NO IORG
نووترين نووچه
Authors Posts by محه‌مه‌د عامر دێرشه‌وى

محه‌مه‌د عامر دێرشه‌وى

محه‌مه‌د عامر دێرشه‌وى
40 POSTS 0 COMMENTS

4

محەمـەد عامـر دێـرشـەوی

3 ــــ 3

سەرەدەرییا دەستەلاتا جەنەرالی دگەل ڕكابەران:
دگەل وەرگرتنا دەستەلاتێ ژ سازیێن حوكمەتا سووری ل ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ، دەستەلاتدارێن نوی، ب سەركێشییا «پەیەدە» پارتی كو نێزیكە، یان ژی بەشەكە، ژ خەتێ پەكەكێ، دروشمێن پۆست نەتەوەیی بلند كرن. ئەڤ پینگاڤ ژ لایەن هێزێن كوردی ب زیان و ب دژی خواستا كوردایەتیێ هات ل قەلەم دان. خواستا هێزێن كوردی ل ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ ئەوە، كو كورد ل ڕۆژئاڤا وەكو كورد و بەشەك ژ نەتەوەیەك سەربخوە؛ دەرفەتێ ب دەستڤە بینن و بگەهن مافێن خوە یێن خودایی و سروشتی و داخواز دكەن ئاسەوارێن عەرەبكرنێ ل ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ نەمینن.
ژ ئەنجامێ ڤان بۆچوونان دوو بەرە ل ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ پەیدا بوون، بەرەیەك حكومدار و بەرەیێ دیتر ئەم دشێن بێژینێ ڕكابەر. بەرەیێ ڕكابەر توهمەتا بەرەیێ حكومدار دكەت، كو حوكمڕانیی ل ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ ب ترساندنا خەلكی تێت كرن، كەسێن خەباتكار و سەركردێن حزبێن كوردی هاتنە بەرزەكرن و ژناڤبرن، كوڕێن كوردان د شەڕاندا هاتن ب كوشتن دان، بێكو هیچ مفایێ ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ هەبیت ژ وان شەڕێن دویر ژ دەڤەرا وان. لەشكرییا ب زۆر و ڕەڤاندنا زارۆكان و برنا وان بۆ ڤان شەڕێن ل دەڤەرێن عەرەبا تێن ئەنجامدان بوون مایێ ڤالەكرنا ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ ژ مللەتێ كورد.
ژ بلی چەند خۆیشاندانەكێن سنووردار ل بیرەوەریێن كوردی نەتەوەیی خۆنیشاندانێن مەزن، وەكو یێن ئدلبێ، ل ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ لبن دەستەلاتا قەسەدێ و جەنەرالی نەهاتینە ئەنجامدان. بەلێ پێدڤیە بێت گۆتن، كو بەراوردییا د ناڤبەرا شێوێ سەرەدەرییا ڤان هەردو سەركردەیان؛ جۆلانی و جەنەرال، د ڤێ خالێ دا جودایە: جۆلانی ئەو ب خوە حاكم بوو و بڕیارێن وی كارتێكەر بوون لسەر شێوەیێ سەرەدەرییا دگەل ڕكابەران. جەنەرال پۆستەكێ لەشكری پێهاتبوو بەخشین د ناڤ قەسەدێ دا، و نە ئەوبوو حوكمڕان ل ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ، لەوا نەهەموو سەرەدەرییا دگەل ڕكابەران دێ لسەر جەنەرالی ئێت هژمارتن.
تەنها بڕیارا ڕاستەوخۆ یا جەنەرالی، كو پەیوەندی هەبیت ب حوكمڕانیێ ل ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ، ئیمزایا وی بوویە، ل 29 حوزەیرانا 2019، دگەل دەستپێشخەرییەكا جڤاتا نەتەوێن ئێكگرتی، كو ئێدی نابیت زارۆكێن بچویك بێن ڤەكێشان بۆ ناڤ ڕێزێن قەسەدێ. واتە جەنەرال ب ئیمزا دگەل سەربازییا زارۆكان نەبوویە ل ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ.
پێكڤەكاركرنا دگەل ڕكابەران:
سەربۆڕا جۆلانی د ڤێ خالێ دا یا ئالۆزە و دیار نینە ئەرێ‌ د واقعیدا، ئەو دێ چەند یێ ئامادەبیت پێكڤە دگەل ڕكابەرێن خوە د ئێك چارچووڤا ئێكگرتی دا كار بكەت. ئەگەر سەرەدەرییا دگەل ڕكابەران ل ئدلبێ بكەین نموونە، دێ بینین زیندان پڕ بوون ژ لایەنێن هەیئا شامێ و ژ لایەنێن دیتر یێن ڕكابەر. ئەڤە نە نیشانا وێ چەندێ یە، كو دەما دەستەلاتا ڕەها د ژێر كونترۆلا جۆلانی دا، ئەو یێ ئامادەبوو، لایەنێن دیتر وەكو هەیین لبەرچاڤ وەربگریت و د ئێك بەرەی دا كار بكەت ل پێخەمەت بەرژەوەندییا گشتی. ل بەرامبەردا مرۆڤ دبینیت پشتی خۆنیشادانێن ئدلبێ و پشتی وەرگرتنا دەستەلاتا سووریا جۆلانی گەلەك ب ڕۆهن و زەلالی دبێژیت؛ ل پێخەمەت بەرژەوەندییا گشتی، ئەو یێ ئامادەیە دگەل هەموو لایەنان و هەموو ڕكابەران پێكڤە كار بكەت د چارچۆڤەیەك ڕێكخستی و دەستووری. دانوستاندن و پێكڤەكاركرن دگەل قەسەدە نەهاتییە ڕەد كرن.
سەربۆرا جەنەرالی د ڤێ خالێدا یا لاوازە و دیار نینە، كا ئەو دێ د مەیدانا واقعیدا چەوا دگەل لایەنێن دی یێن كوردی كار كەت. هەولێر ئێك ل 11/7/2012 و هەولێر دو ل 13/12/2013 و ڕێكەفتنا دهۆك ل 22/10/2014 هەولدانێن سەرۆك بارزانی بوون بۆ پەیداكرنا ئێكڕێزیێ د ناڤبەرا لایەنێن كوردی یێن ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ، بەلێ ڤان ڕێكەفتنان سەرنەگرت. سەرنەگرتنا ڤان ڕێكەفتنان لسەر جەنەرالی نائێت ژمارتن، چونكی ل وی دەمی ئەو د پۆستەك وەسا دا نەبوو، كو بشێت بڕیارێ بدەت لسەر جێبەجێكرنا ڤان هەولدان و ڕێكەفتنان، ب تایبەت جێبەجێكرنا ڕێكەفتنا دهۆك، كو وەكو چارەیەكا باش و ل ژێر چاڤدێرییا سەرۆك بارزانی دهات خواندن. بڕیار بڕیارا پەیەدێ بوو، نەك بڕیارا جەنەرالی و ل وی دەمی ئەو نە ل واجیها دانوستاندنان و بڕیاردانێ بوو و نەژی لایەنەكێ دانوستاندن و ڕێكەفتنێ بوو.
د گەل پەیدابوونا كاودانێن نوی ل سووریا، سەرۆك بارزانی جارەك دیتر دەستپێشخەر بوو بۆ پەیداكرنا ئێكڕێزیێ و پێكڤەكاركرنا هێزێن ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ د چارچووڤێ ئێك قەوارا ئێكگرتی ل پێخەمەت بەرژەوەندییا گشتی. حەتا نوكە چەندین دیدار دگەل لایەنێن ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ هاتینە ئەنجامدان و ئێك ژ وان دیداران، پێشوازییا سەرۆك بارزانی بوو ل جەنەرالی.
لێدوانێن جەنەرالی پشتی دیدارا سەرۆك بارزانی دلخۆشكەر بوون، بۆ هەركوردەكێ، كو هێزێن ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ ژ ڤێرێ و پێدا دێ ب ئێك دل و ئێك دەست ل پێخەمەت بەرژەوەندییا ڤی بەشێ كوردستانێ كار كەن. بەلێ پرسیارا هەلاویستی ئەوە، ئەرێ‌ جەنەرال دێ ڤێ جارێ شێت بریار دەر بیت؟

3

محەمـەد عامـر دێـرشـەوی

2 ــــ 3

جۆلانی بەرێ خوە دا ڕۆژهەلاتێ ئاڤا فورات ل باكۆرێ سووریا، دویر ژ دەربێن داعش و هەول دا ڤێ دەڤەرێ بێخیت ل بن دەستێ خوەدا و حوكمڕانیێ لێ بدامەزرینیت و بنەجه بكەت. بەلێ هێزێن هەیئا شامێ جارەك دی كەفت د ناڤبەرا نال و بسماری. ڕاستە داعش لاوازببوو ل ڕۆژهەلاتێ ئاڤا فورات، بەلێ دو هێزێن دیتر، كو ب دژی ئیك و هەرئێكی ژ وان دەڤەر ب حەقێ خوە و جهێ چالاكییا خوە ددیت؛ قەسەد ژ ڕەخەكیڤە و لەشكرێ نیشتمانیێ سووریا ژ ڕەخێ دی. لەشكر نیشتمانیێ سووریا ژ لایەن تركیا ڤە هاتبوو دامەزراندن، ئەوژی پشتی تركیا نەشیایی چ ڕێكەفتنان دگەل جۆلانی و هەیئا شامێ بكەت، یان ژی بەلكو هەیئە نەیا ئامادەبوو گۆرەیی ڕێنمایێن تركیا كا بكەت. پشتی چەند شەڕەكا دگەل قەسەدێ و هندەك ژ گرۆپێن لەشكرێ نیشتمانی یێ سووریا، جۆلانی نەچاربوو، ب هێزێن خوەڤە دەرباز بیت بۆ ڕۆژئاڤایێ ئاڤا فورات و دەولەتا خوە ل ئدلبێ دامەزراند.
دەستهەلات ب دەستڤەئینان و بوون ب سەركردە بۆ جەنەرالی یا ب ساناهی بوو و بێ ئاریشە: ل سالا 2011 ئەڤا دبێژنێ بهارا عەرەبی ژ سووریا ژی گرت. حوكمێ بنەمالا ئەسەد و حزبا بەعسا عەرەبی كەفت ل بن گەفا خوەپێشاندانێن توندێن جەماوەری. ئەسەد و بەعسییا مەترسیەكا مەزن هەبوو ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ ژ بن دەستێ وان دەركەڤیت و پلانا ئستراتیژییا بەعسییا ل پێخەمەت عەرەبكرنا ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ ژناڤ بچیت. ژ لایەكێڤە عەرەبێن هاوردە (مەغمۆرین) ژ ڤێ دەڤەرێ بێن دەرێخستن و ژ لایێ دیڤە حزبێن سیاسیێن نەتەوییێن نیشتمانی یێن ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ دەرفەتێ ب دەست بێخن و تشتەك تایبەت ب كوردان ڤە دابمەزرینن، واتە دوبارەبوونا سەربۆرا هەرێما كوردستانێ: دەرێخستنا عەرەبێن هاوردە و ئاڤاكرنا هەرێمەكا كوردستانی لسەر بنیاتا فدرالی، یان ژی هەما ڕاستەوخۆ ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ بەرەف دەولەتەكا كوردی یا سەربخوە بچیت. لەوا ڕژێما ئەسەد چەكدارێن پەكەكێ ژ هەر چارپارچەیێن كوردستانێ ل ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ كۆمكرن و ئیدارا ڤێ دەڤەرێ ڕادەستی وان كر، بێگومان لبەرمبەر دا پێدڤی بوو لسەر پەكەكێ عەرەبێن هاوردە ل جهێ خوە بهێلیت ڕێ نەدەت پارت و كەساتیێن كوردی دەرفەتا چالاكیێ و بلندكرنا ئالایێ كوردستانێ هەبیت. د چارچووڤێ ڤێ سیاسەتێ دا و بۆ بەرهنگاری دگەل داعش، كو خوە ب دوژمنێ حوكمڕانییا بنەمالا ئەسەد ل سووریێ ددیت، لەشكرەك، دو بەهرێن وی عەرەب و بەهرەك كوردێن نێزیكی خەتێ پەكەكێ ب ناڤێ قەسەدە ل سالا 2015 هات پێكئینان و جەنەرال مەزلۆم وەكو فەرماندەیێ گشتی بۆ ڤی لەشكری هات دامەزراندن.
سـەرەدەرییا دگـەل ڕكابـەرا:

