل ده‌ڤه‌رێ و سه‌رژنوو دابه‌شكرن و بێ باهركرنا خه‌لكێ كوردستانێ ژ سه‌ره‌تاییترین مافێن ره‌وا، هزرا دانا تایبه‌تمه‌ندییه‌كێ ب وان پێنج قه‌زایان كو ب قه‌زایێن كوردى یێن لیوا مووسلێ دهاتنه‌ نیاسین یا به‌رده‌وام بوو. پشتى دامه‌زراندنا یه‌كه‌مین ده‌سته‌لاتدارییا خۆجهییا عیراقى ل 25 چریا ئێكێ 1920ێ به‌رى راگه‌هاندنا ده‌سته‌لاتێ شاهاتى (مه‌لكى) ل 21 ته‌باخا 1921ێ ئه‌ڤ ده‌سته‌لاتدارییا نوو روو برووى چه‌ند ئاریشه‌یه‌كان بوو، ئاریشا هه‌ره‌مه‌زن ژى ئاریشا سه‌ر ب كێڤه‌ییا (ته‌به‌عیه‌تا) باشوورێ كوردستانێ بوو، خه‌لكێ كوردستانێ چاڤ ل وێ رۆژێ بوون ئه‌و ژى وه‌ك ملله‌تێن دى یێن ده‌ڤه‌رێ خوه‌دى وه‌لاتێ خۆیێ سه‌ربه‌خۆ بن، هه‌ر هنده‌كان ژ ڤى خه‌لكى ب ره‌نگه‌كێ دووڤ ئاستێ خۆیێ ره‌وشه‌نبیرى و هه‌ستا نه‌ته‌وه‌یى ئه‌ڤ هزره‌ دكر. ل دووڤ به‌ندێن په‌یمانا سیڤه‌ر یا ته‌باخا 1920ێ و چه‌ندین سووز و په‌یمانێن ده‌وله‌تێن هه‌ڤپه‌یمان د سالێن شه‌رێ جیهایێ ئێكێدا داینه‌ ملله‌تێن ژێر ده‌سته‌لاتى ئوسمانى كوردان ژى د ڤیا بگه‌هنه‌ سه‌ربه‌خۆییا خۆ، سه‌رانسه‌رى باشوورێ كوردستانێ كو هێژ ئێكلا نه‌ببوو كا دێ سه‌ربه‌خۆ بیت یان سه‌ر ب تركیا یان سه‌ر ب ده‌وله‌تا نوو دامه‌زراندییا عیراقێ بیت هه‌لویستێ به‌رهه‌لستكارییا ده‌وله‌تا عیراقێ و ده‌سته‌لاتدارییا بریتانى گرتبوو به‌ر. د هه‌مان ده‌مدا كار بۆ سه‌پاندنا ده‌سته‌لاتێ شاهاتى ل عیراقێ دهاته‌كرن، بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ وه‌رگرتنا رازیبوونا خه‌لكێ ویلایه‌تا مووسل كو سه‌رانسه‌رى باشوورێ كوردستانێ ڤه‌دگرت ب گرنگى هاتبوو وه‌رگرتن، له‌وما ژى ده‌سته‌لاتدارییا بریتانى ل عیراقێ دڤیا ب هه‌ر ره‌نگه‌كى بیت كوردان ب هنده‌ك ده‌سكه‌فتان رازیكه‌ت و هنده‌ك مافان بده‌ته‌ خه‌لكێ باشوورێ كوردستانێ دا كو باوه‌رییه‌كێ بۆ وان ب ده‌سته‌لاتدارییا ده‌وله‌تا عیراقێ چێكه‌ت و پشكداریێ د راپرسییا دانانا میر فه‌یسه‌لێ كورێ حسێنى وه‌ك شاهێ عیراقێ بكه‌ن. له‌وما مه‌ندوبێ سامیێ بریتانى ل عیراقێ كو ده‌سته‌لاتدارێ ئێكانه‌یێ عیراقێ بوو ل 6 گولانا 1921ێ د به‌یانه‌كێدا رادگه‌هینیت: ئه‌گه‌ر كورد ب باشتر بزانن بمیننه‌ د هه‌مبێزا حكومه‌تا عیراقێدا ئه‌وێ ئاماده‌یه‌ ڤان چاره‌سه‌رییان وه‌ك پێشنیاز بده‌ته‌ جڤاتا ده‌وله‌تێ: مه‌ندوبێ سامى سێ پێشنیاز بۆ سه‌روبه‌رێ سلێمانیێ، هه‌ولێرێ و قه‌زایێن كوردیێن مووسلێ به‌رچاڤكرینه‌، بۆ هه‌ریه‌ك ژوان كه‌توار و سه‌روبه‌رێ وێ یێ سیاسى و جڤاكى و كارگێرى به‌رچاڤوه‌رگرتییه‌. ده‌رباره‌ى ده‌ڤه‌را به‌هدینان ئانكو قه‌زایێن كوردى یێن لیوا مووسلێ ئه‌ڤ پێشنیازه‌ به‌رچاڤكرییه‌: – هندى په‌یوه‌ندى ب ده‌ڤه‌رێن كوردیێن دكه‌ڤنه‌ لیوا مووسلێ دا هه‌ى و ئه‌وێن دكه‌ڤنه‌ دناڤ سنوورێ ئینتیدابا به‌ریتانیدا، لیوایه‌ك (پارێزگه‌هه‌ك) بێته‌پێكئینان، ژ قه‌زایێن زاخۆ، ئاكرێ، دهۆك و ئامێدیێ پێكبهێت، مه‌لبه‌ندێ وێ (دهۆك) بیت، ل ژێر ده‌سته‌لاتێ هاریكارێ موته‌سه‌ریفێ بریتانی بیت، قائیمه‌قام ژى دێ بریتانى بن، كو فه‌رمانبه‌رێن كورد و عه‌ره‌بێن كوردیزان و كورد ژێ رازیبن جهێ وان بگرن، ئه‌ڤ لیوایه‌ بۆ كاروبارێن خۆیێن دارایى و دادوه‌رى دێ سه‌ر ب حكومه‌تا نیشتیمانییا به‌غدا بیت و بێ گومان دێ نوونه‌رێن خۆ هنێریته‌ جڤاتا دامه‌زرێنه‌ر (الجمعیه‌ التاسیسیه‌)، و د كاروبارێن كارگێرییا گشتیدا دێ قائیمه‌قام سه‌ره‌دانا موته‌سه‌ریفى كه‌ن، فه‌رمانبه‌رێن كارگێرى ژى ب راوێژ دگه‌ل حكومه‌تا خۆجهى دێ ژ ئالیێ مه‌ندوبێ سامى ڤه‌ هێنه‌دامه‌زراندن. – هه‌ژییه‌ بێژین د ده‌مێ راگه‌هاندنا ڤان پێشنیازاندا لیوا مووسلى ژ قه‌زایێن مووسل (مه‌لبه‌ند)، ئاكرێ، دهۆك، ئامێدیێ، زاخۆ، شنگال و ته‌له‌عفر پێكدهات، هندیكه‌ قه‌زا زێبارا سه‌رده‌مێ ئوسمانى كو د گۆتارا چووییدا مه‌ ئاماژه‌ پێ كربوو، ل داوییا ده‌سته‌لاتدارییا ئوسمانى هاتبوو هه‌لوه‌شاندن و دابوونه‌ دگه‌ل قه‌زا ئاكرى و سالا 1924ێ ب بریاره‌كا شاهێ (مه‌لكێ) عیراقێ سه‌رژنوو ژ قه‌زا زێبار یا پێكهاتى ژ ناحیێن نه‌هله‌ و بارزان هاته‌ڤه‌ دامه‌زراندن، ب ڤى ره‌نگى سنوورێ لیوا دهۆكا پێشنیازكرى هه‌مان سنوورێن نهایێن پارێزگه‌ها دهۆكێ و ده‌ڤه‌را بارزان ڤه‌دگرتن. – ب به‌راوردا پێشنیازا مه‌ندوبێ سامیێ بریتانى دگه‌ل یادداشتا شێخ عه‌بدولسه‌لامێ بارزانى یا به‌رى وێ ب ده‌ه ساله‌كان ل دهۆكێ هاتییه‌نڤیسین، دێ گه‌هینه‌ وى ئه‌نجامى پێشنیازا مه‌ندوبێ سامى هه‌مان ئه‌و به‌نده‌ ڤه‌گرتینه‌ یێن د یادداشتا شێخ عه‌بدولسه‌لامیدا هاتین كو تایبه‌تمه‌ندییا ده‌ڤه‌را به‌هدینان ژ ئالیێ زمانى و پێكهاتا جوگرافى و نه‌ته‌وه‌یى و ئایینى به‌رچاڤ بێته‌وه‌رگرتن و ل دووڤ وێ تایبه‌تمه‌ندیێ ژى خوه‌دى مافێن خۆ بیت و ڤێ تایبه‌تمه‌ندیێ دامه‌زراندنا دامه‌زراندنا لیوا (پارێزگه‌ها) دهۆكێ د هه‌موو ده‌م و بۆیه‌ر و بزاڤاندا پێدڤى دكر هه‌تا ئه‌ڤ پێدڤیاتییه‌ ل 27 گولانا 1969ێ بجههاتى. چه‌ند تێبینى: – بۆ نڤیسینا ڤان گۆتاران چه‌ند ژێده‌ر ل به‌رده‌ستن ژبه‌ر كێمییا جهى مه‌ ئاما

به‌رده‌ستن ژبه‌ر كێمییا جهى مه‌ ئاماژه‌ پێ نه‌كرییه‌. – مه‌ندوبێ سامى: نوینه‌رێ هه‌ره‌ بلندێ بریتانیا و حوكمدارێ ئێكانه‌یێ عیراقێ بوو. – هه‌تا سالا 1969ێ په‌یڤا لیوا بۆ پارێزگه‌هێ و مه‌ته‌سه‌ریف بۆ پارێزگارى دهاتنه‌ بكارئینان.

راستیا بیروباوه‌ریا بارزانیان بناسه‌! زنجیره‌ ڤه‌كولینه‌كا محه‌مه‌د عامر دێرشه‌وى یه‌ وه‌ك راستڤه‌كرنه‌ك بۆ فه‌رید ئه‌سه‌سه‌ردى و په‌رتووكا وى “اصول العقائد البارزانیه‌” ل سه‌ر به‌رپه‌رێن ڤێ رۆژنامه‌یێ دهێنه‌به‌لاڤكرن. یێ ب هویرى ڤه‌كولینێ بخوینیت دێ گه‌هیته‌ وێ باوه‌ریێ ڤه‌كوله‌رى خواندنه‌كا نوو ل سه‌ر په‌رتووكا ناڤبرى كریه‌ و چه‌ندین ده‌رگه‌هێن نوو ل به‌ر خوه‌دیێ په‌رتووكێ و خوانده‌ڤانان ڤه‌كرینه‌ و د وان ده‌رگه‌هاندا مرۆڤ دكاریت بگه‌هته‌ چه‌ند واره‌كێن دى یێن هێشتا د ڤه‌شارتى. یه‌ك ژ وان ده‌رگه‌هێن ڤه‌كوله‌رى ڤه‌كرین یادداشتا (بیرئانینا) شێخ عه‌بدولسه‌لامێ بارزانى و ماقویلێن ده‌ڤه‌را به‌هدینانه‌ بۆ ده‌سته‌لاتدارییا بلندا ئوسمانى (باب العالی) ل سته‌نبۆلێ د هژمارا رۆژا 10/1/2017ێ رۆژنامه‌یێدا، یادداشت ژ حه‌فت داخوازییان پێكهاتییه‌ مافێن ره‌وایێن خه‌لكێ پێنج قه‌زایێن كوردى یێن لیوا مووسلێ نه‌، د ڤێ نڤیسینێدا دێ هه‌رحه‌فت داخوازییان به‌رچاڤكه‌ین و خواندنه‌كا نوو بۆ كه‌ین، پێدڤییه‌ ده‌م و جهێ ئه‌و داخوازییه‌ تێدا هاتینه‌نڤیسین ب گرنگ وه‌رگرین و به‌رسڤا پرسیاره‌كێ بده‌ین بۆچى ئه‌و پێنج قه‌زایه‌ و نه‌ جهه‌ك یان ده‌ڤه‌ره‌ك دیتر…؟
بۆچوونێن جودا ل سه‌ر سالا بلندكرنا وێ یاداشتێ هه‌نه‌، هنده‌كان گۆتییه‌ ل سالا 1907ێ هاتییه‌نڤیسین، هنده‌كێن دى ئاماژه‌ ب سالێن 1908 و 1909ێ كرییه‌، پترژى داكوكى ل سالا 1911ێ هاتییه‌كرن، ب هه‌رره‌نگه‌كێ هه‌بیت نڤیسینا وێ پشتى شۆرشا ده‌ستوورى یا ئوسمانییه‌ یا ل 23 تیرمه‌ها 1908ێ رووداى و ڤێ شۆرشێ مزگینییا ئازادى و دادپه‌روه‌ریێ و وه‌كهه‌ڤیێ دایه‌ پێكهاتێن ژێر ده‌سته‌لاتێ ئوسمانى.
ئه‌و پێنج قه‌زایێن كوردى یێن د یادداشتێدا هاتین قه‌زایێن كوردى یێن لیوا مووسلێ یا ویلایه‌تا (مووسل) یا وى سه‌رده‌مى (زێبار، ئاكرێ، دهۆك، ئامێدیێ و زاخۆ) بوون، كو ژ نه‌مانا میرگه‌ها به‌هدینان ل سالا 1842ێ هه‌تا دامه‌زراندنا پارێزگه‌ها دهۆكێ ل 1969ێ ب قه‌زایێن كوردییێن مووسلێ دهاتنه‌نیاسین، دڤێت بێژین پشتى دامه‌زراندنا ویلایه‌تا مووسل ل سالا 1876ێڤه‌ ئه‌ڤ ویلایه‌ته‌ ژ سێ لیوایان لیوا مووسلێ سه‌نته‌رێ وێ ل باژێرێ مووسلێ و لیوا شه‌هره‌زوور سه‌نته‌رێ وێ ل كه‌ركووكێ و لیوا سلێمانیێ سه‌نته‌رێ وێ ل سلێمانیێ بوو. هندیكه‌ لیوا مووسله‌ ژ وێ سالى به‌ره‌ف ژوور ژ قه‌زایێن مه‌لبه‌ندێ مووسل، زێبار، ئاكرێ، دهۆك، ئامێدیێ و زاخۆ و شنگال پێكدهات، هه‌رقه‌زایه‌ك ژى ژ چه‌ند ناحیه‌ك بوو، ژ وێ سالێ هه‌تا 1900ێ هنده‌ك گۆهرین كه‌تینه‌ سنوورێ ڤان قه‌زایان، چه‌ند ساله‌كان قه‌زا ئامێدیێ داینه‌ دگه‌ل ویلایه‌تا وانێ، ناحییه‌یا عه‌شائیرولسه‌بعه‌ (به‌رده‌ره‌شا نها) جار سه‌ر ب قه‌زا مووسلێ یا مه‌لبه‌ندى و جار سه‌ر ب قه‌زا ئاكرێ بوویه‌، هه‌ر ب ڤى ره‌نگى ناحیا سندى – گولى یا زاخۆ جار سه‌ر ب لیوا هه‌كارى یا ویلایه‌تا وانێ و جار ژى سه‌ر ب زاخۆ بوویه‌، هندیكه‌ قه‌زا زێبار بوو، جار وه‌ك ناحیه‌ سه‌ر ب قه‌زا ئاكرێ و جار ژى سه‌ر ب قه‌زا راواندزێ و جار قه‌زایه‌كا سه‌ربه‌خۆ بوویه‌، به‌لێ ل سالا 1900 به‌ره‌ف ژوور پێكهاتا كارگێرییا لیوا مووسل د قه‌زا مووسل یا مه‌لبه‌ندى و قه‌زایێن (ئاكرێ، زێبار، دهۆك، زاخۆ، ئامێدیێ و شنگال) دا بنه‌جهبوویه‌، ئانكو د سه‌رده‌مێ نڤیسینا یادداشتێدا ئه‌و پێنج قه‌زایێن كوردى (ئاكرێ، زێبار، دهۆك، زاخۆ، ئامێدیێ) بوون، هندیكه‌ سنورێ قه‌زایێن (دهۆك، زاخۆ، ئامێدیێ) هه‌مان سنوورێ وانێ جوگرافیێ پشتى دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا عیراقێ بوو، هندیكه‌ سنوورێ قه‌زا ئاكرێ بوو د ناڤبه‌را 1876 ـ 1914ێدا چه‌ند گۆرینه‌ك ب سه‌ردا هاتینه‌، ل سالا 1890 قه‌زایێ تنێ ناحیا (عه‌شائیرولسه‌بعه‌) هه‌بوو، د ناڤبه‌را 1890 ـ 1912ێدا ناحیا (عه‌شائیرولسه‌بعه‌) ژ قه‌زا ئاكرێ هاتییه‌ڤه‌قه‌تاندن و داینه‌ دگه‌ل قه‌زا مووسلێ، له‌وما سالناما 1330مش/1912ز تنێ ئاماژه‌ ب دو ناحیێن قه‌زا ئاكرێ ناحیا سورچى و زێبار كرییه‌. هندیكه‌ قه‌زا زێباره‌ ل نیڤا دووێ ژ سه‌دسالییا نوزدێ زێبار ناحیه‌كا سه‌ر ب ئاكرێ بوو، ل كانوونا ئێكێ 1878ێ ب ره‌زامه‌ندییا سولتانێ ئوسمانى بوویه‌ قه‌زایه‌كا سه‌ر ب لیوا مووسلێ، ژ ناحێن زێبار و شێروان پێكهاتییه‌، هه‌تا وى ده‌مى شێروان دو به‌ش بوو: شێروانا ژوورى سه‌ر ب قه‌زا ره‌واندزێ و شێروانا ژێرى سه‌ر ب قه‌زا ئاكرێ یا مووسلێ بوو، ئه‌ڤ قه‌زایه‌ ل سالا 1912ێ هاتییه‌هه‌لوه‌شاندن، ناحیا زێبار كو مه‌لبه‌ندێ وێ ل گوندێ بیرا كه‌پرا بوو داینه‌ دگه‌ل قه‌زا ئاكرێ و ناحیێن شێروان و مزوورى ژوورى داینه‌ڤه‌ دگه‌ل قه‌زا ره‌واندزێ، ب ڤى ره‌نگى سنوورێ قه‌زا زێبار دگه‌هشته‌ سنوورێ قه‌زا ره‌واندزى. ب ڤێ پێداچوونێ دیاردبیت ئه‌و سنوورێن داخوازناما شێخ عه‌بدولسه‌لامى و هه‌ڤالێن وى ژێ دگرت هه‌موو سنوورێ پارێزگه‌ها دهۆكێ یا نها و ده‌ڤه‌را نها ب ده‌ڤه‌را بارزان ئانكو قه‌زا مێرگه‌سوورێ بوو.
ل ڤێرێ ئه‌گه‌ر چه‌ند ده‌هسالییه‌كان بزڤرینه‌ پاش بۆ سه‌رده‌مێ میرگه‌ها به‌هدینان ئه‌وا ل سالا 1842ێ ژیێ وێ ب داویهاتى دێ بینین: ژ ده‌سپێكا سه‌دسالییا شازدێ زایینیڤه‌ میرگه‌ها به‌هدینان سنووره‌كێ ناسكرى هه‌بوویه‌ كو: ب ره‌نگێ خیچه‌كا ئاشوپى بوو ژ ئه‌سكى مووسل به‌ره‌ف رۆژهه‌لاتى درێژدبوو د چیایێ مه‌قلوب را ده‌ربازدبوو هه‌تا دگه‌هشته‌ لێڤارێن رووبارێ گۆملى، ئه‌ڤ خیچا ئاشوپى به‌هدینان ژ ویلایه‌تا مووسلێ جودا دكر. ل ژێریێ رۆژهه‌لاتى ژى رووبارێ زێیێ مه‌زن (زێى بادینان) مینا خیچه‌كا ئاشوپى سنوورێ ناڤبه‌را وێ و میرگه‌ها سۆران بوو، ئه‌ڤ خیچه‌ به‌ره‌ف باكوورى درێژ دبوو د ده‌ڤه‌را برادوست را ده‌رباز دبوو هه‌تا ل رۆژهه‌لاتى دگه‌هشته‌ سنوورێ ئیرانێ. ژ ئالیێ باكوورێ رۆژهه‌لاتیڤه‌ دگه‌هشته‌ میرگه‌ها شه‌مدینا و ل باكوورى ژى دگه‌هشته‌ میرگه‌ها هه‌كارى، زنجیرا چیایێن ئوره‌مارێ كو ب چیایێن تیارى دهێنه‌نیاسین سنوورێ ناڤبه‌را هه‌ردو میرگه‌هان بوو. هندیكه‌ سنوورێ وێ یێ ژووریێ رۆژئاڤا و رۆژئاڤایه‌ دگه‌هشته‌ میرگه‌ها بۆتان، خالا پێشیابورێ و رووبارێ هیزل و چیایێ شه‌رنه‌خێ رووبارێ دیجله‌ سنوورێ سروشتیێ ناڤبه‌را وانه‌.
ب به‌راورده‌كا سنوورێن یادداشتا سالا 1911ێ ژێدگرت دگه‌ل سنوورێن ژ سه‌دسالییا شازدێڤه‌ میرگه‌ها به‌هدینان پێكدئینا، دێ گه‌هینه‌ وێ باوه‌ریى هه‌مان سنوور بوون دگه‌ل گۆهرینێن كێم د سنوورێ ناحیه‌كێ دوان یان چه‌ند گونده‌كاندا، د ئه‌نجامدا ئه‌م دكارین به‌رسڤا پرسیارا خۆیا به‌راهیێدا بۆچى ئه‌و پێنج قه‌زایه‌…؟ بێژین ژبه‌ركو ئه‌و پێنج قه‌زایه‌ هه‌مان سنوورێ میرگه‌ها به‌هدینان بوویه‌ و یاداشتنامێ ڤیایه‌ سه‌روه‌رییا میرگه‌ها به‌هدینان یا به‌رى حه‌فتێ ساله‌كان ب شێوازه‌كا نوو و سیسته‌مه‌كێ كارگێریێ دیتر بۆ خه‌لكێ وێ بزڤرینته‌ڤه‌، د ڤان پێنج یه‌كه‌یێن كارگێریدا كو (زێبار، ئاكرێ، دهۆك، ئامێدیێ و زاخۆ) بوون. ڤێ سه‌روه‌ریێ خۆ د وان حه‌فت داخوازاندا دیار دكر، د سێ یێن به‌راهیێدا زمانێ كوردى زمانێ ره‌سمى و فێركرنێ یێ وان پێنج قه‌زا بیت، قائیمه‌قام و رێڤه‌به‌رێن ناحیان و فه‌رمانبه‌ر ژ وان بن یێن زمانێ كوردى دزانن، هه‌رپێنج قه‌زا دهه‌رسێ ژ ڤان خالاندا هه‌ڤپشكن یه‌ك زمان و یه‌ك دیالێكت هه‌یه‌، د دو خالێن دیتردا داكوكى ل سه‌ر وێ چه‌ندێ هاتییه‌كرن كو سه‌ره‌ده‌رى ل دووڤ شه‌ریعه‌تێ ئیسلامێ و مه‌زهه‌بێ ئیمامێ شافعى بێته‌كرن ل ڤێرێ ژى هه‌رپێنج قه‌زا هه‌ڤپشكن موسلمانن (دگه‌ل بوونا كه‌مینه‌یێن ئایینى) و ژ یه‌ك مه‌زهه‌بن كو مه‌زهه‌بێ ئیمامێ شافعییه‌، ب ڤێ خالێ ژ ده‌وله‌تا ئوسمانى كو مه‌زهه‌بێ ره‌سمى حه‌نه‌فى بوو و مه‌لبه‌ندێ ویلایه‌تا مووسلێ كو حه‌نه‌فى مه‌زهبن دهێنه‌ جوداكرن، دو خالێن دیترێن داخوازێن ئابوورینه‌ و داكوكیێ دكه‌ن كو باج و خویك ل دووڤ شه‌ریعه‌تى بێنه‌وه‌رگرتن و یێن ده‌رڤه‌ى وى نه‌مینن و ئه‌و باج و خویكه‌ بمیننه‌ د هندرێ وان قه‌زایاندا بۆ چێكرنا رێكێن وان بێنه‌ته‌رخانكرن. د هه‌رحه‌فت داخوازییاندا تایبه‌تمه‌ندییا ده‌ڤه‌را به‌هدینان به‌رچاڤ وه‌رگرتییه‌ كو ره‌نگه‌ سه‌رخۆبوونه‌ك بۆ وێ تایبه‌تمه‌ندیێ بێته‌ده‌ستڤه‌ ئینان، ئه‌ڤ سه‌رخۆبوونه‌ وى ده‌مى د وان حه‌فت خوازییاندا چه‌ند مافه‌كێن ره‌وایێن خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ بوون. پاشتر وان مافان ب ره‌نگه‌كێ به‌رفره‌هتر د پرۆژێ دامه‌زراندنا لیوایه‌كێ (پارێزگه‌هه‌كێ) ژ قه‌زایێن ئاماژه‌پیكرى یێن مووسلى خۆ ددیت كو ژ ده‌سپێكا دامه‌زراندنا حكومه‌تا عیراقێ ل 1921ێ كه‌تییه‌ به‌ر دانوستاندنان یه‌ك بوویه‌ ژ داخوازێن بزاڤا رزگاریخوازا كوردى هه‌تا ل 27 گولانا 1969 ب دامه‌زراندنا پارێزگه‌ها دهۆكێ بجههاتى. ب كورتى یاداشتا شێخ عه‌بدولسه‌لامى و ماقویلێن به‌هدینان یا ل سالا 1911ێ ل مالا شێخ نور محه‌مه‌دێ بریفكى ل دهۆكێ هاتییه‌ نڤیسین یه‌كه‌مین پێنگاڤ بوو بۆ دامه‌زراندنا پارێزگه‌ها دهۆكێ.

وسه‌ده‌ق تۆڤى
بێگومان به‌لاڤكرنا وێنه‌یێن فوتوگرافى دگه‌ل هه‌ر نڤیسین یان ڤه‌كۆلین یان كاره‌كێ رۆژنامه‌ڤانی گرنگیه‌كا تایبه‌ت هه‌یه‌، وێنه‌ و نه‌خشه‌ و به‌لگه‌نامه‌ هێزه‌كا مه‌زنتر دده‌نه‌ نڤیسینێ و راستیا وێ بۆ خوانده‌ڤانى دسه‌لمینن، وێنه‌ نه‌ تنێ راستیێ بۆ خوانده‌ڤانى دیار دكه‌ن به‌لكى وى دبه‌نه‌ د ناڤ مژارێ دا و ب دیتنا وێنه‌یان پتر مژارا نڤیسینێ جهێ خوه‌ د هزرا خوانده‌ڤانی دا دكه‌ت، ئه‌و ژى ئه‌گه‌ر وێنه‌ دجه و ده‌مێ خوه‌ دا هاته‌ بكارئینان و ب دروستى ده‌ربرین ژ مژارا نڤیسینێ كر.
به‌لێ ئه‌گه‌ر وێنه‌ى په‌یوه‌ندى ب مژارا نڤیسینێ ڤه‌ نه‌بیت و ده‌ربرینێ ژ وێ نه‌كه‌ت و تنێ بۆ ڤه‌گرتنا جهى یان رازیكرنا خوانده‌ڤاى بیت، وى ده‌مى وێنه‌ى نه‌ ئه‌و گرنگی دمینیت و نه‌ هێزێ دده‌ته‌ نڤیسینێ و نه‌ژى راستییا وێ دسه‌لمینیت، نه‌ تنێ نڤیسینێ ب نڤیسكارڤه‌ و ئه‌و جهێ نڤیسین ژى تێدا به‌لاڤ بووى دێ ب لاواز ده‌رێخیت و دێ باوه‌ریا خوانده‌ڤاى ب نڤیسینێن نڤیسكارى و كۆڤار یان رۆژنامه‌یا تێدا به‌لاڤ بووى لاواز بیت و به‌رده‌وامیا ڤان ره‌نگه‌ شاشیان ئه‌و سازییا رۆژنامه‌ڤانى دێ پشكه‌ك ژ خوانده‌ڤایێ خوه‌ ژ ده‌ست ده‌ت.
