ب كورت و كرمانجی وژدانا هنده‌كا هه‌تا ئه‌ڤرۆ یا بێده‌نگه‌ ل به‌رانبه‌ری ره‌گه‌زپه‌رستی و شۆفینیا حوكمه‌ت و په‌رله‌مانێ عیراقێ، ئه‌و په‌رله‌مانێ حزبی و مه‌زهه‌بی و تائیفی. شویژنێ د چاڤێ خوه‌ دا نابینن، لێ ده‌رزیكێ د چاڤێ مرۆڤی دا دبین، ئه‌رێ یا دستووری بۆ و ره‌وا بۆ ملله‌تێ كورد بهێته‌ كیمیابارانكرن و ئه‌نفالكرن و گۆرێن كۆم كۆم و ب ساخی ڤه‌ ژن و مێر و ته‌فال بنئاخ كه‌ن و زریپۆشا ل سه‌رابینن و بلقێن خوینا وان یا پاك ل سه‌ر ئه‌ردی بكه‌ڤن و وێرانكرنا ٤٥٠٠ گوندان و هزاران كه‌س بێ سه‌روشوونن، هه‌روه‌سا ده‌هان كارێن دی یێن نه‌مرۆڤاتی و سته‌مكاری، خه‌لكینا یا دستووری یه‌، نانێ ملله‌تی و بودجه‌ و مووچان ببڕن، پێشمه‌رگێن قاره‌مان پشتگوهێن خوه‌ بهاڤێژن نه‌ مووچه‌ و نه‌ ته‌قه‌مه‌نی… هتد، ژ كارێن چه‌په‌ل…، به‌لێ یا دستووری و یاسایی نینه‌ و نابیت ملله‌ته‌ك پشتی سه‌دان سالان یێن پر خه‌بات و كار و رۆژێن سه‌خت و دژوار و بزاڤ وه‌ك بزاڤا رزگاریخوازیا كوردی یا پڕ قوربانی و رووبارێن خوینا خورته‌ مێر و عه‌گیدان شه‌هیدێن سه‌فه‌راز سه‌ربلند. داخوازیا مافێ خوه‌یێ ره‌وا بكه‌ت و ده‌ڕبرینێ ژ هه‌ستێ خوه‌ یێ نه‌ته‌وه‌ی بكه‌ن و ب پرۆسێسه‌كا دیمۆكراسی ریفراندۆمێ بكه‌ت ل سه‌ربخوه‌یا كوردستانێ. ل په‌ی دستوور و یاسا و شه‌رعیه‌تا ده‌ولی و ئیرادا ملله‌تێ كورد و په‌یمانا نه‌ته‌ویێن ئێگرتی یا سالا 1969 كو 145 ده‌وله‌تان موهركربوو، عیراق ئێك بوو ژ وان ده‌وله‌تان. ئه‌وێن دبێژنێ په‌رله‌مانێ عیراقێ وه‌ك دوژمنه‌كێ راوه‌ستیا (13) بریارێن نه‌ شه‌رعی و دستووری ل دژی ئیرادا گه‌لێ كوردستانێ و هه‌رێما كوردستانێ ده‌رخستن ل رۆژا 27/9/2017، كو دێ بنه‌ 13 شه‌همزاری و رووره‌شیا وان ئه‌وێن په‌سه‌نكرین، لێ به‌رسڤ و به‌رگری بۆ وی په‌رله‌مانی و سه‌رۆك وه‌زیرا ن حه‌یدر ئه‌لعه‌بادی، سه‌ركه‌فتنا ئیرادا كورد و كوردستانیانه‌ و سه‌ركه‌فتنا ریفراندۆمێ یه‌ ب ئه‌نجامێن سه‌رفه‌راز و دیرۆكی و دلسۆزانه‌ و شۆره‌شگێری ب رێژا (92,73%) كو ئه‌و پێل و شلقێن مرۆڤان ب سه‌دان هزارن ئاماده‌بووین ل یاریگه‌ه و گۆره‌پانا كه‌رنه‌ڤالێن ئاشتیێ و ئازادیێ و سه‌ربه‌ستیێ بوون بۆ سه‌ركه‌فتنا ریفراندۆمێ، بۆ پێشوازیا سه‌رۆكێ كوردستانێ مسعود بارزانی و گوهداریا گۆتارا جه‌نابێ وی بكه‌ن و ئه‌و گرنیژینا ل سه‌ر لێڤا هه‌میان ب په‌یڤێن هه‌ستیار یێن پر ڤینا خاك وه‌لات نیشتیمان و ڤینا سه‌رۆك بارزانی و سه‌ربخوه‌یا كوردستانێ و ئه‌و شه‌قام و جه و دیمه‌نێن سه‌رنجكێش و قه‌شه‌نك و ل رۆژا 25/9/2017 رۆژا ریفراندۆمێ جه‌ژنا كورد و كوردستانیان ب جلوبه‌رگێن كوردی ئه‌و پیره‌مێر و پیره‌ژن ب گۆپالی و ل سه‌ر عه‌ره‌بانێ و ل سه‌ر داربه‌ستێ و پشتا زه‌لاما و گه‌نج و لاوان و كچان قه‌ستا بنگه‌هێن ده‌نگدانێ دكرن ب ئالایێ كوردستانێ و سروودا نیشتیمانی (ئه‌ی ره‌قیب) و ب ده‌هۆل و زڕناڤه‌ و شه‌هیان وگوڤه‌ندان ڤه‌ و به‌لاڤه‌كرنا شرینیان ڤه‌ (به‌لێ بۆ سه‌ربه‌خویا كوردستانێ) كو زه‌میر و وژدانا خه‌لكێ مه‌ و یێ پرانیا جیهانێ هه‌ژاند. پیرۆزبیت ئه‌ڤ سه‌ركه‌فتنه‌ ل ملله‌تێ مه‌ ژ كورد و تركمان و كلدوئاشۆر و ئه‌رمه‌ن و عه‌ره‌بان ب هه‌می ئایین و ئۆلێن خوه‌ڤه‌ و ب ئانه‌ها خودایێ مه‌زن و دلۆڤان و ب هیمه‌ت و ئێكرێزی و ئێك گۆتارا سیاسی دێ ئه‌م هه‌می د ئێك سه‌نگه‌رێ خورستی و موكوم دابین بۆ راگه‌هاندنا ده‌وله‌تا كوردی.

ریفراندۆم پرۆسێسه‌كا دیمۆكراسییه‌ د ڤان خالێن ل خوارێ دا وه‌ك ئه‌رك و رامان و ئارمانج و ماف دهێته‌ دیاركرن:
1ـ مافێ گه‌لانه‌ ل جیهانێ، كورد ژی ئێكه‌ ژ مه‌زنترین گه‌لان، مافێ خوه‌ یێ ره‌وا نه‌وه‌رگرتی یه‌.2ـ به‌رێ بنیاتێ سه‌ربخوه‌یێ یه‌ و ده‌نگێ گه‌لانه‌. 3ـ رێیا دروسته‌ بۆ سه‌ربه‌خوه‌یێ و راگه‌هاندنا ده‌وله‌تێ.4ـ ملك و ده‌ربرینا ئازاد یا ملله‌تی یه‌، مولكێ چ لایه‌ن و پارتان نینه‌. 5ـ كارته‌كا ب هێزه‌ و باوه‌رنامه‌كا ره‌سه‌نه‌ د ده‌ستێ ملله‌تی دا. 6ـ جێبه‌جێكرنا په‌یمان و یاداشتنامه‌ و نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتی یه‌. 7ـ به‌رهه‌مێ رووبار و چۆیێن خوینا هزاران هزار شه‌هیدێن سه‌ربلند و هه‌رده‌م ساخ. 8ـ به‌رهه‌مێ شۆره‌ش و داستان و سه‌رهلدان و بزاڤارزگاریخوازا كورد و كوردستانیانه‌. 9ـ به‌رهه‌مێ رۆژێن سه‌خت و دژوار وكاره‌ساتانه‌ ژ كارێن نه‌ ره‌وا ژلایێ رژێمێن سته‌مكار و ره‌گه‌زپه‌رست و شۆفینی. 10ـ كاره‌كێ دیرۆكی یه‌ ب سه‌دان سالان خه‌ونا ملله‌تی یه‌.11ـ وه‌فاداری یه‌ بۆ خوینا شه‌هیدێن كورد و كوردستانێ. 12ـ بیرئانینه‌كا زیندی یه‌ یا ده‌وله‌ت و میرنشینێن كوردی.13 ـ ده‌نگڤه‌دانا ده‌نگێ تاكه‌نه‌ته‌وایه‌ ل جیهانێ د بێ ده‌وله‌تن. 14ـ ئیرادا ملله‌تێ كورده‌ و به‌رهه‌مێ قوربانیێن مه‌زنن و خه‌باته‌كا دوور و درێژه‌. 15 ـ كوردان پێتر نێزیكی ئێك دكه‌ت ب ئێك ده‌نگ و ئێك گۆتارا سیاسی و هه‌لویست. 16ـ وه‌رچه‌رخانه‌كا ب هێزه‌ د بزاڤا رزگاریخوازا كوردی دا. 17ـ شۆره‌شه‌كا سه‌رده‌مه‌ پێشمه‌رگێن ڤێ شۆره‌شێ كورد و كوردستانینه‌ 18ـ چاره‌سه‌ریه‌ بۆ پاراستنا خاك وه‌لات و نیشتیمانی كوردستان و مافێ ره‌وا. 19ـ شارستانی و مێژوویا كوردی دیار و نوو دكه‌ت. 20ـ ده‌نگێ ده‌وله‌تبوونێ یه‌ یا میر محه‌مه‌د ره‌واندۆزی، میر به‌درخان پاشا، شێخ عوبه‌یدوللایێ نه‌هری. شێخ عه‌بدولسه‌لام بارزانی، سمكۆ شكاك. شێخ مه‌حموود حه‌فید. شێخ سه‌عید پیران. جه‌نه‌رال ئیحسان نووری پاشا. سه‌ید ڕزا، شێخ ئه‌حمه‌د بارزانی. بارزانیێ نه‌مر مسته‌فا. پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د، ئدریسێ جانه‌مه‌رگ. 20ـ رادگه‌هینیت.21ـ ده‌نگێ كوردێن موسلمانان، ئێزدی، مه‌سیحی، جوهی، كاكه‌یی، شه‌به‌ك، فه‌یلی، زه‌راده‌شتی و كوردستانیان ژ كلد و ئاشۆر و ئه‌رمه‌ن و توركومان و عه‌ره‌بان.22ـ ده‌لیڤه‌كا مێژوویه‌ بۆ رێخستنا مال و ناڤمالیا كوردان و سه‌لماندنه‌ بۆ دوژمن و نه‌یاران و جیهانێ، ئه‌م ملله‌ته‌كێ ئێكگرتینه‌. 23ـ چاره‌سه‌ریا ئاریشه‌ و ناكۆكیانه‌ و موكومكرنا ته‌ڤایێ و په‌یوه‌ندیانه‌. 24ـ ئه‌ختوباریه‌كا مه‌زنه‌ بۆ خوینا شه‌هیدان ب په‌یڤا به‌لێ و سه‌ربخوه‌یا كوردستانێ. 25ـ په‌یامه‌كا ره‌سه‌ن و دلسۆزه‌ بۆ خه‌لكێ جیهانێ.
