محه‌مد ئیبراهیم ئامێدی

بوهارا كوردی …ش گوهۆرینا سیسته‌مێ حوكمرانیێ ل ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤین، ب تایبه‌تی ل ده‌وله‌تێن عه‌ره‌بی ژ لایێ ده‌وله‌تێن هه‌ڤپه‌یمان ڤه‌، بوهاره‌كا عه‌ره‌بی بۆ ب سه‌ركێشیا جه‌ماوه‌رێن شۆره‌شڤان و گه‌نجێن خوینگه‌رم ڤه‌ ل وان ده‌وله‌تان، سه‌خمه‌راتی چه‌سپاندنا دیمۆكراسیێ و نه‌مانا دكتاتۆریێ و سیته‌مكاریێ و سیسته‌مێ وێراسه‌تا ب زۆرى د حوكمرانیێ دا و پارتا سه‌ركرده‌ و به‌رده‌وامی ل ده‌ستهه‌لاتێ بۆ ده‌مێن دیر و درێژ، كو دستپێك ل تونس بوو، سالا ٢٠١٠ پاشی ل كۆمارا مسرا عه‌ره‌بی و لیبیا و یه‌من ل سالا ٢٠١١ هه‌روه‌سا ل  سووریێ ژی ه‌ستپێكر، یا عیراقێ ژیده‌ستپێكربوو، لێ رژێما گۆربه‌گۆر ب وان رێیێن سته‌مكاریێ كونترۆل ل سه‌ركر و ب هزاران خه‌لكێ عیراقێ كوشتن هه‌تا سالا ٢٠٠٣ب روخاندنا رژێمێ ژ لایێ هه‌ڤپه‌یمانان ڤه‌. ئه‌ڤ چه‌نده‌ ژی دئینیته‌ بیرا مه‌ بهارا كوردی ب  سه‌رهلدانا جه‌ماوه‌رێ كوردی ل بهارا سالا١٩٩١ ئه‌وا  رابووی و هه‌لدای  به‌ری بهارا عه‌ره‌بی ب دله‌كێ پر ڤین بۆ خاك و ولات و نیشتیمان و ب گول و سروودێن خه‌باتا بزاڤا رزگاریخوازیا كوردی یا دوور و درێژ ل ژێر  حوكمێ رژێمێن دكتاتۆر و ره‌گه‌زپه‌رست و شۆفینی ئه‌وێن هه‌می كارێن نه‌ره‌وا و نه‌ مرۆڤایه‌تی بكارئینان دژی كوردان، هه‌تا ئه‌نفالێن ره‌ش و گۆرێن ب كۆم و كیمیابارانكرنێ… هتد. ژ كارێن نه‌شه‌رعی و چه‌په‌ل،  و حه‌مد بۆ خودێ ئیرادا ملله‌تێ كورد یێ شه‌ره‌فمه‌ند و پارت و لایه‌نێن حزبی و جه‌ماوه‌ری، ب هێزتربوون ژ وان هه‌می كاران وه‌ك سه‌نگه‌ره‌كێ خورستی و ئه‌لهۆیێن چیا و خورته‌ مێر و عه‌گیدان. ئه‌ڤرۆ بهارا كوردی یا خه‌ملی ب په‌رله‌مانێ كوردستانێ یێ هه‌لبژارتی سالا ١٩٩٢ و حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ و جڤاتا وه‌زیران و جڤاتا پارێزگه‌هان و هێزا پێشمه‌رگێن قاره‌مان و هه‌موو داموده‌زگه‌ه و سازیان و پێگه‌هێن دستووری و ته‌شریعی و جێبه‌جێكار، ل ژێر سروودا نیشتیمانی ئه‌ی ره‌قیب و سیبه‌را ئالایێ كوردستانێ یێ پیرۆز. كو ئه‌ڤ هه‌میه‌ ب بهارا كوردی یێن هاتین و دهێن ژ ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونا كوردان نه‌كێمتر ژ ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن دی یێن ده‌وله‌تبوونێ، هیڤیدارین به‌رهه‌مێ ڤێ بهارێ ب ده‌ستكه‌فتێن مه‌زنتر ره‌وشا خوه‌ به‌رده‌وامكه‌ت، كو رۆژێن گه‌ش و پێشكه‌فتی یێن چاڤه‌ری كوردستانێ بۆ باشه‌رۆژه‌كا گه‌شتر و سه‌ركه‌فتی ب سه‌رپه‌رشتیا كابینا نوو یا حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ ب سه‌رۆكاتیا ب رێز نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ و سه‌رۆك وه‌زیران برێز مسرور بارزانی سه‌رۆكێ جڤاتا ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران، ب ئێكرێزیا ملله‌تێ كورد و هه‌ستێ نه‌ته‌وایه‌تێ و نیشتیمانی یێ دلسۆز و خه‌مخۆر و خودایێ مه‌زن دلۆڤان هاریكاربیت.

پشكا (31)
محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامیدی
ره‌ڤه‌ندا كوردی ل ده‌رڤه‌ی كوردستانێ ..

ره‌ڤه‌ندا كوردی دهێت وه‌ك هێزه‌كا هاریكار و پشته‌ڤان بۆ ملله‌تێ كورد ل هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ د گه‌له‌ك بیاڤان دا، وه‌كو پالپشتیا ره‌نج و خه‌باتا ملله‌تێ كورد بۆ ده‌سڤه‌ئینانا مافێ خوه‌ یێ ره‌وا، فشاریێ ل سه‌ر هنده‌ك حوكمه‌تان دكه‌ت ب رێیا خۆنیشادانان ئان و مانگگرتنێ و بایكۆت ژ خوارنێ ل چه‌ند رۆژان، پێخه‌مه‌ت رازیبوون و په‌سه‌نكرن ل سه‌ر هنده‌ك هیڤی و ئۆمێدێن كوردان و گه‌هاندنا ده‌نگێ وان بۆ (مه‌حفه‌لێن ده‌ولی). ره‌ڤه‌ندا كوردی وه‌ك بالیۆزێ كوردانه‌ بۆ گه‌له‌ك كارێن دبلۆماسی و ره‌وشه‌نبیری و دیاركرنا ره‌وشتوتیتال و كه‌له‌پۆر و كلتۆرێ كوردی بۆ جیهانێ، و هه‌بوونا په‌یوه‌ندیان ل گه‌ل په‌رله‌مانتاران و سه‌ركردان و به‌رپرسان و كه‌ساتیان و رێكخراوان ل پرانیا وه‌لاتێن جیهانێ، ساخكرن و دیاركرنا هه‌لكه‌فت و بیره‌وه‌ری و رۆژێن دیرۆكی یێن كوردی ل ژێر ئالایێ كوردستانێ بۆ خه‌لكێ جیهانێ، وه‌ك ملله‌ته‌كێ كه‌ڤنار و ره‌سه‌ن خودانێ خوه‌ دیرۆك و شارستانیێ ل جیهانێ هه‌تا نوكه‌ د بێ ده‌وله‌تن، له‌ورا رۆلێ ره‌ڤه‌ندا كوردی یێ كاریگه‌ر و دپلۆماسی یه‌، دهێت ئێك ژ ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ یێن هاریكار وه‌ك زنجیرا پێگه‌ه د ناڤبه‌را وه‌لاتێ كوردستانێ و وان وه‌لاتێن بیانی دا. هه‌ژی ئاماژێ یه‌ كو ژ ئه‌گه‌رێ وان كاودانێن سه‌خت و دژوار و نه‌مرۆڤایه‌تی و سته‌مكاریێ، ئه‌وێن رژێمێن ده‌ڤه‌رێ ب سه‌رێ ملله‌تێ كورد و كوردستانێ ئیناین ب سه‌دان سالان، زێده‌باری بێ به‌هریێ ژ بچووكترین مافێ ره‌وا و كارێن سه‌ر ب جینۆسایدێ ڤه‌ وه‌كو كیمیاباراكرن و ئه‌نفالێن ره‌ش و مشه‌ختبوونا قه‌سری و زیندانكرنێ و سێداره‌دانێ و گۆرێن ب كۆم كۆم، به‌رده‌وامبوونا شۆفینیێ و ره‌گه‌زپه‌رستیا وان رژێمان ل هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ، ئه‌ڤنه‌ هه‌موو بوونه‌ ئه‌گه‌رێ ژماره‌كا مه‌زن ژ كوردان قه‌ستا ده‌رڤه‌ی كوردستانێ بكه‌ن، و به‌ر ب ده‌وله‌تێن جیهانێ ڤه‌ بچن، كو نوكه‌ كورد ل پرانیا ده‌وله‌تێن جیهانێ یێن هه‌ین د ناڤبه‌را، ره‌ڤه‌ند و په‌نابه‌ر و كۆچبه‌ر و ره‌گه‌زنامه‌ وه‌رگرتی و موقیم، كو ماشاللا ژ مارا وان ب ملیۆنانه‌ و ل سه‌ر گه‌له‌ك كار و پیشه‌یان كاردكه‌ن هه‌تا كارێ دپلۆماسی و ئه‌ندامه‌تیا په‌رله‌مانی، هنده‌ك ده‌وله‌تا و پرانیا وانا ل ڤان ده‌وله‌تان دژین وه‌كو، ئه‌لمانیا، فره‌نسا، سوید، دانیمارك، هوله‌ندا، سۆیسرا، به‌لجیكا، نه‌مسا، یۆنان، ئه‌مریكا، ئوسترالیا، كه‌نه‌دا، بلغاریا، پرتغال، ئسپانیا، نه‌رویج، فنله‌ندا، ئیتالیا، ئوردن، لوبنان، كویت، به‌حرین، زێده‌باری كوردێن رۆسیا و یێن ئازربه‌یجانێ و توركمستانێ و ئه‌رمنیا و كازاخستانێ و جۆرجیا و كیرغیزستانێ و ژماره‌كا بچووك ل هندستانێ و ئه‌فغانستانێ و ئه‌فریقیا و سودانێ و ئیمارات و مسرێ كو ئێك ملیۆن مسری یێن هه‌ین ژقنێتا كوردانه‌ ژ وان سه‌دونۆت هزار قوتابینه‌ ل زانكۆیێن مسرێ و چار سه‌د هزار جۆتكارن و ل سه‌رپاراستن و ئامیركاریا بیرێن ئیرتوازی یێن ئاڤا ژێر ئه‌رد كاردكه‌ن و ل ئیسرائیل پتر ژ سه‌دو پێنجی هزار كوردێن جوهی یێن هه‌ین ئه‌گه‌ر پترنه‌بن. ئه‌ڤنه‌ هه‌موو هێزه‌كا به‌شه‌ری یه‌ یا ل پرانیا ده‌وله‌تان هزر و بیرێن وان سه‌ربه‌خوه‌ و ده‌وله‌تا كوردیه‌، له‌ورا دهێن ژ ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ یێن كاریگه‌ر و ئه‌كتیڤ.

محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامێدی

رۆژنامه‌ڤانیا كوردی وه‌ك به‌رێ بنیاتی یێ هاتیه‌ دانان به‌ری 121 سالان، ل سه‌ر ده‌ستێ مالباتا به‌درخانیان ل رۆژا22 نیسانا سالا1898، ب ده‌رچوونا ئێكه‌مین ژماره‌ ژ رۆژناما كوردستان ل پایته‌ختێ مسرێ قاهیره‌ ژلایێ  میقداد مدحه‌ت به‌درخان و د ماوێ چار سالان دا 1898 ـ 1902 (31) ژماره‌ ل قاهیره‌، له‌نده‌ن، جنێف، فۆلكسن هاتنه‌ ده‌رئێخستن. رێبازا رۆژنامه‌ڤانیێ د ڤان قووناغان دا یا ده‌ربازبووی كو یێن پر بزاڤ و چالاكی و سه‌ركه‌فتن و ده‌سكه‌فتیانه‌، زێده‌باری رۆژێن سه‌خت دژوار و هه‌ستیار، قووناغا ئێكێ 1989 ـ 1921 یا دووێ 1921ـ 1958 یا سیێ 1958 ـ 1975 یا چارێ 1975 ـ 1991 یا پێنجێ ژ 1991 هه‌تا ئه‌ڤرۆ. هه‌لسه‌نگاندن  نه‌كاره‌كێ ئاسانه‌ پێدڤی  گه‌له‌ك كار و به‌لگه‌نامانه‌، لێ ل دووڤ وان قووناغێن دیار ل سه‌ری دگه‌ل بیروبۆچوونا، كارێ هه‌لسه‌نگاندنێ ساناهی دكه‌ت، كو هه‌ر ژ رۆژبوونا رۆژناما كوردی ل قووناغا ئێكێ 22 نیسانێ هه‌تا قووناغا پێنجێ سالا 1991 ئانكو به‌ری  سه‌رهه‌لدانا پیرۆز. رۆژنامه‌ڤانی سه‌ره‌رایێ یا ب  بزاڤ و چالاكی بۆ كو ژماره‌كا مه‌زن یا رۆژناما و كۆڤارا  دهاتنه‌ ده‌رئێخستن ل كوردستانێ و هنده‌ك  ده‌وله‌تێن دی، ل ژێر بارۆدوخێن ده‌ڤه‌رێ و بێهنا باریتێ و شه‌رگه‌ها ده‌هان  شۆره‌ش و داستان و سه‌هه‌لدانان ب پێنڤیسێ  دلسۆز و په‌یڤا خه‌مخۆر بۆ بزاڤا رزگاریخوازا كوردی، هه‌ول و بزاڤ دهاتنه‌دان  په‌یام و ناما گه‌لێ كوردستانێ  راگه‌هینن كو هه‌تا نوكه‌ جهێن تبلێن سه‌دان رۆژنامه‌نڤیسێن مه‌زن و دێرین یێن ل به‌رپه‌رێن وان  رۆژناما و كۆڤاران كو جهێ  رێز و سه‌رفه‌رازیا مه‌نه‌، لێ نه‌عله‌ت ل په‌یمانا لۆزان 1923 بن یاره‌ش ئه‌وا كوردستان كریه‌ چارپارچه‌ و هه‌ر پارچه‌ك رژێمه‌كه‌ و نه‌ته‌وایه‌كه‌ یا دوور ژ ره‌وشه‌نبیر و كلتوور و ره‌وشت  و زمانێ كوردان، زێده‌باری  ته‌په‌سه‌ریێ و سیته‌كاریا رژێمێ و كارتێكرنه‌كا ئێكسه‌ر ل سه‌ر ئازادیا گه‌لێ مه‌ تاراده‌كێ ئاخفتن ب زمانێ خوه‌ هه‌تا جلوبه‌رگێن كوردی قه‌ده‌غه‌بوو. رۆژنامه‌ڤانیێ  وه‌كو یا داخوازكری د بیاڤێ  هوشه‌مه‌ندیا نه‌ته‌وایه‌تی و نیشتیمانی دا و په‌یام و ناما ملله‌تێ كورد یا مافێ ره‌وا  نه‌شیا راگه‌هینیت و بگه‌هینیته‌ خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ، ل گه‌ل هه‌بوونا جوداهیا ل ده‌ڤه‌رێ بۆ ده‌ڤه‌رێ، بۆ نموونه‌ كیمیا بارانكرنا حه‌له‌پچا شه‌هید ل 16/3/1988 و گرێدانا كۆنفرانسێ پاریس یێ سه‌ر ب ڤێ تاوانا مه‌زن ڤه‌، رۆژنامه‌ڤانیا كوردی ب ئه‌رك و رۆلی پێدڤی نه‌رابوو، ئانكو  نه‌شیا، رژێما عیراقێ یا گۆربه‌گۆر و ره‌شه‌ك و  دۆستێن رژێمێ ل جیهانێ سه‌نسۆره‌كا تاریه‌كا راگه‌هاندنێ دانا سه‌ر به‌لاڤه‌كرنێ و دووڤچوونێ،  پێخه‌مه‌ت به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌  و یێن وان هه‌ڤبه‌ندا، لێ سه‌ره‌رایی ڤێ هه‌می چه‌ندێ قووناغێن به‌ری سه‌رهه‌لدانا  ئادارا سالا 1991 جانفیدایی و پاراستن و به‌رگری و خه‌بات و مه‌ترسی و شه‌هیدبوون بوون. كو ب ده‌هان  شه‌هیدێن ریبازا رۆژنامه‌ڤانیا كوردی نه‌ وه‌ك شه‌هید سالح یۆسڤی و دارا ته‌وفیق و مه‌لا ئه‌نوه‌ر مایی… هتد، زێده‌باری قه‌تلازی و نه‌بوونا ئامیركایا راگه‌هاندنێ و رۆژنامه‌ڤانیێ، بۆ نموونه‌ ل وان ده‌مان دا ل  پارێزگه‌ها دهۆكێ ب تنێ  ئێك كامیرا ته‌له‌فزیۆنی هه‌بوو یا راگه‌هاندنا كارگێریا  پارێزگه‌هێ بوو، قه‌ده‌غه‌ بۆ وێنه‌گر ل گه‌ل خوه‌ ببه‌ته‌ مالاخوه‌ فه‌رمان ئه‌و بۆ كو چ ده‌م بیت دێ به‌ته‌ فه‌رمانگه‌هێ و چ جهێن دی نابیت. ئه‌ڤرۆ پشتی سه‌رهه‌لدانێ ئانكو د قووناغا پێنجێ دا شۆره‌شه‌كا رۆژنامه‌ڤانیێ و راگه‌هاندنێ هه‌لدا وه‌ك ڤۆلكانه‌كێ په‌قی،  چه‌كێ وێ پێنڤیسێ ئازاد و په‌یڤا ره‌سه‌ن، ب ژماره‌كا مه‌زن ژ رۆژنامه‌نڤیسا و میدیكارا ن و نڤیسه‌ر و ره‌وشه‌نبیران و په‌یامنێر و بێژه‌ر و وێنه‌گران، و ڤه‌كرن و دامه‌زراندنا سه‌دان كه‌نالێن ئه‌سمانی و لۆكال یێن تی ڤی  و ده‌هان ئێزگه‌هێن رادیۆیان و ده‌هان نڤیسیگه‌ه و په‌یامنێر ل گه‌له‌ك ده‌وله‌تێن جیهانێ، ل گه‌ل هه‌موو ئامیرێن پێشكه‌فتی ژ كۆمپیوته‌ر و ئه‌نترنێتێ و فاكس و مۆبایل و ڤایبه‌ر هه‌تا مایك و ڤه‌گوهاستنا  ئێكسه‌ر، ده‌رچوونا سه‌دان رۆژناما و كۆڤارا وچاپه‌مه‌نیان، حه‌تا راده‌كی  پرانیا وه‌زاره‌ت و رێڤه‌به‌ریێن گشتی و سه‌ندیكا و ئێكه‌تیا و رێكخراوان، كۆڤارێن خوه‌ یێن تایبه‌ت یێن هه‌ین ب هه‌بوونا ده‌هان چاپخانێن سه‌رده‌م ل كوردستانێ، هه‌ژی ئاماژێ یه‌ كو تێلفزیۆنا وار یاخه‌باتگه‌ر ل ئیڤاریا رۆژا 12/5/2015 د به‌رنامه‌كی دا دیاركر، ل  هه‌رێما كوردستانێ پێتر ژ 1000 كه‌نال و ئێزگه‌ه و ئالاڤێن راگه‌هاندنێ یێن هه‌مه‌جۆر ب داموده‌زگه‌هاڤه‌ یێن هه‌ین، ب نموونه‌ 209 كه‌نالێن تی ڤی  و 212  ئێزگێن رادیۆیان، هه‌روه‌سا 712 رۆژنامه‌ و كۆڤار و هنده‌ك چاپه‌نیێ دی و د به‌راورده‌كێ دا هاته‌دیاركرن  ئاكنجیێن كوردستانێ  شه‌ش ملیۆنن ئه‌لمانیا 80 ملیۆنن 50 كه‌نال و ده‌زگه‌زهێن راگه‌هاندنێ یێن هه‌یین.    سوپاس بۆ خودایێ مه‌زن دلۆڤان سه‌ركه‌فتنه‌كا باش مه‌ ده‌ستخوه‌ڤه‌ ئینا ل سه‌ر ئاستێ ناڤخوه‌یی و ده‌رڤه‌ی كوردستانێ د گه‌له‌ك بیاڤان دا ب تایبه‌تی گه‌هاندنا ده‌نگێ كوردان، كو د شه‌رێ داعش دا رۆژنامه‌نڤیس و په‌یامنێر و وێنه‌گر، پێشمه‌رگێ دوویێ بوون ل به‌رۆكێن شه‌ڕان، هه‌ر چه‌نده‌ هنده‌ك شاشێن راگه‌هاندنێ هه‌بوون ب مخابنی ڤه‌ بوونه‌ ئه‌گه‌رێ چه‌ند روودانێن دلته‌زین، و ئه‌ڤه‌ژی دزڤریته‌ خه‌مساریا لایه‌نێ شۆله‌ژێ و په‌یوه‌ندیدار، خولێن تایبه‌ت ل سه‌ر تایبه‌تمه‌ندیا راگه‌هاندنا شه‌ر و جه‌نگان نه‌هاتنه‌ ڤه‌كرن بۆ وه‌رگرتنا مه‌رج و پێزانینا و سیسته‌مێ كاری. هه‌روه‌سا د ڤێ قووناغێ دا رۆژنامه‌ڤانیێ ب ته‌مامی په‌یاما گه‌لێ كورد نه‌ دهاته‌ گه‌هاندن بۆ جیهانا ده‌رڤه‌ ل دووڤ حه‌زێن نه‌ته‌وایه‌تی  و كارێ پێدڤی د هنده‌ك  بیاڤاندان، ب نموونه‌  ریفراندۆما 25/9/2017 رۆژنامه‌ڤانیێ چ پێنگاڤێن پراكتیكی نه‌هاڤێشتن بۆ تێگه‌هاندن و زانینا خه‌لكێ جیهانێ مافێ كوردان یێ ره‌وا، كو یا فه‌ربوو هه‌می كه‌نالێن تی ڤی 1تا2 ده‌مژمێر  ته‌رخانكربوون بۆ شلۆڤه‌كرنا هه‌می بابه‌تێن سه‌ر كوردان هه‌ر ژ كورد كینه‌ هه‌تا شارستانی و مێژوو و هه‌ر بابه‌ته‌كێ  دی ب زمانێن بیانی ژ عه‌ره‌بی و فارسی و توركی و ئنگلیزی و هه‌ر زمانه‌كێ دی، ب شێوازه‌كێ به‌رده‌وام ماوێ 30 رۆژان هه‌تا  دووماهی رۆژا ریفراندۆمێ. هه‌روه‌سا هنده‌ك به‌رپه‌رێن كۆڤار و رۆژناما ب تایبه‌تی یێ ده‌رڤه‌ی وه‌لاتی. لێ مخابن  ئه‌ڤه‌ نه‌هاته‌ ئه‌نجامدان، لێ  رۆژنامه‌ڤانی دێ هه‌ر مینیت ئه‌و خودیكا به‌رفره‌ه تێدا هه‌موو كاروبارێن سیاسی و جڤاكی و كۆمه‌لایه‌تی و ره‌وشه‌نبیری و كلتوری وگشتی دهێنه‌ دیتن، دهێت وه‌ك  سیمایێ زانینێ وره‌وشه‌نبیریێ  یێ هه‌ر ملله‌ته‌كی، پێدڤی  چاڤدێریی و پیته‌پێدانێ و دووڤچوونێ یه‌ دا رۆلێ خوه‌ یێ گرنك وه‌ربگریت وه‌ك ده‌ستهه‌لاتا چارێ، پیرۆزبیت بیره‌وه‌ریا 121 سال یادا رۆژا رۆژنامه‌ڤانیا كوردی ل هه‌موو رۆژنامه‌نڤیسێن مه‌ و هه‌رسال ب خوشی وشادی بیت و ده‌ستكه‌فتیێن مه‌زن بۆ سه‌ندیكا رۆژنامه‌نڤیسێن  كوردستانێ و به‌ر ب گرێدانا  كۆنگرێ چارێ ڤه‌ بچین  پشتی بۆرینا هه‌شت سالان ل سه‌ر كۆنگرێ سیێ.

محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامێدی
پشتی بۆرینا 23 رۆژان ل سه‌ر راپه‌رینا ئادارا سالا 1991 یا پیرۆز، رژێما عیراقێ یا گۆربه‌گۆر ده‌ست ب هێرشێن سۆپایی كر ل سه‌ر باژێر و باژێركێن كوردستانێ ب فرۆكێن هێلیكۆبته‌ر و تۆپ و زریپۆشان. خه‌لكێ مه‌ یێ شه‌رفمه‌ند نه‌چاربوو ده‌ست ب كۆچا ملیۆنی كر ل 28/3/1991 و به‌ر ب ده‌وله‌تێن جیران ڤه‌ چوون، توركیا و ئیران و سووریا، مه‌ترسی ژ سته‌مكاریا رژێمێ و كارێن چه‌په‌ل ئه‌وێن ب سه‌رێ كوردان ئیناندی دوباره‌ بكه‌نه‌ڤه‌، كۆچا ملیۆنی ب وان رۆژێن سه‌خت دژوار و روودانێن دلته‌زین و برس و ره‌ڤینێ بێ جه و باگه‌ه و په‌یاده‌ ل ژێر سه‌قایه‌كێ پر به‌فر و باران، زه‌میر و وژدانا جیهانێ هه‌ژاند، كو بوو ئه‌گه‌رێ ده‌رچوونا بریارا ژماره‌ 688 ل 5 نیسانێ ژ جڤاتا ئاسایشا نه‌ته‌ویێن ئێكگرتی، تێدا هه‌موو كارێن سته‌مكاریێ و نه‌ره‌وا ئه‌وێن خه‌لكێ سڤیل ژ ئاكنجێن شارستانی یێن عیراقێ و ده‌ڤه‌رێن كوردان یێن ئاكنجیان، ئیدانه‌ و رسواكرن كو ئه‌ڤه‌ ده‌قێ بریارێ یه‌. ل په‌ی برگا حه‌فت ژ مادێ سێ ژ یاداشتناما نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتی و ئه‌رك و به‌رپرساتیێ دانینه‌ به‌رچاڤێن خوه‌، ئه‌وێن یاداشتنامى دا و ئاماژه‌ پێ دای، و نه‌ ئارامیا مه‌ یا هه‌ستیار ژ ئه‌گه‌رێ كارێن سته‌مكاریێ ئه‌وێن ئاكنجیێن عیراقێ تووشپێ دبن ل سه‌رانسه‌ری عیراقێ، هه‌ره‌سا ل ڤان ماوێن دووماهیێ ده‌ڤه‌رێن كوردان یێن ئاكنجیێ، بۆ ئه‌گه‌رێ چوونا ژمارێن مه‌زن ژ كۆجبه‌ران وه‌ك پێلا به‌رب توخیبێن توركیا و ده‌ربازبوون، ودووڤچوونا فرۆكان و ده‌ربازبوون ژ توخیبان كو ئه‌ڤه‌ژی گه‌فان ل ئاشتیێ و ئازادیێ و ئاسایشا ده‌ولی دكه‌ن ل ده‌ڤه‌رێ. و هه‌ست ب داخباریێ ژ تووشبوونا مرۆڤان ل وێرێ ژ حاله‌تان، پشتی پێداچوون ل سه‌ر هه‌ردو راپۆرتان ئه‌وێن بلندكرین ژ لایێ نوونه‌رێ فره‌نسا و یێ توركیا ل نه‌ته‌ویێن ئێكگرتی ل سێی نیسانا 1991، هه‌روه‌سا هه‌ردو راپۆرتێن ئه‌وێن نوونه‌رێ كۆمارا ئیرانا ئیسلامی یێ هه‌رده‌م ل نه‌ته‌ویێن ئێكگرتی ل رۆژێن 3 و 4 نیسانا 1991. دزڤرنه‌ دوپاتكرن ب بێگریا هه‌موو ده‌وله‌تێن ئه‌ندام ب ئاساییش و ئاشتی و سه‌ربه‌خویا سیاسی یا عیراقێ و هه‌موو ده‌وله‌تێن ده‌ڤه‌رێ، دا نینه‌ به‌ر چاڤێن خوه‌ راپۆرتا سكێرتێرێ گشتی ل 5 ئادارێ 1991 و ئه‌ڤێ بریاریێ ئه‌ڤا هاتی. 1ـ جڤاتا ئاسایشێ ئیدانا كارێن سته‌مكارێ دكه‌ت ئه‌وا ئاكنجیێن شارستانی یێن عیراقی ل پرانیا ده‌ڤه‌رێن وه‌لاتی، كو ل ڤان رۆژێن دووماهیێ ده‌ڤه‌رێن كوردی یێن ئاكنجیێ ڤه‌كرت. 2ـ جڤات داخوازێ ژ عیراقێ دكه‌ت راوه‌ستاندنا كریارین سه‌ركوت وه‌ك پشكداری ژ وێ بۆ ناڤبرنا مه‌ترسی ئه‌وا گه‌فان ل سه‌ر ئاشتیێ و ئاسایشێ ل ده‌ڤه‌رێ دكه‌ت، و جڤات هه‌موو ئه‌و ده‌ربرینه‌ ب هیڤی و ئۆمێد ب گفته‌گۆیا رابن ل دوور دابینكرنا مافێ مرۆڤان و مافێ سیاسی یێ هه‌موو هه‌ڤوه‌لاتیێن عیراقی. 3ـ داخواز ژ سكرتێرێ گشتی بهێته‌كرن بۆ به‌رده‌وامبوونا بزاڤ و چالاكیێن مرۆڤایه‌تی، و رابیت ب له‌ز ب هنارتنا شانده‌كێ دى بۆ ده‌ڤه‌رێ چ گاڤا بریار پێدڤی ڤێ چه‌ندێ بیت. و پێشكێشكرنا راپۆرته‌كێ ل دۆر ره‌وشا ئاكنجیێن شارستانی یێن عیراقی. نه‌خاسمه‌ كوردان ئه‌وێن ل به‌ر هه‌موو جۆرێن سته‌مكاریێ ل سه‌ر ده‌ستێ ده‌ستهه‌لاتا عیراقێ. 4ـ هه‌ر وه‌سا داخواز ژ سكرتێرێ گشتی بهێته‌كرن، بكارئینانا هه‌موو داهاتیێن ل ژێر ده‌سهه‌لاتا وی ئانكو ره‌فتارا وی، و ژ وان داهاتیێن رێكخراوێن نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتی یێن په‌یوه‌ندیدار بۆ دابینكرنا پێدڤیێن په‌نابه‌رێن عیراقی ب له‌ز، هه‌روه‌سا بۆ ئاكنجیێن عیراقی یێن په‌نابه‌ر. 5ـ هیڤخواز ژ ده‌وله‌تێن ئه‌ندام و رێكخراوێن مرۆڤایه‌تی پشكداریێ د كارێن هه‌وارهاتنێن مرۆڤایه‌تیێ بكه‌ن. 6ـ داخواز ژ عیراقێ بكه‌ن هاریكار یێ ل گه‌ل سكرتێرێ گشتی بكه‌ت سه‌خمه‌راتی ئه‌نجامدانا ڤان مه‌ره‌مان. 7ـ بریاردان بابه‌ت ل خشتێ كارێ وی بیت. ئه‌ڤچا بلا كۆچا ملیۆنی ب وێ بریارێ بمینیت سه‌ربۆره‌كا كاریگه‌ر و هه‌ستیار بۆ ئێكرێزی و ته‌ڤایێ و ریفراندۆمه‌كا زێندی د ناڤ ملله‌تێ مه‌ دا پێخه‌مه‌ت ده‌ستڤه‌ئینانا مه‌ره‌مێن داخوازكرین و مافێ خوه‌ یێ ره‌وا و سه‌ربه‌خوه‌یێ، كو ببنه‌ به‌لگه‌نامێن ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ.

محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامێدی
پێشه‌كی پیرۆزبیت سه‌رسال و جه‌ژنا نه‌ورۆزێ ل هه‌موو ملله‌تێ كورد و كوردستانێ، نه‌خشه‌ ل هه‌رسال ب دلێن خۆش و شادی و سه‌ركه‌فتنێن نه‌ته‌وایه‌تی ل ژێر ئالایێ كوردستانێ یێ پیرۆز و سروودا نیشتیمانی ئه‌ی ره‌قیب، ٢١ ئادارێ سه‌رسالاكوردی یه‌، ده‌سپێكا رۆژناما كوردیه‌ (رزنامه‌)، ب دیرۆكه‌كا دوور و درێژ، هه‌ر ژ عه‌هدێ ساسانیا و به‌ری وانا كارب ڤێ رۆژنامێ دهاته‌كرن، ل ئیرانێ هه‌موو دراڤ و مامله‌یێن كارگێری و ده‌رچوونا پرتووك و مێژوویا رۆژنامه‌ و كۆڤاران و هه‌ر كاره‌كێ دی ل دووڤ رزناما كه‌ڤن دهێنه‌ چێكرن و چاپكرن، كو ب دروستاهی رزناما زراده‌شتیه‌. و ل هه‌رێما كوردستانێ ل گه‌ل یا زاینێ و مشه‌ختێ یا كوردی دهێته‌ بكارئینان و ئه‌ڤ ساله‌ سه‌ر خێرێ بیت سالا (٢٦٣١) یا كوردی. چه‌ژنا نه‌ورۆزێ یا هه‌موو گه‌لێن ئارینه‌ ژ كوردان، فارسان، تركومان، ئه‌رمه‌ن، تورك، ئه‌فغان، تاجیكیان، ئۆزبه‌كیان، قیرغستان، باكۆر و رۆژئاڤایێ هندێ و قه‌فقاسیا. دهێته‌ ساخكرن و پێشوازكرن ل دووڤ رێوره‌سمێن تایبه‌ت، ب هه‌لكرنا ئاگرێ ل سه‌ربان و چیا وه‌ك درووشمێ سه‌ركه‌فتنێ ل سه‌رده‌ستێ كاوه‌یێ ئاستگه‌ر و نه‌هێلانا سته‌مكاریا زۆحاكێ دادوه‌ر، هنده‌ك دابوونه‌ریت و میتولۆجی و ئاهه‌نگان و سه‌یرنا دگێرینن ب تامه‌كا تایبه‌ت ب خوینا گه‌رم و خه‌مخۆریه‌كا هه‌ستیار ب دیاركرنا ئه‌و خه‌باتا ملله‌تێ كورد دژی سته‌مكاریێ و درده‌سه‌ریێ و شۆفینیێ و ره‌گه‌زپه‌رستیێ ل وان هه‌موو سالانێن بوورین، كو یا بوویه‌ دوورشمێ سه‌ركه‌فتنێ و رزگاریێ و ئازادیێ، هه‌ژی گۆتنێ یه‌ كو پرانیا سترانبێژا سروود و ستران یێن پێ گۆتن و هۆزاڤانان هۆزان یێن پێ گۆتن، هه‌روه‌سا ژماره‌كا هۆزانڤانێن عه‌ره‌ب ب هۆزانێن خوه‌ ده‌ربرینا خوه‌ دیاركر ب هه‌سته‌كێ پر رامانێن ئه‌ده‌بی و مرۆڤایه‌تی، وه‌كو هۆزانڤان جه‌ریر ٦٤٨ ـ ٧٢٨م و ئیسماعیل ئه‌لئه‌سه‌دی ٦٧٩ـ٧٥٧م و هۆزانڤانێ قنێت كورد عه‌باس مه‌حموود العه‌قاد و ابن الرۆمی، البوحته‌ری، موته‌نه‌بی، الشه‌ریف الرزا، ابن المعته‌ز، أبو نه‌واس، جبران خلیل جبران، ئه‌حمه‌د شه‌وقی، جعفه‌ر الحلى، مجبل المالكی، كازم سه‌تار، له‌میعا عه‌باس. ل سه‌ر ئاستێ نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتی ل سالا ٢٠١٠ رێكخراوا یۆنسكۆ بریار دا رێوره‌سمێن نه‌ورۆزێ پشكه‌كه‌ ژ كلتوورێ روحی یێ به‌شه‌ریێ و هه‌لكه‌فته‌كا جیهانیه‌. ئومێده‌وارین هه‌موو رۆژێن ملله‌تێ كورد جه‌ژن و نه‌ورۆزبن ب ئێكرێزی و ته‌ڤایێ.

محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامێدی
جلكێن كوردی وه‌كو یا دیار پێكهاتینه‌ ژ ژماره‌كا پێكهاتیا ب ره‌سانه‌تى و دیرۆكه‌كا دوور و درێژ، ب شێواز و فه‌سال و ره‌نگ و هه‌مه‌جۆرى، وه‌ك فیسته‌ڤالا ره‌نگان و مه‌حفیره‌كا ره‌نگوره‌نگ و باغچه‌كێ هه‌موو جۆرێن گولا، كو ل هه‌موو جیهانێ وه‌ك وان نینن، پێدڤی پاراستنێ نه‌. ئه‌و پێكهاتی ئه‌ڤه‌نه‌:1 ـ كلاڤ و ده‌رسۆك، كلاڤ هه‌یه‌ شۆلێ ده‌ستى یه‌ و ره‌نگوره‌نگ ب تایبه‌تی ل هه‌ڤلێرێ، سلێمانیێ كه‌ركووكێ و حه‌له‌بچه‌ و خانقین و كوردستانا رۆژهه‌لات و یێ هه‌ی ژ هریا په‌زی یێ چێكری وه‌كو ته‌حتیكی ب هه‌موو ره‌نگان ب تایبه‌تی ل ده‌ڤه‌را دهۆكێ و كوردستانا باكۆر، یێ هه‌ی شۆلێ كارگه‌هانه‌ ل هه‌موو ده‌ڤه‌ران، سه‌باره‌ت ده‌رسۆكێ گه‌له‌ك جۆرێن هه‌نه‌ وه‌ك جه‌مه‌دانی، یا سۆر دهێت بكارئینان ب دو ده‌رسۆكا ب گرێدانه‌كا جوان و هونه‌ری ل ده‌ڤه‌را بارزان و شێخان و دهۆكێ و ب شێوه‌كێ گشتی، ژلایێ كوردێن ئێزدی دهێته‌ بكارئینان، ب ئێك ده‌رسۆك و هندك ژی ب دوویان، ئێك سه‌رسه‌رێ خوه‌دا یاڤه‌كری و شۆربوو سه‌ر ملا و پشتێ، یا دوویێ دهێته‌ گرێدان سه‌ر یا ئێكێ ب شێوازێ ته‌قلیدی یێ كلاڤ و ده‌رسۆكێن كوردی، هه‌روه‌سا ده‌رسۆكا جه‌مه‌دانی ب شێوه‌كێ گشتی كلاڤ و ده‌رسۆك بتنێ نه‌، شێوازێ گرێدانێ جه‌وازیا هه‌ی ل ده‌ڤه‌رێ بۆ ده‌ڤه‌رێ وه‌ك یا گروڤر و یا زنجیری و یا شاقۆلی.. هتد. جۆره‌كێ دی ب دو ده‌رسۆكایه‌، ل سه‌رسه‌رێ خوه‌دا، یادى ته‌قلیدی، ئه‌وا شۆر دهێته‌ هه‌لدان بۆ سه‌ر یا ئێكێ ب شێوازه‌كێ هونه‌ری ل سه‌ركلاڤی، هنده‌ك به‌رده‌نه‌ سه‌رپاتكێ هنده‌ك ژی وه‌ك بالۆكێ تا سه‌ر پشتێ، ئه‌ڤه‌ژی ل ناڤ سندی وگولیان. هنده‌ك ژی یا دویێ سه‌روچاڤا و گوهان تا بن ئه‌رزینكێ دئالینن ل وه‌رزێ زفستانێ وه‌ك پاراستن ژ سه‌رمایێ. ل ده‌ڤه‌را هه‌ولێرێ و سله‌یمانیێ و كه‌ركووكێ و ده‌ڤه‌رێن وانا یێن دی و كوردستانا رۆژهه‌لات، جۆرێ هنده‌ك په‌رۆكا بكاردئینن ل شوونا جه‌مه‌دانیێ ب ریشالۆك و گه‌دلا. ده‌رسۆكا سه‌یدا یا كه‌سك بوو و یا حه‌جیا یا ره‌نگوره‌نگ بوو ب تایبه‌تی ره‌نگێ زه‌ر و سپی، ئه‌ڤه‌ بۆ زه‌لامان. بۆ ژنان ده‌رسۆكا جه‌مه‌دانی دهاته‌ بكارئینان بۆ یێن شووكری و پیره‌ژنان، ل ده‌مێ كه‌چێ شوودكر ل سه‌ر جلێن نیشانیێ جه‌مه‌دانیه‌ك دانا سه‌ر جلكا بۆ كارئینانێ ژ لایێ وێ ڤه‌ وه‌ك قووناغه‌كا نووی یا ژیانێ، ده‌رسۆكا سپی كو گه‌له‌ك جۆرێن هه‌ین، بتنێ بۆ كچان بوو، ئه‌ڤ چه‌نده‌ژی ل به‌رێ دهاته‌ بكارئینان. لێ نوكه‌ هه‌موو یا سپی بكاردئینن، ل هنده‌ك ده‌ڤه‌رێن كوردستانێ گه‌له‌ك جۆرێن ده‌رسۆكا بكاردئینن یێن ره‌نگوره‌نگ و گولگولی ب ریشالۆك و گه‌دله‌ و ب زریچ ڤه‌، ل هنده‌ك ده‌ڤه‌رێن دی وه‌كو كلاڤی گرێدای ب شێوازێ هۆنه‌ری و جوان. ل به‌رێ ب تایبه‌تی ده‌ڤه‌را ئاكرێ كلاڤێ ژنان هه‌بوو یێ زێری بۆ ب ده‌رسۆكه‌كا ره‌نگوره‌نگ، دگۆتنێ تاسێ زێری. ل به‌رێ گولاڤ و گه‌دله‌ هه‌بوون یێن تایبه‌تبوون بۆ بویكا، ل هنده‌ك ده‌ڤه‌رێن دی یێن كوردستانێ تا نوكه‌ وان جۆرێ كلاڤان بكاردئینن بۆ ئاهه‌نگا و هه‌لكه‌فتا ژ لایێ ژن و كه‌چان ڤه‌ . 2ـ شه‌لوشه‌پك (به‌رگیزك). ژپێكهاتیێن سه‌ره‌كینه‌ ژ جلێن كوردی، كو ژ مویێ مه‌ره‌زی یێ په‌زێ چیر (چویر) دهێنه‌چێكرن، ب گه‌له‌ك قووناغا هه‌ر ژ برینا مه‌ره‌زی، شووشتن، شه‌كرن ب شه‌یێ هریێ، رێستن ب ته‌شیكێ وه‌ك دافێن درێژ، راپێچان وه‌ك كورزا ئان گلۆلكا، كارئینا ره‌نگێ داخوازكری، ڤه‌گوهاستن بۆ سه‌ر ئامیرێ بیرا ته‌ڤنی، به‌رهه‌مئینانا په‌رۆكێ شه‌لوشه‌پكا، قالبدان و ئاماده‌كرن ب دروینێ. نه‌خشاندنا پستویێ شه‌پكی و سه‌رده‌لنگێن شه‌لی ب داڤێین قه‌یتان و سه‌نتینێ ره‌نگوره‌نگ. هه‌روه‌سا داڤێن پیشه‌سازی و په‌رۆكێ شه‌لوشه‌پكا یێ هه‌ی بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ، و ل سه‌ر ده‌مێ به‌رێ هه‌موو كه‌سان شیان نه‌بوون شه‌لوشه‌پكا بۆ زاڤا بكاربینن، بنه‌مال هه‌بوون ئه‌ڤ جلكه‌ جه‌م وان هه‌بوون د رۆژێن شه‌هیانا دانه‌ڤ زاڤای، گه‌له‌ك جۆرێن شه‌لوشه‌پكا یێن هه‌ین وه‌كو شه‌رنه‌خی ـ پشتپه‌ز، چۆلی، خیجخیج، ساده‌ (به‌كربه‌گى) گه‌ره‌میسى..هتد. ئه‌ڤ چه‌نده‌ ل ده‌ڤه‌را به‌هدینان و جۆره‌كێ جوداهیێ یا هه‌ی ب شێوازێ فه‌سالێ و دروینێ ژ ده‌ڤه‌رێ بۆ ده‌ڤه‌رێ، كو یێن خاكا سه‌رێ ژێ وه‌رگرتی ژ ئه‌گه‌رێ بهایێ گران یێ شه‌لوشه‌پكا و پرانی یێن بووینه‌ خاك. ل ده‌ڤه‌را هه‌ولێرێ، سلێمانیێ و كه‌ركووكێ ژ كه‌ڤندا یێن خاكی باشترن، رێژه‌كا كێم جۆرێ وه‌كو شه‌لوشه‌پكا یێ هه‌ی ژ هریێ و مه‌ره‌زێ چێدكرن. خاك ژ په‌رۆكێ به‌دلا (قاتا) دهێته‌ دروین ب گه‌له‌ك شیواز و مودێلا، ب پستو وبێ پستو و رێژه‌كا كێم نیڤ هچكن، ب قومچێن مه‌زن هه‌ردو ره‌خێن شه‌پكی دبه‌نێ و ب شانازی ڤه‌ دبێژین كو خاك ب ره‌نگێ خاكی ڤه‌ جلكێن پێشمه‌رگێن كوردستانێ بوو، پارێزه‌رێن خاك و وه‌لات و نیشتیمانی كوردستان، ب شێوازه‌كێ گشتی یێن هاتینه‌ بكارئینان ل ده‌سپێكا شۆره‌شا ئیلۆلێ یا پیرۆز.