داكو مژار درێژ نه‌بیت ب كورتى و له‌ز په‌یاما خوه‌ بگه‌هینمه‌ وێ رۆژنامه‌یا ئه‌ز خوه‌ ب پشكه‌ك ژ وێ دبینم كو رۆژنامه‌یا (ئه‌ڤرۆ)یه‌، دێ بێژم ئه‌ڤ ره‌نگه‌ شاشییه‌ د زۆربه‌یا رۆژنامه‌ و كۆڤاران دا روو داینه‌، لێ دڤێت هندى د شیان دا بیت خوه‌ ژ دوباره‌بوونا ڤێ چه‌ندێ دووربگرن هه‌تا ب یه‌كجارى ژێ دوور دكه‌ڤیت. به‌رپرسییا به‌لاڤكرنا وێنه‌یان ب شاشى و خه‌له‌تیڤه‌ یان نه‌ د جهێ پێویست دا دكه‌ڤیته‌ سه‌ر ملێن ته‌بایى ستافێ رۆژنامێ، ژ به‌رپرس و دیزاینه‌رێ به‌رپه‌رى یان باده‌كێ و به‌رپرسێ ئه‌رشێفى هه‌تا دگه‌هیته‌ ده‌سته‌كا نڤیسكاریێ سكرتێر و جێگر و سه‌رنڤیسكارێن كۆڤارێ یان رۆژنامێ.
دێ هێمه‌ رۆژناما (ئه‌ڤرۆ) كو پتر ژ هه‌ر رۆژنامه‌كا دیتر رۆژانه‌ ئه‌ز دخوینم و بۆ دنڤیسم، له‌وما ژى دبیت ژ گه‌له‌ك خه‌لكێ دیتر پتر تێبینیا شاشى و خه‌له‌تیێن وێ بكه‌م، هنده‌ك جاران ژى من جێگرێ سه‌رنڤیسكارى ژێ ئاگادار كرییه‌، شاشیێن رۆژنامه‌ دكه‌ڤیتێ پرانییا جاران د به‌لاڤكرنا وێنه‌یان دایه‌، ئه‌ڤه‌ ئه‌نجامێ نه‌ هووربینیكرن و نه‌ نیاسینا وێنه‌یانه‌ ژ ئالیێ كه‌سێ بریارێ ل سه‌ر به‌لاڤكرنا وێنه‌ى دده‌ت، ئه‌ڤه‌ ژى د سه‌رده‌مێ ته‌كنه‌لوجیا ئه‌لكترونی دا نه‌ كاره‌ك سه‌خت و دژواره‌، تو د كارى ب كلیكه‌كێ ب ده‌هان وێنه‌یان بۆ كه‌سه‌كى یان روودانه‌كێ ده‌ست خوه‌ بێخى بێى تووشى شاشیێ ببی.
د دو نڤیسینێن ڤێ داویێ ل سه‌ر به‌رپه‌رێن (ئه‌ڤرۆ) هاتینه‌ به‌لاڤكرن یه‌ك ژ وان نڤیسینا من ب خوه‌یه‌، شاشى د به‌لاڤكرنا وێنه‌یێن فوتوگرافی دا لێ شاشییه‌كا به‌رچاڤ كو مرۆڤ نكاریت خوه‌ لێ بێ ده‌نگ بكه‌ت رووداینه‌، د به‌رپه‌رێ چارێ هژمارا 1964 رۆژا 4/10/2016ێدا راپۆرته‌ك ل ژێرناڤێ جوهى پتر ژ 200 سالان ل كوردستانێ ژیاینه‌ ژ به‌رهه‌ڤكرنا رۆژنامه‌ڤان ئه‌میر ئه‌ترووشى هاتییه‌ به‌لاڤكرن، ل به‌راهیێ دێ بێژم نه‌ پتر ژ دوسه‌د سالان به‌لكى پتر ژ دو هزار سالان جوهى ل كوردستانێ ژیاینه‌ و هاتنا وان بۆ كوردستانێ به‌رى زایینی یه‌ ب چه‌ند سه‌د ساله‌كان، لێ مه‌ره‌ما من نه‌ مژارا دیرۆكی یه‌ به‌لكى مه‌ره‌ما من ئه‌و دو وێنه‌یێن فوتوگرافینه‌ یێن ل بنێ به‌رپه‌رى هاتین، چ پێ نه‌ڤێت به‌لاڤكرنا وان دو وێنه‌یان مه‌ره‌م پێ ئه‌وه‌ كو ئه‌و وێنه‌یێن جوهیێن كوردستانێ نه‌، لێ د راستی دا وان دو وێنه‌یان نه‌ ژ نێزیك نه‌ ژ دوور چ په‌یوه‌ندى ب جوهیان ڤه‌ نینه‌، وێنه‌یێ ئێكێ ده‌ستێ راستێ شێخ قادرێ حه‌فیده‌ (1895- 1967)برایێ شێخ مه‌حموودێ نه‌مره‌ و ده‌ستێ چه‌پێ هه‌ڤژینا وى حه‌پسه‌خانا نه‌قیبه‌ (1891- 12/4/1953)ه‌، د مێژووا هه‌ڤچه‌رخا كوردستانێ دا هه‌ردو د به‌رنیاسن، هندیكه‌ وێنه‌یێ دویێ یه‌ ژ راپێچا وان دیاره‌ هنده‌ك ژ خه‌لكێ سلێمانیێ نه‌ و دوور نابینم یێ هه‌مان سه‌رده‌مێ وێنه‌یێ ئێكێ بن، هه‌ردو وێنه‌یان ب ئینگلیزى تشته‌ك ل سه‌ر هاتیه‌ نڤیسین، ئه‌ز نه‌شیام بخوینم، به‌لێ گرنگ ئه‌وه‌ هه‌ردو وێنه‌یان چ په‌یوه‌ندى ب جوهییان ڤه‌ نینه‌.
شاشییا دویێ پشتى وێ ب پێنج رۆژان دگه‌ل پشكا دویێ ژ نڤیسینا من (شه‌شێ چریا ئێكێ زڤرینا بارزانى ژ ئێكه‌تییا سوڤیێتى) د هژمارا 1967ێ رۆژا 9/10/2016ێدا هاتیه‌كرن، تێدا وێنه‌یه‌كێ بارزانى هاتیه‌ به‌لاڤكرن و ل سه‌ر هاتیه‌ نڤیسین (گه‌هشتنا بارزانى نه‌مر بۆ عیراقێ)، راسته‌ وێنه‌ یێ بارزانى یه‌، لێ نه‌ یێ ده‌مێ گه‌هشتنا وى یه‌، به‌لكى یێ پشتى وێ روودانێ یه‌ ب هه‌شت سالان بارزانى ل 6 چریا ئێكێ 1958ێ زڤریه‌ڤه‌ عیراقێ و ل به‌غدا پێشوازى لێ هاتیه‌كرن، به‌لێ وێنه‌یێ به‌لاڤكرى یێ رۆژا 28 چریا ئێكێ 1966ێ یه‌ ده‌مێ سه‌رۆك كۆمارێ عیراقێ عه‌بدولره‌حمان عارفى ل جهه‌كێ ناڤبه‌را (به‌رزێوه‌ – دیانا) سه‌ره‌دانا بارزانى كرى. ل داویێ هیڤیدارم رۆژنامه‌ ب دله‌كێ مه‌زن ڤان تێبینیان وه‌رگریت و ئه‌ڤ شاشیه‌ نه‌مینن.

دو روودانێن هه‌ره‌ گرنگێن دیرۆكا كوردان دكه‌ڤنه‌ د رۆژا 6 چریا ئێكێ دا، هه‌ر یه‌ك ژ وان تایبه‌تمه‌ندیه‌ك هه‌یه‌ و ده‌ربرینێ ژ قووناغه‌كا خه‌باتا گه‌لێ كورد دكه‌ت، هه‌ردو رۆژ تایبه‌تن ب خه‌بات و ژیانا سه‌ركردێ نه‌ته‌وه‌یى مه‌لا مسته‌فایێ بارزانى. 6 چریا ئێكێ 1958ێ رۆژا زڤرینا بارزانی و دو ژ هه‌ڤالێن وى یه‌ ژ ئێكه‌تیا سوڤیێتیا جاران، رۆژا 6 چریا ئێكێ 1993ێ زڤراندنا روفاتێن نه‌مران مه‌لا مسته‌فا و ئیدریس بارزانى یه‌ ژ جهێ ڤه‌شارتنا وانا یێ ده‌مكى ل رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ بۆ بارزان، د ڤێ نڤیسینێ دا دێ 6 چریا ئێكێ 1958ێ ڤه‌گرین و 6 چریا ئێكێ 1993ێ دێ هێلین بۆ ده‌لیڤه‌كا دی.
6 چریا ئێكێ 1958ێ به‌رهه‌مێ شۆرشا 14 تیرمه‌ها 1958ێ هات، ئه‌و شۆرشا داوى ب ده‌ستهه‌لاتداریا (مه‌لكییا) عیراقێ ئیناى، ئه‌و ده‌ستهه‌لاتداریا 37 سالان ژ ته‌باخا 1921- 14 تیرمه‌ها 1958ێ ب پشته‌ڤانیا كولونیالیزما به‌ریتانیا حوكمدارى كرى، خه‌لكێ كوردستانێ ژى مینا ته‌بایى عیراقیان گه‌له‌ك ئه‌شكه‌نجه‌ و ئازار ژ ده‌ست ده‌ستهه‌لاتدارێن ڤێ قووناغێ دیت، به‌هرا كوردان ژ ڤان ده‌رده‌سه‌ریان هێژ پتر بوو، كورد د ناڤبه‌را 1921- 14تیرمه‌ها 1958ێ د شۆرش و به‌رخوه‌دانان دابوون، مالباتا بارزان و مه‌لا مسته‌فایێ بارزانى پشتیێ مه‌زن هه‌لگرتبوو و د پتریا ده‌مان دا هه‌ر وان ب خوه‌ سه‌ركردایه‌تیا ڤان شۆرش و به‌رخوه‌دانان دكر، چه‌ندین قوربانى دان، گوند و ده‌ڤه‌رێن وان كه‌تنه‌ به‌ر هێرشێن زه‌مینى و ئه‌سمانیێن حكوومه‌تێ، د ناڤبه‌را سالێن 1932- 1945ێ دا چه‌ندین سالێن ژیێ خوه‌ ل مشه‌ختیێ بۆراندن، مشه‌خت بوونه‌ وه‌لاتێ توركیا و ل جهێن جودایێن وى وه‌لاتى ده‌سته‌سه‌ر بوون، ب زۆرى راده‌ستى ده‌ستهه‌لاتدارێن عیراقێ هاتنه‌كرن، ده‌سته‌سه‌ركرى و ل ژێر زێره‌ڤانیا به‌رده‌وام ل مووسلێ، پاشتر هاتنه‌ سرگونكرن بۆ ناسریێ ل ژێرییا عیراقى، ژ وێرێ بۆ باژێركێ كفرى، پاشتر بۆ پردێ (ئالتۆن كۆپرى) و ل داویێ بۆ سلێمانیى، ل 12 تیرمه‌ها 1943ێ بارزانى و دو هه‌ڤالێن هه‌ره‌ نێزیكێن خوه‌ مسته‌فا عه‌بدوللا و سلێمان سۆره‌ ئاكره‌یى ب هاریكاریا كۆمه‌لا هیوا و كه‌سایه‌تیێن كوردپه‌روه‌ر ژ سلێمانیێ ده‌ركه‌تن و ب رێكا ئیرانێ خوه‌ گه‌هاندنه‌ بارزان و شۆرشا دویێ یا بارزان شۆرشا 1943- 1945ێ به‌رپا كر، د ئه‌نجام دا ل ژێر فشارا هێرشێن زه‌مینى و ئه‌سمانیێن هێزێن عیراقى و كرێگرتیێن چه‌كدارێن عه‌شیره‌تێن كوردان و ب پشته‌ڤانیا بریتانیا شۆرش تووشى شكه‌ستنێ بوو ل 11 چریا ئێكێ 1945ێ داوى كاروانێ شۆرشڤانان ب خێزانێن خوه‌ڤه‌ ب رێكا سنووری یا كێله‌شین مه‌رگه‌ڤه‌ر ده‌ربازى رۆژهه‌لاتا كوردستانێ بوون و ده‌ست ب قووناغه‌كا دى یا مشه‌ختیێ كر.
ل 20 كانوونا دویێ 1946ێ كۆمارا كوردستانێ ل مهابادێ هاته‌ راگه‌هاندن، شۆرشڤانێن شۆرشا بارزان ب سه‌ركردایه‌تیا بارزانى بوونه‌ ستوونا سه‌ره‌كی یا له‌شكرێ كۆمارا كوردستانى و ب هه‌موو شیانێن خوه‌ هه‌تا داوی رۆژێن ژیێ كۆمارێ به‌رگرى ژێ كر و ل رۆژا 16 كانوونا ئێكێ 1946 د داوی دیدارا ناڤبه‌ر پێشه‌وا قازى محه‌مه‌د و بارزانى دا، پێشه‌واى ئالایێ كوردستانێ راده‌ستى بارزانى كر و گۆتێ: ئه‌ڤه‌ ره‌مزا كوردستانێ یه‌، دێ ته‌سلیمی ته‌ كه‌م و ئه‌مانه‌ته‌ د ستۆیێ ته‌دا، ژ به‌ركو ب هزرا من تو چاكترین كه‌سى ب پارێزى.
پشتى ڤێ دیدارێ قووناغه‌كا دی ژ به‌رخوه‌دانا بارزانیان ده‌ست پێ كر، د سه‌قایه‌كێ پڕ سه‌خت و دژوار دا، ب چه‌كه‌كێ ساده‌ و كێم، ل سه‌ر به‌ره‌كێ برس و د نه‌بوونیێ دا ژ ئالیه‌كى به‌رگرى ژ خێزان و ژن و زارۆكێن خوه‌ دكرن و ژ ئالیه‌كێ دی ڤه‌ د شه‌ره‌كێ دژوار دابوون دگه‌ل له‌شكرێ ئیرانێ هه‌تا ده‌رۆكه‌كێ دى بۆ خوه‌ ببینن و خوه‌ و مالباتێن خوه‌ رزگار بكه‌ن، هه‌تا خوه‌ گه‌هاندیه‌ سنوورێ عیراقێ و ل 15 نیسانێ خێزانێن بارزانیان ژ ژن و پیر و زارۆكان دگه‌ل شێخ ئه‌حمه‌دێ بارزانى خوه‌ راده‌ستى حكوومه‌تا عیراقێ كرن و مه‌لا مسته‌فایێ بارزانى دگه‌ل 560 هه‌ڤالێن خوه‌ یێن قاره‌مان كه‌تنه‌ د شه‌رێ مان و نه‌مانێ دا دگه‌ل سروشت و سه‌قایێ دژوارێ ده‌ڤه‌رێن سنووریێن عیراق و ئیران و توركیا و دگه‌ل له‌شكرێ هه‌رسێ ده‌وله‌تان.