ئه‌ڤجا بلا ئه‌م هه‌می پێكڤه‌ ب په‌یڤا (به‌لێ) رۆژا 25 قه‌ستا سندۆقێن ریفراندۆمێ بكه‌ین. وه‌ك ئه‌ركه‌كێ نیشتیمانی و نه‌ته‌وه‌یی و داخوازكری. بۆ سه‌ربخوه‌یا كوردستانێ.

ریفراندۆم ٢٥/٩/٢٠١٧ شۆره‌شه‌كا كوردی یه‌ یا سه‌رده‌مه‌، ده‌لیڤه‌كا گرنگه‌ بۆ ملله‌تێ كورد، بۆ بریارا چاره‌ نڤیسێ خوه‌، وه‌ك مافه‌كێ ره‌وا ل دووڤ شه‌رعیه‌تا دوه‌لی و یاداشتنامه‌یێن نه‌ته‌ویه‌یێن ئێكگرتی، زڤرین بۆ هنده‌ك په‌یمانان، وه‌ك سیڤه‌ر 1920 و مه‌نتۆقێ بریتانی و عیراقی یا مه‌له‌كی 1922 و په‌یمانا نیڤده‌وله‌تی یا نه‌ته‌وه‌یێن ئیكگرتی یا سالا1970، رێكه‌فتنا11 ئادارێ1970..هتد، ژ په‌یمان و رێكفتن و مه‌ یاداشتنامێن ژبلی یا سایكسپیكۆ1916 و لۆزان 1923 كو دژی ئیرادا ملله‌تێ كوردبوون و مافێ سه‌ربه‌خوه‌یێ. له‌ورا ژبۆ سه‌ركه‌فتنا ریفراندۆمێ، یا فه‌ر و پێدڤیه‌ هه‌می بزاڤ و شیان بهێنه‌ ته‌رخانكرن دهێلێن كار و به‌رنامێن ته‌رخانكرین بۆ ڤێ پرۆسێسێ پێخه‌مه‌ت بده‌ستڤه‌ ئینانا ئه‌نجامێن بلند وه‌ك كارته‌كا ب هێز یا ده‌نكێ كورد و كوردستانیان بۆ به‌ر ب سه‌ربه‌خوه‌یێ و راكه‌هاندنا ده‌وله‌تا كوردی. ئه‌ڤچا ئه‌م هه‌موو داخوازكرینه‌ ب ڤان كاران رابین هه‌ر ئێك ل دووڤ بسپۆرایا خوه‌ و جهێ كارێ خوه‌ پێگه‌هێن سازی و میری. 1ـ هۆشه‌مه‌ندیا هه‌می هه‌ڤوه‌لاتیان كو چوونا مه‌ بۆ سه‌ر سندۆقێن ریفراندۆمێ یا فه‌ره‌ و ئه‌ركه‌كێ نیشتیمانی یه‌ په‌یوندێ ب چ حزب و لایه‌نان ڤه‌ نینه‌ مافێ گه‌لانه‌، ده‌ربرینه‌كا دلسۆز و هه‌ستیاره‌ ژ مافێ خوه‌ یێ ره‌وا و پاشه‌رۆژه‌كا گه‌ش. 2ـ هه‌بوونا ژۆرا كارى (غرفه‌ العملیات) ل هه‌ر پاژێرگه‌هه‌كێ، بۆ كارێ پێدڤی و داخواركری، و دووڤچوونا كارێ رێفراندۆمێ و شیره‌تكاریێ . 3ـ ئه‌كتیڤكرنا كارێ میدیایێ رۆژانه‌ یا سه‌ر ب ریفراندۆمێ ڤه‌، ل ته‌له‌فزیۆنا و رادیۆیا و رۆژناما و كۆڤارا و كور و سمیناران، هه‌ر دلیڤه‌كا دی ل هه‌می ده‌م وجهان. 4 ـ به‌ر ب میدیایا كوردی ڤه‌ ب زمانێ ده‌وله‌تێن جیران، توركی و فارسی و عه‌ره‌بی و ئینگلزی ب ته‌رخانكرنا ده‌مژمێره‌كێ ل هه‌می كه‌نالێن ئه‌سمانی و رادیۆیان بۆ ڤێ چه‌ندێ زێده‌باری به‌رپه‌ره‌كی یێ كۆڤار و رۆژنامه‌ و رۆژانه‌ بابه‌تێن سه‌ر ب كوردان ڤه‌ د هه‌می بیاڤ و واران دا زێده‌باری ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ بهێنه‌گۆتن و نڤیسین و نه‌مایشكرن ب مه‌ره‌ما ئه‌وا هاتی یه‌ ژێبرن و قه‌ده‌غه‌كرن ژ لایێ رژێمێن سته‌مكار زڤریته‌ ڤه‌ و ئه‌وا نزانن دا بزانن، وه‌ك حق و ماف كه‌لتۆر و شارستانى و دیرۆكا كوردان . 5 ـ رێكخراوێن پیشه‌یی و جه‌ماوه‌ری ب ئه‌ركێ خوه‌ یێ دیرۆكی رابن به‌رانبه‌ری ریفراندۆمێ .6ـ چێكرن و بلندكرنا تابلۆیا و لافیتا یێن ب درووشمێن ریفراندۆمێ ل هه‌می جه و باژێر و باژێرك و ده‌ڤه‌ر و ناوچا ژلایێ هه‌میان ڤه‌، وه‌ك پێكهاتیێن كارگێری و حزبی ورێكخراوا و كه‌رتێ تایبه‌ت ..هتد ژ جه ولایه‌نان. هه‌روه‌سا سه‌باره‌ت كه‌ره‌ستێن جوانیێ (معالم الزینه‌)، بۆ خه‌ملاندنا وان جهان و پۆسته‌ر وڤۆلده‌ران ب زمانێ كوردی و یێن بیانی . 7ـ هه‌می كورد و كوردستانی د ئێك سه‌نگه‌ری دابن، دژی نه‌حه‌ز و و دوژمن و ره‌گه‌زپه‌رست و شۆفینیان، و ئه‌وێن هه‌لۆیستێ وانا نه‌رێنی ودژاتی. پێخه‌مه‌ت پاراستن و سه‌ركه‌فتنا ریفراندۆمێ وه‌ك ده‌ستكه‌فتیه‌كێ دیرۆكی. 8 ـ دانانا ئامیرێن ( داتاشۆیا) ل جهێن تایبه‌ت و ده‌ست نیشانكری و گۆره‌پانا بۆ نه‌مایشكرنا پێزانینا و فلمێن دكیۆمێنت بۆ خه‌لكێ مه‌ یێ شه‌رفمه‌ند، ل سه‌ر هه‌ر بابه‌ته‌كێ پێدڤی و ب مفا بۆ ریفراندۆمێ. ئه‌ڤچا گه‌له‌ك باشه‌ به‌ری 25/9 ئه‌و هه‌ر هه‌شت خالێن ل سه‌ری و ئه‌گه‌ر هه‌ر بزاڤه‌كا دی هه‌بیت ب ١٥ رۆژان بهێنه‌ جێبه‌جێكرن و خودایێ مه‌زن و دلۆڤان هاریكاره‌.

ئه‌ڤ بابه‌ته‌ ب رامان و ئه‌گه‌ر و شلۆڤه‌كرن و دووڤچوون، نه‌یێ ئاسانه‌، به‌لكو پێدڤی كه‌سانێن سیاسه‌تمه‌دار و شاره‌زا و دیرۆكنڤیسایه‌ د ڤی بیاڤی دا، كو بۆچی ئه‌م كورد بێ ده‌وله‌تین، سه‌ره‌رایی هه‌بوونا هه‌می ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ، دا ڤی بابه‌تی شلۆڤه‌كه‌ن و هه‌لسه‌نگینن و خالان دانینه‌ سه‌ر پیتان و دیاركرنا راستیان و پێزانینان، وه‌ك سه‌ربوره‌كێ جهێ مفایێ بیت د هه‌می بیاڤ و مه‌ره‌مان دا، بابه‌ته‌كێ گرنگ بیت بۆ پرۆسیا ریفراندۆمێ، كو دیرۆك بۆ مه‌ هه‌میان دسه‌لمینیت. به‌ری هزاران سالان كورد خودان ئیمبراتۆری و ده‌وله‌ت و میرنشینان بوون، بۆ نموونه‌ به‌ری زایینی ب 2500 سالان ده‌وله‌تا كوردی هه‌بوو ب ناڤێ (لۆلۆ)، ژ ده‌ڤه‌را هه‌لمان و زه‌هاو حه‌تا هه‌كاریا حوكوم دكر و بۆ ماوێ 140 سالان ڤه‌كێشا، باشی ده‌وله‌تێن دی هاتن وه‌ك زنجیره‌كا ده‌وله‌ت و میرنشینان وه‌كو یا دیار ل خوارێ پشتی ده‌وله‌تا لۆلۆ، ب شارستانیه‌كا دوور و درێژ كو2500 سالان به‌ری زایینی 1946 ز دووایی ده‌وله‌ت كۆمارا كوردستان ل مهاباد دبنه‌ 4446 سال) ئه‌گه‌ر حه‌تا ئه‌ڤ ساله‌ بیت 2017 دبنه‌ 4517 سال ژ دیرۆكه‌كا دوور و درێژ یا ملله‌تێ كورد. ئه‌و ژی حوكمه‌تا جۆدی ئان گۆتی 70 سالان حوكم كر ـ كاشانی ـ نایری ـ میتانی ـ سۆباری ـ خلدی ئان گالدی ـ المیدیه‌ میدیا هه‌تا دیاربوونا ئایینی ئیسلامێ یێ پیرۆز. حوكمه‌تا الهمزانییه‌ هه‌مزانی ل 906 م ـ الدوسته‌كییه‌ دۆسته‌ك 990ـ 1096ـ م ـ الارده‌لانییه‌ 617ـ 1284 م ـ حوكمه‌تا شاهێن كورد الكرت 642ـ 785 م ـ الزندیییه‌ 1167ـ 1202 م ـ البراخونییه‌ 1172ـ1300 م ـ كۆمارا كوردستان ل مهاباد22/1/1946 ز، سه‌باره‌ت میرنشینێن كوردی میرنشینا عیشانی919 ـ 960 رۆژئاڤا هه‌رێما چیایێن نه‌هاوه‌ند هه‌تا میرنشینا بابان 1649 ـ 1851 ز، وه‌ك زنجیره‌كا درێژ وه‌كو ده‌وله‌تێن كوردی روادی ـ شدادی ـ حسنوبیهی ـ مه‌روانی ـ عنازی ـ هزبانی ـ هه‌كاری ـ بدلیس ـ به‌هدینان ـ بۆتان ـ سۆران ـ وییه‌ ـ ل سه‌ر عه‌هدێ ئیسلامێ مێرنشینا جزیرێ ـ خیزان ـ شێروان ـ ساسۆن ـ سویدیه‌ ـ جه‌مشكزك ـ حه‌سه‌ن كیف ـ سیلیڤانی ـ زراكی (زریكی ـ زرقی) ـ كلس و اعزاز ـ مه‌حمودی ـ پنیانیش ـ دنبلی ـ برادۆست ـ مكری ـ ئاستوونی ـ داسنی ـ بانه‌ ـ كلباخی ـ كلهر ـ سیاه‌ مه‌نسۆر ـ جه‌نكی ـ زه‌نگه‌نه‌ ـ خۆره‌سان ـ قوچان ـ چیایێ لوبنان (جبل لبنان). لێ ئه‌م دا بزڤرینه‌ بابه‌تێ خوه‌ (بۆچی ئه‌م كورد ب تنێ ل سه‌رانسه‌ری جیهانێ د بێ ده‌وله‌تین؟؟) ئه‌ڤ ئه‌گه‌ر و خالێن ل خوارێ یێن ب وێنه‌ ئه‌گه‌ر و ده‌لیڤه‌ بۆ ڤێ چه‌ندێ . (1) به‌ری 350 سالان شاعرێ مه‌زن ئه‌حمه‌دێ خانی ب هۆزانێن خوه‌ ئاماژه‌ دایه‌ گرنكیا هه‌بوونا (ئیتیفاقێ) (ئه‌گه‌ر مه‌ هه‌بوو ئیتفاقه‌ك بۆ دانانا ده‌وله‌تاكوردی. (2) هنده‌ك شۆره‌شێن كوردی یێن پیرۆز سه‌ركه‌فتن بده‌ستخوه‌ڤه‌ نه‌ئینایه‌ بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ، شه‌رێ رژێمێن سته‌مكار و دكتاتۆر دژی وان شۆره‌شان راوه‌ستاینه‌، زێده‌باری كارێن نه‌مرۆڤایه‌تی و ره‌گه‌زپه‌رستی، ژبلی هه‌ردو شۆره‌شێن ئیلۆن و گولانێ ب سه‌رهلدانا ئاداررا 1991. (3) په‌یمانا سایكسپیكۆ 1916 و په‌یمانا لۆزان 1923، رێكه‌فتنا جه‌زائر یا ره‌ش 1975 (4) داگیركه‌رێن كوردستانێ و ده‌ستڤه‌دانا دیرۆك و شارستانیا كوردستانێ، هه‌ر ژ جوگرافیا ده‌ڤه‌رێ حه‌تا ره‌وشه‌نبیریا گشتی و لاوازكرنا هۆشه‌مه‌ندیا نه‌ته‌وایه‌تی و نیشتیمانی و كارێن چه‌په‌ل (5) ته‌تریك و ته‌عریب كو باژێر و هنده‌ك باژێركێن كوردستانێ شاهد و دیده‌ڤانن وه‌ك مووسل و كه‌ركووكێ و شه‌نگالێ و ده‌ڤه‌رێن مادێ140 (6) په‌یمانا سیڤه‌ر1920 بڕگه‌یێن 62ـ 63ـ 64 به‌یانا بریتانی و عیراقی یا شاهی 1922و بریارا نه‌ته‌وه‌یێن ئیكگرتی (په‌یمانا دوه‌لی یا تایبه‌ت ب مافێن مه‌ده‌نی و سیاسی یا سالا 1970 ب ئاماده‌بوون و ئیمزاكرنا 145 ده‌وله‌تان كو عیراق ئێك بوو ژ وان ده‌وله‌تان، به‌یانا11 ئادارێ 1970، ئه‌ڤنه‌ هه‌مینه‌ هاتنه‌ جێبه‌جێكرن بۆ دانانا كیانه‌كی بۆ كوردان. (7) لاوازیا ئێكرێزی و رێخستنا مالا كوردی (8) هه‌ستێ دژاتیا ده‌وله‌تا ئۆسمانیان و سیاسه‌تا كه‌مالیزم به‌رانبه‌ری كوردان (9) ته‌ماكاریێن ده‌وله‌تێن مه‌زن ل سه‌ر ده‌ڤه‌رێ ب تایبه‌تی ب هه‌بوونا پترۆلێ و بابه‌تێن ستراتیژی، هه‌ماهه‌نگیێ ل گه‌ل رژێمێن وان حوكمه‌تان بۆ به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌.(10) خه‌پاندن و نه‌ جێبه‌جێكرنا سۆز و په‌یمانێن ل گه‌ل كوردان هاتینه‌ گۆتن ژ لایێ هنده‌ك ده‌وله‌تان ڤه‌ وه‌كو په‌یمانا سیڤه‌ر و لۆزان، هه‌روه‌سا ئه‌وا ب سه‌رێ كۆمارا كوردستان ئیناندی سالا 1946 و رێكه‌فتنا جه‌زائر یا ره‌ش 1975.(11) تورك و عه‌ره‌بان ئاین و ده‌وله‌تێن خوه‌ برێڤه‌بر و موكومكرن و حوكمه‌تێن خوه‌ به‌رفره‌هكرن، مه‌ كوردان ب خوه‌ چ پێنگاڤ نه‌ هاڤێتن د ڤی بیاڤی دا. (12) كورد ملله‌ته‌كێ ئاشتیخوازه‌ ب دله‌كێ پاك و زه‌لال و باوه‌ری و براینی سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل هه‌میان دكه‌ت. (13) . هه‌بوونا دو ئیمبیراتۆریێن مه‌زن ل ده‌ڤه‌رێ یا عه‌باسی و ئۆسمانی، به‌ری جه‌نگێ ئێكێ و ئینتیدابا بریتانی و فره‌نسی پشتی جه‌نگێ ئێكێ . (14) دستوورێن ده‌وله‌تێن كوردستان داگیركری ب تنێ د به‌رژه‌وه‌ندیا نه‌ته‌وا خوه‌ دانه‌، وه‌ك یێ توركیا دبێژیت ئێك نه‌ته‌وا ئێك زمان ئێك ئالا. یێ سووریا چ ئاماژه‌ نه‌دایه‌ نه‌ته‌وا كورد و كورد پلا دوویێ نه‌ و بێ ناسناما نیشتیمانی نه‌. یێ ئیرانێ هه‌ر چ به‌حس بۆ كوردان نین. یێ عیراقێ یێ باشه‌ ب دستووری ڤه‌ وه‌ك كورد عه‌ره‌ب شریكن د عیراقێ دا، زمانێ كوردی یێ فه‌رمی یه‌ پشتی یێ عه‌ره‌بی، حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ و پشكداری د په‌رله‌مان و چڤاتا وه‌زیران دا.. هتد. لێ نه‌ باوه‌ری و بێ ئۆمێدی و پێگیری ب دروستاهی و دله‌كێ زه‌لال ب دستوورێ ناڤهاتی ناهێته‌كرن. (15) چ ژێرخانه‌ بۆ ده‌ڤه‌را كوردی نه‌ هێلایه‌ و ئێك پرۆژێ ستراتیژی یێ پیشه‌ساز ویێ چاندنێ و یێن هه‌مه‌جۆر نه‌هاتینه‌ دانان ل كوردستانێ، به‌روڤاژی ده‌ڤه‌رێن خوه‌ ب سه‌دان یێن داناین و یێن هه‌ین. (16) چ مه‌نفه‌زێن مه‌زن و نێزیك ل سه‌ر ده‌ریا نینن، ژ بلی ل كوردستانا رۆژئاڤا ل دووڤ نه‌خشێ كوردستانێ یێ نوكه‌. (17). ده‌وله‌تا كوردی، حه‌تا چ راده‌ د به‌رژه‌وه‌ندیا ده‌وله‌تێن مه‌زن دا بیت و وان ده‌وله‌تان چ هزر و پلان بۆ ڤێ چه‌ندێ هه‌نه‌. (18) راگه‌هاندنا كوردی دگه‌ل دبلۆماسیا كوردی ب قه‌ید و زنجیران یا گرێدای بوو،رژێمێن به‌رێ یێن ره‌گه‌زپه‌رست بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا خوه‌ بكاردئینا چ ده‌رفه‌ت نه‌ دهێلان كو راگه‌هاندن د خزمه‌تا دۆزا كوردی دا بیت (19( نوكه‌ ژی و ل سه‌رڤی ده‌می دلێ حوكمه‌تا عیراقێ دا .. ناچیت كورد ریفراندۆمێ بكه‌ن و داخوازیا سه‌ربه‌خوه‌یێ بكه‌ن وه‌كو دهیته‌ گۆتن ل سه‌ر زارێ سه‌رۆك وه‌زیران عه‌بادی و ژماره‌كا سه‌ركرده‌یان، هه‌ر یێن ل سه‌ر شێواز و سیسته‌مێ رژێمێن به‌رێ سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل كوردان دكه‌ن، دژی دستووری و سیسته‌مێ عیراقا نوو یا فیدرال. ئه‌ڤێن مه‌ ده‌ست نیشانكرین هه‌ر19 خالێن ل سه‌ری ب كورتی نه‌، به‌لكو ژماره‌كا ئه‌گه‌رێن دی هه‌بوون، هیڤیدارین چ شوونوار نه‌مابن، ئه‌ڤرۆ ئه‌وا به‌رێ چوو ئێدی به‌ڕك ژ بن كوردان ناهێته‌ كێشان ب ئانه‌هیا خودایێ مه‌زن و دلۆڤان و خه‌مخۆریا سه‌ركردایه‌تیا كوری و دلسۆزیا سه‌رۆكێ هه‌رێمێ مسعود بارزانی و قاره‌مانیێن پێشمه‌رگێن كوردان پارێزه‌رێن خاك وه‌لات و نیشتیمان، سیمایێن ئاشتیێ و ئازادیێ و سه‌ربه‌ستیێ و خوینا خورته‌ مێر و عه‌گیدان شه‌هیدێن هه‌رده‌م ساخ و خه‌باتا ملله‌تی وخه‌لكێ مه‌ یێ شه‌ره‌فمه‌ند و ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ. دێ بێژین ده‌م هات په‌یڤا (بۆچی سه‌رانسه‌ری جیهانێ كورد ب تنێ بێ ده‌وله‌تن؟) نامینیت و رۆژا 25/ 9/ 2017 به‌ر ب سندۆقێن رێفراندۆمێ ڤه‌بچین ب هزر و بیر و كراسه‌كێ نه‌ته‌وایه‌تی ب په‌یڤا (به‌لـێ) وه‌ك مافه‌كێ ره‌وا و شه‌رعێ یێ ملله‌تێ كورد و ئه‌نجام دێ بینه‌ (كارته‌ك، باورنامه‌ك، هێزه‌ك، ده‌ربرینه‌ك، ب ده‌ستێ ملله‌تێ كورد)، چ ده‌مێ دیت یێ باش و گونجایه‌ دێ بكارئینن بۆ راگه‌هاندنا ده‌وله‌تا كوردى.