كار و شێوێ ڕكابەرێن دەستهەلاتداران خۆنیشاندانە. ئەڤا هەنێ‌ بۆ ڕكابەرێن دەستهەلاتا هەیئا شامێ و جۆلانی دئێتە گۆتن و بۆ ڕكابەرێن دەستەلاتا قەسەدێ و جەنەڕالی. د ڤی بەشێ نڤیسینێ دا دێ لسەر وان خۆنیشادانان ڕاوەستێن، ئەوێن هاتین ئەنجامدان ل دەڤەرێن حوكمڕانییا هەیئێ و ل دەڤەرێن حوكمڕانییا قەسەدێ و ب دیاركرنا شێوێ سەرەدەرییا دگەل خۆنیشادانان دێ سەرەدەرییا دەستهەلاتداران دگەل ڕكابەران دیار بیت و د هەمان دەمدا دێ دیار بیت، نەرازی كی بوون و ژ چ كاری نەڕازی.
سـەرەدەرییا دەستەلاتـا جـۆلانـی دگـەل ڕكابـەران:

ل بهارا سالا بووری، سالا 2024، خۆنیشاندان كەفتن دەڤەرا دەستەلاتدارییا جۆلانی ل پارێزگەها ئدلب. ئەڤ خوەنیشاندەر ژ چەندین تەخ و لایەنێن جڤاكی و سیاسی و لەشكری پێكهاتیبوون:
1- بەشەكێ گرنگێ ڤان خۆنیشاندەران مرۆڤێن مەدەنی بوون، كو نەڕازی بوون ژ شێوێ ماییتێكرنا دەستەلاتا جۆلانی د ژیانا گشتی دا و دەستنیشانكرنا تەڕزێ ژیانێ و تەڕزێ جلك لبەركرنێ. ب گۆتنەكا دی پشكەك ژ ڕكابەرێن دەستەلاتێ ل ئدلب پێكدهات ژ پێلا مەدەنی.
2- كەسوكارێن نێزیكی 600 گرتیێن «هیأە تحریر الشام»، كو هاتبوون زیندانیكرن ب بهانەیێن جیاواز: ئەندامبوون و پەیوەندی دگەل «شانەیا سیخۆریێ» كۆمەك ژ وان تۆمەتبار بوون ب تەقاندنا بۆمبەكێ ل «ئادەنە» لسەر سنوورێ توركیا 2016، دانانا كەمینێ لبەر چەكدارێن نوورەدین زەنگی ل 2017، پەیوەندییا دگەل «الجيش الوطني السوري» (هێزێن دەستچێكریێن تركیا)، زێدەباری تۆمەتێن دی یێن وەكو سیخوڕییا بۆ بیانی، سیخۆریا ڕژێمێ… هتد. ل ڤێرە دیار دبیت بەشەكێ ڕكابەرێن دەستەلاتا جۆلانی، سەركردە و هەڤالێن وی ب خوەبوون، كو ژبەر هۆكارێن جیاواز بێتفاقی و دوبەندی كەفتبوو د ناڤ وان دا. پلەدارێن بلند د ناڤ گرتیاندا هەبوون، وەكو (ابو ماريا القحطانى)، كو وەكو دەستێ ڕاستێ یێ جۆلانی دهات نیاسین و دویڤداتر د كاودانەكی نەدیار دا هاتە كوشتن.
3- كەسوكارێن گرتیێن ئەلقاعیدە و داعش د زیندانێن ئدلب و حوكمڕانییا جۆلانی و «هیأە تحریر الشام».
4- كەسوكارێن گرتیێن حزبا ئیسلامی د زیندانێن ئدلب و حوكمڕانییا جۆلانی و «هیأە تحریر الشام». ئەوڤ هەردو خال، خالا 3 و خالا 4، دیاردكەت، كو بزاڤێن ناڤێ دینی بلند دكەن، ڤێجا چ توندڕەو بن، وەكو ئەلقاعیدە و داعش، یان ژی نەرمتر وەكو حزبا ئیسلامی، ئازاد نەبوون ل دەڤەرا دەستەلاتدارییا هەیئا شامێ.
5- خەلكێن هەژار، كو نە د شیان ب كەرامەت بژین د وان كاودانێن ئابووری یێن تەنگاڤ ل ژێر حوكمڕانییا جۆلانی و «هیأە تحریر الشام».
6- بازرگانێن ئدلب، كو نەڕازیبوون ژ مایتێكرنا سەركردێن «هیأە تحریر الشام» د كارێن بازرگانی دا ب ڕەنگەك نە پیشەیی.
شرۆڤێن كویر بۆ نەڤێن داكو مرۆڤ بێژیت ل ژێر حوكمڕانییا جۆلانی و «هیأە تحریر الشام» جهێ ڕكابەران زیندان بوو. و ب ڕاستی ژی ڕكابەرێن ڤێ حوكمڕانیێ باسێ سەرەدەرەییەكا هۆڤانە دكەن ل زیندانان دا، ب تایبەت شكەنجەدانا تۆمەتبارێن ب سیخۆری و نوكەریێ و ل پێخەمەت ڤی بابەتی كۆمیتەیەك تایبەت هات دامەزراندن ب ناڤێ «لجنة القضايا الخاصة».
ژ ئەنجامێن خۆنیشاندانێن بهارا 2024 ل ئدلب و ژ ئەنجامێن ململانیێن خویناوی و ژناڤبرنێ د ناڤ بالێن «هیأە تحریر الشام» دا، ب تایبەت د ناڤبەرا بالێ ڕۆژهەلاتێ فرات ب سەركێشییا «ابو احمد زكور» و بالێ «بنش-ئدلب» ب سەركێشییا «ابو أحمد حدود». جۆلانی داخوازا خوەڤەكێشانا ژ كارێ خوە كر. داخوازا ژ لایەن سەركردایەتییا «هیأە تحریر الشام»ڤە نەهات پەژراندن، لێ مەرجێ جۆلانی ژی هات قەبوول كرن، كو ئازادكرنا زندانییا بوو ب لێبۆرینەكا گشتی دگەل چەندین بڕیارێن دیتر یێن حوكمەتا بەروەخت سەبارەت نەرمبوون د سەرەدەرییا دگەل جڤاكا مەدەنی و كێمكرنا باجا لسەر خەلكی و دەستپێشخەرییا دانوستاندنێ دگەل چالاكڤان و ئەكادیمی….

8

محەمەد عامر دێرشەوی

1 ــــ 3

كاودانێن سووریا یێن ڤێ دوماهیێ، دو كەساتی كرن جهێ پویتەدانێ لسەر ئاستێ سووریا و لسەر ئاستێ جیهانی ژی. ئێك ژ ڤان هەردو كەساتیا كوردە. ئەڤ گۆتار دێ بەراوردیەك بیت د ناڤبەرا سەربۆرێن ڤان هەردو سەركردەیان، ئەحمەد حوسێن شەرع و جەنەرال مەزلۆم عەبدی. ئەرێ‌ ئەڤ هەردو سەركردە ب چ ڕەنگی بوونە سەركردە؛ چ خسلەتێن هەڤپشك د ناڤبەرا وان دا هەنە و بەری هەر تشتی ئەرێ‌ سەربۆرا هزری یا هەردو سەركردەیان و سەربۆڕا پڕاكتیكی چاوا پەیدابوویە و دێ چ ئەنجام هەبن؟!