قووناغه‌ك نوو ژ ژیانا وان بارزانیان ده‌ست پێ كر یێن خوه‌ راده‌ستى حكوومه‌تا عیراقێ كرى، ل به‌راهیێ ل ده‌ڤه‌را دیانه‌ ل چۆله‌كێ سیمكرى هاتنه‌ ده‌سته‌سه‌ركرن، پاشی هه‌ر هنده‌ك هاتنه‌ ڤه‌گوهاستن بۆ جهه‌كێ دوور ژ ده‌ڤه‌را بارزان و هنده‌ك ژێ كو شێخ ئه‌حمه‌دێ بارزانى یه‌ك ژ وان بوو هه‌تا شۆرشا 14 تیرمه‌ها 1958ێ مانه‌ زیندانكرى. یێن سۆزا خوه‌ بۆ بارزانى نووكرى كو دگه‌ل وى بمینن د چ كاودانه‌كێ سه‌خت و دژوار دا بیت به‌رده‌وامى ب به‌رخوه‌دانێ كر هه‌تا ل 6 گولانا 1947 بارزانى بریار داى به‌ره‌ف ئێكه‌تى یا سوڤیێتا جاران بكه‌ڤنه‌ رێ و بریارا خوه‌ بجهئینا و كاروان د سه‌ختترین كاودان دا و د شه‌رێ مان و نه‌مانێ دا دگه‌ل له‌شكرێ ئیرانێ و توركیا جار ل سنوورێ وى وه‌لاتى و جار ل یێ دى كاروان دا رێ هه‌تا ل 17 حزیرانا 1947ێ ژ رووبارێ ئاراس ده‌رباز بووین و قووناغه‌كا دی یا ژیانا په‌نابه‌ریێ ده‌ست پێ كر و یا به‌رده‌وام بوو هه‌تا روودانا شۆرشا 14 تیرمه‌ها 1958ێ ل به‌غدا.
هه‌رچه‌نده‌ سه‌روبه‌رێ كوردان ژ دو سالێن پشتى شۆرشا 14 تیرمه‌هێ و هه‌تا نها ژى خرابتر بوویه‌ ژ قووناغا به‌رى شۆرشێ، لێ د دو سالێن به‌راهیێ یێن شۆرشێ دا كوردان هنده‌ك ده‌ستكه‌فت ده‌ستڤه‌ ئینان، پێشكه‌تن كه‌ته‌ ژیانا وانا ره‌وشه‌نبیرى سیاسى ئابوورى، لێ ده‌سكه‌فتێ هه‌ره‌ مه‌زن ژى بۆ كوردان ده‌ستوورێ عیراقێ بوو یێ 13 رۆژان پشتى راگه‌هاندنا شۆرشێ ئانكو ل 27 تیرمه‌هێ هاتیه‌ راگه‌هاندن، د به‌ندا سیێ یا وى ده‌ستوورى دا بۆ یه‌كه‌مین جار د دیرۆكا عیراقێ دا هاتیه‌ (كورد و عه‌ره‌ب هه‌ڤپشكن د ڤى وه‌لاتی دا و خوه‌دى ماف و ئه‌ركێن وه‌كهه‌ڤن)، ڤێ به‌ندا ده‌ستوورى رێك خۆش كر چه‌ند ده‌سكه‌تێن سیاسى ژى ده‌ستڤه‌ بینن، یه‌ك ژ ڤان ده‌سكه‌فتان ژى زڤرینا بارزانى و هه‌ڤالێن وى بوو ژ ئێكه‌تیا سوڤیێتا جاران، ئه‌و ژى پشتى كو حكوومه‌تا نوویا عیراقێ هه‌موو ئه‌و بریاره‌ لاداین یێن حكوومه‌تا مه‌له‌كی دژى بارزانى و شۆرشگێر و سیاسه‌تمه‌دارێن دى یێن كورد داین.
بارزانى ل موسكۆ نووچه‌یێ به‌رپابوونا شۆرشێ بهیست، ده‌ملده‌ست هه‌ڤالێن خوه‌ یێن ل باژێرێن دى یێن سوڤیێتى ژ روودانێ ئاگادار كرن. ل رۆژا 21 ته‌باخێ بارزانى دگه‌ل هه‌ردو هه‌ڤالێن خوه‌ میر حاج و ئه‌سعه‌د خۆشه‌ڤى سه‌را رۆمانیا دده‌ن و ژ ئالیێ سه‌رۆكێ وى وه‌لاتی ڤه‌ پێشوازى لێ هاته‌كرن، ژ بۆخارست پایته‌خێ رۆمانیا برووسكه‌كا پیرۆزباییێ ب رێكا بالیۆزخانا كۆمارا عه‌ره‌بی یا یه‌كگرتى بۆ عه‌بدولكه‌ریم قاسمێ سه‌رۆك وه‌زیرێ عیراقێ لێ دده‌ن و پیرۆزبایا سه‌ركه‌تنا شۆرشێ لێ دكه‌ن و داخوازا مۆله‌تێ بۆ زڤرینێ بۆ عیراقێ دكه‌ن. ده‌قێ ڤێ برۆسكێ ل ژێر مانشێتێ ته‌له‌غرافى جه‌نه‌رال مسته‌فا بارزانى و هاورێكانى بۆ زه‌عیم رۆكن عه‌بدولكه‌ریم قاسم پاش ناردنى نامه‌كه‌یان ب ڤى شێوه‌یه‌ هه‌روه‌كى د رۆژنامه‌یا (ژین)دا هاتیه‌ به‌لاڤكرن:
((ئێمه‌ كه‌ دانیشتوانى جمهوریه‌تى عیراقین له‌ جمهوریه‌تى رۆمانیاى شه‌عبى مسته‌فا بارزانى و میرحاج ئه‌حمه‌د و ئه‌سعه‌د خۆشه‌وى پیرۆزبایى شۆرشه‌ پیرۆزه‌كه‌تان لێ ئه‌كه‌ین وه‌ به‌ دڵ ته‌ئیدى حكوومه‌تى جمهوریه‌تى عیراق ئه‌كه‌ین وه‌ تكامان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ یارمه‌تیمان بده‌ن وه‌ رێگامان بۆ بكه‌نه‌وه‌ بۆ هاتنه‌وه‌ بۆ نیشتمان بۆ خزمه‌تى جمهوریه‌ته‌كه‌مان. دیاره‌ برووسكه‌ د ناڤبه‌را21- 29 ته‌باخێ دا هاتییه‌هنارتن، ژبه‌ركو 21 ته‌باخێ بارزانى و هه‌ڤالێن خوه‌ گه‌هشتینه‌ بۆخارست پایته‌ختێ رۆمانیا و پاشتر چووینه‌ چیكوسلوڤاكیا و ل 29 ته‌باخێ نامه‌یه‌كا ژ پراگ پایته‌ختێ چیكوسلوڤاكیا هنارتییه‌)). دگه‌ل پیرۆزبایێ ب سه‌ركه‌تنا شۆره‌شێ دووباره‌ داخوازا مۆله‌تێ بۆ زڤرینێ ژێ دخوازن، د به‌رسڤێ دا عه‌بدولكه‌ریم قاسمى ل رۆژا 2ى ئیلۆنێ خۆشحالیا خوه‌ ب وه‌رگرتنا برۆسكا بارزانى رادگه‌هینیت و دیار دكه‌ت كو وانا هه‌موو كریارێن پێدڤى گرتینه‌ به‌ر بۆ راگه‌هاندنا لێبۆرینا وان و ب ساناهیكرنا زڤرینا وان و ژێ دخوازیت ئه‌و و هه‌ردو هه‌ڤالێن خوه‌ و وه‌لاتیێن دى یێن دگه‌ل وان سه‌را بالیۆزخانا كۆمارا عه‌ره‌بی یا یه‌كگرتى ل پراگ- چیكوسلوڤاكیا بده‌ن بۆ دابینكرنا زڤرینا وان. ب كریار ژى حكوومه‌تا شۆرشێ ل 3ى ئیلۆنێ بریارا لێبۆرینێ بۆ هه‌موو وان كه‌سان ده‌رێخست یێن پشكدارى كرى د شۆرشا كوردستانێ دا كرى و د ئه‌نجام دا مشه‌خت بووینه‌ وه‌لاتێن بیانى. برووسكه‌یێن بارزانى و به‌رسڤا عه‌بدولكه‌ریمى ده‌نگڤه‌دانه‌كا مه‌زن د ته‌خ و چوین و ناڤه‌ندێن سیاسى و ره‌وشه‌نبیرى و رۆژنامه‌ڤانیێن عیراقێ دا هه‌بوو، رۆژناما (ژین) یا كوردى ب مانشیتێ مه‌زن ئه‌ڤ نووچه‌یه‌ به‌لاڤ كرییه‌ و تێدا هاتییه‌:
[ته‌له‌غراف و نامه‌ى جه‌نه‌رال مسته‌فا بارزانى له‌ رۆمانیاوه‌ وه‌رامى پێشه‌واى سۆپاى ئازا و قاره‌مانى شۆرشمان زعیم ركن عبدالكریم قاسمله‌ كاتى چاپكردنى ئه‌م لاپه‌ره‌یه‌دا له‌ ئێستگه‌ى رادیووى جمهوریه‌ته‌كه‌مانه‌وه‌ ((له‌ به‌شى كوردى و عه‌ره‌بیه‌وه‌)) ده‌نگێكى زولال و هه‌واڵى برا بارزانیه‌كانمان و مژده‌ى گه‌رانه‌وه‌ى ئه‌و قاره‌مانه‌ ئازادى خوایانه‌ى گه‌یاند].
د هه‌مان ده‌م دا رادیویا به‌غدا ب كوردى و عه‌ره‌بى رۆژانه‌ ب سه‌دان ته‌له‌گراف و نامه‌ دخواندن یێن ژ هه‌مى ئالیێن عیراقێ ڤه‌ دهاتنه‌ بلندكرن بۆ سه‌رۆك وه‌زیران ژبه‌ر وێ به‌رسڤێ یا وى بۆ ناما بارزانى داى و هه‌موویان ژ دل سوپاسیا وى دكر و پشته‌ڤانیا خوه‌ بۆ دیار دكر. ئه‌ڤه‌ ژى كۆمه‌كا وان بروسكانه‌ یێن د وێ هژمارا (ژین) دا هاتینه‌ به‌لاڤكرن:
ته‌له‌گرافا 377 كه‌سان ژ رانیه‌
ته‌له‌گرافا 878كه‌سان ژ كۆیه‌
نامه‌یا 569 كه‌س ژ شه‌قلاوه‌
نامه‌یا 911 ئافره‌ت ل هه‌ولێرێ
نامه‌یا 5284ئیمزا ل هه‌ولێرێ
نامه‌یا 884 ئیمزا ل هه‌ولێرێ
زڤرینا بارزانى ئه‌وا خه‌لكه‌كى باوه‌ر نه‌دكر دێ د خه‌ونێ دا بینن بۆ راستى، رۆژانه‌ و به‌رده‌وام سازیێن راگه‌هاندنا عیراقێ یێن وى ده‌مى دووڤچوونا مژارێ دكر، خه‌لكێ عیراقێ ب تایبه‌ت ژ كوردان و رێكخستنێن پارتى دیموكراتى كوردستان به‌رهه‌ڤى بۆ پێشوازیێ ل بارزانى و هه‌ڤالێن وى دكرن، رۆژناما (ژین)ژى د هه‌موو هژمارێن خوه‌دا به‌رده‌وام نامه‌ و برۆسكێن پیرۆزباییێ و ده‌ربرینا خوشحالیێ ژ بۆ زڤرینه‌ڤا نێزیكا بارزانى و هه‌ڤالێن وى بۆ وه‌لاتى به‌لاڤ دكرن، تنێ د هژمارا خوه‌یا رۆژا 25/9/1958ێ دا: ته‌له‌گرافا 426 كه‌سان ژ خه‌لكێ ناحیه‌ى قه‌ره‌داغ، ته‌له‌گرافا 439 كه‌سان ژ ناحیا خۆرمال، ته‌له‌گرافا 500 كه‌سێن خه‌لكێ ته‌وێله‌، ته‌له‌گرافا 415 كه‌سان ژ رانیه‌، لیژنا یه‌كێتى قوتابیانى كوردستان لقى هه‌له‌بجه‌، 65 قوتابیێن كچ ژ سلێمانى به‌لاڤ كرینه‌.
د هه‌مان ده‌م دا ژ ئالیێ پارتى ڤه‌ شانده‌ك دهێته‌ پێكئینان و به‌ره‌ف پراگ دكه‌ڤیته‌ رێ داكو هه‌ڤالینیا بارزانى بكه‌ن د ده‌مێ زڤرینا وى بۆ وه‌لاتى، شاندێ پێكهاتى بوو ژ (ئیبراهیم ئه‌حمه‌د، نورى ئه‌حمه‌د ته‌ها، سادق بارزانى، عوبه‌یدوللا بارزانى) و ل قاهیره‌ سالح میران ژى دگه‌هیته‌ شاندى. ل داویا مه‌ها ئیلۆنێ بارزانى و خوه‌ و شاندێ پارتى ژ پراگ به‌ره‌ف قاهیره‌ دچن، ل 3 چریا ئێكێ گه‌هشتنه‌ قاهیره‌ و رۆژا پاشتر سه‌رۆكێ میسرێ جه‌مال عه‌بدولناسر ل مالا خوه‌ پێشوازیه‌كا گه‌رم ل وان دكه‌ت. چار رۆژان (3-6ێ چریا ئێكێ) مانه‌ ل قاهیره‌، راگه‌هاندنا وى وه‌لاتى زۆر گرنگى ب ڤێ سه‌ره‌دانێ دایه‌، رۆژناما (الجمهوریه‌)یا میسرى وێنه‌یێ جه‌مال عه‌بدولناسرى دگه‌ل بارزانى و هه‌ڤالێن وى به‌لاڤ كریه‌، زێده‌بارى دیدارا وان دگه‌ل سه‌رۆكێ میسرێ به‌رنامه‌كێ تایبه‌ت بۆ سه‌ره‌دانا چه‌ند جهان ل ده‌ڤه‌را ئه‌لقه‌نات بۆ بارزانى و هه‌ڤالێن وى هاتبوو رێكخستن.