ریفراندۆم مافێ ملله‌تێ كورده‌، وه‌ك هه‌موو ملله‌تێن جیهانێ، ده‌ربرینه‌كا هه‌ستیار و زێندی دكه‌ت ژ مافێ خوه‌یێ ره‌وا و هه‌ستێ نه‌ته‌وا كورد ب ته‌ڤایی و گشتی. یا دوور ژ لایه‌نیێ و حزبایه‌تیێ، ب ئیرادا گه‌لێ كوردستانی وه‌ك به‌رهه‌مێ ره‌نج و خه‌باتێ و رۆژێن سه‌خت و دژوار، هه‌می پێكڤه‌بێژن (به‌لێ) بۆ ریفراندۆمێ و راگه‌هاندنا ده‌له‌تا كوردی، كو بۆ ڤێ چه‌ندێ و مه‌ره‌مێ و خه‌ونێ ب سه‌دان سالان مه‌ خوه‌ یێ لێگرتی و چاڤه‌رێبوون، هه‌ر وه‌سا ئه‌ڤه‌ سه‌رێ سه‌دان سالانه‌ ملله‌تێ كورد ریبار و جۆیێن خوینا هزاران هزار شه‌هیدێن نه‌مر یێن رێتین، ژخوینا خورته‌ مێر و عه‌گیدان، ب ده‌هان شۆره‌ش و داستان و سه‌رهلدانان و كاره‌ساتان و رۆژێن قه‌رسی و ب ترس و سه‌هم و كه‌لیژان، یێن سته‌مكاریێ و زۆرداریێ ژ كارێن تیرۆرێ و مشه‌ختكرن و عه‌ره‌بكرنێ و ئه‌نفالێن ره‌ش و كیمیا بارانكرنێ و هه‌وێن گرتنێ و سێداره‌دانێ و گۆرێن ب كۆم و ده‌رڤه‌ده‌ریێ و كارێن ره‌گه‌زپه‌رستیێ و شۆفنیێ ب پلان و دووڤچوونان و چاندن و به‌لاڤه‌كرنا ره‌وشت و تیتال و كه‌لتۆری و ره‌وشه‌نبیریا بیانی یێن رژێمێن ده‌ستهه‌لات و حوكمدار ژداگیركه‌رێن كوردستانێ، ناڤ ته‌خوچینێن ملله‌تی و به‌رب بهۆژاندنا ناسناما كوردی و ده‌ستڤه‌دانا جوگرافیا وار و مه‌سكه‌نێ كوردان كو ئه‌ڤ كاره‌ و كارێن دی دهێن ب قركرنێ و جینۆسایدا كوردان بوو، له‌ورا ئه‌ڤ هه‌می چه‌نده‌ بزاڤا رزگاریخوازیا كوردی یه‌ وه‌ك خه‌بات و شۆره‌شه‌كا به‌رده‌وام بۆ دژی وان كار و زۆرداریان، ب پارت و رێكخراو و ته‌خوچینێن ملله‌تی ڤه‌ و تانوكه‌ ژی ئه‌و بزاڤا پیرۆز یابه‌رده‌وامه‌، بێخه‌مه‌ت ده‌ست ڤه‌ئینا مافێ خوه‌ یێ ره‌وا و سه‌ربه‌خوه‌یێ، ئه‌ڤچا بلا ئه‌وا مه‌گۆتی ئه‌وا ب سه‌رێ مه‌كورداهاتی ب مه‌ه و سال و چه‌رخان بزانین بۆ رۆژه‌كا ئه‌ڤرۆ بۆ رۆژا (٢٥/٩/٢٠١٧ ) رۆژا ریفراندۆمێ بلا ب وێ ئیرادێ بیت ئه‌وا، ب ملیۆنان مشه‌ختبووین ل ٢٨/٣/١٩٩١ كو وژدان و زه‌میرێ جیهانێ هه‌ژاندی وه‌ك مه‌زنترین ریفراندۆم بوو بۆ سه‌ربه‌خویێ، ریفراندۆم نه‌ ملكێ حزبه‌كێ یه‌ ئان لایه‌نه‌كی یه‌ ده‌نگێ هه‌موو ملله‌تی یه‌ بابه‌ته‌كێ نه‌ته‌وایه‌تی یه‌، وه‌ك ئالایێ كوردستانێ هه‌تا سروودا نیشتیمانی (ئه‌ه‌ى ره‌قیب)، چ په‌یوه‌ندی ب حزب و لایه‌نان ڤه‌ نینن، نه‌ پرۆسێسا هه‌لبژارتنا یه‌ كا دێ كی سه‌ركه‌ڤیت ب ده‌نگان، وكی دێ بیته‌ به‌رپرس ئان وه‌زیر، ئه‌گه‌ر هنده‌ك بێژن (نه‌) پا ئه‌وا ب سه‌رێ مه‌هاتی و ئه‌و خه‌بات بۆ چ ئارمانج و ژ به‌ر چ بوو، هیڤیخوازین و ئۆمێده‌وارین ئه‌ڤ چه‌نده‌ نه‌بیت، چنكو ئه‌م كورد ل ده‌مێ پرسێ و بابه‌تی په‌یوه‌ندی ب به‌رژه‌وه‌ندیا گشتی و نه‌ته‌وا و چاره‌نڤیسێ ڤه‌ هه‌بیت، ئه‌م كورد هه‌می پێكڤه‌ به‌رپسیارین، بۆ زانین جوهی هه‌تا بووینه‌ ده‌وله‌ت حه‌فت سالان ل بن ته‌نه‌كێن چینكۆی و چادرا بوون هه‌تا بووینه‌ ده‌وله‌ت، له‌ورا یا گرنك پێدڤی و بێ هۆڤه‌ وێ ڤه‌ و ململانێ و ركمانیێ، رۆژا ٢٥/٩/٢٠١٧ئه‌م هه‌می پێكڤه‌، قه‌ستا بنگه‌هێن ده‌نكدانێ ب كه‌ین و ب په‌یڤا (به‌لــێ) ده‌نكێ خوه‌ بده‌ین، دا ئه‌نجامێن ریفراندۆمێ ببته‌ به‌لگه‌نامه‌ كا ب هێز و ئیراده‌ و ده‌ربرینه‌كا دژوار و هه‌ستیار ب ده‌ستێ مه‌ دا ل دووڤ شه‌رعییه‌تا ده‌ولی و یاداشتناما نه‌ته‌وێن ئیكگرتی و پلانا سه‌ركردایه‌تیا كوردی و سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ، خه‌مخۆر و دلسۆزێ ده‌وله‌تا كوردی سه‌رۆك مسعود بارزانی، بۆ قووناغا پشتی ریفراندۆمێ و ده‌ستنیشانكرنا ده‌م و ژڤانا گونجای، بۆ راگه‌هاندنا ده‌وله‌تا كوردی ب ئانه‌هیا خودایێ مه‌زن و دلۆڤان و ئێكرێزیا كوردان د هه‌می وار و بیاڤان دا و بشته‌ڤانیا هه‌می لایه‌نگه‌ر و دۆستێن كوردان ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ، دێ ده‌نگێ ده‌وله‌تا كوردی وه‌ك بنگه‌هێ ئاشتیێ و ئازادیێ و سه‌ربه‌ستیێ و پێكڤه‌ژیانێ و لێبۆرینێ و دیمۆكراسیێ و سازی و بێگه‌هێن حوكمرانیێ، ڤه‌ده‌ت و ژه‌نێن بۆ هه‌موو ره‌خ و لایێن جیهانێ. كو ئه‌م كورد ئاشتیخوازین، ب گه‌ل و پێشمه‌رگه‌ی ڤه‌ جهێ رێز و ڤینا پرانیا خه‌لكێ جیهانێ نه‌، سه‌ره‌رایی ئه‌وا رژێمێن عیراقێ ل گه‌ل مه‌كری و ب سه‌رێ مه‌ ئیناندی، وه‌كو مه‌ دیاركی ل سه‌ری، رۆژه‌كێ كورد ل به‌رانبه‌ر نه‌بوونه‌ تیرۆرست، كه‌س نه‌كوشت ئاڤاهی نه‌ په‌قاندن، د شه‌راندا ئێخسیر نه‌ كوشتن، زۆرداری نه‌كر و نه‌بوونه‌ سیته‌م كار ب تنێ به‌رگری ژ جان و مافێ خوه‌ دكر، كو سه‌خله‌ت و شیمه‌ت و ره‌شت و تتیتال و بیروباورێن كوردان، دره‌سنن و مه‌زنترن ژ هه‌میان، ئه‌ڤرۆ مافێ مه‌ كوردانه‌ خودان ده‌وله‌تبین، كورد دیرۆك و شارستانی نه‌ ب هزاران سالان، هه‌ژی ده‌وله‌تبوونێ نه‌، حه‌قێ مه‌یه‌، وارێ مه‌یه‌ (والحق یعلى و لایعلى علیه‌).

شۆره‌شا ١٤ تیرمه‌هێ سالا ١٩٥٨ قووناغه‌كا دی بوو، پشتی ئه‌وێن ل سه‌ر ملله‌تێ كورد دا بوورین، یێن پر شۆره‌ش و داستان و بزاڤ و خه‌باتا رزگاریخوازیا كوردی و په‌یمانێن باش و خراب، سه‌خمه‌راتی بده‌ستڤه‌ئینانا مافێ ره‌وا، كو شۆره‌شا نافهاتی ده‌ستپێكا قووناغه‌كا دی بوو د ڤی بیاڤی دا، وه‌ك ده‌لیڤه‌كا باش و گونجای بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ و عیراق ژی به‌ر ب دیمۆكراسیێ ڤه‌، بچیت ژ سیسته‌مێ شاهنشای بۆیێ كۆماری و جهێ دلخۆشیا گه‌لێ عیراقێ بوو ب كورد و عه‌ره‌بان ڤه‌ وكێم نه‌ته‌ وایێن دی ڤه‌ و هه‌می هه‌ولبده‌ن بۆ ئاڤاكرنا عیراقه‌كا نوو و چاره‌سه‌ركرنا هه‌می ئاریشه‌ و ئاسته‌نگان و ئالۆزیا و چه‌سپاندنا ئاشتیێ و ئازادیێ و سه‌ربه‌ستیێ و موكومكرنا برایه‌تیا كورد و عه‌ره‌بان، و ده‌ست ناڤ ده‌ستی ل ژێر دوورشمێ (ل سه‌ر كه‌ڤرێ براینا كورد و عه‌ره‌با هه‌می موئامره‌ و پیلانێن ئیستعمارێ دێ هێنه‌ په‌لخاندن)، له‌ورا سه‌رۆكێ ئێكێ یێ كۆمارا عیراقێ خودێ ژێ رازی (عه‌بدولكه‌ریم قاسم) داخواز ژ بارزانیێ نه‌مر مه‌لا مسته‌فاى كر بزڤریته‌ عیراقێ ڤه‌ ژ ئێكه‌تیا سۆڤیێتی یا به‌رێ بۆ هاریكاری و پالپشتیا شۆره‌شێ بكه‌ت، ئه‌ڤچا ل دووڤ ڤێ داخوازیێ ل ٦/١٠/١٩٥٨ بارزانیێ نه‌مر زڤری عیراقێ د گه‌ل دا ٥٠٠ پێشمه‌رگێ قاره‌مان و ب پێشوازیه‌كا گه‌رم و هه‌ژی ڤه‌ هاته‌ پێشوازیكرن ژ لایێ هه‌می ته‌خ وچین و لایه‌ن و هۆز و ئایین و كه‌سانان ڤه‌، كو د دیرۆكا عیراقێ دا چ جاران نه‌ هاتیه‌ ئه‌نجامدان و كرن ب گه‌له‌ك درووشمێن نیشتیمانی و كه‌لتۆری ڤه‌ ب نموونه‌ (هه‌ربژیت كورد و عه‌ره‌ب ره‌مز النڤال). بارزانیێ نه‌مر ل به‌غدا ئاكنجی بوو هه‌می ده‌مێن خوه‌ ته‌رخانكرن ژ بۆ ده‌ستڤه‌ئینانا گه‌له‌ك ماف و ده‌ستكه‌فتیان بۆ كوردان وه‌ك:
١. ل دستوورێ عیراقێ هاته‌ چه‌سپاندن ونڤیسین ، كورد و عه‌ره‌ب هه‌ڤپشكن د وه‌لاتێ عیراقێ دا .٢ـ په‌سه‌ندكرنا قانوونا كارێ رێكخراوێن پارتێن سیاسی و یێن جه‌ماوه‌ری ب شێوازی فه‌رمی و ئاشكه‌را. ٣ـ قانوون چاكسازیا چاندنێ و نه‌هێلانا ده‌ره‌به‌كیێ و ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ باره‌گایێن پارت و رێكخراوا هاتنه‌ ڤه‌كرن و ده‌ست ب كار و بزاڤوچالاكیێن خوه‌ كرن. پشتی بوورینا ماوه‌كی ل سه‌ر شۆره‌شێ، رژێما قاسمی به‌ر ب دكتاتۆریێ ڤه‌ چوو ب هه‌بوونا ره‌گه‌زپه‌رست و شۆفینیان د هه‌یكه‌لێ كۆمارێ دا و ل سه‌ر سیسته‌مێ رژێمێن به‌رێ چوون ل گه‌ل كوردان و ئه‌و سۆز و رێكه‌فتن ل گه‌ل بارزانی گۆتین و گرێداین بۆ ملله‌تێ كورد جێبه‌جێ نه‌كرن، گه‌له‌ك هه‌ول و بزاڤ هاتنه‌كرن ژ لایێ بارزانی ڤه‌ و سه‌رگرده‌یا كوردان، بۆ چاره‌سه‌كرنا هه‌می ئاریشان ب زمانێ دیالۆگێ و گفتوگۆیان، و ل ٢٠/١١/١٩٦١ و ب ناڤێ ملله‌تێ كورد و پارتی دیمۆكراتی كوردستان، بیرئانینه‌ك هاته‌ پێشكێشكرن بۆ حوكمه‌تا عیراقێ، یا پێكهاتی بۆ ژ ڤانان بابه‌ت و بڕگان.