سەربۆڕا هزری
ل سەدسالا بۆری كۆمەكا هزرمەندێن ئایینی ل جیهانا عەرەبی پەیدابوون. ئەو د نەڕازی بوون ژ كاودانێن عەرەب تێدا دژین و كەفتن ڕێبازا پەیداكرنا دەولەتا خیلافەتێ. خیلافەتەك نوی و مۆدێرن، كو جیاوازی د ناڤبەرا گەل و مللەتان دا نەبیت. گەلەك جحێلێن بێئۆمێدێن عەرەبا و یێن مللەتێن دی ژی كەفتن لبن كارتێكرنا ڤێ هزرا نوی، ئەحمەد حسێن شەرع، دویڤداتر «ابو محمد الجۆلانی»، ئێك ژ وان جحێلان بوو.
سەدسالا بووری سەدسالا دابەشكرنا كوردستانێ بوو، سەدسالا هەولدانا قڕكرنا ڤی مللەتی. مللەتێ كورد كەفت خەباتا بەرەڤانیێ و گەلەك پارتێن سیاسی هاتن دامەزراندن. پارتەك ژی بناڤێ پارتا كرێكارێن كوردستانێ پەیدا بوو. ڤێ پارتێ د قووناغا دامەزراندنا خوەدا گازی دكر كو خەباتێ بۆ كوردستانا مەزن یا سەربخوە دكەت و شییا گەلەك جحێلێن كوردان ل بن ڤێ پەردێ بۆ ناڤ ڕێزێن خوە ڕابكێشت، موستەفا عەبدی شاهین، دویڤداتر «فەرهاد» و پاشی «جەنەرال مەزلۆم كۆبانی»، ئێك ژ ڤان جحێلان بوو.
ئەحمەد حسێن شەرع كوڕێ ئەكادیمییەك ئابۆریناسێ عەرەبە، بابێ وی، وەكو بنەمالا وان، بەرنیاسە ل دەڤەرا خوە. مرۆڤەك دیندار و ژ لایەنێ هزری ڤە نێزیكی بەعسییان، بەلێ پتر لسەر تایێ بەعسیێن ئیراقێ. بەلگە لبەر دەست نینن، ئەرێ‌ دەما ئەحمەد ل سالا 2003ێ چوویی ئیراقێ، ل هەوارا بەعسییا چوو بوو، یان ژی قەستا قاعیدە كربوو. بەلێ هەر چاوا بیت، سەردەم ئەو سەردەم بوو، كو ئێدی سەدامی ژ بەعسیا خواستبوو، خوە ل بن كراسێ گرۆپێن ئایینی ڤەشێرن و ل ڤێ سەردەمی ئەحمەد ژی تەڤلی بزاڤا قاعیدە بوو. بەلێ دویڤداتر ئەحمەد هەست پێكر ناسانامەیا وی یا سۆری د ناڤ ناسنامەیێن گەل و مللەتان، د ناڤ قاعیدەدا، دئێتە بەرزەكرن. ژ لایەك دیڤە قاعیدە كەفتبوو د ناڤ لیستێن ترۆرێ دا ل دەولەتێن جیهانێ، لەوا ئەحمەد خوە ژ ناڤ قاعیدە ڤەكێشا و گرۆپا خوە یا تایبەت ب سوورییا دامەزراند و توبەیا خوە ژ كارێن قاعیدە و ترۆرێ ڕاگەهاند، زێدەتر ژ وێ چەندێ دەما دەستەلات ل ئیدلبا سووریا كەفتی د دەستێ وی دا، وی مەیدان لبەر پێت قاعیدە هێشتا بەرتەنگتر كر و كەفت شەڕێ وا و زیندانیكرنا ئەندامێن وان ل دەڤەرا دەستهەلاتا خوە.
مستەفا، بەرنیاس ب جەنەرال مەزلۆم كۆبانی، كوڕێ بنەمالەك ماقویل و ب ڕویمەتە ژ دەڤەرا كۆبانێ، بابێ وی مرۆڤەك وەلاتپارێز و كوردپەروەرە. لێ دەما مستەفایێ قوتابیێ زانكۆیێ ل دەستپێكا سالێن 90 جهێ خوە د ناڤ پەكەكێ دا دیتی، پەكەكێ و سەرۆكێ وێ؛ ل شوینا كوردستانا مەزن، هزرەك نوی ئینادەر. ئۆجەلان د نامیلكەیا خوە یا ب ناڤێ «الاشتراكیە المشیدە/ سوزیالیزما سەختە» دیاردكەت، سەربۆڕێن بەرێ یێن سۆزیالیزمێ، ب تایبەت ل ئێكەتییا سۆڤیت، سەربۆڕێن شاش و چەوت بوون و سەرۆكێ پەكەكێ وەكو فەیلەسۆفەك نوی د سۆسیالیزمێ دا خوە ل قەلەم دا و گۆت، كو دێ دەولەتێن گەلان دامەزرینیت لەوان ناسناما كورد و كوردستانا مەزن ل دەڤ ڤێ حزبێ پاشڤەچوون و باشترین نموونە لسەر ڤێ گوهۆڕینا هزری ل دەف پەكەكێ ل ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ دئێت دیتن. د قووناغا ئێكێ دا پەكەكێ دگۆت ڤێ‌ پارچێ‌ ژ خاكا كوردان «ڕۆژئاڤایێ بچویك، كو پارچەك ژ كوردستانا مەزنە» دویڤداتر ناڤێ ڤی بەشی بۆ «ڕۆژئاڤا»، واتە بێ پەیڤا كوردستان و نوكە ژی ناڤێ ڤێ‌ پارچێ‌ ژ خاكا كوردا، ل دەف پەكەكێ، بوویە «شمال-شرق سووریا/باكۆر و ڕۆهەلاتێ سووریا» ئەڤە ژ بلی قۆناخەكا د ناڤ قوناخان دا، كو پەكەكە دگۆت كورد ل ڕۆژئاڤا مهاجرن ژ وەلاتەك دی هاتینە و دڤێت ڤەگەرن و سووریا بجهـ بهێلن. ژ لایەك دیڤە ل سالا 1993 ئێدی پەكەكە كەفت لیستێن ترۆرێ ل دەولەتێن جیهانێ و هەر جهێ پەكەكێ بارەگایێن خوە دانینێ، ئەو جه بوون ئارمانج بۆ دەولەتا تركا، كو ب ناڤێ شەرێ ڕێكخراوەكا ترۆریست، وی جهی وێران بكەت. و ئەڤە حالێ ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ تا ئەڤرۆ.
پرسیارا گرنگ ل ڤێرێ ئەوە، ئەرێ‌ پشتی ڤان كاودانێن نوی ل سووریا، جەنەرال دێ وێ كەت ئەوا جۆلانی كری؟، كو خوە بەری بكەت ژ ڕێكخراوەكا ناڤێ وێ كەفتی د لیستێن ترۆرێدا یان نە. ئەرێ‌ جەنەرال دێ ل ناسنامەیا خوە یا كوردی- سووری ڤەگەریت و ل شوینا «شمال و شرق سووریا» بانگ كەت بۆ تایمەندی و ناسنامەیا «ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ»؟
سەربورا پراكتیكی
بۆكو مرۆڤ بشێت سەربۆڕا پراكتیكییا سەركردەیەكێ، یان ژی حوكمڕانییەكێ، بهەلسەنگینیت، باشترین ڕێك ئەوە، مرۆڤ سێ خالان لبەرچاڤ وەربگریت: ئەرێ‌ ئەو سەركردە، یان حوكومڕان، چاوا بوو خودان دەستەلات و دویڤداتر پشتی بووی حاكم و دەستەلاتدار، چاوا سەرەدەرێ دگەل ڕكابەرێن خوە دكەت. ئەڤجا حوكمران چەند یێ ئامادەیە، ل پێخەمەت پاراستنا بەرژەوەندییا گشتی، پیكڤە دگەل ڕكابەرێن خوە د یەك قەوارا ئێكگرتیدا كاربكەت.
سەربۆڕا بدەستڤەئینانا دەستهەلاتێ
دەستەلات بدەستڤەئینان و بوون ب سەركردە بۆ جۆلانی نە یا ب ساناهی و بێ ئاریشە بوو: ڤەقەتیان و خوەجوداكرن ژ قاعیدە و پویتەدان ب كاودانێن سووریا وەكو پرسەكا سەربخوە، مەترسیدار بوو و وەكو كۆدەتایەكێ بوو ژ هزر و هەیكەلییەتا قاعیدە، بەلێ جۆلانی بریار دا و خوە لبەر گرت. هەروەسا هەولدانا پەیداكرنا ئێكڕێزیێ د ناڤبەرا ڕكابەرێن ڕژێما سووریا و دامەزراندنا «هیأة تحریر الشام» ل سالا 2017ێ نە كارەكی ساناهی بوو، ڕكابەرێن وی زوور بوون و ئەو كەسێن ب دژی وی پێڕابوون ئەنجام دایین نە كێم بوون. ئەوجا پشتی دامەزراندنا هەیئێ ئاستەنگەك دی هات پێش، ئەوژی دەستنیشانكرنا دەڤەرەكێ بۆ چالاكی و حوكمڕانیێ:
بادییا شامێ، ل پارێزگەها دێرەزورێ، گونجاوترین دەڤەر بوو و جۆلانی ل یەكەم قوناخ هەولدا دەستەلاتا خوە، ل ناڤەڕاستا بادیێ، دابمەزرینیت و بەرفرەهـ بكەت. بەلێ داعش، دەولەتا ئیسلامی ل ئیراق و شامێ، ناڤەڕاستا بادییا شامێ كربوو مەیدانا چالاكی و حوكومڕانییا خوە، و هەر شەڕەك دناڤبەرا هەردوو لایەنا دا زیانمەند بیت، ب تایبەت كو داعش ل وی دەمی هێشتا یا ب هێز و قووەت بوو. باكورێ بادییا شامێ، كو جۆلانی هزر ل وێ دەڤەرێ ژی كر، دیسا نەگونجایی بوو، بۆ ئاڤاكرنا دەڤەرا حوكمڕانییێ، چونكی ل وی دەمی، جۆلانی دا كەڤیت ل بن نال و بسماری. دەربێن داعش ژ ڕەخەكیڤە و ژ ڕەخێ دی ل بن دەربێن قەسەدێ (قوات سووریا الدیمقراطیە). قەسەدێ هەیئا شامێ و سەركردێ وان ب چەتە و ڕێگر ل قەلەم ددان.

45

محه‌مه‌د عامر دێرشه‌وى
داكو مرۆڤ بشێت پێشبینیێن خوه‌ سه‌باره‌ت خوه‌ڤه‌كێشانا ئه‌مریكا ژ ئیراق و كوردستانێ لسه‌ر بنیاته‌كا دروست ئاڤا بكه‌ت، یا دروست و پێدڤی ئه‌وه‌، مرۆڤ ل ده‌ستپێكێ بزانبیت ئه‌رێ د بنیات دا بۆچى ئه‌مریكا به‌ر ب ئیراقێ ڤه‌ هات و ئیراق “داگیر”كر؟