د پشكا چوویی دا مه‌ دیار كربوو كو سه‌رۆكێ میسرێ جه‌مال عه‌بدولناسر ل مالا خوه‌ پێشوازیه‌كا گه‌رم ل بارزانى و هه‌ڤالێن وى كر و چار رۆژان (3-6ێ چریا ئێكێ) مانه‌ ل قاهیره‌، زێده‌بارى دیدارا وان دگه‌ل سه‌رۆكێ میسرێ به‌رنامه‌كێ تایبه‌ت بۆ سه‌ره‌دانا چه‌ند جهان ل ده‌ڤه‌را ئه‌لقه‌نات بۆ بارزانى و هه‌ڤالێن وى هاتبوو رێكخستن.
بارزانى و هه‌ڤالێن خوه‌ ل رۆژا 6 چریا ئێكێ 1958ێ دگه‌هنه‌ به‌غدا و ل فرۆكه‌خانا (المپنى) پێشوازیه‌كا ره‌سمى و جه‌ماوه‌ریا مه‌زن لێ دهێته‌كرن، ب ده‌هان هزار ژ كورد و عه‌ره‌ب و كه‌مینه‌یێن دیترێن عیراقێ ب سلوگانا:
(بارزانى اهلا بیك شعب العراقی یحییك) پێشوازیێ لێ دكه‌ن، هه‌ژییه‌ بێته‌گۆتن هه‌موو ئالیێن عیراقى پشكدارى د وێ پێشوازیێ دا كربوو، لێ به‌رهه‌ڤبوونا ئه‌ندام و ئالیگرێن حزبا شیوعیا عیراقى د پێشوازیێ دا ژ یێن هه‌موو ئه‌ندام و ئالیێن دیتر پتر یا به‌رچاڤ بوو.
رۆژناما (ژین) د هژمارا رۆژا 16 چریا ئێكێ ریپۆرتاژه‌كا به‌رفره‌ه ده‌رباره‌ى گه‌هشتنا بارزانى بۆ به‌غدا و پێشوازییا لێ هاتیه‌كرن به‌لاڤكریه‌ و د برگه‌یه‌كا وێ دا هاتییه‌: ((كات (5) ده‌قیقه‌ى ئه‌ویست بۆ سه‌عات (5) ئه‌و فرۆكه‌یه‌ى كه‌ قاره‌مانانى هه‌ڵگرتبوو گه‌یشت وه‌ به‌شێك له‌ ئه‌فسه‌رانى سۆپا وه‌ پۆلیس له‌گه‌ل كورێكى قاره‌مان جه‌نه‌رال مسته‌فا بارزانى و چه‌ند كه‌سێكى تر چوونه‌ حه‌وشه‌ى فرۆكه‌خانه‌كه‌ به‌ گیریانه‌وه‌ وه‌ یه‌ك یه‌ك ده‌ستیان ئه‌كرده‌ ملیان وه‌ ئه‌ملا و ئه‌ولاى یه‌كتریان ماچ ئه‌كرد وه‌ نیو سه‌عاتێك ووچانیان دا له‌ پاشا سوارى ئوتومبیلیان كردن و به‌ره‌و ئوتێلى خه‌یامیان بردن كه‌ شه‌وێك له‌ وێ مانه‌وه‌…هتد))، د به‌رده‌وامیا راپۆرتێ دا ئاماژه‌ ب وێ چه‌ند هاتیه‌كرن كو هژمارا پێشوازیكه‌ران پتر ژ 13 هزار كه‌سان بوون و ئاماژه‌ ب خه‌ملاندنا هژماره‌كا ترۆمبێلان و ئاماژه‌ ب وان درووشم و لافیته‌یان كریه‌ یێن ل فرۆكه‌خانه‌یێ و سه‌رجاده‌یان هاتینه‌ هه‌لاویستن.
ل ده‌مژمێر 10ێ سپێده‌یا حه‌فتى چریا ئێكێ بارزانى سه‌را عه‌بدولكه‌ریم قاسمى دده‌ت و سوپاسیا خوه‌ و هه‌ڤالێن خوه‌ به‌رامبه‌ر هه‌لویستێ حكوومه‌تا شۆرشا 14 تیرمه‌هى دیار دكه‌ت. پشتى وێ بارزانى بۆ ده‌مه‌كى ل ئوتێل سه‌میر ئه‌میس دمینیت و به‌رده‌وام شاندێن خه‌لكى ب مه‌ره‌ما بخێرهاتنێ سه‌ره‌دانا وى دكه‌ن و ب دیدارا وى شاد دبن.
پشتى مانا چه‌ند رۆژه‌كان ل به‌غدا بارزانى به‌ره‌ف كوردستانێ كه‌ته‌ رێ، رۆژا 21 چریا ئێكێ د رێكا پردێ- هه‌ولێر- ره‌وادنزێ را چوویه‌ بارزان، ل رۆژا 22 چریا ئێكێ ژ بارزان هاتیه‌ هه‌ولێرێ، كۆڤارا (هه‌تاو) ل سه‌ر سه‌ره‌دانا وى بۆ هه‌ولێرێ نڤیسیه‌: وێ شه‌ڤێ مێڤانێ موته‌سه‌رفێ (پارێزگارێ) هه‌ولێرێ بوو ل ریست هاوز و شه‌ڤێ ل مالا وى نڤستییه‌، رۆژا پاشتر بۆ دانێ نیڤرۆ مێڤانێ باژێرڤانیێ بوو هه‌ر ل ریست هاوز و چه‌ند سه‌د كه‌سه‌ك ژى ب وێ هه‌لكه‌تێ هاتبوونه‌ مێڤانكرن و ل ده‌مژمێر سێى ئێڤارى ده‌سته‌ ده‌سته‌یێن خه‌لكێ بۆ بخێرهاتنا مه‌لا مسته‌فاى هاتینه‌ وى جهى و ئه‌و ژى ل سه‌ر هه‌موویان گه‌ریایه‌ و ئێك ئێكه‌ چوویه‌ ده‌ستێ وان. د وێ ناڤبه‌رێدا ده‌نگێ گازى و سلوگانێن خویندكار و رێنجبه‌ر و كرێكار و ئاكنجیێن دى یێن خه‌لكێ هه‌ولێرێ بلند دبوو و پێلێن شادمانى و چه‌پله‌رێزانێ پاییزا هه‌ولێرێ كربوو بهار ته‌دگۆت رۆژا ئازادى ژ ئه‌لندێ جه‌ژنا نه‌ورۆزێ ڤه‌ بلند بوویه‌.
د كۆڤارا (هه‌تاو)دا هاتییه‌: ده‌مژمێر چوارێ ئێڤارى بارزانى و هه‌ڤالێن دگه‌لدا كارێ چوونێ بۆ كه‌ركووكێ دكه‌ن و مێڤان هه‌تا به‌رده‌رگه‌هى دگه‌ل دچن و خاترخواستنێ لێ دكه‌ن، لێ ل به‌رده‌رگه‌هى ژبه‌ر كۆمێن خه‌لكێ كۆمبووى بۆ دیدارا وى، رێكا چوونه‌ ده‌رڤه‌ دهێته‌گرتن و بارزانى ل خه‌لكێ دچیته‌ پێش و دبێژیتێ: ((هه‌ر رێز و قه‌درێكى ئێوه‌ بۆ منى ده‌گرن له‌ گه‌وره‌یى و شه‌ره‌فى خۆتانه‌وه‌یه‌)) و خاترا خوه‌ ژ وى خه‌لكى دخوازیت دكه‌ڤنه‌ رێ. ل داویێ ژى كۆڤار د په‌سنا ڤێ كۆمبوونا خه‌لكێ بۆ دیدارا بارزانى دبێژیت : ((له‌و ده‌شته‌دا كه‌ ته‌ماشاى خه‌ڵكت ده‌كرد وه‌ك ده‌ریا شه‌پۆلى لێ ده‌دا و ده‌تگوت نه‌ك له‌ هه‌ولێرى دا به‌لكوو له‌ عیراقى دا كه‌س نه‌ماوه‌ هاتونه‌ته‌ پێشه‌وازى و دیده‌نى قاره‌مانى كوردستان. چونكو خه‌ڵكى هه‌ولێر ئه‌وه‌نده‌ تینووى دیدارى ئه‌و قاره‌مانه‌ دلسۆزه‌ى خۆیان بوون كه‌ نایه‌ته‌ نووسینه‌وه‌)).
ئێڤارا 23 چریا ئێكێ بارزانى ژ هه‌ولێرى گه‌هشتییه‌ سلێمانیێ، په‌یوه‌ندییا بارزانى دگه‌ل سلێمانیێ په‌یوه‌ندییه‌كا دیرۆكى بوو، ژ سالا 1939ێ، بارزانى ب مالباتێن خوه‌ ڤه‌ ل سلێمانیێ ژیایه‌، نه‌ مێڤان بوو به‌لكى خودان مال بوو، مالێن هه‌موو خه‌لكێ باژێرى مالێن بارزانییان بوون، هه‌ر ب هاریكارییا خه‌لكێ سلێمانیێ د رێكا ئیرانێ را گه‌هشته‌ بارزان و شۆرشا بارزان 1943- 1945ێ به‌رپا كر، بارزانى ب ئه‌ركێ خوه‌ دزانى وه‌ك وه‌فادارى بۆ دیرۆكا سلێمانیێ د یه‌كه‌مین ڤه‌گه‌ریانا خوه‌ دا بۆ وه‌لاتى سه‌ره‌دانا سلێمانیێ و زیاره‌تا گورێ شێخ مه‌حموودێ نه‌مر و هه‌ر دو ئه‌فسه‌رێن شه‌هید مسته‌فا خوشناو و محه‌مه‌د قودسى و شه‌هیدێن دیتر بكه‌ت. رۆژناما (ژین) د هژمارا خوه‌یا 30 چریا ئێكێ 1958ێدا به‌رپه‌رێ یه‌كه‌م و چه‌ند به‌رپه‌رێن دیتر بۆ رێوره‌سمێن پێشوازیا خه‌لكێ سلێمانیێ ل بارزانى و به‌رنامێ سه‌ره‌دانا وى ته‌رخان كرینه‌، ل دوور پێشوازیا خه‌لكى ل بارزانى د به‌رپه‌رێ یه‌كه‌مێ رۆژنامێ دا هاتیه‌: ((رۆژى پێنج شه‌مه‌ى رابردو له‌ ئێواره‌ دا خه‌باتكه‌رى قاره‌مان مسته‌فا بارزانى هات بۆ سلێمانى وه‌ دانیشتوانى شار هه‌موو چوون به‌ پیریه‌وه‌ و كه‌ گه‌یشته‌ سلێمانى له‌ ماڵى شێخ له‌تیف (كورێ شێخ مه‌حموودێ نه‌مر) دابه‌زى)). ل دووڤ به‌رنامه‌ى رۆژا پاشتر 24 چریا ئێكێ ده‌مژمێر هه‌شتێ سپێدێ د ناڤ رێزێن خه‌لكێ خرڤه‌بوویێ باژێری دا مه‌لا مسته‌فا چوویه‌ سه‌ر گورێ (قه‌برێ) شێخ مه‌حموودى و چه‌ند په‌یڤه‌كێن ب بها و جوان ل دۆر بیروباوه‌ر و خه‌باتا شێخ مه‌حموودى گۆتینه‌، پاشتر چوویه‌ سه‌ر گورستانا ناڤدارا سلێمانیێ (گردى سه‌یوان) كو گۆرێ چه‌ندین شه‌هید و كه‌سایه‌تیێن زانا و كوردپه‌روه‌ر هه‌مبێز كرینه‌ و دا سه‌ره‌دانا شه‌هیدێن رێكا ئازادیێ بكه‌ت و ل سه‌ر گۆرێ هه‌ردو ئه‌فسه‌رێن شه‌هید مسته‌فا خوشناو و محه‌مه‌د قودسى گۆتیه‌: ئیمپریالیزم و نۆكه‌رێن وێ ل به‌ر بوو ده‌نگێ ملله‌تێ ئازادى په‌رست بمرینن به‌لێ هوین د زیندونه‌ و نامرن ئه‌ى قودسى و خوشناو و خه‌یروللا و عیزه‌ت و كورد ژى هه‌ر د زیندو و نه‌مرن.. و پاشتر سه‌را گۆرێ حه‌سه‌ن توفیقێ جوانه‌مه‌رگ كریه‌ و به‌رى گۆرستانا گردێ سه‌یوان بهێلیت: سڵاوى نارد بۆ هه‌موو شه‌هیدانى رێگاى ئازادى كه‌ له‌ گۆرستانى سه‌یوان دا نێژراون. ل ده‌مژمێر 9,5 ژ گۆرستانا سه‌یوان زڤریه‌ڤه‌ و ل به‌ر (ده‌ركى سه‌راى سلێمانى) به‌ر ئوتێلا سولاڤ نێزیكى 10 هزار كه‌س ژ خه‌لكێ سلێمانیێ بۆ دیتنا بارزانى و گوهداریا په‌یڤا وى ل وى جهى كۆمببوون، ل به‌راهیێ كامه‌رانى شاعر بخێرهاتنا وى هاتیه‌كرن، پاشتر بارزانى هاتییه‌ پێش و ب ڤان په‌یڤان بۆ خه‌لكێ باژێرى ئاخفتیه‌: ((برا و خوشكه‌ شیرینه‌كانم ئێوه‌ى به‌ناوبانگ وه‌ كۆڵنه‌ده‌ر كه‌ چه‌نده‌ها ساڵه‌ تێئه‌كوشن و خه‌بات ئه‌كه‌ن و به‌ربه‌ره‌كانى ئیمپریالیزم و نۆكه‌ره‌كانیتان كردووه‌ زۆرم پێ خۆشه‌ كه‌ له‌ ناو ئێوه‌ى خوشه‌ویستدا وه‌ستاوم وه‌ چاوم لێتانه‌ پاش (11) ساڵى دوورى له‌م خاكه‌ پیرۆزه‌ ئا لێره‌دا ئێوه‌ى به‌ختیار و ئازاد ئه‌بینم وه‌ ئه‌مرۆ من میوانى ماڵى یه‌كێكم كه‌ رێگاى خه‌باتكردنى بۆ ئازادى هه‌ڵبژاردووه‌ من میوانى ماڵى شێخ مه‌حموودم كه‌ هه‌موومان له‌ سه‌ر ئه‌و رێوشوێنه‌ برۆین)).