١ـ ڤه‌كێشانا هێزێن سۆپایێ عیراقێ، ئه‌وێن هاتینه‌ هنارتن بۆ كوردستانێ و چ كارێن سۆپایی نه‌هێنه‌كرن.
٢ـ ڤه‌كێشانا فه‌رمانبه‌رێن گشتى ئه‌وێن رۆله‌كێ به‌رز هه‌بوو د روودانێنن دووماهیێ دا.
٣ـ زڤرینا وان فه‌رمانبه‌را ئه‌وێن هاتینه‌ دوورئێخستن ژ كوردستانێ، بۆ جهێن وانا یێن به‌رێ.
٤ـ دامه‌زراندنا سه‌ركردێن دلسۆز ژ كوردان بۆ پۆستێن سه‌ره‌كی.
٥ـ چه‌سپاندنا مادێ سێ ژ دستوورێ عیراقێ چه‌سپاندنه‌كا دروست.
٦ـ پاقژكرنا هه‌یكه‌لێ حكومی ژ مرۆڤێن دژاتی هه‌یین ل به‌رانبه‌ری شۆره‌شا ١٤ تیرمه‌هێ.
٧ـ به‌رب ئازادیێن دیمۆكراسی بۆ ملله‌تی و ڤه‌كوهاستنا عیراقێ بۆ سیسته‌مێ دیمۆكراسیێ.
٨ـ جێبه‌جێكرنا بریارێن كۆنگرێ مامۆستایێن كوردستانێ یێ سالا١٩٦١ژ بۆ پێشڤه‌برنا ره‌وشه‌نبیریا كوردی.
٩ـ زمانێ كوردی ببیته‌ زمانێ فه‌رمی ل هه‌می داموده‌زگه‌هێن فه‌رمی ل كوردستانێ.
١٠ـ ژناڤبرنا شوونوارێن ره‌كه‌زپه‌رستیێ، ئه‌وا ب حه‌قێ كوردان دئینن و سزادانا كه‌سانێن داخوازێن ڤێ چه‌ندێ، د ناڤبه‌را گه‌لێ عیراقێ یێ ئێكگرتی.
١١ـ هێلانا چاندنا رووه‌كێ تیتنێ ل ئه‌ردێ چاندنێ یێ باش.
١٢ـ راستڤه‌كرنا قانوونا باجا ئه‌ردی كو دبیته‌ بارگران ل سه‌ر جۆتیاری.
١٣ـ دانان و ڤه‌كرنا پرۆژان ل كوردستانێ، كو دێ كۆنترۆلكرنێ كه‌ت سه‌ر بێكاریێ.
١٤ـ نه‌هیلان و نه‌مانا گران نه‌رخی یا فاحش و لێدانا ده‌ستێن بازرگانیێ ب قووتێ ملله‌تی دكه‌ن.
لێ مخابن هه‌ر چه‌نده‌ ئه‌ڤه‌ نه‌ داخوازیێن مه‌زن بوون. وه‌ك هنده‌ك مافێن پێدڤی بوون ل دووڤ وی ده‌می. لێ بیرئانینا ناڤهاتی یا بێ ئه‌نجام بوو. عبدالكریم قاسمی ل جاتی زمانێ دیالۆگێ ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ و ئاشتیێ بكاربینیت، حه‌شدێن سوپایێ عیراقێ فرێكرنه‌ كوردستانێ و ب تۆب و فرۆكا كوردستان تۆپبارانكر و باژێر و باژێركێن كوردان سۆتن و خه‌لكانه‌ك ژ خه‌لكێ مه‌ شه‌هید و برینداربوون، ب مه‌ره‌ما ژناڤبرنا شۆره‌شا ئیلۆنێ كو ل ١١/٩/١٩٦١ چریسكێن خوه‌ هه‌لدابوون ل سه‌رانسه‌ری كوردستانێ، له‌ورا چ ب ده‌ستێ ملله‌تێ كورد نه‌ما ژبلی به‌رده‌وامبوونا شۆره‌شا ئیلۆنێ كو ئه‌ڤه‌ بابه‌ته‌كێ دوور و درێژه‌ د رێبازا خه‌باتا بزاڤا رزگاریخوازیا كوردی دا. ئه‌ڤچا بلا ئه‌ڤ سه‌ربۆره‌ ل گه‌ل سه‌ربۆرێن دی یێن رژێمێن عیراقێ ب سه‌رێ كوردان ئیناندین، ببنه‌ ئه‌گه‌ر و هانده‌ر بۆ مه‌ته‌لا كوردی (ره‌شا ده‌ستێ خوه‌ هه‌كه‌ ئاڤێ تو بری) ب ئێك هه‌لویست و ئێك دل و ئێك گۆتارا سیاسی پێكڤه‌ ب په‌یڤا به‌لێ ل رۆژا٢٥/٩/٢٠١٧ به‌رب سندۆقێن ریفراندۆمێ ڤه‌ بچین و ئه‌نجام ببنه‌ به‌لگه‌نامه‌كا ب هێز و خورت ب ده‌ستێ مه‌ كوردان بۆ سه‌ربه‌خوه‌یێ و راگه‌هاندنا ده‌وله‌تا كوردی، كو ئه‌ڤه‌ ژی بابه‌ته‌كێ به‌رفره‌هه‌ پێدڤی راپۆرته‌كا تایبه‌ته‌.وه‌ك ده‌لیڤه‌كا دیرۆكی ژ ده‌ستێ خوه‌ نه‌كه‌ین.

ئه‌و بۆچی ل ده‌مێ به‌حسێ ریفراندۆمێ دهێته‌كرن ل جه‌م هنده‌كا، دێ بێژی دونیا خراببوو، ئه‌رێ مانه‌ ئه‌ڤه‌ ژی مافێ گه‌لانه‌، كو ملله‌تێ كورد ئێكه‌ ژ وان گه‌لان، ئێكه‌مین نه‌ته‌وه‌یه‌ ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ هه‌تا نوكه‌ مافێ خوه‌ یێ ره‌وا وه‌رنه‌گرتیه‌ و سه‌ربه‌خوه‌ نینن، ل ده‌مێ كورد خودان ده‌وله‌ت و میرنشینان، پرانیا ده‌وله‌تێن نوكه‌ نه‌بوون. ئه‌ڤرۆ ئه‌وا به‌ری چه‌ند سالان یا دهێته‌ بیرا مه‌، ل ده‌مێ سه‌رۆك بارزانى، ئاماده‌بووی د كۆمبوونا په‌رله‌مانێ كوردستانێ دا، وه‌ك ئاماده‌بوون و پشكداریه‌كا دیرۆكی، یا رۆژا پێنچشه‌مبی رێكه‌فتی ٣/٧/٢٠١٤ بۆ ده‌ستنیشانكرنا رۆژه‌كێ بۆ ریفراندۆمێ، بۆ راگه‌هاندنا بریارا سه‌ربه‌خوه‌یێ، د كۆمبوونا سه‌رۆك بارزانی دا ل گه‌ل هه‌می پارت و لایه‌نێن سیاسی یێن كوردی و كوردستانی ژ بلی گۆڕان و كۆمه‌له‌، یا رۆژا چارشه‌مبی رێكه‌فتی ٧/٦/٢٠١٧ و ده‌رچوونا بریارا دیرۆكی ب ده‌ستنیشانكرنا رۆژا دوشه‌مبی رێكه‌فتی ٢٥/٩/٢٠١٧ رۆژا ریفراندۆما ملله‌تێ كورده‌ و ل ١٠/٦/٢٠١٧ كۆمبوونه‌كا دی هاته‌ گرێدان یا نوونه‌ر و به‌رپرسێن بلندێن حزب و لایه‌نێن سیاسی یێن ده‌رڤه‌ی په‌رله‌مانی ل گه‌ل سه‌رۆكێ هه‌رێمی و هاته‌ رۆهنكرن كو (بریارا برێڤه‌چوونا ریفراندۆمێ بابه‌ته‌كێ دیرۆكیه‌)، ئه‌ڤجا ریفراندۆم مافه‌كێ (شه‌رعی و قانونی) یێ ملله‌تێ كورد، ئه‌ڤ چه‌نده‌ ژی وه‌كو جارا دی بۆ جهێ به‌ر به‌حس و ڤه‌كۆلینان ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ. د ناڤبه‌را هه‌لویستێ ئه‌رێنی و نه‌رێنی، ب شێوازێن هه‌مه‌جۆر یێن هه‌ستیار و دژوار و لایه‌نگه‌ر و پالپشت. لێ بشتی ئیرادا رب العاله‌مینی، ئیرادا ملله‌تی ژ هه‌می ئیرادا مه‌زنتره‌ و ملله‌تێ كورد خودانێ خوه‌ ئیرادێ یه‌ و هه‌می ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن سه‌ربه‌خوه‌یێنه‌ وه‌كو دیار ل خوارێ.