ئه‌مریكا د وه‌ختێ خوه‌دا دو هۆكار دان دیاركرن، كو ژبه‌ر وان هه‌ردو هۆكاران دێ ئێرش كه‌ته‌ ئیراقا سه‌دام حوسه‌ینى ئێك ژێ ئه‌و بوو، كو كۆلن پاول، وه‌زیرێ ده‌رڤه‌ یێ ئه‌مریكا ل به‌رامبه‌رى جڤاتا ئێمناهیێ دایى دیاركرن: ڕژێما سه‌دامى چه‌كێ ئه‌تۆمى هه‌یه‌ و ڕژێما سه‌دام حوسێن و ئه‌ڤ چه‌ك گه‌فن و مه‌ترسینه‌ لسه‌ر ئێمناهی و ئاسایشا جیهانى، له‌وان ئه‌مریكا لبه‌ره‌، ئیراقێ ڤه‌گرت و ڤى چه‌كى ژناڤببه‌ت. هۆكارێ دووێ، وه‌كو ئه‌مریكا د وه‌ختێ خوه‌دا دگۆت، هه‌بوونا په‌یوه‌ندیان بوو؛ د ناڤبه‌را ڕژێما ئیراقێ یا وى ده‌مى و ڕێكخراوا تیروریست یا قاعیده‌. به‌لێ دویڤداتر خوه‌یابوو، كو هه‌ردو هۆكارێن ئه‌مریكا دكرن بهانه‌؛ چ ئاڤاهى بۆ نه‌بوو و مه‌قاماتێن ئه‌مریكى كۆنگرێ نیشتمانیێ ئیراقى، ب سه‌رۆكاتییا ئه‌حمه‌د چه‌له‌بى، خه‌تابار كر، كو پێزانیێن چه‌وت دگه‌هاندن.
من ئه‌و باوه‌رى نینه‌، كو ئه‌مریكا، ب وان ده‌زگه‌هێن خوه‌یێن ئێمناهیێ ڤه‌، هند بێئاگه‌ه بوون ژ دونیایێ و كه‌فت داڤا پێزانیێن چه‌وت یێن ئه‌حمه‌د چه‌له‌بى دگه‌هاندن، به‌لكو دڤێت هۆكارێن دیتر هه‌بن بۆ داگیركرنا ئیراقێ. ب زانینا ڤان هۆكاران دێ دیاربیت، ئه‌رێ ئه‌مریكا ئارمانجێن خوه‌ بجهئینان ژ داگیركرنا ئیراقێ یان نه‌، ئه‌ڤجا بابه‌تێ خوه‌ڤه‌كێشانا ئه‌مریكا ژ ئیراقێ دێ لبه‌رچاڤێن مرۆڤ رۆهنتر بیت.
هۆكارێ “داگیركرنا” ئیراقێ ململانا دگه‌ل چیێن بوویه‌!
مه‌ شرۆڤه‌یه‌ك جودا هه‌یه‌ لسه‌ر هۆكارێن داگیركرنا ئیراقێ (هه‌روه‌سا داگیركرنا ئه‌فغانستانێ ژ لایه‌ن ئه‌مریكا ڤه‌) و ئه‌م هۆكارى ڤه‌دگه‌رینین بۆ ململانا ئه‌مریكا دگه‌ل چینێ: ژ مێژ وه‌ره‌ ئه‌مریكا ئه‌گه‌هداره‌ لسه‌ر پێشڤه‌چوونێن پیشه‌سازییا چینێ و سیاسه‌تا جیهانى یا چینى، كو خواستا ئه‌مریكا لسه‌ر یه‌كپۆلیێ (یه‌كجه‌مسه‌ریێ) د سیسته‌مێ سیاسی یێ جیهانى لبه‌رچاڤ وه‌رناگریت، یان ژى قه‌بوول ناكه‌ت و چینێ دڤێت، بێ لبه‌رچاڤوه‌رگتنا ڤى سیسته‌مێ جۆرج بۆشێ باب ل سالا 1991ێ ڕاگه‌هاندى، بكه‌ڤیت قادا سیاسه‌تا جیهانى و مه‌یدانا ئابۆرا جیهانى. د ڤێ پێخه‌مه‌تێ دا چین پلانا ددانیت، كو دویر ژ كۆنترۆلا ئه‌مریكا ل ده‌ریایێ، ب چه‌ند ڕێكه‌كا خوه‌ بگه‌هینیت ئه‌ورۆپا، و یه‌ك ژ وان ڕێكا په‌ژایى ژ كازاخستنانێ بۆ ئاسییا ناڤێن و ئه‌ڤجا ئیران و ئیراق (هه‌رێما كوردستانێ) و سووریا (ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ) لسه‌ر ده‌ریا ناڤین.
واته‌ ئیراق و هه‌رێما كوردستانێ پێگه‌هێ خوه‌ یێ ستراتیژى هه‌یه‌ د سیاسه‌تا دویرمه‌دایا ئه‌مریكادا. هێزێن چه‌كدارێن ئه‌مریكا ل ئیراقێ بمیین یان نه‌ مینن، ژبه‌ر هه‌ر هۆكاره‌كێ هه‌بیت، خواستا و پێویستییا ئه‌مریكایه‌ ڕێكه‌فتنه‌كا ستراتیژى یا دویر مه‌دا د ناڤبه‌را ئیراق و ئه‌مریكا دا هه‌بیت و ئه‌مریكا گۆتنا خوه‌ هه‌بیت د بڕیارا ئیراقێ دا و ئه‌ڤ بابه‌ت ب سیسته‌مێ سیاسییێ جیهانێ ڤه‌ گرێدایه‌. ئیراقێ و هه‌رێما كوردستانێ نه‌ ته‌نها وزه‌ هه‌یه‌ و ئه‌ڤ وزه‌ دشێت ب ڕێكێن په‌ژایى بگه‌هیت چینێ و پیشه‌سازییا چینى پێدڤى هه‌یه‌ ب وزێ، به‌لكو بێ ئیراق و هه‌رێما كوردستانێ، نه‌ ئیران دئێت دۆرپێچكرن و نه‌ژى چین نه‌چارى ئه‌مریكا دبیت. ل ڤێرێ دیاردبیت، بۆچى گرۆپێن وه‌لائیى بۆ ئیرانێ ل ئیراقێ و ل ده‌ڤه‌رێ ب مجدى لسه‌ر ده‌رێخستنا ئه‌مریكا ژ ئیراقێ دڕاوه‌ستن.
د گۆتاره‌كا دیدا دێ پتر ڕاوه‌ستین لسه‌ر داخوازێن گرۆپێن چه‌كدارێن وه‌لائى بۆ ئیرانێ ل ئیراقى و ڕۆژهه‌لاتاناڤه‌ڕاست د بارا ده‌رێخستنا ئه‌مریكا و هێزێن هه‌ڤپه‌یمانییا ناڤده‌وله‌تى بۆ شه‌ڕێ داعش.

42

سێ سیناریو و هەرسێ زەحمەت
شەرێ ئسرائیل و حەماسێ دگەرما و گەرما خوەدایە، هێشتا هەردوو ئالى قەبێ ئێکودوو دخوازن و گەف ل بەرامبەرى گەفێ تێت ڕاگەهاندن و مرۆڤێن بێگونەهێن کەرتێ غەزایێ بەردەوام دبن قوربانى…
دکاودانەک هۆسادا دێ زەحمەت بیت، باسێ سیناریوێن ئاشتیێ بێتە کرن. لەوان ژى پرسیارەک تێت پێش: ئایا ئەڤ شەڕ دێ بەرەف چ سیناریویێ چیت؟!
یەکەم سیناریو: دێ ئەوبیت، ئەوا گەلەک ب دلێ نەتەنیاهۆ و ڕاستڕەوێن ئسرائیلێ. غەزا دگەل ئەردى بێت تەخت کرن، خەلکێ غەزایێ ببیت موهاجر و پەناهبەر ل دەولەتێن عەرەبا، ئەوجا هێرشا لەشکەرییا ئسرائیلێ ب سەر غەزەیا وێراندا بگریت. سەدان هزار ژ خەلکێ غەزایێ دێ ئێن کوشتن، وێنێن پەناهبەران و دەرد و ئازارێن وان دێ مالپەر و شاشێن تەلەفزیونا پر کەن و ڤان وێنان دێ کارڤەدانا خوە هەبیت لسەر ڕایاگشتییا جیهانى و ئەوروپى و تەنانەت یا ئەمریکى ژى و خوەپێشاندانان دێ کارتێکرنا خوە لسەر بارێ سیاسیێ وەلاتێن خوە هەبیت. ب تایبەت ل ئەوروپا ڕایاگشتى دێ ژ لایەن حزب و گرۆپێن ئەوروپى یێن ڕاستڕەو ب دژى حزبێن حوکومدارێن نوکە هێت بکار ئینان و دێ بیت مایێ نەسەقامگیریێ ل ئەوروپا. ژ لایەک دیڤە ئەمریکا و دەولەتێن دى یێن پشتەڤان و دوست بۆ ئسرائیلێ دێ نە ئامادە بن، تا ڤێ ڕادێ بەرژەوەندیێن خوە دگەل دەولەتێن عەرەبى و ئسلامى تێک بدەن. نەمازە دویر نینە کوشتنا سەدان هزاران مەدەنییا ل غەزایێ ببیت مایێ سەرهلدانێن جەماوەرى یێن توند ل وەلاتێن عەرەب و ل هندەک وەلاتێن مسلمان ژى و کار ب بەر بەرفرەهبوونا شەڕیڤە بچیت و ئاگەر بەربیت هەموى ڕۆژهەلاتاناڤەڕاست.
سیناریووا دووێ: شەڕێ زەمینى پێنگاڤ ب پێنگاڤ بیت و بۆ ماوێ چەند هەیڤا ڤەکێشیت تاکو دەستێ لەشکەرێ ئسرائیلى دگەهیت غەزایێ و تونەل و ئەنبار و کارخانێن چەک یێن بنئەرد یێن حەماس ژناڤ دبەت و حەماسێ ب دوماهیک تینیت. ئەڤ سیناریو دێ بۆ ئسرائیلێ و حکومەتا نوکە گەلەک زەحمەت بیت و دێ گران لسەر ئسرائیلێ ڕاوەستیت، ب سەدان کەس ژ سەربازێن ئسرائیلێ دێ ئێنە کوشتن. ڕاستە جڤاکا ئسرائیلى یا ئامادەیە قوربانیان پێشکێش بکەت بۆ پاراستنا هەبوونا خوە و دەولەتا خوە. لێ د چارچووڤێ ژێکترازانا ناڤخوەیا جڤاکا ئسرائیلى و ئاریشێن ناڤخوە یێن حزبا، ئامادەییا قوربانیدانێ لاواز دبیت و جڤاک دێ نەیا ئامادە بیت، پێشوازییا سەدان، بەلکو ژى ب هەزاران، جەنازێن کوشتییا بکەت و بێدەنگ بمینیت. رەنگڤەدانا شەرەکێ دوومدرێژ لسەر ڕایاگشتییا جیهانى و ئەوروپى دێ دگەل دەمى سنوردار بیت، بەلێ هەر دیسا دویر نینە، ئەڤ سیناریو ژى ببیت مایێ پێلێن پەناهبەریێ ژ غەزایێ و ئەوجا کارڤەدانا پەناهبەر و ئێش و ئازارێن وان لسەر ڕایاگشتییا جیهانى و ئسلامى و عەرەبى…
سیناریووا سیێ: بۆمبەبارانکرنا غەزایێ ژ لایەن لەشکەرێ ئسرائیل کێم ببیت و سنوردار و ئێرشا زەمینى نەچیت پێش، یان ژى ئێرشا زەمینى سنوردار بیت. ل بەرامبەردا حەماس بێت قاییل کرن، چەکێ خوە ڕادەست بکەت و خوە ژ غەزایێ ڤەکێشیت بۆ وەلاتێن عەرەبى. بێگومان مەبەست ئەو نینە (و مومکن ژى نینە) حەماس چەکێ خوە ڕادەستى لەشکەرێ ئسرائیلێ بکەت، بەلکو چەکێ خوە ڕادەستێ لایەنێ سیێ بکەت. لایەنێ سیێ ل ڤێرە دشێت ببیت جڤاتا نەتەوێن ئێکگرتى و چەند وەلاتەکێن عەرەبى مینا وەلاتێ مسرێ و عەرەبستانا سعودى. دهەمان دەمدا تونەل و ئەمبارێن بنئەردێن چەکێ حەماس لژێر چاڤدێرییا ڤى لایەنێ سیێ و ئسرائیلێ بێن ژناڤ برن. ب ڤى ڕەنگى غەزا ژ وێرانکرن و کاڤلکرنێ ڕزگار دبیت و دهەماندەمدا ئاڤا رۆیێ حەماس ژى تێت پاراستن. ئەڤ سیناریو ژى زەحمەتە، چونکى قایلکرنا حەماسێ نەیا ساناهییە، ب تایبەت ژبەرکو وەلاتێ کارتێکرن هەبیت لسەر بڕیارا حەماسێ نە وەلاتێ مسرێ و عەرەبستانا سعودییە بەلکو وەلاتەک دى ل ڕۆژهەلاتا ناڤەڕاست. هەردیسا قایلکرنا حوکومەتا نەتەنیاهۆ ب سیناریوێ سیێ دێ گەلەک زەحمەت بیت، چونکى ئەڤ سیناریو دێ بیت مایێ لابرنا نەتەنیاهۆ ل دەمەک نێزیک.