پاشتر د په‌یڤا خوه‌دا بارزانى داكوكى ل سه‌ر یه‌كگرتن و دووركه‌تنێ ژ هه‌ڤركى و ناكوكیان كریه‌. ده‌مژمێر 11ێ به‌رى نیڤرۆ ب هه‌لكه‌فتا هاتنا بارزانى بۆ سلێمانیێ باژێرڤانیا سلێمانیێ ئاهه‌نگه‌كا چا ڤه‌خوارنێ گێرایه‌، ئاهه‌نگ ژى وى ده‌مى هاتیه‌گێران ژبه‌ركو بارزانى دا پشتى نیڤرۆ زڤریته‌ڤه‌، نێزیكى 300 كه‌س هاتبوونه‌ مێڤانكرن ژبلى هژماره‌كا زۆرا خه‌لكێ سلێمانیێ كو ئه‌و ژى هاتبوونه‌ وى جهى، ئاهه‌نگێ ب په‌یڤه‌كا بخێرهاتنێ یا سه‌رۆكێ باژێرڤانیێ ده‌ست پێ كریه‌، پاشتر مه‌لا مسته‌فاى ل سه‌ر پێ چه‌ند ئاخفتنه‌ك كرینه‌ و تێدا داكوكى ل سه‌ر هه‌ڤگرتنێ و پاراستنا كۆمارا نوو یا عیراقێ كریه‌ و به‌رهه‌ڤیا خوه‌ و هه‌ڤالێن خوه‌ یێن ل ئێكه‌تیا سوڤیێتى بۆ بجهئینانا هه‌ر پێویستیه‌كا نشتیمانى دیار كریه‌ و سلاڤ هنارتینه‌ بۆ گیانێ شه‌هیدان و ئه‌وێن دگه‌ل وى چووینه‌ ئێكه‌تیا سوڤیێتى و ل وێرێ وه‌غه‌را داویێ كرى و د دوا په‌یڤێن خوه‌ دا گۆتیه‌: پێویسته‌ هه‌ر كه‌س پێویستى سه‌ر شانى خۆی بزانێ چی یه‌ وه‌ هه‌وڵ بدات بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ى پله‌ى ژیانى كۆمه‌ڵ وه‌ بڵاوبوونه‌وه‌ى زانستى وه‌ پیشه‌سازى له‌ ووڵاتدا. پشتى په‌یڤێن بارزانى عه‌بدوللا گورانێ شاعر و عه‌بدولره‌حمان به‌گێ بابان چه‌ند پارچه‌ شێعره‌ك خواندینه‌ و هنده‌كان وێنه‌ دگه‌ل بارزانى گرتینه‌. پشتى فراڤینا نیڤرۆ هه‌روه‌ك د رۆژنامێ دا هاتی چوویه‌ كه‌ركووكێ و شه‌ڤه‌كێ ل وێرێ مایه‌ و رۆژا پاشتر خاترا خوه‌ ژ خه‌لكێ كه‌ركووكێ خواستیه‌ و: به‌ شێوه‌یه‌كى جوان كه‌ هه‌موو دانیشتوانى كه‌ركووك تیا به‌شداربوون ره‌وانه‌ كرا و گه‌رایه‌وه‌ به‌غدا. ب ڤێ ره‌نگى یه‌كه‌مین سه‌ره‌دانى بارزانى بۆ هه‌ولێرێ و سلێمانیێ و كه‌ركووكێ داوى هاتیه‌.
هه‌ژییه‌ ل داویێ بیژین: ده‌مێ بارزانى ل 6چریا ئێكێ 1958ێ گه‌هشتییه‌ به‌غدا ده‌ملده‌ست دگه‌ل هه‌ڤالێن خوه‌ و سازیێن ره‌سمیێن عیراقى به‌رهه‌ڤى بۆ زڤرینا هه‌ڤالێن دی ئه‌و قاره‌مانێن دگه‌ل وى مشه‌خت بووینه‌ ئێكه‌تی یا سوڤیێتى كرینه‌، پشتى به‌رهه‌ڤى ب داوی هاتین هه‌ردو هه‌ڤالێن بارزانى ئه‌سعه‌د خوشه‌ڤى و میرحاج ئاكره‌یى چوونه‌ رۆسیا ل وێرێ یا پێدڤى بۆ زڤرینا وان ئه‌نجام دا، ل ئێكه‌تى یا سۆڤیه‌تى ژى هه‌موو ئه‌و مشه‌ختێن دگه‌ل بارزانى مشه‌خت بووینه‌ وى وه‌لاتى ئه‌وێن دلێ زڤرینێ هه‌ى و ل كۆمارێن ئورۆپا یێن سۆڤیه‌تى دژیان هاتنه‌ گازیكرن بۆ موسكۆ و ئه‌وێن ل ئۆزبه‌كستانێ دژیان ل باژێرێ (ویرۆڤسكى) خرڤه‌بوون، هه‌ردو جوین ب ژن و زارۆك و كه‌لوپه‌لێَن خوه‌ڤه‌ ب شه‌مه‌نده‌فه‌رێ ژ موسكۆ و ویرۆڤسكى كه‌تنه‌ رێ و ل به‌نده‌رێ (ئۆدێسا)یێ ده‌ریایێ ره‌ش گه‌هشتنه‌ هه‌ڤ، ل رۆژا ئێكێ نیسانێ ب پاپۆرا سۆڤیه‌تى (كرۆزیا) ژ به‌نده‌رێ ناڤبرى به‌ره‌ف عیراقێ دانه‌ رێ، ژ ده‌ریایێ ره‌ش، بۆسفۆر- ده‌رده‌نیل- ده‌ریایێ سپى و ژ وێرێ بۆ كه‌نالێ سویس- به‌ره‌ف ده‌ریایێ سوور و ب رێكا ده‌ریایێ عه‌ره‌بى بۆ كه‌نداڤێ فارسى و پشتى 16 رۆژێن رێڤینگیێ ل 16 نیسانا 1959ێ گه‌هشتینه‌ به‌نده‌رێ به‌سرا ل عیراقێ. مینا پێشوازیا ل بارزانى هاتیه‌كرن ژبه‌ركو ده‌لیڤا به‌رهه‌ڤیێ پتر بوو پێشوازیه‌كا مه‌زنتر ل وان هاته‌كرن، پێشوازیا ل وان هاتیه‌كرن و رێوره‌سمێن د پێشوازیێ دا هاتینه‌ ئه‌نجامدان كو بارزانى ب خوه‌ پشكدارى تێدا كر، ب رێكه‌تنا وان ژ به‌سرا ب شه‌مه‌نده‌فه‌رێ و ئه‌و پێشوازییا ل هه‌ر ویستگه‌هه‌كا گه‌هشتینێ ل وان هاتیه‌كرن هه‌تا ل 18 نیسانى گه‌هشتینه‌ هه‌ولێرێ و ئه‌و پێشوازییا ل هه‌ولێرێ ل وان هاتییه‌كرن ب خوه‌ داستانه‌كا مه‌زنه‌ و هه‌ژییه‌ ب سه‌دان به‌رپه‌ر ل سه‌ر بێنه‌ نڤیسین كو ل ڤێرێ ئه‌و ده‌لیڤه‌ نینه‌، لێ تنێ دێ ئاماژه‌ ب هژمارا وان كه‌سان كه‌ین یێن زڤرینه‌ڤه‌ كو د وێ چه‌ندێ دا جوداهى د ژێده‌ران دا هه‌یه‌ لێ یا پتر نێزیكى راستیێ ئه‌وه‌ كو هژمارا ئه‌وێن دگه‌ل ڤێ پاپۆرێ ل 16 نیسانا1959 ێ زڤرینه‌ڤه‌ عیراقێ 460 زه‌لام، 108 ژن و 225 زارۆكبوون. ژن ژى رۆس و ئۆزبه‌ك و گه‌لێن دیێن سۆڤیه‌تى بوون یێن شوو ب وان مشه‌ختان كرى و حه‌فت ژ بارزانی مابوونه‌ ل ئێكه‌تى یا سۆڤیه‌تى و پتر ژ 30 كه‌سان ژى ژێ مر بوون.

مووسل ئه‌و گرێ یا ب ساناهى هاتیه‌ گرێدان و نه‌ ب ساناهى دهێته‌ ڤه‌كرن، ئه‌و باژێرێ بێى به‌رگرى هاتیه‌ راده‌ستكرن بۆ رێكخراوا تیرۆریستیا داعش د ده‌مه‌كی دا هێزێن عیراقێ شیانێن به‌رگریێ هه‌بوون، ئه‌و باژێرێ هه‌تا نها نهێنیا چاوانیا راده‌ستكرنا وى نه‌هاتیه‌ ئاشكراكرن، هه‌ر چه‌نده‌ ئه‌ز ڤێ نهێنیێ ب گرێكه‌كا ب زه‌حمه‌ت بێته‌ڤه‌كرن نزانم و ئه‌ز دبینم هاتیه‌ ڤه‌كرن و زانین، لێ نهێنیا گرنگتر كو دڤێت بێته‌ زانین بۆچى هاتیه‌ ڤه‌شارتن و ژبه‌ر چ ناهێته‌ ئاشكراكرن؟ مووسل ئه‌و باژێرێ داگیركرنا وى ژ ئالیێ داعش ڤه‌ كاره‌ساتێن مه‌زن ب دووڤ خوه‌ڤه‌ ئیناین، ده‌هان باژێر و ده‌ڤه‌رێن دی ب ساناهیتر ژ مووسلێ هاتینه‌ داگیركرن، ب داگیركرنا مووسلێ به‌رێ تیرۆرێ كه‌ته‌ باشوورێ كوردستانێ، چه‌ندین باژێر و ده‌ڤه‌رێن كوردستانى هاتنه‌ داگیركرن، كاره‌سات به‌لكى مه‌زنترین كاره‌ساتێن ڤى سه‌رده‌مى ب سه‌رێ خه‌لكێ مه‌ هاتن، ئه‌و كاره‌سات مینا برینه‌كێ كه‌تنه‌ گیانێ مرۆڤێ كورد پشتى ژ ناڤبرنا داعش و رزگاركرنا وان باژێر و ده‌ڤه‌ران ب خوینا ده‌هان شه‌هیدان ژى شوینوار و باندۆرا وێ برینێ دێ مینن.
نها د ڤان چه‌ند رۆژ و هه‌فتییان دا به‌رهه‌ڤیێن بله‌ز بۆ رزگاركرنا مووسلێ دهێنه‌ كرن، جڤاكێ ناڤده‌وله‌تى، هه‌ردو حكوومه‌تێن عیراقێ و هه‌رێما كوردستانێ، ده‌وله‌تێن هه‌ڤسوو ب هه‌ڤرا یێ د قووناغا به‌رهه‌ڤیێ دا، ب باوه‌ریا من ده‌مه‌ك درێژ بۆ ده‌سپێكرنا كریارێن له‌شكرى نه‌مایه‌ و مووسل دێ ژ ده‌ستێ رێكخراوا تیرۆریستى ده‌ركه‌ڤیت و كه‌ڤیته‌ڤه‌ ژێر ده‌ستهه‌لاتێ ده‌وله‌تا عیراقێ.
ل ڤێرێ یا گرنگ و هندى په‌یوه‌ندى ب كوردستانێ ڤه‌ هه‌ى، قووناغا پشتى رزگاركرنا مووسلێ یه‌ و چاوانیا سه‌رده‌ریكرنێ و رۆلێ كوردانه‌ د ڤێ سه‌ره‌ده‌ریكرن و برێڤه‌برنێ دا، به‌رده‌وام سه‌ركردایه‌تیا كوردستانێ یا داكوكیێ ل سه‌ر پلانا سیاسى بۆ قووناغا پشتى رزگاركرنێَ و رۆلێ هه‌ر پێكهاته‌كا خه‌لكێ پارێزگه‌ها مووسلێ د وێ پلانێ دا دكه‌ت، به‌رده‌وام سه‌ركردایه‌تیا كوردستانى یا داكوكیێ ل سه‌ر كوردستانیبوونا وان ده‌ڤه‌ران دكه‌ت یێن به‌ر ماددێ 140ێ ده‌ستوورێ عیراقێ دكه‌ڤن و ب خوینا هزاران پێشمه‌رگێن قاره‌مان هاتینه‌ رزگاركرن. به‌لێ ئه‌رێ هندى په‌یوه‌ندى ب ڤى وارى ڤه‌ هه‌ى هه‌تا نها د ڤان هه‌موو جڤین و كۆمبوونان دا د ناڤبه‌را سه‌ركردایه‌تیا كوردستانى و حكوومه‌تا عیراقێ و هێزێن هه‌ڤپه‌یمان دا تایبه‌ت ئه‌مریكا پێكهاتنه‌ك ره‌سمى و نڤیسكى و ئیمزاكرى هه‌یه‌؟ ئه‌ڤه‌ خالا گرنگه‌ و دڤێت نه‌هێته‌ ژبیركرن و كورد ب ژڤانێن سه‌ر زاركى و خۆشخۆشكێن كۆمبوون و جڤینان نه‌هێنه‌ خاپاندن، ژبیر نه‌كه‌ین ده‌ستوورێ عیراقێ یێ 2005ێ ده‌ستووره‌كێ په‌سه‌ند كریه‌ ژ ئالیێ پتر ژ 80% ژ عیراقیان و هه‌موو ئالیێن عیراقى پشكدارى د دارێشتنا وى دا كریه‌، لێ حكوومه‌تا عیراقێ یا نها د لاوازترین سه‌رده‌مێن خوه‌ دا بچووكترین پێگیرى پێ نه‌كریه‌، چاوا ئه‌ڤ حكوومه‌ته‌ پشتى گرتنا مووسلێ و ده‌مێ خوه‌ ب حكوومه‌تا بهێز و زال دبینیت دێ پێگیریێ ب چه‌ند په‌یمانه‌كێن سه‌ر زاركى یێن به‌رى رزگاركرنا مووسلێ كه‌ت!.