3ـ كراس و قوتك و ئێله‌ك و چۆخك: كراسێ بن شه‌بكی ژ په‌رۆكێ نفسی یه‌ ب ره‌نگێ سپی دهاته‌ دروین و یێ ب له‌وه‌ندیا بوو، گه‌له‌ك جاران ل ده‌هوات و شه‌هیانا دهاتنه‌ بكارئینان بۆ سه‌مایێ و دیمه‌نێن سه‌یران و ئاهه‌نگا. نوكه‌ ب رێژه‌كا گه‌له‌ك كێم دهێته‌ دروین. پڕانی یێن بووینه‌ یێن عادی و حازر. سه‌باره‌ت قوتك و ئێله‌كا ژ په‌رۆكێ به‌دلایه‌، قوتك یێ ب پستویه‌ و هچكه‌ ل بن ئێله‌كی دكه‌نه‌ به‌رخوه‌ ب قه‌یتان و قومچه‌یه‌. ئێله‌ك ژی یێ عادی یه‌، لێ ل هنده‌ك ده‌ڤه‌را رییێ وی ژ په‌رۆكێ شه‌لوشه‌پكا دهێته‌ دروین، ب به‌ریكا و كۆمچا ئانژی ب ئاڤزینكا (زنجیراكا). ل هنده‌ك ده‌ڤه‌ران كراس و ئێله‌ك بێ شه‌پكی سه‌رشه‌لی دا دكه‌نه‌ به‌رخوه‌ و بێ شیتك ل دووڤ حه‌زێ ل وه‌رزێ هاڤینا و درینگه‌ه هه‌بوون بۆ دروینا قوتك و ئێله‌كا به‌رنیاسبوون دگۆتنێ فلان كه‌سێ قوتكا و ئامیرێ (ماكینا خه‌یاتیێ) یا كێمبوو و ده‌مه‌كێ دره‌نگ هاتیه‌ ده‌ڤه‌رێ. چۆخك ژ هریا په‌زی و ب داڤێن ستوور دهاته‌ چێكرن ب ره‌نگێ سپی و قه‌هوائی ل دووڤ داخوازیێ وه‌كو قوتكى یه‌ یێ بێ هچكه‌ دوكمه‌یه‌ ل سه‌ر شه‌پكی دكه‌نه‌ به‌رخوه‌، جوانیه‌كا جودا جودا ده‌ته‌ شه‌لوشه‌پكا. 4ـ شیتك، شوتك و شال: شیتك ژ په‌رۆكێن هه‌مه‌ جۆرو گولگولی ب درێژاهیا داخوازكری، دهێته‌ ژێگرتن و كرین ب په‌رۆك و جۆره‌كێ گونچای ل سه‌ر ره‌نگێ خاك و شه‌لوشه‌پكا. ب رێكه‌كا هۆنه‌ری دهێته‌ گرێدان، هنده‌ك خه‌نجه‌را كوردی د به‌رادكه‌ن و تزبی ل ده‌ستكی دئالینن، ل گه‌ل كیسكێ تیتنێ و باسكێ جگاران، ل هنده‌ك ده‌ڤه‌رێن دی یێن كوردستانێ شوتكێ ب تنێ دهێته‌ ئالینن ل پشتێ ب شێوازێ به‌حن. سه‌باره‌ت شالێ ل كارگه‌ها دهێته‌ چێكرن ب داڤێن ره‌نگوره‌نگ یێن تایبه‌ت ژ سه‌نتینی و داڤێن دی بنه‌خشێن جوان و تازه‌ و ل ده‌ڤه‌را زاخۆ ب رێژه‌كا باش دهێته‌ بكارئینان و هندك جاران قاویشكه‌كا پان ل سه‌ر شالێ گرێده‌ن، جاران تشتێن تایبه‌ت دبن شالێ دانن، یان گه‌له‌ك ئافره‌تا شال بكاردئینا سه‌ر جلكێن كوردی دا و كو ئومباره‌كێ بوو ل پشتێ ب تایبه‌تی ئه‌وا بڕمیت دهه‌لدكێشا قودیكا بڕمیتێ هه‌ر به‌رابوو ل گه‌ل ده‌رزیك و تای و قاچكی. شیتك و شال زێده‌باری جوانیێ، مفایێ ساخله‌میێ یێ هه‌ی بۆ مرۆڤی بۆ نه‌هێلانا چێبوونا كه‌رشی و پاراستنا بڕبڕكێن پشتێ و كشتكرن و په‌یتكرنا مرۆڤی. 5ـ ساق. ژ هریا په‌زی چێدكر یان ڤه‌چنانت ب نه‌خشێن هونه‌ری دورمه‌ندوری ساقی دئالاند، سه‌ر ده‌لنكێن شه‌پكی ب دو گه‌دلا ئان قه‌یتانا یێن ب ریشالوكێن ب ره‌نگ، زێده‌باری جوانیا ساقا مفایێ ساخله‌میێ هه‌ی بۆ زه‌بله‌كێن پییا (ساقی) و جۆره‌كێ دی هه‌بوو دهاته‌ بكارئینان ژ لایێ پۆلیسان ڤه‌ ب تایبه‌تی یێن (سووار) و ساق دهێن بكارئینان بتنێ سه‌ر شه‌لوشه‌پكا و هنده‌ك جاران بۆ سه‌ر خاكێن پێشمه‌رگا دهێنه‌ بكارئێنان. 6ـ كالك و گوره‌ و كلاش:
كالك دو جۆر هه‌بوون، بنێ وان ژ لاستیكێ خلخالێن ترومبێلانن بۆ (تائیرێن سه‌یارا) كالكا جۆرێ باش ژ هریا په‌زی وه‌كو مال دۆخینا په‌حن دهاته‌ لێدان دورمه‌ندورێ ره‌خێن كالكێ، ل پشتێ دو قه‌یتان ژێ ده‌ركه‌ڤن وه‌ك مال دۆخینێ ب گه‌دله‌ و ریشالوكێن ب ره‌نك ژسه‌نتینی، بۆ شداندنێ ل بنێ ساقی ل پێیان. جۆرێ دى ژی ژ پیستى بوو و ئاڤزینكا بۆ كاری بۆ و ژلا یێ وان كه‌سێن بێ حال (كێم ده‌رامه‌ت) بكاردئینان، ل به‌رێ رشك هه‌بوون و جۆره‌كێ دی ژ چه‌رمێ همبانكا بوون. سه‌باره‌ت گۆرا ژ هریا په‌زی نه‌، یێن ب ساق و بێ ساق و ب شێواز و نه‌خشێن جوان و هونه‌ری، ب شیشكێن گۆرا ئافره‌تان چێدكرن. (چنین) جۆره‌ك هه‌بوو دگۆتنێ گورێن بنگولكی. هنده‌ك ژی ژ مویێ بزنا چێدكرن، سه‌باره‌ت كلاشێ تا نوكه‌ دهێته‌ چێكرن ل گه‌له‌ك ده‌ڤه‌رێن كوردستانێ، ب تایبه‌تی ل سله‌یمانیێ ژبلی ده‌ڤه‌را دهۆكێ، ب به‌ندگێن سپی و شیوازه‌كێ جوان، تایبه‌تمه‌ندیه‌كا جودا ده‌ته‌ جلكێن كوردی.7ـ كراس و فیستان و كورته‌ك و كراس و كه‌و:
جلكێن ئافره‌تا نه‌ به‌رامبه‌ری شه‌لوشه‌پكانه‌، د بیاڤێن سه‌ره‌كی و جوان وسه‌رنجراكێش و جهێ داخباریا خه‌لكێ جیهانێ نه‌، ب پێكهاتیا و ره‌نگا و نه‌خشا و گولگولی و فه‌سالان و جۆرێن په‌رۆكا، ل گه‌ل وان جۆرێن زین وزێرا. ل به‌رێ كراس و فیستان بتنێ بوو ل پرانیا دڤه‌ران، ل به‌رێ پرانیا ئافره‌تا ئێك یان دو ده‌ست ب تنێ هه‌بوون و هنده‌كا ئه‌وێن بێحال ئێك هه‌بوو ل ده‌می بالاڤا كه‌ڤنه‌ كراسێ بالاڤا هه‌بوو دكره‌ به‌رخوه‌ و یێ ل به‌ردشووشت تا زهادبوو یان هشك دبوو جاره‌كا دی دكره‌ به‌رخوه‌ و جوداهیا ناڤبه‌را وی ده‌می و نوكه‌ هه‌ى حه‌مدوللاه یادیاره‌، بلا ئاخفتن بۆ خوانده‌ڤانان بیت. كراس یێ ساده‌ و یێ ب له‌وه‌ندیابوو، و دو كراس پێكڤه‌ دكرنه‌ به‌ر بیكا بۆ جوانیێ، و فیستان یێ گولگولی یه‌ ب ده‌هان جۆر و دیمه‌نان و یێ گرتی، نوكه‌ ب تنێ ژنێن دانعه‌مر دكه‌نه‌به‌ر خوه‌، ب ده‌همان و كریڤان و قوتك و هچك و به‌رسینگ و ناڤته‌نك دهاته‌ دروین، ئه‌ڤرۆ هه‌موو كراس و كورته‌كا و كه‌وا دكه‌نه‌ به‌رخوه‌، كراس یێ گولگولیه‌ رێژه‌كا كێم یێ ساده‌، كورته‌ك به‌روڤاژی به‌هرا پێتر یێ ساده‌یه‌ و یێ ڤه‌كریه‌ ب قوتك وده‌همانان، هه‌روه‌سا سه‌باره‌ت كه‌وی، لێ یێ بێ قوتكه‌ تا ده‌همانا، ئێله‌كێ تایبه‌ت سه‌را دهێته‌ بكارئینان، كو ل ده‌ڤه‌رێن هه‌ولێر و سلیمانیێ و كه‌ركووكێ پرانیا ژنان ڤی جۆری دكه‌نه‌ به‌رخوه‌..ل دوایی ئه‌ڤامه‌ گۆتی ب شێوه‌كێ گشتیه‌، لێ جلوبه‌رگێن كوردی ب ده‌هان جۆر و فه‌سال و ره‌نگان و پێكهاتیانه‌، ژ گوندی بۆ گوندی ژده‌ڤه‌رێ بۆ ده‌ڤه‌رێ و ژ عه‌شیره‌تێ بۆ عه‌شیره‌تێ و سه‌ر ئاستێ هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ ژى، جوداهی و تایبه‌تمه‌ندیا خوه‌ یێن هه‌ین. پێدڤی پاراستنێنه‌ كو ده‌هان بابه‌ت و راپۆرت مه‌ یێن به‌لاڤه‌كرین ل سه‌رڤێ چه‌ندێ زیده‌باری پرتووكا هزرا رۆژا جلكێن كوردی بزاڤ و ئارمانج. ژبیرنه‌كه‌ین كو جلكێن كوردی ژ ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ نه‌ یێن دیار و ئاشكه‌را.

محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامێدی

ب هه‌لكه‌فتا 66 سالرۆژ دامه‌زراندنا هه‌ردو ئێكه‌تیان، ئێكه‌تیا قوتابیێن كوردستان و ئێكه‌تیا لاوێن كوردستانێ، ئه‌ڤرۆ قوتابی و لاوان داخوازكرینه‌ ڤێ بیره‌وه‌ریا پیرۆز بكه‌نه‌ نه‌خشه‌ و پلان و هێڤێنێ گوهۆرینێن به‌رده‌وام و سه‌ركه‌فتنێن به‌رز و بالا بۆ به‌رزكرنا رۆلێ خوه‌ یێ كاریگه‌ر د بیاڤێ بلندكرنا ئاستێ به‌رپرساتیێ و پێكڤه‌ژیانێ و به‌رگریێ ژ ئه‌زموونا هه‌رێما كوردستانێ دا و رێخستنا مالا كوردی ب ئێكرێزیێ و ب ئێك گۆتارا سیاسى و ئێك هه‌لویست ب ئایدولۆجیه‌كا سه‌رده‌م یا گونجایل گه‌ل بارودۆخێن نها و خوه‌ به‌رهه‌ڤكرن بۆ به‌ره‌ڤانیێ ژ مافێ ره‌وا و سه‌ربه‌خوه‌یێ. ب ئه‌كتیڤكرنا ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن سه‌ربه‌خوه‌یێ و ده‌له‌تبوونێ و بلندكرنا ئاستێ زانین و زانستى و به‌ر ب ته‌رخانكرنا هه‌موو ده‌م و بزاڤان د هێلێن خواندنێ و زانستى دا د هه‌موو قووناغێن فێربوونێ دا. وه‌ك چه‌كه‌كێ دژوار ده‌ستخوه‌ڤه‌ بینین بۆ پاشه‌رۆژه‌كا گه‌شبین و شارستانیه‌كا سه‌رده‌م و پێشكه‌فتی و پاراستنا ناسناما نه‌ته‌وه‌یى و هوشمه‌ندیا به‌رده‌وام بۆ بلندكرنا ئاستێ گه‌شه‌پێدانه‌كا هه‌ستیار یا نه‌ته‌وا ناڤبه‌را ته‌خا قوتابیان و جڤاكێ كوردی دا ب هه‌موو ته‌خ و چینان. كو رۆ ژ بۆ رۆژێ ئه‌رك و ئارمانجێن قوتابیان و لاوان یێن به‌رزترلێ دهێن، وه‌ك مه‌زنترین ته‌خا جڤاكی د ناڤ ملله‌تی دا. پێخه‌مه‌ت پاراستنا گه‌ل و خاك و نیشتیمان وه‌ك پێشمه‌رگێ دوویێ بۆ وه‌رگرتنا به‌رپرسایه‌تیا ڤێ چه‌ندێ. كو قوتابێن كوردستانێ و لاوێن كوردستانێ وه‌كو بابێ روحی یێ نه‌ته‌وه‌یا كوردی بارزانی مسته‌فا كه‌ره‌مكری (قوتابی سه‌رێ رمێنه‌ د هه‌مى شۆره‌ش و سه‌هلدانان دا… لاوێن كوردستانێ شیرها پیلاینه‌) كو شه‌نگستێ پێشڤه‌برنا ملله‌تینه‌ و قوتابخانا شۆره‌شگێر و خه‌باتكارانه‌، بۆ ده‌رچوونا خورته‌ مێر و عه‌گیدان. ئه‌ڤجا بلا به‌ر ب سه‌نگه‌ره‌كێ خورستى ڤه‌ بچین به‌رانبه‌رى نه‌خشه‌ و پلانێن نه‌حه‌ز و دوژمنان. كو مێژوو بۆ مه‌ دیار دكه‌ت هه‌ر ژ سالا 1912 بزاڤ د ڤى بیاڤى دا هه‌بوون. ئه‌و ژى ب دانانا كۆمه‌لا هیڤى یا قوتابیان و بزاڤ و چالاكیێن قوتابیان د به‌رده‌وامبوون و د گه‌له‌ك قووناغا دا بوورین ل سه‌ر ئاستێ ناڤخوه‌یى هه‌تا ده‌وله‌تێن ئه‌ورۆپا و شیان ده‌نگێ گه‌لێ كورد بگه‌هینه‌ ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى. هه‌تا رۆژا 18 شواتا 1953 ل ده‌مێ بابێ روحى یێ نه‌ته‌وا كورد بارزانیێ نه‌مر مسته‌فا فه‌رمان دا كۆنگرێ ئێكێ د ڤێ رۆژێ دا و ل ژێر درووشمێ ((خه‌باتا بێ راوه‌ ستان بۆ پاراستنا مافێ گه‌ل و قوتابیێن كوردستانێ)) بهێته‌ دامه‌زراندن. پیرۆزبیت ئه‌ڤ رۆژه‌ ل هه‌موو قوتابی و لاوێن كوردستانێ یێن خۆشتڤی. نه‌خشه‌ل هه‌ر سال ب سه‌ركه‌فتنا و ده‌ست كه‌فتیێن نه‌ته‌وایه‌تی یێن مه‌زن، دێ مینیت ئێكه‌تیا قوتابیانی كوردستان و لاوێن كوردستانێ مه‌شخه‌لا كار و خه‌باتێ و ده‌ریا زانین و زانستی.
((((((((((((كومێنت بۆ وێنه‌ى ……:
((گه‌شتا ئێكه‌تیا قوتابیێن كوردستانێ لقێ مووسل، بۆ گوندێ سێجێ/ دهۆك بوهارا ١٩٧٠.)).

محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامێدی
به‌ری(73 سالان) رۆژه‌كا وه‌ك ئه‌ڤرۆ ل 22 كانوونا د وویێ سالا 1946، ل ژێر ئالایێ كوردستانێ یێ پیرۆز و ره‌نگین كۆمارا كوردستان هاته‌ دانان ل سه‌ر ده‌ستێن پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د و هه‌ژماره‌كا قاره‌مان و خه‌باتكارێن كورد ل كوردستانا رۆژهه‌لات. بارزانیێ نه‌مر مسته‌فا ب 500 قاره‌مانان ژ خورت و عه‌گیدێن كوردستانا باشۆر ئاماده‌ببوون ب رێوره‌سمێن هه‌ژی ل مه‌یدانا چارچرا ل سه‌نته‌رێ باژێرێ مهاباد هاته‌ راگه‌هاندن. كۆمارا كوردستان تیرۆشكه‌كا هه‌ره‌ گه‌شبوو و روودانه‌كا هه‌ره‌ گرنگ بوو د بیاڤێ بلندكرنا ئاستێ هۆشه‌مه‌ندیا نه‌ته‌وه‌یاتی د ناڤ ملله‌تی دا و به‌رزكرنا ناڤێ ناسناما كوردی، ئارمانج و حه‌ز و بیرۆ بۆچوون گه‌له‌ك بوون بۆ ئاڤاكرنا ده‌وله‌تا كوردی، ل گه‌ل ده‌ستنیشانكرنا دۆست و نه‌یارێن كوردان. هه‌رچه‌ند بوو ژیێ كۆمارێ یێ كرتبوو 11 هه‌یڤ و 11 رۆژبوون، لێ د ڤی ده‌مێ كورت دا كابینا حوكمه‌تێ هاته‌ پێكئینان ژ 12 وه‌زاره‌تان و دانانا بنیاته‌كێ ب هێز بۆ له‌شكرێ كۆمارێ بۆ پاراستنا خاك وه‌لاتی، سه‌ركرده‌ و به‌رپرس و رێبه‌رێن ده‌وله‌تێ هاتبوونه‌ دیاركرن و ئاماده‌كرن، ژماره‌كا پرۆژێن گرنگ و ستراتیژی د گه‌له‌ك واران دا نه‌خشه‌ و پلان بۆ هاتبوونه‌ دانان، لێ نه‌هاتنه‌ جێبه‌جێكرن ژبه‌ر كورتیا ژیێ كۆمارێ. دانانا چاپخانه‌كێ و ده‌رخستنا ژماره‌كا رۆژنامه‌ و كۆڤاران ب زمانێ كوردی وه‌ك رۆژناما كوردستان زمانحالێ كۆمارێ و كۆڤارا (هه‌لاله‌، نیشتیمان، گروگالی مه‌ندالانی كورد). 16/12/1946 دووایی رۆژ بوو د ژیێ كۆمارێ دا و ل 31/3/1947 پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د و برایێ وی سه‌یفی و كورمامێ وی سه‌دری هاتنه‌ سێداره‌دان سه‌ر ده‌ستێ رژێما شاهنشاهی و بوو خاله‌ك ره‌ش د ناڤچاڤێن وان دا و ده‌نگڤه‌دانه‌كا هه‌رده‌م د هه‌ستا ملله‌تێ كورد دا. سه‌رشووری و شه‌رمزاری بۆ وان جه و لایه‌ن و كه‌سێن سۆز و په‌یمانێن پالپشتیێ و هاریكاریێ ب جه نه‌ئینایین وخیانه‌تكاریێ ل به‌رانبه‌ری كۆمارێ، كو ملله‌تێ كورد سه‌ربۆره‌كێ بریندار و سه‌خت و دۆر و درێژ یێ هه‌ی د ڤی بیاڤی دا، لێ جهێ داخێ یه‌ مفا و وانه‌ و عیبره‌ت لێ نه‌هاتیه‌ وه‌رگرتن، كو خیانه‌تكاریا 16 ئۆكتوبه‌رێ 2017 ڤێ چه‌ندێ دسه‌لمینیت. كۆمارا كوردستان دێ مینیت هه‌رده‌م هێما و دوورشم و سه‌ربۆر و هێڤێنێ خه‌بات و سه‌ربه‌خوه‌یێ و راگه‌هاندنا ده‌وله‌تا كوردی. هه‌ژى گۆتنێ و ئاماژێ یه‌ كو پشتی بۆرینا ده‌هان سالان ل سه‌ر په‌یمانا سایكس ـ پیكۆ قانوونا 1916 و په‌یمانا لۆزان 1923، كو ل دووڤ ڤان په‌یمانا كوردستان دابه‌شكر ل سه‌ر چار پارچان. ملله‌تێ كورد كه‌فته‌ ل ژێر سیاسه‌ت و كونوترۆلكرنا چار ده‌وله‌تا (عیراق، توركی، ئیران، سووریا) ب جوداهیێن جۆره‌ جۆرێن زمان و ره‌وشه‌نبیری و كه‌لتۆر و تیتال و خاك و دیرۆك ل گه‌ل ملله‌تێ كورد. سیاسه‌تا وان ده‌وله‌تان یا دكتاتۆری و وره‌گه‌زپه‌رستی و شۆفینی، زێده‌باری بێبه‌هركرنا ملله‌تی ژ بچووكترین مافێ وان یێ ره‌وا، له‌ورا ملله‌تێ كورد ب ژماره‌كا شۆره‌ش و سه‌رهلدان و داستانان پشتی ڤێ چه‌ندێ رابوون وه‌ك شۆره‌شا شێخ مه‌حموود حه‌فید 1918ـ 1919 و شۆره‌شا سمكۆ ئاغایێ شكاك 1920 ـ 1927 و شۆره‌شا عه‌قیدێ كوردی خالد به‌ك جبرانلی 1920 ـ 1921 شۆره‌شا بیاندۆریا ئه‌میر سه‌لمان عه‌باس ل سووری 1923 و یا كۆجكیری ل دژی په‌یمانا لۆزان ب قومانداریا عه‌لی شان به‌ك 1923 و شۆره‌شا شێخ سه‌عید پیرانی 14/ 2/ 1925 و شۆره‌شا ئاگری یا ئیحسان نووری پاشا 1927 ـ 1930، شۆره‌شا نیسانێ ـ ده‌ربه‌ندی بازیان 1831. شۆره‌شا جه‌عفه‌ر ئاغا سولتان ل هه‌مه‌دان و كه‌رمه‌نشاه‌ 1932 و شۆره‌شا دێرسم سه‌ید رزا 1837 و شۆره‌شێن بارزان 1931ـ 1943 ـ 1945 ب قومانداریا شێخ ئه‌حمه‌د بارزانی و بارزانیێ نه‌مر مسته‌فا. ل گه‌ل پێكئینان و دامه‌زراندنا ژماره‌كا رێكخراو و حزبێن سیاسی، كو حزبا هێوا هه‌بوو یا ب بزاڤ و چالاكی بۆ د ڤی بیاڤی دا و ل 16/8/1946 پارتی دیمۆكراتی كوردستان هاته‌ دامه‌زراندن ب سه‌رۆكاتیا بابێ روحی یێ نه‌ته‌وا كورد بارزانی مسته‌فا، وه‌ك پێدڤیه‌كا جه‌ماوه‌ری یا داخوازكری بۆ حه‌ز و مه‌ره‌مێن گه‌لێ كوردستانێ، كو ئه‌ڤنه‌ هه‌موو دهاتن د چارچووڤێ بزاڤا رزگاریخوازیا كوری دا، وه‌ك خه‌باته‌كا به‌رده‌وام دژی داگیرگه‌رێن كوردستانێ و ب ده‌ستڤه‌ئینانا مافێ ره‌وا و كیانه‌كێ سه‌ربه‌خوه‌، یا پێدڤیه‌ دیار كه‌ین كو ژماره‌كا مه‌زن یا شۆره‌شێن كوردی به‌ری هه‌ردو په‌یمانا سایكس ـ پیكۆ و لۆزان یێن رابووین و هه‌لداین هه‌رژ شۆره‌شا عه‌ڤدالێ به‌دلیسی سالا 1574 هه‌تا شۆره‌شا شێخ عه‌بدولسه‌لام بارزانی 1909 ـ 1914، پشتی ڤان شۆره‌شا و هه‌لوه‌شاندنا كۆمارا كوردستان شۆره‌شا مه‌زن شۆره‌شا ئیلۆنێ 11/9/1960 بوو. كو راگه‌هاندنا كۆمارا كوردستان ل مهاباد ل 22/1/1946 ب سه‌رۆكاتیا (پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د). ئه‌م دشێن بێژین به‌رهه‌مێ وێ ره‌نج و خه‌باتا پیرۆزبوو و ئیرادا گه‌لێ كوردستانێ، و ده‌ستكه‌فتیه‌كێ گرنگ و مه‌زن بوو د هه‌ڤچه‌رخا كوردی دا یا بوویه‌ دوورشمێ ئازادیا ملله‌تێ كورد و هێڤێنێ سه‌ربه‌خوه‌یێ.

محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامێدی

(ل 17/9/1922) شێخ مه‌حموودێ حه‌فید ئالایێ شاهێ كوردستانێ ل باژێرێ سلێمانیێ ل سه‌ر بانێ مزگه‌فتا مه‌زن بلندكر)
ب هه‌لكه‌فتا رۆژا ئالایێ كوردستانێ 17/12/2018 ئالایێ كوردستانێ درۆكه‌كا كه‌ڤنار و درێژ یا هه‌ی، دزڤریته‌ به‌ری هزاران سالان، هه‌ر ژ سه‌رده‌مێ (كاوه‌یێ ئاسنگه‌ر) ب بلندكرنا (كافه‌) وه‌ك ئالا هاتیه‌ بلندكرن ل ده‌مێ سه‌ركه‌فتن ب ده‌ستخوه‌ڤه‌ ئینایی ل سه‌ر خوینمێژ و جه‌لاد (زوحاكی) و ب ناڤێ (ده‌رفیشی كافیانی) هاتبوو ناڤكرن، هه‌روه‌سا ئالایێ (میدیا) ده‌وله‌تا میدیان ئالایێ خوه‌ یێ تایبه‌ت هه‌بوو یێ پێكهاتی بوو ژ ره‌نگێ سۆر و سپی و كه‌سك، كانزانیان (كانزانی) ئالایێ خوه‌ هه‌بوو ب ناڤێ (شه‌هداد) به‌ری سێ هزار سالان. میرنشینا سۆران ب سه‌رۆكاتیا میر محه‌مه‌د ره‌واندۆزی ئالایێ وێ یێ سپی و ره‌ش بوو ل سالێن 1816ـ 1856، ساسانیان ئالایێ ئیمبراتۆریا خوه‌ هه‌بوویێ ب ریشالك بۆ سه‌ر ب زه‌ر و قه‌هوائی ڤه‌بوو. ئالایێ سه‌لاحه‌ددین ئه‌یۆبی ب ره‌نگێ زه‌ر بوو، و ئالایێ میرنشینا بۆتان و ل سالا 1920 ل باژێری ئیسته‌نبۆلێ كۆمه‌لا رێكخراوێن جڤاكى یا كوردی رابوو ب دیزاینا ئالایێ كوردستانێ بۆ جارا ئێكێ هاته‌ بلندكرن ل سه‌ر ده‌ڤه‌رێن رزگاركرین ده‌مێ شۆره‌شا (ئاگری) 1927ـ 1930 ب قومانداریا جنه‌رال ئیحسان نووری پاشا. ل 17/9/1922 شێخ مه‌حموودێ حه‌فید ئالایێ شاهێ كوردستانێ ل باژێرێ سلێمانیێ ل سه‌ر بانێ مزگه‌فتا مه‌زن بلندكر ب ره‌نگێ كه‌سك ل نیڤێ بازنێ سۆر ول نیڤا بازنی وێنێ هه‌یڤێ. ل 17/12/1945 ئالایێ كوردستانێ یێ نوكه‌ ل باژێرێ مهاباد هاته‌ بلندكرن ب ئاهه‌نگه‌كا هه‌ژی و قه‌شه‌نگ ل