46

محه‌مه‌د عامر دیڕشه‌وى

ناڤونیشانێ گۆتارێ دخوازیت، مرۆڤ هۆكارێن لێكترازانا بریارا فه‌له‌ستینى بزانبیت و ئه‌رێ چاوا و ب چ ئاوایى حه‌ماسێ ده‌ستته‌لاتا فه‌له‌ستینى ژ غه‌ززه‌یێ ده‌رێخست.

ئه‌ڤ لێكترازان ڤه‌دگه‌ریت بۆ دو هۆكاران:
ئه‌رێ چاره‌ ڕێكه‌فتنا ئۆسلۆیه‌ (1993) و دو ده‌وله‌ت، ئێك بۆ فه‌له‌ستینییان و ئێك ژى بۆ ئسرائیلیان و هه‌ردو ده‌وله‌ت دانپێدانێ ب ئێك بكه‌ن (بۆچوونا فه‌تح)، یان ژى چاره‌ ئه‌وه‌ ڕێكه‌فتنا ئۆسلۆ بێت هه‌لوه‌شاندن، ده‌وله‌تا ئسرائیلێ بێته‌ ژناڤبرن و ل شوینا وێ ده‌وله‌تا فه‌له‌ستینیان بێت دامه‌زراندن (بۆچوونا حه‌ماس)، بریارا فه‌له‌ستینى بوویه‌ دوكه‌ر. دوكه‌رییا بریارا فه‌له‌ستینى ل ڤێره‌ ژى ڕاناوه‌ستیت، به‌لكو شێوه‌ و سیسته‌مێ سیاسیێ ده‌وله‌تا داهاتیا فه‌له‌ستینى ب خوه‌ هۆكارێ نه‌پێككرنێ یه‌. “فه‌تح”ـا فه‌له‌ستینى و دامه‌زرێنه‌را ئیدارا نوكه‌ ل فه‌له‌لستینێ ده‌وله‌ته‌ك مه‌ده‌نى دڤێت و بزاڤا به‌رگرییا ئیسلامى ل فه‌له‌ستینێ (حه‌ماس) ژ لایێ خوه‌ڤه‌ ده‌وله‌ته‌ك دینى ئیسلامى دڤێت.
به‌رى 18 سالان بۆ جارا دووماهیێ هه‌لبژارتن ل فه‌له‌ستیێنێ هاتن ئه‌نجامدان. ب خێرا پتر ژ 41% ژ ده‌نگێن غه‌ززه‌یێ حه‌ماسێ شییا ب زێده‌ییا 3،02% ده‌نگان پرانییا په‌رله‌مانێ فه‌له‌ستینێ بده‌ستڤه‌بینیت (2206). پشتى شه‌ڕه‌كێ خویناوى حه‌ماسێ ل 14 تیرمه‌ها 2007 سه‌ركه‌فتنا خوه‌ یا له‌شكرى تۆمار كر و هێز و ده‌موده‌زگه‌هێن ڕێڤه‌به‌رییا فه‌له‌ستینى ژ غه‌ززه‌یێ ده‌ركرن و ئسماعیل هه‌نییه‌ بوو سه‌رۆكوه‌زیرێ یه‌ك لایه‌نیێ حه‌ماسێ و حاكمێ غه‌ززه‌یێ. نه‌هه‌ولێن مه‌حموود عه‌باس، سه‌رۆكێ هه‌لبژارتیێ فه‌له‌ستینى، بۆ لادانا هه‌نییه‌ هاتن چه‌سپاندن و نه‌ژى هه‌ولێن ده‌وله‌تێن عه‌ره‌بى و ئیسلامى (دوجاران ل قاهیره‌، جاره‌كێ ل ده‌وحه‌ و جاره‌كێ ل غه‌ززه‌یێ) شیان هه‌ردو لایه‌نێن فه‌له‌ستینى پێكبینن.
شه‌رێ حه‌فتی چرییا ئێكێ یا ئه‌ڤ ساله‌ ئێكه‌م شه‌ڕ نه‌بوو دژى ئسرائیلێ ژ كه‌رتێ غه‌ززه‌یا ب سه‌ر ئسرائیلێ دا بچیت، به‌لێ گرنگترین شه‌ڕ بوو و خوه‌نده‌ڤان و بینه‌رێن میدییایێ شاهدێن ڕۆژانه‌نه‌ لسه‌ر ئاگرێ گه‌شێ ڤى شه‌ڕى و شه‌ڕ به‌رده‌وامه‌. خه‌لكێ غه‌ززه‌یێ یێ بێگونه‌ه باجا ڤى شه‌ڕى دده‌ت. ژ لایه‌كێڤه‌ خه‌لكێ غه‌ززه‌یێ تێت بكارئینان وه‌كو مه‌رتال ل دور باره‌گایێن له‌شكرى و ژ لایه‌ك دیڤه‌ ئه‌ڤ خه‌لك ب بێڕه‌حمانه‌ دكه‌ڤیت لبه‌ر ئاگرێ تۆپ و مۆشه‌ك و باله‌فڕێن شه‌ڕى یێن ئسرائیلێ.
ڕاسته‌، هاوار و گازیێن ناڤده‌وله‌تى و مرۆڤان هه‌نه‌، كو شه‌ڕ بێت ڕاوه‌ستاندن، به‌لێ ئسرائیلێ جۆره‌ ڕه‌واتییه‌ك دایه‌ به‌رده‌وامییا شه‌ڕى: حه‌ماسێ مرۆڤێن مه‌ده‌نى ژ ئسرائیلێ ڕه‌ڤاندینه‌، حه‌ماس د لیستێن ته‌رۆرێ دایه‌، حه‌ماسێ تۆنه‌ل و كارگه‌هێن چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نى ل بن ئه‌ردێ غه‌ززه‌یێ چێكرنه‌ و دڤێت حه‌ماس و تۆنه‌ل و كارگه‌ه بێن ژناڤبرن. هێشتا زوویه‌ مرۆڤ پێشبینییا ئاشتیێ بكه‌ت، به‌لكو نه‌ ته‌نها پێشبینییا ئاشتیێ زۆر یا زه‌حمه‌ته‌، پێشبینییا بارێ ده‌ڤه‌رێ پشتى ڤى شه‌ڕى زه‌حمه‌تتره‌. چونكى ئه‌گه‌ر مرۆڤ تاریخێ بخوینیت، دێ بینیت ڕویدانێن گرنگ و نه‌قشه‌یێن جوگرافى و سیاسى پشتى شه‌ڕان دهێن چێكرن، ڤێجا چ لسه‌ر ئاستێن هه‌رێمى بیت (شه‌ڕێ سیه سالا و نه‌قشه‌یا جوگرافى سیاسى ل ئه‌ورۆپا، شه‌ڕێ ناڤخوه‌یێ ئه‌مریكا و خه‌ریتا ئه‌مریكا، شه‌رێ حوزه‌یرانا 67و سنوورێن ئسرائیل…) یان ژى لسه‌ر ئاستێن جیهانى (شه‌ڕێ ئێكێ و دووێ و نه‌قشه‌یێن جوگرافى سیاسى یێن پشتى شه‌ڕى).
د گوتاره‌كێ دا بۆ ڕۆژناما ئه‌ڤرۆ مه‌ سێ سیناریۆ نڤیسیبوون بۆ شه‌ڕێ حه‌ماس و ئسرائیلێ و هه‌رسێ ژى زه‌حمه‌ت، ب تایبه‌ت زه‌حمه‌ت و ته‌حل بۆ خه‌لكێ غه‌ززه‌یێ. غه‌ززه‌ لسه‌ر ئه‌نفالكرنێ یه‌، غه‌ززه‌ وا دهێت ژناڤبرن. چاره‌ چییه‌؟
یه‌ك ژ هه‌رسێ سیناریۆێن مه‌ باس ژێ كرى، ئه‌وبوو، كو حه‌ماس بێت ڕازیكرن؛ لایه‌نێ سیێ بكه‌ڤیت دناڤبه‌را ئسرائیلێ و وێرانكرنا غه‌ززه‌یێ دا و لایه‌نێ سیێ دشێت ببیت نه‌ته‌وێن ئێكگرتى و هنده‌ك وه‌لاتێن عه‌ره‌بى، مینا عه‌ره‌بستانا سعوودى و وه‌لاتێ مسرێ. د حالێ حازر دا، به‌س ئه‌ڤ سیناریۆ دشێت خاپۆركرنا غه‌ززه‌یێ و ئه‌نفالكرن و په‌ناهبه‌ركرنا خه‌لكێ فه‌له‌ستینێ ڕاوه‌ستینیت. ئه‌ڤ سیناریۆ دشێت ئاڤا ڕۆیێ حه‌ماسێ و ژیانا به‌رپرس و چه‌كدارێن حه‌ماسێ تا ڕاده‌یه‌ك باش بپارێزت و به‌رپرس و چه‌كدارێن حه‌ماس لسه‌ر وه‌لاتێن لایه‌نێ سیێ بێن دابه‌شكرن. ژ لایێ دیڤه‌ مه‌به‌ستا ئسرائیلێ ژى ب ده‌ستڤه‌دئێت، بۆ ژناڤبرنا تۆنه‌ل و كارگه‌هێن بنئه‌رد یێن چه‌كى ل غه‌ززه‌یێ. بێگومان پرسیارا گرنگ ئه‌وه‌، ئه‌رێ ڕێڤه‌برنا كه‌رتێ غه‌ززه‌یێ دگه‌ل بجهئینانا ڤێ سیناریۆیى دێ چاوابیت؟
ب كورتى دڤێت هه‌ر فه‌له‌ستینى ب خوه‌، خوه‌ بڕێڤه‌ ببه‌ن. هه‌ر ل جهدا هه‌لبژارتن دێ نه‌یا پراكتیكى بیت. له‌وان ته‌نها چاره‌ د چارچووڤێ ڤه‌گه‌راندنا ده‌سته‌لاتا حوكمه‌تا فه‌له‌ستینى دئێت دیتن، نه‌مازه‌ ڤێ ده‌سته‌لاتێ (فه‌تح) ل دوماهی هه‌لبژارتن ڕێژه‌یه‌كا باشا ده‌نگان ژ غه‌ززه‌یێ ب ده‌ستڤه‌ئینابوون (نێزیكى 37%).
ئه‌رێ كى دكاریت حه‌ماسێ قایل بكه‌ت ده‌سته‌لاتا فه‌له‌ستینى، ئه‌وا حه‌ماسێ ب چه‌ك و شه‌ڕ ژ غه‌ززه‌یێ ده‌رێخستى، جاره‌ك دى ڤه‌گه‌ریت كه‌رتێ غه‌ززه‌یێ؟
دو لایه‌ن هه‌نه‌، دشێن كارتێكرنێ ل بڕیارا حه‌ماس بكه‌ن:
1)جمهورییا ئیسلامییا ئیرانێ: هاریكاریێن ئیرانێ بۆ حه‌ماس ب ڕه‌نگه‌ك نهێنى تێن پێشكێشكرن، له‌وان ئه‌وێن ژمارا ڤێ هاریكاریێ ب 23 ملیون دولار/هه‌یڤانه‌ ته‌خمین دكه‌ن، نه‌شێن ئاخفتنا خوه‌ ئیسبات بكه‌ن. به‌لێ هه‌ر چاوا بیت ئیران لایه‌نێ سه‌ره‌كییه‌، كو هاریكاریێ پێشكێشى حه‌ماس دكه‌ت. ب خێرا ڤێ هاریكاریێ حه‌ماسێ چه‌ك په‌یدا كرییه‌ و شیایه‌ زالبیت لسه‌ر ده‌نگێن غه‌ززه‌یێ. بێگومان جمهورییا ئیسلامى سیاسه‌تا خوه‌ هه‌یه‌ و به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌ یێن نیشتمانى یێن تایبه‌ت. د حالێ حازردا گه‌له‌ك یا دویره‌، ئیرانێ بڤێت شه‌ڕێ غه‌ززه‌یێ ڕاوه‌ستیت، به‌رده‌وامییا شه‌ڕه‌كى ل ڕۆژهه‌لاتاناڤه‌ڕاست چ نه‌بیت، دبیت مایێ كێمكرنا فشارێ لسه‌ر ئیرانێ و ئیرانێ دكه‌ت بكه‌رێ سه‌ره‌كى ل ده‌ڤه‌رێ. نائێت باوه‌ركرن، كو جمهورییا ئیسلامى به‌رژه‌وه‌ندیێن وه‌لاتێ خوه‌ ژ بیر بكه‌ت و بكه‌ڤیت هزرا پاراستنا جان و رحێن خه‌لكێن غه‌ززه‌یێ، له‌وان دێ گه‌له‌ك زه‌حمه‌ت بیت، جمهورییا ئیسلامى ژ حه‌ماس داخواز بكه‌ت، ڕێ بده‌ت ده‌موده‌زگاهێن ده‌سته‌لاتا فه‌له‌ستینى ڤه‌گه‌رن غه‌ززه‌یێ.
2) بزاڤێن ئیخوانان. حه‌ماس بزاڤه‌كا ئیخوانایه‌، هه‌رسه‌ركه‌فتنه‌كا حه‌ماس بده‌ستڤه‌تینیت، دلێ ئیخوانا ل هه‌ر جهه‌كێ دونیایێ پێ گه‌ش دبیت و ئه‌ڤه‌ بوو هه‌لوه‌ستێ ئیخوانان لبه‌رامبه‌ر وێ ده‌ربا حه‌ماسێ ل ئسرائیلێ دایى ل ڕۆژا شه‌رێ حه‌فتى چرییا ئێكێ. ئه‌ڤرۆ ژى هه‌ر ئیخوانن داخواز دكه‌ن، كو له‌شكر بێن ئاماده‌كرن و ل هاوارا حه‌ماس بچن. به‌لێ ئه‌ڤ داخواز ته‌نێ بۆ لڤاندنا هه‌ستێن خه‌لكى دئێت دیتن و نه‌یا پراكتیكی یه‌ له‌شكر بچن غه‌ززه‌یێ و له‌شكر بچن غه‌ززه‌یێ ژى، ئه‌و نه‌شێن خاپۆركرنا غه‌ززه‌یێ و كوشتنا خه‌لكێ سڤیل ڕاگرن، به‌لكو دبیت بهانه‌كا دیتر بۆ ئسرائیلێ غه‌ززه‌نێ ته‌خت بكه‌ت و خه‌لكێ غه‌ززه‌یێ هۆڤانه‌ ژناڤ ببیت. له‌وا چاره‌ و به‌لكو ژى ته‌نها چاره‌، ئه‌وه‌ كو بزاڤێن ئیخوانان، پێخه‌مه‌ت ڕاگرتنا خاپۆركرنا غه‌ززه‌یێ و ئه‌نفالكرنا خه‌لكێ بێگوناهێ غه‌ززه‌یێ، ژ حه‌ماس بخوازن، ڕێ بده‌ت ده‌سته‌لاتا فه‌له‌ستینى ڤه‌گه‌ڕیت غه‌ززه‌یێ و وێ حێجه‌تێ بۆ ئسرائیلێ نه‌هێلن، كو كاڤلكرنا غه‌ززه‌یێ ته‌نها بۆ نه‌هێلانا ده‌سته‌لاتا حه‌ماسیێ یه‌ و ژناڤبرنا تۆنه‌ل و كارگه‌هێن چه‌كى یێن لبن ئه‌ردێ غه‌ززه‌یێ.