١ـ ئه‌ردێ كوردان وه‌ك جۆگرافیا كوردستانێ ب رووبه‌رێ ٥٠٠ هزار كم چاركۆشه‌ و هنده‌ك ژێده‌ر دبێژن ب (٤٠٩٦٥) كم یا چارگۆشه‌ ب نه‌خشێ كوردستانێ یێ تایبه‌ت ب هه‌ر چارپارچانڤه‌. ٢ـ ئامارا گشتی یا ژمارا كوردان ٥٠ ملیۆنن ل سه‌رانسه‌ری جیهانێ، هه‌ژی گۆتنێ ٤٠ ده‌وله‌ت یێن هه‌ین نفۆسا وانا ٥٠ ملیۆنن..٣ـ ره‌سانه‌تیا قنێت و رڤێشتا كوردان و رامانا كورد وه‌ك ملله‌ته‌كێ ئاری یه‌. ٤ـ ئیمبیراتۆر و حوكمه‌ت و میرنشینێن كوردان هه‌ر ژ ده‌وله‌تا (لۆلۆ)، ٢٥٠٠ سالان به‌ری زاینی، هه‌تا كۆمارا كوردستان ل مهاباد ١٩٤٦ و میرنشینا عیشانی ٩١٩م هه‌تا یا بابان١٦٤٩م ـ١٨٥١ ٥ـ شۆره‌ش و داستان و سه‌رهلدانێن كوردان، هه‌ر ژ شۆره‌شا عه‌ڤدال خانێ به‌دلیسی ١٥٧٤م تا شۆره‌شا گۆلانێ ١٩٧٦، ٦ـ ئالایێن كوردان و یێ كوردستانێ هه‌ر ژ ئالایێ كاوه‌یێ ئاسنگه‌ر تا ئالایێ كوردستان یێ نوكه‌ ١٩٤٥. ٧ـ سروودا نیشتیمانی كوردی (ئه‌ی ره‌قیب) ٢٢/١/١٩٤٦و هه‌تا نوكه‌. ٨ ـ پێشمه‌رگێ كوردستانێ یێ قاره‌مان و كاروانێ شه‌هیدێن هه‌رده‌م ساخ. ٩ـ ئاینێ كوردان یێ ئیسلامێ ب رێژه‌كا مه‌زن باشی ب ئاینی ئێزدی و كریستیان و جوهی و هنده‌ك عه‌قیدێن دی.١٠ـ سه‌ر سالا كوردی نه‌ورۆز كو ئه‌ڤ ساله‌ ٢٧١٦ـ٢٧١٧. ١١ـ زمانێ كوردی به‌ری زاینی هه‌بوو دگۆتێ زمانیmasi sorat ماسی سۆرات ب ٣٧ پیتا پێكدهات، و ب ژماره‌كا زاراڤایه‌ و زمانێ فه‌رمی یه‌ ل كوردستانێ. ١٢ـ سه‌دان قاره‌مان و سه‌ركرده‌ و خورته‌ مێر و عه‌گیدێن كوردان. ١٣ـ هزاران ناڤدار و فه‌یله‌سۆف و زانا و هه‌لبه‌ستڤان و دیرۆكڤان و هونه‌رمه‌ند. ١٤ ـ كه‌لتۆر و ره‌وشت و تیتالێن ره‌سه‌ن و سه‌خله‌تێن مرۆڤایه‌تی و دیمۆكراسی، كو كورد مله‌ته‌كێ ئاشتیخوازه‌ رێزه‌كا مه‌زن ل جیرانان دگریت و پێكڤه‌ژیانێ ل دژی تیرۆرێ و ره‌گه‌زپه‌رستیێ شۆفینیێ یه‌، ب دله‌كێ پر باوه‌ری و ڤیان سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل هه‌ڤال لاینگه‌ر و دۆستان دكه‌ت. ١٥ـ په‌یمان و رێكه‌فتن و شه‌رعیه‌تا ده‌ولی هه‌ر ژ په‌یمانا سیڤه‌ر ١٠/٨/١٩٢٠ و به‌یانا عیراقی و بریتانی ل ٢٢/١٢/١٩٢٢ یا دانپێدانێ ب مافێ كوردان و یاداشتناما نه‌ته‌وه‌یین ئێكگرتی، ب تایبه‌تی بریارێن سالێن ١٩٦٦ و ١٩٧٦ یێن مافێ گه‌لان یێ چاره‌نڤیسی و سه‌ربه‌خوه‌یێ، كو ١٤٩ ده‌وله‌تا مۆهركر بوو عیراق ئێك ژ وان ده‌وله‌تان، رێكه‌فتنا ١١ ئادارێ ١٩٧٠ا.١٦ـ پارتێن سیاسی و رێكخراوێن كوردی یێن پیشه‌یی و جه‌ماوه‌ری، هه‌ر ژ حزبا هیوا ١٩٣٤و پارتی دیمۆكراتی كوردستان ١٦ ته‌باخێ ١٩٤٦تا ژماره‌كا حزبێن دی یێن تێكۆشه‌ر پشتی سه‌ر هلدانا ئادارا سالا ١٩٩١، هه‌ر ژ كۆمه‌لا التعالی و الترقی سالا ١٩٠٨ تا یێن نوكه‌ ب ده‌هان یێن كاردكه‌ن د هه‌موو بیاڤان دا ١٧ـ سه‌ندیكا و ئێكه‌تی و ناڤه‌ندێن كوردی هه‌ر ژ ئێكه‌تیا قوتابیانێن كوردستانێ و لاوان ١٩٥٣ و نوكه‌ ب ده‌هان یێن هه‌ین كار و خه‌باتا وان یا به‌رده‌وامه‌. ١٨ـ قوتابخانه‌ و زانكۆ و په‌یمانگه‌ه هه‌ر ژ قوتابخانا قبه‌هان ١٥٣٤ و مه‌دره‌سا سوورتا زانكۆیا سوله‌یمانیێ ١٩٦٨و سه‌لاحه‌ددین ١٩٨١ و دهۆك١٩٩٢ و ده‌هان زانكۆیێن دی، هه‌ر وه‌سا سه‌باره‌ت په‌یمانگه‌هان. ١٩ـ رۆژنامه‌ڤانی و میدیایا كوردی ژ رۆژناما كوردستان٢٢ نیسانا ١٨٩٨وه‌ك شۆره‌شه‌كا ره‌وشه‌نبیری یا به‌رده‌وامه‌ هه‌تا نوكه‌. ٢٠ ـ هه‌بوونا ژماره‌كا كوردان خزمه‌تا ئاینێ ئیسلامی و عه‌ره‌بان یێن كرین یێن ب ناڤوده‌نگن. ٢١ ـ هونه‌رێ كوردی یێ ره‌سه‌ن و یێ سه‌رده‌م د هه‌می بابه‌ت و واران دا. ٢٢ ـ رێكه‌فتنا جه‌زائیر یا ره‌ش ل٥/٣/١٩٧٥ ل دژی بزاڤا رزگاریخوازیا كوردی. ٢٣ـ سه‌رهلدانا ئادارا ١٩٩١یا ملله‌تێ كورد و بهارا كوردی. ٢٤ ـ مشه‌ختبوونا ملیۆنی ٢٨/٣/١٩٩١وه‌ك مه‌زنترین ریفراندۆم بوو ژبۆ بریارا سه‌ربه‌خوه‌یێ. ٢٥ـ بریارا جڤاتا ئاسایشێ ژماره‌ (٦٨٨)٢٧ ـ ژێگرتنا ئێكه‌تیا فیدرالی (اختیار الاتحاد الفیدرالی ). ٣٦ ـ ژێرخانا كوردستانێ، داهاتیێن سروشتی و پیشه‌سازی وچاندن …هتد.٢٧ ـ حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ، ب په‌رله‌مانێ هه‌لبژارتی و جڤاتا وه‌زیران و جڤاتا پارێزگه‌هان و جڤاتا باژێرڤانیان، نموونێن زیندی و رۆهنن یا ده‌وله‌تا كوردی ل ده‌ڤه‌رێ. ٢٨ـ په‌یوه‌ندیێن دپلۆماسی و پیشه‌یی و دۆستانی یێن كوردان ل گه‌ل پرانیا ده‌وله‌ت و خه‌لكێ جیهانێ. ٢٩ـ به‌رده‌وامبوونا كاروانێ ژین و ژیارێ و پێكڤه‌ژیان و ئارامی و لێبۆرینێ، ل ژێر ئالایێ كوردستانێ یێ ره‌نگین ڤه‌ ل كوردستانێ. ٣٠ـ شوونوارێن كوردستانێ دیده‌ڤان و رۆناهیا دیرۆكا كوردینه‌. ئه‌ڤرۆ ئه‌م سه‌رفه‌رازو سه‌ربلندین ب خه‌مخۆری و دلسوزیا سه‌رۆك بارازانی، بۆ دابینكرن و ده‌سته‌به‌ركرنا پاشه‌رۆژا كوردان، و بزاڤ چالاكیێن وی، یێن دپلۆماسی ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ و سه‌ركه‌فتنێن پێشمه‌رگێن قاره‌مان دژی تیرۆرێ و داعش پرانیا حوكمه‌ت و خه‌لكێ جیهانێ لاینگه‌ر و دۆستێن مه‌ كوردانه‌،ل ڤێره‌ كرنگه‌ بهێته‌ گۆتن زێده‌باری ڤان هه‌می ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ ئه‌وێن مه‌ هه‌ین، لێ لێ (ئێكرێزی و ئێك گۆتارا سیاسی و ئێك هه‌لویست و ئێك سه‌نگه‌ردابین)، ل به‌رانبه‌ری وان هه‌می ره‌گه‌ز و بنه‌مایانه‌، وه‌ك چه‌كه‌كێ ب هێز و كاریگه‌ر بۆ ژناڤبرنا هه‌موو پیلانێن نه‌حه‌ز و دوژمنان. ل سه‌ر جڤاكێ شارستانی ل جیهانێ ب ده‌وله‌ت و پارت و رێكخراوان، رێزێ ل ئیرادا ملله‌تێ كورد بگرن و د هاریكاربن و پالپشتبن وه‌كو ملله‌تێ (كۆسۆڤۆ و باشۆرێ سوودانێ و ته‌یمۆرا رۆژهه‌لات و ئه‌رێتریا) و هه‌رێما كه‌ته‌لۆنیا ژی یا ب رێكێ ڤه‌ دا ب گه‌هیته‌ مافێ خۆ یێ ره‌وا وراگه‌هاندنا ده‌وله‌تا خۆ.