خالا دى یا من دڤێت كورد ب گرنگى به‌رچاڤ وه‌رگرن، پشكداریكرنا هێزێن حه‌شدولشه‌عبى یێن شیعه‌یه‌ د رزگاركرنا مووسلێ دا، دهێته‌ گۆتن: حه‌شدولشه‌عبى ب چ ره‌نگان پشكداریێ د ڤى شه‌ری دا ناكه‌ن، ئه‌ڤه‌ ژ كۆمبوونێن ناڤبه‌را سه‌ركردایه‌تیا كوردى و به‌رپرسێن عیراقى و هێزێن هه‌ڤپه‌یمان هاتیه‌ وه‌رگرتن، به‌لێ ب هه‌مان شێوه‌ ئه‌رێ پێكهاتنه‌كا ره‌سمى و نڤیسكى و ئیمزاكرى هه‌یه‌؟ ئه‌گه‌ر هه‌بیت ژى كى گره‌نتیا پێگیریكرنا حه‌شدولشه‌عبى ب پێكهاتنێ دده‌ت؟ ئه‌ڤه‌ د سه‌رده‌مێ شه‌رێ رزگاركرنا رمادى و فه‌لوجه‌ و جهێن دی دا دهاته‌ گۆتن، لێ حه‌شدولشه‌عبى پشكداری كر و ئه‌و كر یا مه‌ هه‌موویان دیتى و بهیستى، ژبیر نه‌كه‌ین حه‌شدولشه‌عبى هنده‌ك یه‌كه‌یێن هێزێن خوه‌ د ناڤ پێكهاتا سونه‌ مه‌زهه‌ب دا و هنده‌ك ژ كوردان دروست كرینه‌ و ب رێكا وان دێ ب هزران چه‌كدارێن خوه‌ یێن شیعه‌یێن توندره‌و ئینته‌ ناڤ سنوورێ مووسلێ و دێ وێ كه‌ت یا ل جهێن دی كرى. دبیت پرسیار بێته‌كرن حه‌شدولشه‌عبیێن شیعه‌ دێ چ زیان بۆ كوردان هه‌بیت؟ د به‌رسڤێ دا دبێژم: زیانا مه‌زنا وان دێ بۆ كوردان بیت هه‌روه‌ك زیانا مه‌زنا داعشان بۆ كوردان بووى، ب كونترۆكرنا مووسلێ پشكا مه‌زن ژ پلانا وان دێ بجه هێت و شیعه‌ دێ بنه‌ حوكمدارێن ئێكانه‌ و بێ هه‌ڤركێن عیراقێ و بێ ترس دێ ده‌ست ب پلانا ب شیعه‌كرن یان بالاده‌ستكرنا شیعه‌یان ل سه‌رانسه‌رى عیراقێ كه‌ن، تنێ كورد دێ مینن ئاسته‌نگ به‌رامبه‌رى بجهئینانا پلانا وان ئه‌و ژى ل كوردستانێ، ب هاتنا وان بۆ مووسلێ و هه‌ڤسنووربوونا وان دگه‌ل كوردستانێ دێ كار بۆ بجهئینانا پلانا خوه‌ ل باشوورێ كوردستانێ كه‌ن و هنده‌ك فاكته‌رێن رێخوشكه‌ر ژى بۆ ڤێ پلانا وان هه‌نه‌، وه‌ك: نه‌یه‌كرێزیا ناڤمالا كوردى و هه‌ڤركیا نه‌ ره‌وایا ناڤبه‌را حزبان و تاگیرییا هنده‌ك حزبێن كوردستانى بۆ حزب و پێكهاتێن شیعه‌، د هه‌مان ده‌م دا بوونا هنده‌ك پێكهاتێن شیعه‌ مه‌زهه‌ب و نێزیكى شیعه‌تیێ ل كوردستانێ و بوونا هنده‌ك مه‌زار و مه‌رقه‌دێن ژ راست یان نه‌راست خه‌لكێ مه‌ ب نه‌ڤیێن پێغه‌مبه‌رى (س) ناڤكرین خۆش بهانه‌نه‌ د ده‌ستێن توندره‌وێن شیعه‌ دا بۆ مایتێكرنێ د باشوورێ كوردستانێ دا و درێژكرنا ده‌ستهه‌لاتا خوه‌ بۆ ڤان ده‌ڤه‌ران و نموونه‌ ژى ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ هه‌نه‌. ئه‌ڤه‌ وێ چه‌ندێ ناگه‌هینیت كو سونه‌ مه‌زهه‌بێن عیراقێ برایێن مه‌یێن بابێنه‌ و ئه‌م ژێ پشتراستین و به‌ریا نها چ ب سه‌رێ مه‌ نه‌ئینایه‌ و د به‌رنامه‌یێ وان دا نینه‌ ژ نها پاش دژایه‌تیا كوردان بكه‌ن.
كورت و كرمانجى ترسا من ژ قووناغا پشتى رزگاركرنا مووسلێ ژ ده‌ستێن داعشه‌، مه‌ترسیا مه‌زن به‌رامبه‌رى كوردان ئه‌و قووناغه‌، ئه‌رێ چ پلان بۆ وێ قووناغێ هه‌یه‌ مه‌ چه‌ند به‌رهه‌ڤى كرینه‌.. ئه‌ڤه‌ مژاره‌كا گرنگه‌ دڤێت هه‌ر كورده‌ك ژ سه‌ركردایه‌تیێ هه‌تا كه‌سه‌ك ئاسایى هزرا خوه‌ لێ بكه‌ت، لێ سه‌روبه‌رێ كوردستانیان ب ڤى ره‌نگى بیت یێ ل 21 ئیلۆنێ مه‌ ل په‌رله‌مانێ عیراقێ دیتى ئه‌ز نه‌ باوه‌رم كورد دبه‌رهه‌ڤبن بۆ وێ قووناغێ، ل داویێ دبێژم: ئه‌وا ل ده‌سپێكا ته‌باخا 2014 ل شنگالێ و پاشتر ده‌ڤه‌رێن دى ب سه‌رێ كوردان هاتى ئه‌نجامێ نه‌به‌رهه‌ڤیا كوردان بوو بۆ قووناغا هاتنا داعش، ئه‌ڤه‌ داعش یا ل سه‌ر چوونێ و دڤێت به‌رهه‌ڤبین بۆ قووناغا پشتى چوونا وێ و ئه‌ز دبینم مه‌ترسیا وێ قووناغێ كێمتر نینه‌ ژ یا به‌رى خوه‌.

ل رۆژا 17 ئیلۆنێ سه‌رۆكاتیا حكوومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ د راگه‌هاندنه‌كێ دا ژ حزبێن پشكدار د حكوومه‌ت و په‌رله‌مانی دا خواست به‌رهه‌ڤى كۆمبوونه‌كا به‌رفره‌ه ببن ل دۆر سه‌روبه‌رێ ئابووریێ هه‌رێمێ و ڤه‌كۆلینێ ل دۆر چاوانیا دیتنا چاره‌یه‌كێ بۆ ڤێ پرسگرێكا مه‌زن.
ئه‌ڤ راگه‌هاندنه‌ پێنگاڤه‌كا هه‌ره‌گرنگه‌، به‌لێ د ده‌مه‌كێ دره‌نگ دا هات، هه‌ره‌گرنگه‌ ژبه‌ركو پرسگرێكا ئابوورى مینا په‌نجه‌شێرێ به‌رۆكا سه‌رانسه‌رى باشوورێ كوردستانێ گرتییه‌ و ئه‌و په‌نجه‌شێره‌ یا جهێ خوه‌ ل هه‌می گیانێ ڤى وه‌لاتى دكه‌ت، دلۆڤانیێ ب كه‌سێ نابه‌ت، ئه‌نجامێن هه‌ر په‌نجه‌شێره‌كێ ژى نه‌مانه‌ و ئه‌نجامێن ڤێ په‌نجه‌شێرێ ژى نه‌مانه‌كا گشتی یه‌، نه‌ دلۆڤانیێ ب مه‌زنان دبه‌ت نه‌ژى ب بچووكان، نه‌ده‌وله‌مه‌ند دكارن خوه‌ ژبه‌ر ڤێ نه‌خۆشیێ رزگار كه‌ن نه‌ژى هه‌ژار، نه‌ حزبى ژێ دهێنه‌ پاراستن و نه‌ بێ لایه‌ن ئه‌گه‌ر هه‌بن، نه‌حزبێن ده‌سته‌لاتدار، نه‌ ژی یێن به‌رهه‌لستكار، نه‌ حزبێن پێیه‌ك د ناڤ ده‌سته‌لاتێ دا یێ ل دیوانا به‌رهه‌لستكاریێ دكارن خوه‌ ل به‌ر ڤێ ئێشێ بگرن. د هه‌مان ده‌م دا دبێژم د ده‌مه‌كێ دره‌نگ دا هات ژبه‌ركو چ نه‌ما ژ ئه‌نجامێ ڤێ پرسگرێكێ ب سه‌ر خه‌لكێ ڤى وه‌لاتى دا نه‌هاتى، ب هزاران رێكا مشه‌ختیێ گرته‌به‌ر و ب سه‌دان ژێ بوونه‌ قوربانى، بنه‌مایێن په‌یوه‌ندیێن جڤاكى و كارگێرى و كاركرنێ ل ڤى وه‌لاتى به‌ره‌ف نه‌مانێ چوون، په‌یوه‌ندیێن خێزانى هند تێك چوون ب سه‌دان گه‌نجان بێى ئاگادارییا خێزانا خوه‌ رێكا ده‌رڤه‌ى وه‌لاتێ گرته‌ به‌ر، باب نكاریت دگه‌ل زارۆكێ خوه‌ باخڤیت ژبه‌ركو چ د ده‌ستان دا نینه‌ داخوازێن وى بجه بینیت، ئه‌و بنه‌مایێن ره‌وشتى یێن جڤاك ژ چه‌ندین خرابیان و ئاریشان دپاراست ژ ئه‌نجامێ ڤالابوونا به‌ریكێن خه‌لكى و برس و هه‌ژاریێ نه‌مان، رۆژانه‌ چه‌ندین دیارده‌ و ئاریشێن دوور ژ ره‌وشت و تیتالێن جڤاكى روو دده‌ن و كه‌س نكاریت به‌رسینگى لێ بگریت، رێڤه‌به‌رى نكاریت پرسیار ژ فه‌رمانبه‌ران بكه‌ت بۆچى ئه‌ڤه‌ نه‌هاتیه‌كرن یان ئه‌ڤ شاشیه‌ د كاری دا روودایه‌ ژبه‌ركو دو هه‌یڤ ب سه‌رڤه‌چوون و هێژ فه‌رمانبه‌رى ئه‌و چارێك یان سێكا مووچه‌یێ خوه‌ وه‌رنه‌گرتیه‌، نه‌مامۆستا دكاریت قوتابیێن خوه‌ فێركه‌ت و نه‌ قوتابیان گوه ل سه‌ر ده‌رسێ یه‌، به‌لكى هزرا هه‌ردوكان یا ل سه‌ر به‌ریكێ. ژ ئالیه‌كی ڤه‌ د ده‌مه‌كێ دره‌نگ دا هات ژبه‌ركو چ نه‌ما حزبێن پێیه‌ك د ده‌سته‌لاتێ دا و یێ دى دیوانا به‌رهه‌لستكاریێ دا ب سه‌رێ حكوومه‌تا هه‌رێمێ نه‌ئیناى، حزبێن هه‌تا نها هه‌ر ژ وه‌زیر و په‌رله‌مانتارێن وان و یێن ب وان پلان هاتینه‌ خانه‌نشینكرن هه‌تا دگه‌هیته‌ بچووكترین فه‌رمانبه‌رێن وان (یێن سه‌ر دیوار بن دیوار) مووچه‌یێ خوه‌ ژ ده‌ستهه‌لاتى وه‌ردگرن، نه‌تنێ مووچه‌ى وه‌ردگرن به‌لكى هه‌تا ده‌مه‌كێ نه‌دوور بودجه‌یا حزبى و ب ده‌هان ئیمتیاز وه‌ردگرتن، وه‌ك وان ب خوه‌ دگۆت ئاگادارى هه‌یى و نه‌یێن حكوومه‌تێ بوون و پشكدارى هه‌موو بریار و پلانێن حكوومه‌تێ بوون ژ وانا ژى بریارا هه‌ره‌ گرنگا حكوومه‌تا هه‌رێمێ یا فرۆشتنا سه‌ربخۆیا نه‌فتێ، ڤان حزبێن كابینا فره‌حزبیا حكوومه‌تا هه‌رێمێ چ نه‌ما ب سه‌رێ حكوومه‌تێ نه‌ئیناى، مه‌ره‌ما هه‌موویان و ده‌زگه‌هێن وانێن راگه‌هاندنێ حكوومه‌ت تنێ حكوومه‌تا پارتى دیموكراتى كوردستانه‌ ژبه‌ركو سه‌رۆك وه‌زیر و وه‌زیرێ سامانێن سروشتى (نه‌فتى) ژ لیستا پارتى نه‌، هه‌ر هه‌موویان گشت ئه‌گه‌رێن ڤى سه‌روبه‌رێ ئابووریێ دژوار هاڤێتنه‌ سه‌ر پاتكا پارتى، داهاتێ گومركێن سلێمانیێ و گه‌رمیان و هه‌له‌بجه‌ و داهات و باجێن فه‌رمانگه‌هێن وان به‌رزه‌ دبیت ئه‌وژى هاڤێتنه‌ سه‌ر پاتكا پارتى، داهاتێ ب سه‌دان تانكه‌رێن نه‌فتێ یێن رۆژانه‌ ب رێكا سلێمانیێ به‌ره‌ف ئیرانێ دچن ئه‌و ژى یێ به‌رزه‌یه‌ ئه‌و ژى هاڤێته‌ سه‌ر پاتكا پارتى.
كورت و كرمانجى حزبێن باشوورێ كوردستانى، راگه‌هاندنێن وان، سیبه‌ره‌ راگه‌هاندنێن وان، هنده‌ك راگه‌هاندنێن ل سه‌ر پارتى دهێنه‌ هژمارتن، سوشیال میدیا حزبى و نه‌حزبى ئاشكرا و ڤه‌شارتى هه‌ر هه‌موویان ته‌بایى ئه‌گه‌ر و گونه‌هێن ڤێ پرسگرێكێ هاڤێتنه‌ سه‌ر پاتكا پارتى و پارتى پێ گونه‌هبار كر. د به‌رامبه‌رى ڤان هێرشان دا پارتى هه‌تا نها بێ ده‌نگى هه‌لبژارتیه‌، ئه‌گه‌ر جاره‌كێ هاتبیته‌ ده‌نگ و سڤكه‌ به‌رسڤه‌ك ژى دابیت ب لاوازى هاتیه‌ ده‌نگ و به‌رسڤێن وێ نه‌ ل ئاستێ پێویست بوونه‌.