168

ئیران و پرۆژێ “ڕێكا ئاڤرمیش” یێ چینى

هه‌ڤكێشییا سیاسى ـ له‌شكرى ل ڕۆژهه‌لاتا ناڤه‌ڕاست به‌ر ب كیڤه‌؟
محه‌مه‌د عامر دێرشه‌وى
بسپۆرێ ڕۆژهه‌لاتناسى و زانستێن سیاسى
ل دووماهیا سالێن هه‌شتیان ژ سه‌دسالا بۆرى سه‌رۆكێ كۆمارا ئیسلامیا ئیرانى، ل وى ده‌مى هاشمى ڕه‌فسه‌نجانى، ل بن بیرووا ئیران “دلێ ڕێكا ئاڤرمیش”ـه‌ (مه‌به‌ست ڕێكا بازرگانیا دیرۆكى یا كه‌ڤن د ناڤبه‌را چین و ئه‌ورۆپا دا)، باسێ نویڤه‌ژه‌نكرنا ڤێ ڕێكێ ئانى پێش. ئه‌وژى بۆكو ئیران ژ لایه‌كێڤه‌ سه‌ربكه‌ڤیت ل سه‌ر قووناخا سه‌ختا ئابوورى ل وى وه‌لاتى و ژ لایه‌ك دیتر،‌ بۆكو ئیران پێگه‌هه‌كێ ئابوورى یێ گرنگ وه‌ربگریت و ئیران ببیت خالا پێكڤه‌گرێدانا ڕۆژهه‌لات و باشۆرێ ڕۆژهه‌لاتێ ئاسیا (چین و هندوستان) دگه‌ل ئه‌ورۆپا و ئه‌فریقیا و ژ ڕه‌خه‌ك دیڤه‌ وه‌لاتێن ل باكۆرێ ئیرانێ ب ڕێكا كه‌ناله‌كێ ئاڤێ، د ناڤ خاكا ئیرانێڕا، بگه‌هن ده‌ریایێن ئاڤا گره‌م (كه‌نداڤ و ده‌ریایا عومان).
ئه‌ڤ ده‌ستپێشخه‌ریا ڕه‌فسه‌نجانى دا گه‌له‌ك د به‌رژه‌وه‌ندیا ئیرنێدا ڕاوه‌ستیت و پێگه‌هه‌كێ چدیوپۆلیتیك ده‌ته‌ ئیرانێ، كو كه‌سى نه‌دكارى نادیده‌ بگریت. به‌لێ د ڕاستیدا ئه‌ڤ ده‌ستپێشخه‌رى پتر بسه‌ر خه‌ونه‌كا شرینڤه‌ دچوو. چونكى نه‌ شیانێن ئابووریێن ئیران دكارین ژ ده‌رحه‌ق پرۆژه‌یه‌ك وه‌سا مه‌زن ده‌ركه‌ڤن و نه‌ژى كاودانێن سیاسى و دورپێچا ل سه‌ر ئیرانێ ژ لایه‌ن ئه‌مریكاڤه‌ ڕێ ددا ئیران ببیت “دلێ ڕێكا”:
هیلارى كلینتون، وه‌زیرا ده‌رڤه‌ یا ئه‌مریكا، ل سالا 2011ێ پلانا پرۆژێ ڕێكا ئاڤرمیش یا نوى دانا. كاكلا پرۆژێ كلینتونێ ئه‌و بوو، كو ڕێك و ڕێبار نه‌كه‌ڤن ئیرانێ. پرۆژێ كلینتۆنێ دڤیا/دڤێت ڕێك و ڕێبارێن بازرگانیێ د ناڤبه‌را چین و ئه‌ورۆپا دا بكه‌ڤن ئه‌فغانستانێ و پاشان ب ڕێكا كه‌نداڤى (ل ڕه‌خێ ده‌وله‌تێن عه‌ره‌بى) به‌ر ب ئه‌ورۆپا. پرۆژێ “شاما نوى”، كو كازمیێ سه‌رۆك وه‌زیرێن عیراقێ ل سالا 2020ێ ژ واشنتون ڕاگه‌هاندى، گه‌له‌ك ب ڤى بابه‌تیڤه‌ گرێدایه‌. (جیفرى مانكوف: https://cutt.us/Tggar)
ل سه‌رده‌ما ڕوحانیێ دوستێ ڕه‌فسه‌نجانى و سه‌رۆك كۆمارێ ئیرانێ، ئه‌وا ب خه‌ونا شرین هاتى ناڤ برن، كه‌فت ل سه‌ر ڕێكا جێبه‌جێ كرنێ:
أ. په‌یمانا 5 و 1 هات ئیمزاكرن و دورپێچا ئابوورى ل سه‌ر ئیرانێ ڕابوو.
ب. چینێ ده‌ستپێشخه‌ریا “كه‌مه‌ر و ڕێك” (ڕێكا ئاڤرمیش) ڕاگه‌هاند.
دگه‌ل ڕاگه‌هاندنا پرۆژێ ڕێكا ئاڤرمیش ژ لایه‌ن چینێڤه‌، ئیرانێ خوه‌ دیت، نێزیك دبیت ژ خه‌ونا خوه‌ و دیت، پرۆژێ “كه‌مه‌ر و ڕیك” ئیرانێ، وه‌كو دلداخوازكرى، دكه‌ت خالا پیكڤه‌گرێدانا چین و ئه‌ورۆپا ب ڕێكێن په‌ژایى. له‌وان هه‌ر زوو ئیران كه‌فت دانوستاندنان دگه‌ل چینێ، بۆ هه‌ڤكاریا بازرگانییا هه‌ڤپشك. د سه‌ره‌دانا سه‌رۆكێ چینێ بۆ ته‌هرانێ ل سالا 2016، هه‌مان سالا ئیمزاكرنا 5+1، چین و ئیرانێ 17 ڕێكه‌فتنێن ئابورى ئیمزا كرن، كو چین 40 ملیار دۆلاران ل ئیرانێ سه‌رمایه‌گوزارى دكه‌ت.
هه‌ردوو وه‌لات گه‌هشتن تێكگه‌هشتنه‌كێ، كو چقه‌كێ ڕێكا ده‌ریایى بگه‌هیت به‌نده‌رێن باشۆرێ ئیرانێ و ڕێكه‌كا په‌ژایى، دگه‌ل تۆرێن سكه‌هێن شه‌مه‌نده‌فه‌رێ، ژ چینێ بۆ كه‌زه‌خستانێ و وه‌لاتێن ئاسیا ناڤین بگه‌هیت ئیرانێ و ئه‌وجا ژ ئیرانێ به‌ر ب ئه‌ورۆپا ب ڤى ره‌نگى:
أ. ژ ئیرانێ بۆ تركیا ئه‌وجا بۆ ئه‌لمانیا و پاشان بۆ هه‌ردوو به‌نده‌رێن ڕۆتردام (هوله‌ندا) و ڤینیتسیا (ئیتالیا).
ب. ژ ئیرانێ بۆ ئازه‌ربایجان ئه‌وجا به‌ر ب مۆسكۆ و پاشان فنله‌ندا ل باكورێ ئه‌ورۆپا.
ج. ژ ئیرانێ بۆ عیراقێ ئه‌وجا بۆ هه‌ردو به‌نده‌ریێن لازقیه‌ (سووریا) و به‌یرۆت (لوبنان) ل سه‌ر ده‌ریایا ناڤین.
هه‌روه‌سا ئیران خه‌ونه‌ك دیژى هه‌یه‌: پرۆژه‌یه‌ك كانالێ ئاڤێ‌ بۆ گرێدانا ده‌ریایا قه‌زوین دگه‌ل دگه‌ل كنارێن ئیرانى ل هنداڤا ده‌ریایا عومان و ئه‌وجا به‌ر ب ئۆقیانۆسێ هندى. سه‌رۆكێ ئیرانى ئه‌حمه‌دى نه‌جات ل سالا 2012 ئه‌ڤ پرۆژه‌ ئیمزا كریه‌، بودجه‌یه‌ك ده‌ستپێكى بۆ هاتیه‌ ته‌رخان كرن، گۆره‌یى مالپه‌رێ سپوتینك دانوستاندن، بۆ جێبه‌جێكرنا ڤى پرۆژه‌یى دگه‌ل ڕۆسیا هه‌نه‌ (https://sptnkne.ws/e868).
مفایێن ئیرانێ ژ پرۆژێ ڕێكا ئاڤرمیش:
ڕێكا ئاڤرمیش یا نوى، كو سه‌رۆكێ چینى، شى چینگپینگ، ل سالا 2013ێ ب ناڤێ “كه‌مه‌ر و ڕێك” راگه‌هاندییه‌ نێزیكى 70 وه‌لاتان ل كێشوه‌رێن ئاسیا و ئه‌فریقیا و ئه‌ورۆپا ب ڕێكێن ده‌ریایى و په‌ژایى دگه‌هینیت یه‌ك. چقه‌كێ په‌ژاییى ڤێ ڕێكێ، كو گرنگترین چقێ ڕێیه‌، ژ ناڤه‌ڕاستا چینێ ده‌ستپێدكه‌ت، دگه‌هیت كازاخستان، ئه‌وجا بۆ ده‌وله‌تێن ئاسیا ناڤین پاشان بۆ ڕۆژهه‌له‌تا ناڤه‌ڕاست هه‌تا دگه‌هیت ئه‌ورۆپا. ئه‌ڤ چق ئیرانێ دكه‌ت سه‌نته‌ر و مفا و پێگه‌هه‌ك جیۆسیاسى هه‌ره‌ گرنگى دده‌ت ئیرانێ. عیماد ئابشناس د لێكولینه‌كێدا بۆ مالپه‌رێ لێكولینان یێ مالپه‌رێ كه‌نالێ ئه‌جه‌زیره‌ (https://cutt.us/tN3bc)، 11ى گولانا 2017، ب وردى ل سه‌ر مافیێن پرۆژه‌یى بۆ ئیرانێ به‌حس دكه‌ت:
• ئیران دبیت سه‌نته‌رێ گرێدانا چین و ئه‌ورۆپا (و د هه‌مان ده‌مدا گرێدانا رۆسیا و ئاڤێن گه‌رم).
• ڕێكوڕیبار ل ئیرانێ دهێن نوڤه‌ژه‌نكرن.
• سه‌رمایێ بیانى ل ئیرانێ دكه‌ڤیت كار، ب تایبه‌ت سه‌رمایه‌یێ چینى:
ـ ل گه‌ل سه‌ره‌دانا ڕوحانى بۆ چینێ، 17 پرۆژه‌ ب كۆژمێ 40 ملیار دۆلاران هاتنه‌ ئیمزاكرن.
ـ دهێت پێشبینیكرن ڕێكائاڤرمیش دو ملیۆن ده‌رفه‌تێن كارى ل ئیرانێ په‌یدا بكه‌ت.
ـ مفایێن گه‌شتوگوزارى و چاندنێ، نه‌مازه ئه‌گه‌ر پرۆژێ رۆسیا ـ ئاڤێن گه‌رم جێبه‌جێ بوو.
• گرانیه‌ك مه‌زن ل سه‌ر ئاستێ جوگرافى و سیاسه‌تا ناڤده‌وله‌تى.
• دۆرپێچا ئابوورى یا ئه‌مریكا ل سه‌ر ئیرانێ سڤك دبیت.
• چین و ڕوسیا (جڤاتا ئێمناهیێ) سزایا ل سه‌ر ئیرانێ فیتۆ دكه‌ن، تاگیرییا ئیرانێ دكه‌ن ل بابه‌تێ 5+1.
ڕێكه‌فتنا ئستراتیجییا 25 سالى د ناڤبه‌را چین و ئیرانێدا:
ژ دووماهیا سالا 2019ێ وه‌ره‌ باس ژ ڕێكه‌فتنه‌كا ئستراتیجى دهێته‌كرن د ناڤبه‌را چین و ئیرانێدا. تا نوكه‌ ورده‌كارییا ڤێ ڕیكه‌فتنێ ب دروستى نه‌هاتیه‌ ئاشكه‌راكرن. لێ ئه‌ڤ ڕیكه‌فتن گه‌له‌ك به‌رفره‌هتره‌ ژ ڕێكه‌فتنێن سالا 2016ێ، ده‌ما سه‌رۆكێ چینى سه‌ره‌دانا وه‌لاتێ ئیرانێ كرى.
عه‌لى ئالفونه، “مه‌زنێ لێكۆ‌رێن په‌یمانگه‌ها ده‌وله‌تێن كه‌نداڤا عه‌ربى ل واشنتون”، لێكولینه‌ك بۆ مالپه‌رێ ڤێ په‌یمانگه‌هێ (https://cutt.us/IicMd) نڤیسییه‌. پێزان لسه‌ر ڤێ ڕێكه‌فتنا ستراتیجى به‌لاڤ كرنه‌: ئه‌ڤ ڕێكه‌فتنا 18 لاپه‌رى بۆ ماوێ 25 سالان ڤه‌دكێشیت، چین نێزیكى 400 ملیار دۆلاران ل ئیرانێ سه‌رمایه‌دكه‌ت بۆ گه‌له‌ك جۆرێن پرۆژه‌یان.
ڕێكه‌فتنا ئستراتیژى نه‌قشه‌ڕێكه‌ك ڕۆهن پێشكێش دكه‌ت بۆ چاوانیا كاركرنا ئیرانێ د ناڤ پرۆژێ ڕێكا ئاڤرمیش یێ چینى. خالا یه‌كێ ژ په‌یمانا ئستراتیجى باسێ وه‌راردانا هاریكاریا ئستراتیجى یا گشتگیر د په‌یوه‌ندیێن دقوولى و هه‌رێمى و ناڤده‌وله‌تیدا دكه‌ت. ئه‌ڤجا شێوێ هاریكارییا چین و ئیرانێ د پرۆژه‌یێن جۆراوجۆردا ل وه‌لاتێن باكستان و ئه‌فغانستان و عیراق و سووریا.
ڕێكه‌فتنا ئستراتیچى لایه‌نێ چه‌ككرن و له‌شكرى ژى ب خوه‌ڤه‌ ڤه‌دگریت. 5000 كه‌س ژ هێزێن ئێمناهیا چینى ڕێكوڕێبارێن ڕێكا ئاڤرمیش د ناڤ ئیرانێ دا دپارێزن.
سه‌نته‌رێ ئیمارات بۆ سیاسه‌تێ دبینیت ئه‌ڤ ڕیكه‌فتنا ل 25ى حوزه‌یرانا 2020 ژ لایه‌ن حوكمه‌تا ئیرانێڤه‌ هاتى بریاردان و وه‌زیرێ ده‌رڤه‌ یێ ئیرانێ بۆ ئیمزاكرنا ڕێكه‌فتنێ هاتییه‌ ته‌كلیفكرن. ڕێكه‌فتن دێ ئابوورا داكه‌فتیا ئیرانێ ژ مه‌ترسیان رزگار كه‌ت و دێ ئیران بیت سه‌نته‌رێ هه‌رێمى یێ ڕێكا ئاڤرمیش (https://cutt.us/sTFxr).
خالا هه‌ره‌گرنگ ژ ڕێكه‌فتنێ پێكڤه‌كاركرنا چین و ئیرانێیه‌ ل سه‌ر ئاستێ پرسێن ڕۆژهه‌لاتا ناڤه‌ڕاست. ب گۆتنه‌كا دیتر: ئیران وه‌لاتێ چینێ، بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا خوه‌ دكێشیت ڤێ ده‌ڤه‌رێ و چینا زلهێزا مه‌زن، دووه‌م ئابوورێ جیهانى، دێ ب مشوه‌ره‌ت و تفاق دگه‌ل ئیرانێ كاركه‌ت ل وه‌لاتێن ده‌ڤه‌رێ. ئه‌ڤ پێكڤه‌كاركرن دێ نه‌ته‌نها ل سه‌ر ئاستێن ئابوورى و بازرگانى بیت، چه‌كێ چینى و دگه‌لدا له‌شكرێ چینى دێ ل ئیرانێ ئێن بجهـ كرن.
ململانا ئه‌مریكا دگه‌ل چین و ئیرانێ ڕۆهنه‌ و باس ژێ دهێته‌كرن، لێ ڤێ ڕێكه‌فتنێ و بارێ دگه‌لدا دهێته‌، دێ چ كاردانه‌وه‌ ل سه‌ر بارێ كوردستانێ هه‌بیت؟
ئه‌ڤ بابه‌ت؛ بابه‌ته‌كه‌،‌ هه‌تا نوكه‌ سیاسى و ئه‌كادیمى و ڕاگه‌هاندنكارێن كوردستانێ نابینن،‌ شایانى لێكۆلین و شرۆڤه‌كرنێ!