ب هه‌لكه‌فتا رۆژا زمانێ كورد ل (١٥گولانێ)، یا فه‌ره‌ ئه‌و پێنگاڤێن هاتینه‌ هاڤێشتن د بیاڤێ بده‌ستڤه‌ئینانا زمانه‌كێ سته‌نده‌ر دا وه‌كو هه‌می نه‌ته‌وان ل جیهانێ بهێنه‌ دیاركرن و ببنه‌ هانده‌ره‌ك بۆ به‌ر ب زمانێ كوردی ڤه‌ بچین یێ سته‌نده‌ر، كو به‌ری زایینی مه‌ كوردان زمانێ خوه‌ یێ خواندن و نڤیسینێ هه‌بوو ژ ٣٧ پیتا پێكهاتی بوو، د گۆتێ زمانێ (ماسی سۆرات)، هۆزانڤان و زماندارێن كورد هه‌ر ژ ئه‌حمه‌دێ خانی هه‌تا مه‌لایێ جزیری، به‌ری سه‌ده‌هان سالان پێكۆلینێن بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ كرین، لێ جهێ داخێ یه‌ هه‌تا نوكه‌ زمانێ سته‌نده‌ر مه‌ نینه‌، هه‌ر چه‌نده‌ پشتی وان ژی گه‌له‌ك بزاڤ و هه‌ول یێن هاتینه‌ ئه‌نجامدان ژ لایێ لایه‌ن و جهێن په‌یوه‌ندیدار ڤه‌ بۆ ڤێ ئارمانجێ، ئه‌ڤجا بلا پێنگاڤا ئێكێ بهێته‌ هاڤێتن بۆ زمانه‌كێ سته‌نده‌ر، كو به‌ر ب نێزیككرنا زاراڤێن زمانێ كوردی ڤه‌بچین و هه‌لویستێ بارزانی سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ یێ خه‌مخۆر بۆ زمانه‌كێ سته‌نده‌ر ببیته‌ پالپشت و هانده‌ره‌كێ ئه‌كتیڤ بۆ ڤێ چه‌ندێ، كو ل سالا ٢٠٠٦ د كۆمبوونه‌كێ دا ل گه‌ل پرۆفیسۆر و دكتور و مامۆستایێن زانكۆیا دهۆك كه‌ره‌مكری و گۆتی (پێدڤیه‌ مامۆستایێن زانكۆیێ پێكۆلێ بكه‌ن ژ بۆ زمانه‌كێ ئێكگرتی ل هه‌ر چارپارچێن كوردستانێ، چنكو مه‌ كوردان ل ده‌ستپێكێ ئه‌لیفبایه‌كا ئێكگرتی نینه‌)، هه‌ر وه‌سا ل سالا ٢٠١١ د كۆنگرێ سێ یێ میزوبۆتامیا/دهۆك ٢٧/١٠/٢٠١١ د په‌یڤا خوه‌دا یا دیرۆكى دا گۆتی (ب راستی ژێ ئێك ژ وان به‌ر سینگگرتنا هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌كێ ئه‌وه‌ كو زمانێ خوه‌ هه‌بیت، نه‌ ب تنێ كورد. مه‌ زاراڤێن جودا یێن هه‌یین، عه‌ره‌بان ژی یێن هه‌ین، توركان ژی یێن هه‌ین، فارس و ئه‌لمان و هه‌موو ملله‌تێن جیهانێ یێن هه‌ین، لێ هه‌موویان زمانێ خواندن و نڤیسینێ یێ هه‌ی، پێدڤیه‌ مه‌ كوردان ژی زمانێ خواندن و نڤیسینێ هه‌بیت، لێ ئه‌ڤه‌ كارێ بسپۆرانه‌، پێدڤیه‌ ژ بۆ مه‌ ڤی كاری دروست بكه‌ن، چه‌ند ده‌م ژی پێ بچیت نه‌ ئاریشه‌یه‌، لێ ئه‌ز هیڤیدارم د ژیانا خوه‌ دا ده‌ستپێكا ڤێ پێنگاڤێ ببینم كو ئه‌م چه‌ند بنگه‌هێن زمانی كوردی بۆ خواندن و نڤیسینێ بدامه‌زرینین). هه‌روه‌سا دیرۆك بۆ مه‌ دسه‌لمینیت كو:
(1) رۆلێ میر جه‌لاده‌ت به‌درخان یێ ئه‌كتیڤ ب دانانا ئه‌لیفبایا كوردی ب پیتێن لاتینی و ده‌رچوونا ژمارا ئێكێ یا كۆڤارا هاوار ب پیتێن لاتینی ل شامێ ل ١٥/٥/١٩٣٢ و بوویه‌ ژێده‌رێ نڤێسینا كوردی ل كوردستانا باكۆر و هنده‌ك ده‌ڤه‌رێن دی، ب شانازی ڤه‌ دبیته‌ رۆژا زمانێ كوردى.
(٢) هه‌ولدان دهاتنه‌كرن بۆ بكارئینانا هنده‌ك پیتێن دی وه‌كو یێن الاوردیه‌ و الارمنیه‌ بۆ نڤیسینا زمانێ كوردی، وه‌كو هاتیه‌ دیاركرن د پرتووكا ئه‌لیفبا (الكوردی بالحروف العربیه‌ واللاتینیه‌ نشوئها و تكوینها ١٨٩٨ـ١٩٣٢) یانڤیسه‌ر هۆگر تاهر ته‌وفیق. (٣) نڤیسین ب زمانێ كوردی ب الفبا‌و الاورد هاتبوو پێشنیازكرن ژ لایێ خودێ ژێ رازی (مولان زاده‌ رفعت) ئاكنجیێ باژێرێ حه‌له‌بێ بۆ پشتی ژ ئیسته‌نبولێ ره‌ڤی و ل سالا ١٩١٣ بابه‌ته‌كێ تایبه‌ت ل سه‌ر گرنگیا الفبا الاورد دیاركر، د به‌رپه‌رێن كۆڤارا هتاوی كورد، دیاركر ژ زمانێن ساخن و ره‌سه‌نن، هه‌روه‌سا فه‌رهه‌نگا زمانێ كوردی ل قووناغێن خواندنێ بهێنه‌ بكارئینان. (٤) كۆمه‌لا ره‌وشه‌نبیری یا كوردی ل باژێری (خوی) بزاڤكر بۆ گوهۆرینا پیتێن عه‌ره‌بی یێن فه‌رمی، لێ ئه‌ڤ چه‌نده‌ نه‌هاته‌ ئه‌نجامدان ژ به‌ر بارودۆخێن ده‌وله‌تی پشتی جه‌نگێ جیهانی یێ ئێكێ، (٥) د سالێن سیهان و چلان دا یێ چه‌رخێ بۆری، الفبایا كوردی ل سه‌ر بنیاتێ پیتێن رۆسی و كوردێن رۆسیا چاپه‌مه‌نیێن خوه‌ ب ڤان پیتان ده‌رخستین، (٦) ل سالا ١٩٢١ هنده‌ك بزاڤ هاتنه‌ ئه‌نجامدان بۆ نڤیسینا كوردی ب پیتێن ئه‌رمه‌نی ژ لایێ كه‌سانه‌كێ ئه‌رمه‌نی ڤه‌ ب ناڤێ هاگۆب كازاریان یێ به‌رنیاس (لازۆ). (٧) ١٩٣٠ ده‌رخستنا رۆژنامه‌كێ ب پیتێن لاتینی ب زمانێ كوردی ب ناڤێ ریا تازه‌، ژ لایێ ژماره‌كا ره‌وشه‌نبیرێن كورد ل (یێریڤانێ) وه‌ك (حاجی جندۆ و عه‌ره‌بێ شه‌ممۆ و شاكر مه‌حموود و شاكر خدر). (٨) ل سالا ١٩٣١ پرتووكا ب ناڤێ كتێبا ئه‌لفبا یا زمانێ كودی ژ لایێ حاجی جندو هاته‌ دانان ل سه‌ر بنیاتێ پیتێن لاتینی و رۆسی و فره‌نسی پێكڤه‌. (٩) گه‌له‌ك نڤیسه‌ر و زمانداران و ره‌وشه‌نبیرێن كورد هه‌ول و بزاڤێن كرین بۆ ڤێ چه‌ندێ و پرتووك یێن چاپكرین وه‌ك خودێ ژێ رازی سادق بها الدین ئامێدی و مه‌لا تاها مایی، هه‌روه‌سا ته‌وفیق وه‌هبی و پاكیزه‌ ره‌فیق حلمی و نه‌سرین فه‌خری و نووری عه‌لی ئه‌مین و دكتور/ و ریا ئه‌مین و كامل حسێن به‌صیر… هتد. (١٠) هه‌ول د به‌رده‌وامن بۆ زمانه‌كێ كوردی یێ سته‌نده‌ر لێ هه‌تا نوكه‌ دبێ ئه‌نجامن و پێشنیازا نڤیسه‌ره‌كى كو ئه‌ڤ رۆژه‌ ببیته‌ رۆژه‌كا ته‌ڤایی ل سه‌ر ئاستێ هه‌می لایه‌ن و داموده‌زگه‌هان د جهێ خوه‌ دایه‌ و ئه‌م ل گه‌ل پێشنیازا مامۆستا (موسه‌ده‌ق تۆڤی) نه‌ بۆ رۆژا ١٥ گولانێ رۆژا زمانێ كوری ئه‌وا هاتیه‌ به‌لاڤه‌كرن د رۆژناما ئه‌ڤرۆ دا ژماره‌ ٢١٠٣ یا رۆژا ٣/٥/٢٠١٧ به‌رپه‌رێ بۆچوون، یا پر بزاڤوچالاكیێن سه‌ر ب زمانێ كوردی ڤه‌ وه‌ك ئێك ژ ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن سه‌ربه‌خوه‌یێ. ((پیرۆزبیت رۆژا زمانێ كوردی ل هه‌می ملله‌تێ كورد)).

پێشمه‌رگێن كوردستانێ ، پێشمه‌رگێن وه‌لاتی نه‌، خۆشتڤیێن ملله‌تینه‌، سۆنبلا ئاشتیێ و هه‌بوونا ژیانێ، پارێزه‌رێن خاك و وه‌لات و نیشتیمانیێ نه‌، سیمایێن سه‌ربه‌ستیێ و ئازادیێ نه‌، شێر و پلنگێن ده‌شت و چیانه‌، جه‌نگ و داستان ب وان سه‌یران و شاهی نه‌، سابیتك و گولبیتك ل به‌ر وان ژێهه‌لی و ژۆردانی نه‌.
به‌فر و بارۆڤه‌ و باران ل جه‌م وان په‌سار و تاڤگه‌نه‌. چرا و خه‌تیرێن رێیا به‌رگریێ سه‌ربه‌خوه‌یێ نه‌.
ناڤ و رامانا پێشمه‌رگه‌ ژ ده‌ریا كوورترن، ژ ته‌حت و چیا بلندترن، ژ بهنا گول و نه‌سرینا خۆشترن ژ شه‌رگه‌ها گه‌رمێ گه‌رمترن، ژ په‌یڤا قاره‌مان مه‌زنترن.
خۆرته‌مێر و عه‌گیدن، ئه‌لهۆ په‌هله‌وانن. سوورا و چه‌له‌نگڤانن، چه‌گدار و شۆره‌شڤانن، سه‌ربار و روح و گیانن، مه‌رده‌ مێرن و جانفیدانن. ل هه‌می ده‌ما زێره‌ڤانن بۆ سه‌روه‌ریا وه‌لاتی قاره‌مانن.
ئه‌ون بیبیتكا هه‌می چاڤانه‌، تاجا سه‌رێ مه‌ هه‌میانه‌. ل جیهانێ ده‌نگێ وان ڤه‌دانه‌. هه‌رده‌م ل ناڤ وژدان و دلا نه‌، هه‌لگرێن چه‌ك و شیر و مه‌تالانه‌، قاره‌مان پێشمه‌رگێن مه‌ كوردانه‌، خۆشتڤیێن مه‌ هه‌میانه‌، دۆستێن هه‌می گه‌لانه‌، ل به‌رانبه‌ری دوژمنان كه‌لها پیلانه‌ هیڤی و ئۆمێدێن گه‌شه‌رۆژانه‌. ل جیهانێ شه‌رێ دژی تیرۆرێ و زۆرداریێ یێن دكه‌ن وه‌ك تاكه‌ هێزانه‌. بۆ جیهانێ سه‌لماند ئه‌و فێرسێن چه‌په‌ر و سه‌نگه‌رانه‌، ل ژێرئالایێ كوردستانێ خودانێن شۆره‌ش و داستان و سه‌ركه‌فتنانه‌. ئیلۆن و گولان قوتابخانا ده‌رچوونا وان فارسانه‌، بۆ ده‌وله‌تا كوردی پارێزه‌ر و جانفیدانه‌، ئه‌ڤجا بلا بمینیت په‌یڤا (ئه‌م هه‌می پێشمه‌رگینه‌) درووشمێ مه‌ هه‌میانه‌، دا خه‌ونا كوردان بیته‌ راستی ل به‌ر چاڤانه‌. یا مهره‌بان و مێهره‌بین تۆ بۆ مه‌ پارێزی وان پێشمه‌رگانه‌. دا مافێ خوه‌ یێ ره‌وا بكه‌ینه‌ ناڤ ده‌ستانه‌ و دا بمینیت كوردستان به‌حه‌شتا مه‌ هه‌میانه‌. و تیرۆژكێن ئارامیێ و سه‌ركه‌فتنا و ئازادیێ و رۆناهیێ و شارستانیێ ژ كوردستانێ ڤه‌ده‌ن بۆ هه‌می لایه‌ن و ره‌خانه‌.