ئه‌گه‌ر وه‌ك چاڤدێره‌ك ڤێ بێ ده‌نگیا پارتى هه‌لسه‌نگینم دێ بێژم راسته‌ پارتى یا د شه‌ره‌كێ مه‌زن دا دگه‌ل تیرۆرێ و پشكا هه‌ره‌مه‌زنا شه‌رێ تیرۆرێ ل سه‌ر ملێن پارتى یه‌، د هه‌مان ده‌م دا پارتى یا د شه‌ره‌نیخه‌كا مه‌زن دا دگه‌ل چه‌ندین ئالیێن ناڤنه‌ته‌وه‌یى و هه‌رێمى و ناڤخۆیى ژى بۆ راگه‌هاندنا سه‌ربه‌خۆیا كوردستانێ، لێ هه‌موو ئه‌ڤه‌ وێ چه‌ندێ ناگه‌هینیت بێ به‌رسڤ بیت ل سه‌ر ڤى شه‌رێ راگه‌هاندنێ و ده‌روونى یێ به‌رامبه‌رى وێ دهێته‌كرن، وێ چه‌ندێ ناگه‌هینیت خوه‌ ژ وێ گونه‌هێ بێ ده‌نگ كه‌ت یا ئه‌ڤ هه‌موو خه‌لكه‌ دهاڤێنه‌ سه‌ر پاتكا وێ، ده‌م هاتیه‌ و گه‌له‌ك دره‌نگه‌ژى بێته‌ده‌نگ و ب ئاوایه‌كێ زانستى ب داتا و هژمار و ئه‌گه‌ر پێدڤى كر مفاى ژ سه‌ربۆر و پسپورێن بیانى ژى وه‌رگریت هه‌رهه‌موو راستیان دانیته‌ به‌رچاڤێن خه‌لكى، ئه‌گه‌رێن ڤان هه‌موو پرسگرێكێن ئابوورى ئاشكرا كه‌ت هه‌تا ئه‌گه‌ر د به‌رژه‌وه‌ندیا وێ دا نه‌بن، ئه‌وێن خوه‌ ژێ ب به‌رپرس دزانیت، ئه‌وێن كاودانێن سیاسی ئابوورى یێن جیهانى ژێ به‌رپرس، ئه‌وێن هنده‌ك ئالیێن كوردستانى ژێ به‌رپرس، ئه‌وێن حكوومه‌تا عیراقى ژێ به‌رپرس و ئه‌وێن هه‌ر ئه‌گه‌ره‌كێ دى ژێ به‌رپرس ب ئاشكرایى دانته‌ به‌رچاڤێن خه‌لكێ كوردستانێ، كى دبیته‌ قوربانى وان راستیان بلا ببیتێ دا ئێدى هیچ لایه‌نه‌ك و كه‌سه‌ك نانێ خوه‌ ب ڤێ ئاڤكێ نه‌خۆت و به‌س (موزایدێن) سیاسى ل سه‌ر ڤى خه‌لكى بكه‌ن، به‌س ب پێیه‌ك د ده‌سته‌لاتی دا بن و خێر و بێرێن وى بخۆن و ب پێ یێ دى به‌رهه‌لستكار بن و شه‌رێ ده‌روونى دگه‌ل خه‌لكێ ڤى وه‌لاتى بكه‌ن.
ل داویێ لایه‌نێن سیاسى ل دووڤ راگه‌هاندنا سه‌رۆكاتیا وه‌زیرێن هه‌رێمێ هاتن و كۆمبوون هاته‌ ئه‌نجامدان و تشته‌ك هاته‌كرن ئه‌ڤه‌ پێنگاڤه‌كا باشه‌ بۆ چاره‌سه‌ریا چه‌ندین پرسگرێكێن كوردستانێ نه‌تنێ یێن ئابوورى، ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ كۆمبوونه‌ ژى نه‌هاته‌كرن پێدڤیه‌ پارتى بێته‌ ده‌نگ، مه‌ گۆت پارتى بێته‌ ده‌نگ ژبه‌ركو ل جه‌م هه‌موویان حكوومه‌تا هه‌رێمێ حكوومه‌تا پارتى یه‌!!.

پشتى پێکهاتنا 17 گولانێ د ناڤبەرا یەکێتى نیشتیمانى کوردستان و تەڤگەرا گۆران دا تەڤایى خەلکێ کوردستانێ ماف هەیە ڤێ پرسیارێ ژ مەزنە بەرپرسێن پارتى بکەت: نها بەدیلێ پارتى بۆ یەکێتیێ کى یە یان چی یە؟؟ ژبەرکو گەلەک جاران مەزنە بەرپرسێن پارتى ژ کورتبینیا سیاسى یان نەخواندنا مێژوویێ یان هند ژ سیاسەتێ دزانن دگۆت و دگۆتەڤە بەدیلێ پارتى بۆ یەکێتیێ هەر یەکێتى یە، د بەرامبەر دا ژ سالا 1975ێ ڤە، چ جاران یەکێتیێ ب دروستى دەستێ خوە بۆ پارتى درێژ نەکریە و هەر گاڤا دەستێ پارتى باشتر گڤاشت بیت و پتر دگەلدا گرنژی بیت، وى دەمى هزرا ل بەرنامەکێ مەزنتر بۆ دژایەتیا پارتى کرى.
یەکێتى ل سالا 1975ێ ژ وان کەسان یێن ل سالا 1964ێ ژ شۆرشێ و پارتى جودابووین هاتەپێکئینان، سالێن 1966- 1970ێ دگەل حکوومەتا عیراقێ کەتنە د بەرۆکێ شەڕی دا بەرامبەرى پێشمەرگەیێ کوردستانێ، پشتى پێکهاتنا 11 ئادارا 1970ێ ئەڤ جودابوویە زڤرینەڤە ناڤ رێزێن پارتى و شۆرشا کوردستانێ، بەلێ هەر وان پشتى شکەستنا شۆرشێ ل ئادارا 1975ێ ب چەند هەیڤەکان یەکێتى دامەزراند، دامەزراندنا یەکێتیێ وەک هەر حزبەکا دیتر د وێ قووناغێ دا کارەکێ رەوا و مافێ هەر ئالیەکی بوو، بەلێ کارەسات د وێ چەندێ دا بوو هەر ژ رۆژا دامەزراندنێ و دەسپێکرنا چالاکیا خوەیا سیاسیڤە نە ب تنێ هەڤرکیا سیاسى بەلکى کار بۆ ژناڤبرنا پارتى ل سەر گۆرەپانا کوردستانێ گرتە بەر، هندى شیانێن خوە بۆ ڤێ رێکێ مەزاختین و قوربانى بۆ داین هند د شەری دا دگەل داگیرکەرێن کوردستانێ نەمەزاختینە و نەداینە، سەرەراى ڤێ چەندێ ژى چ ژ ئەنجامێ بزاڤێن هندەک کەسایەتیێن خێرخوازێن ناڤ یەکێتیێ ب خوە بیت یان ژ ئەنجامێ بزاڤێن کەسایەتی و ئالیێن خێرخوازێن دیتر بیت، هەر دەمێ دەستێ ئاشتیێ بۆ پارتى درێژ کربیت، پارتى نە تنێ دەستێ خوە بۆ درێژکریە بەلکى ژ دل و ب باوەری یەکێتى هەمبێز کریە و قووناغەکا نوویا براینیێ و ب هەڤرا کارکرنێ دگەل یەکێتیێ دەست پێ کریە و گەلەک جاران بەرژەوەندیێن خوەیێن حزبایەتى کرینە قوربانى وێ براینیێ و خەباتا هەڤپشک، ئالیێ مفادار ژى ژ ڤێ چەندێ تنێ خەلکێ کوردستانێ بوو، د بەرامبەردا هەردەمێ یەکێتیێ دەلیڤا خوە دیتى ژ پشتڤە دربێ خوەیێ کوژەکێ ل پارتى داى، ژ ڤێ چەندێ ژى نە تنێ پارتى بەلکى هەموو خەلکێ کوردستانێ ب یەکێتى ڤە زیانڤێکەتى بوونە.
دڤێت وەک راستیەکا دیرۆکى بێتەگۆتن ژ سالا 1975ێڤە کەتوارەک ل باشوورێ کوردستانێ هاتیە پێش، ئەڤ پارچەیا وەلاتى پێدڤى ب هەردو حزبانە، نە بێ پارتى و نە بێ یەکێتى پارسەنگا ڤى وەلاتى راست دبیتەڤە، وەرارا بزاڤا نەتەوایەتیا کوردى، دەستڤەئینانا مافێن خەلکێ و بەرخوەدان بەرامبەر داگیرکەران پێدڤى ب هەڤرا کارکرنا پارتى و یەکێتیێ یە، دبیت ژ ڤێ چەندێ بیت پارتى هەردەم گۆتیە بەدیلێ پارتى بۆ یەکێتیێ هەر یەکێتى یە، بەلێ دیارە یەکێتیێ یان پشکەک ژ سەرکردایەتى و کادرێن وێ ئەڤ راستیە نەزانیە یان ل ژێر کاریگەرییا بالێ ل سالا 2009ێ ژ یەکێتیێ جودابووى و تەڤگەرا گۆڕان دامەزراندى نەڤێت وێ راستیێ بزانیت و وەسان هاتینە خاپاندن کو ئەو پێکڤە دێ پارسەنگا هێزێ ل کوردستانێ گۆهرن و پارتى ژ گۆرەپانێ دوور ئێخن، ئەڤ هزرە ژى ب بۆچوونا من نەک سەرکەتنێ دەستڤە نائینیت، بەلکى دێ کارەساتان دووڤ خوە ئینیت و ڤێ جارێ ژى تنێ زیانڤێکەتى خەلکێ کوردستانێ یە. ل ڤێرێ و پشتى هەلسەنگاندنا سەروبەرى پێدڤیە دو خالێن گرنگ بەرچاڤ بکەین:
1. ل دوایا 2009ێ باڵەکێ یەکێتیى ل ژێر درووشمێ (ئەى گۆرین) جودا بوو، خوە وەک گۆڕان راگەهاند، ئەڤ جودابوونە ڤەرێژا شەرەنیخا هندرێ یەکێتیێ ب خوە بوو ژ سالا دامەزراندنا وێ بەرەف ژوور، پشتى جودابوویان ل ژێر درووشمێ تەیسۆکێ (ئەى گۆرین) چ نەما ب یەکێتیێ و کەسایەتى و هێمایێن وێ هەتا دگەهیتە کەسایەتیا بەرێز (مام جەلال)ى نەکرى، سەروبەر ب تایبەت ل دەڤەرا ئیدارا سلێمانیێ گەهاندە ئاستێن مەترسیدار، نێزیک بوو کارەسات روودەن و دەستێن بیانى بێنە د ناڤ دا، دەلیڤە ل بەر هندەک ئالیێن دەرڤەى باشوورێ کوردستانێ خۆش کر پتر جهێ خوە ل دەڤەرى خۆش کەن و دەستهەلاتێ خوە بەرفرەه بکەن، حەفت سالان حکوومەت و پەرلەمانێ کوردستانێ تنێ مژوولى شەرەنیخا ناڤخۆیى و هەڤرکیا نارەوا کرن، دووماهى تیرێن خوە ل 23 حزیرانا 2015ێ ئاراستەى پارتى و سەرۆکاتیا هەرێمێ کرن، دەمێ وان تیران ژى جهێ خوە نەگرتى بەرێ تیرێن خوە دا بارەگایێن پارتى ل دەڤەرێن ژێر دەستهەلاتا یەکێتیێ، پشتى ڤان هەموو پلان و پیلانان جهێ خوە نەگرتى ئالۆزیا ناڤخۆیێن یەکێتیێ و ناکۆکیا ناڤبەرا باڵێ دەستروویشتوویێ یەکێتیێ و باڵى هەردو جێگرێن سکرتێرێ گشتی ب دەلیڤە دیت شیا ب هەر رەنگەکێ هەبیت ئەو کەرب و دلرەشیا دیرۆکیا هەردو ئالیان بەرامبەرى پارتى هەى بگەهینە ئێک و پێکهاتنا 17 گولانێ ئیمزا بکەن، ژ بەندێن پێکهاتنێ و سەروبەرێ پشتى ئیمزاکرنى و سەرەدانێن شاندێن هەڤپشکێن وان تایبەت بۆ بەغدا دیارە ئارمانج تنێ پارتى یە، تیر ژى هەمان تیرن یێن ژ سالا 1964ێ ڤە دهێنە ئاراستەکرن بۆ پارتى.
2. نها ئەو دەمە پرسیار ژ پارتى بکەین: گەلۆ نها بەدیلێ پارتى بۆ یەکێتیێ کى یە؟ بەرسڤ بلا بۆ سەرکردایەتیا پارتى و خودانێن وێ گۆتنێ بیت، بەلێ مە وەلاتیان ماف هەیە بێژین: پارتى وەک هەر حزبەک سیاسى ماف هەیە هەڤپەیمانیێ دگەل هەر حزبەک و ئالیەکێ سیاسى گرێدەت، دەم هاتیە مفاى ژ سەربۆرێن خوە دگەل یەکێتیێ وەرگریت و هەڤالا هەموو ئالیان بیت و پشتگەرما کەسێ ژ وان ژى نەبیت، دەم هاتیە بەدیلێ هەر پارتەکێ بۆ پارتى تنێ خەلکێ کوردستانێ بیت، خوە ل وى خەلکى بکەتە خودان دا ئەو خەلکە لێ ببیتە خودان، کار بۆ نەهێلانا وێ درزێ بکەت یا سەرێ چەند سالەکانە د ناڤبەرا وێ و پشکەک ژ خەلکى دروست بووى، وێ دووراتیا کەتیە ناڤبەرا وێ و خەلکى نەهێلیت، هەڤپەیمانیا دروست ژى ئەوە ئەوا دگەل خەلکى دهێتەکرن نەدگەل حزب و ئالیێن سیاسى، ل ئادارا 1975ێ پارتى تووشى مەزنترین شکەستن بوو، بەلێ ژبەرکو خەلک دگەلدا بوو زوو خوەڤەگرتەڤە و قەبێ هەموو هەڤرک و نەیارێن خوە خواست.