گۆره‌پانا چارچرا. و ل ژێر سیبه‌را ڤی ئالایێ پیرۆز كۆمارا كوردستان هاته‌ راگه‌هاندن ل 22/1/1946. ئالایێ كوردستانێ یێ بوویه‌ دوورشمێ سیما و هه‌یبه‌ت و خه‌بات و سه‌رفه‌رازی و سه‌ربلندیا ملله‌تێ كورد ب قاره‌مانی و فیداكاری و خه‌باتا ده‌هان سالان. قودسیه‌ته‌كا مه‌زن و جهه‌كێ پاراستی یێ هه‌ی ل جه‌م كوردان. یێ هاتیه‌ دیزایین و به‌رهه‌ڤكرن و نه‌خشه‌كرن ب تبل و داڤا چێرۆك و كار و خه‌باتا ملله‌تێ كورد و خوینا هزاران شه‌هیدێن هه‌رده‌م ساخ دیاردكه‌ت و یێ هاتیه‌ پاراستن ب ده‌ستێ خه‌باتكه‌ر و قاره‌مانان دابمینیت یێ به‌رز و بلند وه‌ك بلنداهیا چیایێن كوردستانێ ل هه‌موو ده‌م وجهان، ره‌نگێ سۆر خوینا شه‌هیدێن هه‌رده‌م ساخن. ره‌نگێ كه‌سك سۆر وه‌كو ژینگه‌ها كوردستانێ یه‌ ره‌نگێ سپی تشكێن ئازادیێ و ئاشتیێ نه‌ ره‌نگێ زه‌ر و سۆر ره‌نگێ ئاگر و خه‌تیر و شه‌مالكێن نه‌ورۆزێ نه‌. ل 16/12/1946 ئه‌ڤ ئالایێ پیرۆز یێ هاتیه‌ راده‌ستكرن ژ ده‌ستێ پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د سه‌رۆكێ كۆمارا كوردستان ل مهاباد، بۆ ده‌ستێ بابێ روحی یێ نه‌ته‌وا كورد بارزانی مسته‌فا ب په‌یڤه‌كا دلسۆز و دیرۆكی (ئه‌ز كه‌سێ نابینم وه‌ك جه‌نابێ ته‌ یێ پارێزه‌ر، پاراستنێ ل سه‌ر ڤی ئالای بكه‌ت). له‌ورا هه‌رسال ل 17 كانوونا ئێكێ یا بوویه‌ رۆژا ئالایێ كوردستانێ و جه‌ماوه‌رێ كوردستانێ ب چالاكیان و ئاهه‌نگێن هه‌ژی رادبن، ئالایه‌كێ فه‌رمی یه‌ و ل ژێر سیبه‌را ڤی ئالای په‌ر له‌مانێ كوردستانێ یێ هاتیه‌ هه‌لبژارتن و پێكئینان ل گه‌ل حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ ب هه‌موو داموده‌زگه‌ه و سازیان و رێكخراوێن جه‌ماوه‌ری و پیشه‌یی و پارتێن كوردستانی و تۆماركرنا قاره‌مانیێن مه‌زن ژ لایێ پێشمه‌رگێن قاره‌مان ڤه‌ پارێزه‌رێن خاك و وه‌لات و نیشتیمان. هه‌موو دئاماده‌نه‌ ب رحوگیان پارێزن و به‌رگریێ لی َبكه‌ن، وه‌كو سه‌رۆك مسعود بارزانی ل رۆژا 16/8/1998 كه‌ره‌مكری و ئاماژه‌ دایه‌ ڤێ چه‌ندێ. ئه‌ڤچا كورد ل پێشیا وان ده‌وله‌تانه‌ ئه‌وێن ئالا هه‌ین ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ و دی مینیت هه‌رده‌م ژ ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ یێن كاریگه‌ر و هه‌ستیار و زێندی. وه‌ك سروودا ئه‌ی ره‌قیب و زمانێ كوردی و نه‌ورۆز و سالا كوردی و شۆره‌ش و داستان و سه‌رهه‌لدانێن كوردی…هتد ژ ره‌گه‌ز و بنه‌ما، ئالایێ كوردستانێ ملله‌تێ كورد سه‌رانسه‌ری جیهانێ د گه‌هینیته‌ ئێك ب ئێك هه‌ست و هه‌لویست و ئێك رێزیێ موكوم دكه‌ت كو د ئێك سه‌نگه‌ر دابن ل به‌رانبه‌ری دوژمنان و ره‌گه‌زپه‌رست و شۆفینیا. هیڤیخوازین ئه‌و هه‌ست و هه‌لویست ببیته‌ هانده‌ره‌كێ ئه‌كتیڤ و كاریگه‌ر بۆ رێخستنا مالا كوردی ب ئێك دل و جان. پیرۆزبیت رۆژا ئالایی كوردستانێ 17/12/2018 ل هه‌می كورد و كوردستانیا و ب ئانه‌هیا خودایێ مه‌زن دلۆڤان و خۆراگریا ملله‌تێ كورد دێ مینیت هه‌ر یێ به‌رز و بلند وه‌ك بلندیا چیایێن كوردستانێ.

پشكا 29
محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامیدی
29 جل و به‌رگێن كوردی
ژ ئه‌گه‌رێ دكتاتۆری و ره‌گه‌زپه‌رستیێ و سته‌مكاریا رژێمێن حوكمدار داگیركه‌رێن كوردستانێ، گه‌له‌ك رۆژێن سه‌خت و دژواریێن بوورین ل سه‌ر ملله‌تێ كورد، كوهه‌می بیاڤێن ژین و ژیارێ ڤه‌گرتن، حه‌تا راده‌كی جلكێن كوردی ژی به‌هره‌ك هه‌بوو ژ ڤێ چه‌ندێ. دهاتنه‌ قه‌ده‌غه‌كرن ل پرانیا ده‌ڤه‌رێن باكۆرێ كوردستانێ ل توركیا و ل كوردستانا باشور ل عیراقێ پشتی نسكۆیا سالا 1975 و رێكه‌فتنا جه‌زائیر یا ره‌ش 5/3/1975 رژێما گۆر به‌ گۆر پلان دانان بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ و به‌دله‌ ل سه‌ر كرێكارا و فه‌راشا و شۆفێرا ل هه‌می داموده‌زگه‌ها دبه‌لاڤه‌كرن، پێخه‌مه‌ت جلكێن كوردی نه‌كه‌نه‌ به‌رخوه‌، سه‌ره‌ده‌ریا نه‌جوان و ره‌وا دهاته‌كرن ل گه‌ل وان كه‌سان ئه‌وێن ب جلێن كوردی ڤه‌، ل گه‌له‌ك ده‌ڤه‌رێن عیراقێ حه‌تا راده‌كی دگه‌هشته‌ حاله‌تێ كوشتنێ، له‌ورا خه‌لكێ مه‌ نه‌جاردبوون ب جلكێن موده‌ ڤه‌ بچنه‌ وان ده‌ڤه‌ران، جلكێن كوردی ناسناما ملله‌تێ كورده‌ یا به‌رز و ئاشكه‌را بێ پسیار و به‌رسڤ دبێژیت، ئاها ئه‌ڤه‌ ئه‌ز كوردم خودانێ خوه‌ كه‌لتۆره‌كێ ره‌سه‌نم و خودانێ خوه‌ ده‌وله‌ت و میرنیشنان بووم و شۆره‌ش و سه‌رهلدانا مه‌ و مێرخاس و عه‌گید و هزاران شه‌هیدان مه‌ و مێژوویه‌كا كه‌ڤنار و دورو درێژه‌ و شارستانیه‌كا پێشكه‌فتی و دێرین، ل جیهانێ كێم نه‌ته‌وا هه‌بن ب جوانی و پێكهاتیا و ره‌نگ و ره‌نگ و رێكوپێكیا جلوبه‌رگا یێن قه‌شه‌نگ و جوان و سه‌رنجراكێش وه‌ك جلكێن كوردی بن، هه‌ر ده‌ڤه‌ره‌كێ تایبه‌تمه‌ندیا خوه‌ یاهه‌ی ب شواز و فه‌سالا جلكێن خوه‌، و گه‌له‌ك جاران ب جلوبه‌رگا دزانن یێ كیش ده‌ڤه‌رێ یه‌، لێ سه‌ره‌رایی هه‌می جوازیا دێ مینن جلێن كوردی ئه‌و ناسناما ره‌سه‌ن، یێن پێكهاتینه‌ ژ كولاڤ و ده‌رسۆكا، به‌ركیسك ئان به‌رگیز (شه‌ل و شه‌پك) كراس و قوتكا و ئێله‌ك و جوخكا، شووتك، شال، كالك و گۆره‌ و ساقا و كلاش، كو ب ده‌هان جۆر و ره‌نگ و فه‌سالانه‌، سه‌باره‌ت یێن ئافره‌تا كراس و فیستان، كراس و كورته‌ك و كه‌و، ده‌رسۆك و شال. ئه‌ڤنه‌ هه‌می جهێ مه‌نده‌هۆشیا خه‌لكێ جیهانێ نه‌، ژ سه‌خله‌تێ نه‌ته‌وه‌یی یێ ره‌سه‌ن و كه‌ڤنار یێ ملله‌تێ كورد. ژبه‌ر گرنگیا ڤی بابه‌تی ل سالا 2009 شاره‌زا راگه‌هاندنێ رۆژنامه‌نڤیس محه‌مه‌د ئیراهیم ئامێدی، رۆژا جلكێن كوردی پێشنیازكر بۆ په‌رله‌مانێ كردستانێ ب داخوازنامه‌كێ ل رۆژا 5/5/2009 بهێته‌ ده‌ستنیشانكرن كو سالانه‌ ل 10 ئادارێ دهێت ساخكرن، هه‌رچه‌نده‌ ب فه‌رمی نه‌هاتیه‌ ده‌رئێخێستن، و ناڤبری پرتووكه‌ك چاپ كر ل سه‌رڤێ چه‌ندێ ب ناڤونیشان (هزرا رۆژا جلكێن كوردی، بزاڤ و ئارمانج). جلكێن كوردی ب رۆژا خوه‌ڤه‌ سیمایێ پیته‌دانێ و پاراستنێ و ده‌نگڤه‌دانێ و بلندكرنا ئاستێ گه‌شه‌پێدانا هوشه‌مه‌ندیا نه‌ته‌وه‌یی و نیشتیمانی د ناڤ جه‌ماوه‌رێ مه‌دا، رۆژ بۆ رۆژێ و سال بۆ سالێ رێژا پووته‌پێدانێ ب جلكێن كوردی و كرنه‌به‌ر خوه‌ یا یازێده‌ دبیت، ب ئه‌رك رۆل و حه‌زا خه‌لكێ مه‌ یێ شه‌ره‌فمه‌ند. ب ڤی ئه‌ركی وحه‌زێ و پووته‌دانێ ب ئانه‌ها خودایێ مه‌زن دلۆڤان، ل نێزیكترین ده‌م ئه‌م ژی وه‌ك ده‌وله‌تێن كه‌نداڤی و هند و پاكستانێ و چین و یابانێ، دێ هه‌رده‌م ب جلوبه‌رگێن كوردی بین، ل سه‌ر ئاستێ ناڤخوه‌یی و میری و ده‌رڤه‌ی كوردستانێ، كو سه‌رفه‌راز و سه‌ربلندین ب سه‌رۆكێ هێژا مه‌سعود بارزانی، هه‌رده‌م یێ ب جلێن كوردی ڤه‌ یه‌، ئه‌گه‌ر ملله‌تێن جیهانێ شانازیێ ب كه‌لتۆر و جلوبه‌رگێن خوه‌ بكه‌ن، ئه‌م ژی وه‌ك ملله‌تێ كورد خودانێ خوه‌ ڤی كه‌لتوورێ زه‌نگین و ره‌سه‌نین، نه‌ كێمترین ژ وان ملله‌تان، و سه‌رفه‌رازین و شانازیێ ب كه‌لتۆری و جلكێن خوه‌ دكه‌ین و دهێن ژ ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ یێن به‌رده‌ست و دیار، پێدڤی پووته‌دانێ نه‌ و هه‌می هوكار و پلان بهێنه‌ دارشتن بۆ كارێ پێدڤی.