دیرۆكا كوردینیا كه‌ركووكێ بابه‌ته‌كێ دوور و درێژه‌، ب گۆتاره‌كا هۆسا هه‌می به‌لگه‌ و رۆهنكرنا دیرۆكی ناهێنه‌ نڤیسین و گۆتن، لێ ب هنده‌ك دیده‌ڤان و ئاماران دێ ئاماژه‌ پێ ده‌ین كو، كورد ئێكه‌مین كه‌سانن ل كه‌ركووكێ بوون نێزیكی ١٠٠ هزار سالان به‌ری هاتنا پێلێن به‌شه‌ری ژ گزیرتا عه‌ره‌بی، وه‌ك هاتیه‌ په‌سه‌نكرن د پرتووكا (دیرۆكا كوردان) دا یا (تۆما بوا) و كه‌ركووكێ پایته‌ختێ (الكوتیین) بوو و دگۆتێ (ئارابخا) و میدیا (المیدیین) دگۆتنێ (كورا كورا) ب رامانا رۆناهیا ئاگری، و سومه‌ریان دگۆتێ (كاركووك ) ب رامانا (كارێ رێكو پێك)، كو ئه‌ڤ چه‌نده‌ ب ١٦٠ سالان به‌ری زایینی یه‌، رۆژهه‌لاتناس و دیرۆكڤان و رێكخراوێن جیهانی و هه‌رێمی ڤان ئامار و دیده‌ڤانا بۆ مه‌ و خه‌لكێ جیهانێ دیاردكه‌ن: ١ـ ئه‌ندازیارێ رۆسی (یووسف جیرنیك) ل سالا١٨٧٢ـ ١٨٧٣ هاتبوو كه‌ركووكێ بۆ دووڤچوونا شیانێن گه‌میڤانیێ ل رووبارێ دیجله‌ و فورات، ل سالا ١٨٧٩ ئه‌نجامێن سه‌ره‌دانا خوه‌ ل ویكیپیدیا چارێ ژ به‌لاڤووكا پشكا قه‌فقاس یا كۆمه‌لا جوگرافیا شاهی (مه‌له‌كی) یا رۆسی، دبێژیت ژمارا ئاكنجیان ل كه‌ركووكێ ل وی ده‌می ١٢ ـ ١٥ هزار كه‌س بوون هه‌می كوردن ژ بلی (٤٠) خێزانان ژ ئه‌رمه‌ن و كریستیانابوون، و ئێك توركمان و عه‌ره‌ب لێ نه‌بوون ژ بلی هنده‌ك وان كه‌سێن حامیا توركی بوون.
٢ـ ئامارا هاتی یه‌ به‌لاڤه‌كن د ویكیپیدیا ئۆسمانیان دا (قاموس الاعلام) یا دیرۆكڤان و گه‌رۆكڤانێ توركی (شمس الدین سامی)، ئه‌وێ چوویه‌ كه‌ركووكێ دووماهیێن چه‌رخێ ١٩، زێده‌باری یێ لایه‌نگێرێ تورك و نه‌ته‌وێن دی بوو لێ د فه‌رهه‌ نگێ دا، به‌رپه‌رێ ٣٨٤٢ كو رێژا كوردان ل كه‌ركووكێ پێتره‌ ژ سێچارێكان، كه‌ركووك باژێره‌كێ كوردیه‌ دكه‌ڤیته‌ د دلێ كوردستانێ دا.
٣ـ رۆژهه‌لاتناسێ جۆرجی یێ ب ناڤوده‌نگ (ئه‌لبرت مینینشا شفیلی) دوپاتدكه‌ت كو ئه‌و خیزانێن ئۆرستوقراتی ل كه‌ركووكێ ژ قنێتا كوردی نه‌، ژ به‌ر هنده‌ك ده‌ستكه‌فتیا نه‌ته‌وه‌تیا خو ه‌یاكوردی هێلا سه‌خمه‌راتی پارستنا مولك و ئه‌ملاكێن خوه‌ ژ توركان، وه‌ك خێزانا ـ النفته‌جی ـ اوجی القیر جدارـ السواد الاعزه‌م ژ ئاكنجیێن باژێرینه‌ ژ كوردانه‌.
٤ـ فه‌رمانگه‌ها المعارف یائۆسمانی ل دووماهیا چه‌رخێ ١٩ ژمارا ئاكنجیێن كه‌ركووكێ ده‌ستنیشانكر ب (٣٠) هزار كه‌س ژ وان ٢٢ هزار و٥٠٠ ژ كوردانه‌ و یێن مایی توركمان و عه‌ره‌ب و كریستیان و جوهی بوون.
٥ ـ گه‌رۆكڤانێ فره‌نسی (اولیفلیه‌ لونكریك) د پرتووكا خوه‌ دا ب ناڤێ (چار چه‌رخ ژ عیراقا نووی) ژمارا ئاكنجیێن باژێرێ كه‌ركووكێ ل ده‌ستپێكا چه‌رخێ (١٩) ١٠ هزار مرۆڤن، پرانیا وان ب زمانێ كوردی دئاخڤن ژ بلی فه‌رمانبه‌رێن ئۆسمانی و هنده‌ك كوردێن هاتینه‌ دامه‌زراندن ب توركی ل فه‌رمانگه‌هێ دئاخفتن ل به‌ر زمانێ فه‌رمی یێ توركیا.
٦ـ ژێده‌رێن توركی یێن كه‌ڤن ژ وان (سیاحتنامه‌) یا گه‌رۆكڤانێ توركی (ئۆلیا چه‌له‌بی) به‌رپه‌رێ ٧٤ ـ ٧٥ پشكا چارێ دبێژیت: كوردستان نه‌ه ویلایه‌ت بوون ل وه‌ختێ خوه‌، ژ وان ولایه‌تا شه‌هره‌زۆر سه‌نته‌رێ وێ كه‌ركووك بوو.
٧ـ (سجلا ئیمبیراتوریا عوسمانی (الدفتر الخاقانی) یا نڤیسه‌ر (عینی عه‌لی ئه‌فندی) تێدا دبێژیت كو ویلایه‌تا شه‌هره‌زور یا ِپێكهاتیه‌ ژ ٢٠ سنجه‌قا ژ هه‌می كوردستانا باشۆر سه‌نته‌رێ وێ كه‌ركووكێ یه‌.
ئامارێن سه‌ر كه‌ركووكێ یێن چه‌رخێ بیستێ.
ژێده‌رێن باوه‌ری پێ هه‌ی ژ وان یێن ئۆسمانی دوپاتدكه‌ن، كورد ل ده‌ستپێكا چه‌رخێ ١٩ هه‌می ئاكنجیێن كه‌ركووكێ كوردبوون ب تنێ ٤٠ خێزان كریستیانى بوون، لێ پشتی هاتنا كارمه‌ندێن ده‌وله‌تا ئۆسمانی و ته‌تریكێ ده‌ستپێكر پاشی عه‌ره‌بكرنێ و ئنگلیز هاته‌ عیراقێ وه‌ك داگیركه‌ر رابوو ب ئاكنجیكرن و دامه‌زراندنا فه‌رمانبه‌ر و كرێكارێن عه‌ره‌ب ب پشكداری ل گه‌ل حوكمه‌تێن عیراقێ. ل ده‌مێ كه‌ركووكێ سه‌ر ب ولایه‌تا مووسل ڤه‌ و ژ ئه‌گه‌رێ ناكۆكیێ (نزاع) سه‌ر ولایه‌تا مووسل، بریتانا و عیراقێ و توركیا، سێ ئامار پێشكێشی نه‌ته‌وه‌یێن ئێگرتی كرن.
١ـ ئامارا عیراقی
كورد ٥٢٠ هزار و ٢٦٤
توركمان ٣٨ هزار و٦٥٣
عه‌ره‌ب ١٦٦ هزار و ٩٤١
كرستیان ٦١ هزار ٣٣٦
جوهی ١١ هزار و ٨٩٨
٢ـ ئامارا توركی
كورد ٢٨١ هزار ٨٣٠
توركمان ١٤٦ هزار و ٩٦٠
عه‌ره‌ب ٤٣ هزار ٢١٠
٣ـ ئامارا بریتانی
كورد ٤٥٤ هزار و ٧٢١
تركمان ١٨٥ هزار و ٧٢٦
عه‌ره‌ب ٦٥ هزار و ٨٥٩
هه‌رچه‌نده‌ لایه‌نێن ناكۆكی (موته‌نازع) هه‌ولدان بۆ زێده‌كرنا ژمارا لایه‌نێ خوه‌، لێ ژمارا كوردان گه‌هشته‌ دوجاركی ژمارا توركمان و عه‌ره‌بان، هه‌تا راده‌كی ئنگلیزی هه‌ول دا جۆره‌كێ ئێكسانیێ په‌یدا كه‌ت بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا عه‌ره‌بان، ژ لایه‌كێ دیڤه‌ رێژه‌كا كوردان ئه‌وێن رێڤینك و كۆچه‌رات نه‌ هاتنه‌ توماركرن، ژ ئامارێ ره‌ڤین ژ به‌ر ئه‌گه‌رێ خزمه‌تا سوپایی (الخدمه‌ العسكریه‌) و ئه‌گه‌ره‌كێ دی دهزركر دێ باجێ ژێ وه‌رگرن پشتی ئامارێ وه‌كو ئۆسمانیان، سه‌باره‌ت توركومانا ل شاری بوون و هه‌می هاتنه‌ تۆماركرن، و یا دیاره‌ ژ ئارمانج و مه‌ره‌مێن ره‌گه‌زپه‌رست و شۆفینیێن رژێمین به‌رێ و سیاسه‌تا عه‌ربكرن و ته‌تریكێ ئامارا ١٩٥٧ ئه‌ڤه‌یه‌ پشتی كه‌ركووكێ ژ لیوا مووسلێ ڤه‌بی و بوو لیوا كه‌ركووكێ.
ئامارا گشتی یا سالا ١٩٥٧
كورد ١٨٧ هزار و ٥٢٠
توركمان ١٠٨ هزار و ٦٢٠ پشتی ٢٠ هزار توركمان ژ پارێزگه‌هێن عیراقێ قه‌ستا كه‌ركووكێ كرین.
عه‌ره‌ب ٨٣ هزار و ٣٧١
سه‌بارت ئامارا ١٩٧٧ وه‌كو یا دیار كورد هه‌می راگوهاستبوون و عه‌ره‌ب ئینابوونه‌ ل سه‌ر مال ئه‌ملاكێن كوردان، و مال ل مالخویێ مالێ حرامكر. ئه‌ڤچا ئه‌ و نه‌ئاماره‌ ئه‌و ژه‌هره‌ماره‌.
بلا هه‌می ڤێ چه‌ندێ بزانن پاشی به‌حسێ بلندكرنا ئالایێ كوردستانێ بكه‌ن و بلا بچنه‌ به‌رۆكێن شه‌ڕی و سه‌نگه‌رێن پێشمه‌رگه‌ێن قاره‌مان دۆرمه‌ندورێ كه‌ركووكێ ل ژێر وی ئالایێ پیرۆز و خوینا سه‌دان شه‌هیدێن سه‌ربلند و سه‌رفه‌راز. كه‌ركووك یاهاتیه‌ پاراستن ژ درونده‌ترین دوژمن ل شه‌رێ دژی داعش. باشی بچنه‌ كورستانا كه‌ركووكێ پسیارا كوردینا كه‌ركووكێ بكه‌ن. وه‌كو هاتیه‌ گۆتن ل سه‌ر زارێ بابێ روحی یێ نه‌ته‌وا كورد بارزانیێ نه‌مر مسته‌فا.