22

محه‌مه‌د عامر دێرشه‌وى*

• ئێكه‌م شۆڕه‌شه‌ ل كوردستانێ،‌ سنوورێ ئێك ده‌ڤه‌رێ ده‌رباز بكه‌ت (پێشمه‌رگه‌یێن شۆڕه‌شێ‌ ژ زاخۆ تا خانه‌قین)
• ئێكه‌م شۆڕه‌شه‌،‌ كوردێن سۆرا و به‌هدینى، وه‌كو ئێك نه‌ته‌وه‌، ب هه‌ڤرا بینت خزمه‌تێ بۆ دۆزا ملله‌تێ كورد.
•ئێكه‌م شۆره‌شه‌، كو ته‌ڤایا ئایین و نه‌ته‌وێن ل كوردستانێ دژین، پشكدار بن و وه‌كو ئێك هه‌ڤسان د ماف و ئه‌ركان دا.
• ئێكه‌م شۆره‌شه‌، سنوورێن ده‌ستكرده‌ د ناڤبه‌را پارچێن كوردستانێ دا داببه‌زینیت: هاریكارى و پشته‌ڤانى و پێشمه‌رگه‌ بۆ شۆڕه‌شێ ژ هه‌رچار پارچێن وه‌لات.
• ئه‌ڤ شۆڕه‌ش بوو چرایه‌ك نه‌ته‌وه‌یى ژ ته‌ڤایا ملله‌تێ كورد ڕا، ل كوردستانێ و ل جیهانێ.
• سه‌ركه‌فتنێن به‌رده‌وامێن له‌شكرى، یێن ڤێ شۆره‌شێ، ل سه‌ر له‌شكرێ حوكمه‌تان، باوه‌ریا كوردان ب خوه‌‌ په‌یدا و موكوم كر.
• ڤێ شۆڕه‌شێ هێز دا كورد و كوردستانییان بێژن: زۆرداریێ و هه‌ڤوه‌لاتییا ده‌ره‌جا دوو قه‌بوول ناكه‌ین.
• ئه‌ڤ شۆره‌ش جیاوازه‌ ژ شۆره‌شێن به‌رى خوه‌، كو پارته‌ك سیاسى (پارتى دیمۆكراتى كوردستان) ل گه‌ل سه‌ركردێ شۆره‌شێ (بارزانیێ نه‌مر) رێبه‌رییا شۆڕه‌شێ دكر.
• ل ناڤ ڤێ شۆڕه‌شێ، بۆ ئێكه‌م جار، سازیێن بلند هاتن دامه‌زراندن، كو بریارا چاره‌نڤیس د ده‌ست سازیاندا بیت، نه‌ك تاكه‌ كه‌سان، یان ژى تاكه‌ حزب.
• كۆنگرێ كوێ/كوێسنجه‌ق ل ئادارا 1963 (وه‌كو جڤاتا نوینه‌رێن گه‌ل)، جڤاتا سه‌ركردایه‌تییا شۆره‌شێ ل 7/10/1966 (وه‌كو په‌رله‌مانه‌ك، ئه‌ندام ژ هه‌موو پێكهاتێن كوردستانێ)، مه‌كته‌ب ته‌نفیزى/نڤیسینگه‌ها جێبه‌جێكار (وه‌كو حوكومه‌ته‌كا بچۆك ژ 11 وه‌زیران). سازیێن بلندێن شۆڕه‌شا مه‌زنا ملله‌تێ كورد بوون.
• شۆڕه‌شا ئیلونێ ئێكه‌م شۆڕه‌شه‌ خودان ده‌ستووره‌ك نڤیسى، وه‌كو بلندترین یاسا (ده‌ستوورێ جڤاتا سه‌ركردایه‌تییا شۆڕه‌شێ ل 23/9/1968، پێك دهات ژ دیباجه‌ و 26 مادێن ده‌ستوورى).
• شۆڕه‌شا مه‌زنا ملله‌تێ كورد ئێكه‌م شۆڕه‌شا كوردستانی یه‌‌، خودى سازیێن تایبه‌ت هه‌بوون بۆ ڕێڤه‌برنا كاروبارێن ڕۆژانه‌ یێن هه‌ڤوه‌لاتیان.
• ئێكه‌م شۆڕه‌شه‌، سه‌ره‌رایى كاودانێن دژوار و شه‌ڕێن گران، سازییا خوه‌ یا په‌روه‌ردێ هه‌بیت. قوتابخانه‌ و فێربوون هه‌بوو دناڤ شۆره‌شێدا، زانكۆ هه‌بوو.
• ئێكه‌م شۆڕه‌شه‌، سازییه‌ك سه‌ربخوه‌ هه‌بیت بۆ دادوه‌ریێ و دادوه‌رێن سه‌ربخوه هه‌بن‌. (مادا 15 ژ ده‌ستوورێ جڤاتا سه‌ركردایه‌تیێ: “دادوه‌رى ل كوردستانێ ب ته‌مامى سه‌ربخوه‌یه‌ د هه‌موو چالاكیێن خوه‌دا”)
• ئێكه‌م شۆڕه‌شه‌ ل كوردستانێ‌ له‌شكره‌ك ڕێكخستى هه‌بیت (فه‌رماندێ گشتى، سه‌رۆك ئه‌ركان، سێ له‌شكر و هه‌ر له‌شكره‌كى سێ لیوا).
• شاگردێن ڤێ شۆره‌شێنه‌ تا ئه‌ڤڕۆ سه‌رۆكاتیا له‌شكر و پارتێن سیاسى و ده‌زگه‌هین راگه‌هاندنێ دكه‌ن.
• ڤێ شۆره‌شێ هه‌ستا هه‌ڤوه‌لاتیبوون و نیشتمانپه‌روه‌رییا كوردستانى چه‌سپاند، ل شوینا په‌یوه‌ندیێن دیتر یێن جڤاكى. (كوڕێ عه‌شیرێ پێشمه‌رگه‌،‌ سه‌ره‌رایى كو سه‌رۆك عه‌شیرێ وى ل ئالیێ حوكمه‌تێ).
• ڤێ شۆڕه‌شێ یه‌ك روژێ پینگاڤه‌ك به‌ره‌ف ته‌رورێ و كوشتنا سڤیلان نه‌هاڤێت.
• ڤێ شۆڕه‌شێ‌ باوه‌رى ب دانوستاندنێ هه‌بوو، وه‌كو پره‌نسیپ بۆ بده‌ستڤه‌ئینانا مافێن ملله‌تێ كورد.
• ئه‌ڤ شۆڕش ته‌نها شۆڕه‌شا كوردستانێ یه‌، كو حوكمه‌تێن داگیركه‌ر نه‌چار بكه‌ت، شاندێن حكومى ل سه‌ر ئاستێن بلند بشینیت كوردستانێ، بۆ دانوستاندنا دگه‌ل سه‌ركردایه‌تییا شۆڕه‌شێ. (1961، 1963، 1964، 1968، 1969ـ 1970).
• ئه‌ڤ شۆره‌ش ئێكه‌م شۆره‌شا كوردستانییه‌‌، كو ئارمانجا خوه‌ یا ده‌ستنیشانكرى بجى بینت و دانپێدانا ب مافێ ئۆتونۆمى ل پارچه‌یه‌كا وه‌لات، بده‌ستڤه‌ بینیت.
• ڤێ شۆره‌شێ ئارمانجا خوه‌ بجى ئینا و عیراق ژ ده‌وله‌ته‌ك سێنترال (مه‌ركه‌زى) كر ده‌وله‌ته‌ك دیتسێنترال (نه‌ناوه‌ندى).

هزار سلاڤ ل گیانێ پاكێ بارزانیێ نه‌مر، سه‌رۆكێ شۆڕه‌شا مه‌زنا كوردا، هزار سلاڤ ل گیانێ پاكێ شه‌هید و پێشمه‌رگه‌یێن ڤێ شۆڕه‌شێ و سه‌روه‌رى و سه‌رفرازى بۆ ملله‌تێ كورد و كوردستانیان.

(*ئه‌كادیمى د ڕۆژهه‌لاتناسى و زانستێن سیاسیدا)

 

139

محه‌مد عامر دێرشه‌وى*

سه‌ربۆر و شۆره‌شێن ملله‌تان فاكته‌ره‌كى گرنگه‌، كو كارتێكرنا خوه‌ ل سه‌ر په‌یدابوونا ڕایاگشتى هه‌یه‌، نه‌مازه‌ ئه‌و شۆره‌شێن بهایێن وان یێن مرۆڤایه‌تى ڕه‌هه‌نده‌كا هه‌رێمى و جیهانى ب خوه‌ڤه‌ دگرن، مینا شۆره‌شا فه‌ره‌نسى و شۆره‌شا به‌لشه‌فیك ل ئێكه‌تییا سوڤێت. هه‌روه‌سا سه‌ربۆر و شۆره‌شێن هه‌ر ملله‌ته‌كى، ب ره‌نگه‌ك تایبه‌ت، كارتێكرنێ ل سه‌ر ڕایاگشتییا وى ملله‌تى دكه‌ن، وه‌كو كارتێكرنا سه‌ربۆر شۆره‌ش و سه‌رهلدانێن پالۆ و دێرسم و مهاباد و سلێمانى و بارزان و ئیلۆنێ ل سه‌ر په‌یداكرنا ڕایه‌كاگشتى یا كوردى، یا پشته‌ڤان بۆ شۆره‌شان.
سیاسی و راگه‌هاندنكارێ شاره‌زا دڤێت مفایى ژ سه‌ربۆرا ملله‌تێ خوه‌ و ملله‌تێن جیهانێ وه‌رگریت بۆ په‌یداكرنا ڕایاگشتى. گه‌له‌ك د جهێ خوه‌دا بوو ل دووماهیا سالێن حه‌فتییان و ده‌هـ سالێن هه‌شتییان ژ سه‌دا بوورى، ده‌ما زالبوونا پرنسیپ و بهایێن شۆره‌شا به‌لشه‌فى ل سه‌ر ئاستێ ملله‌تێن جیهانێ، سیاسیێن كورد باس ژ شۆره‌ش و سه‌ربۆرێن ملله‌تێن ڤیتنام و كه‌مبۆدجیا و كۆبا دكر و ئه‌ڤڕۆ ژى یا دروسته‌ باس ژ سه‌ربۆرێن ملله‌ت و ده‌وله‌تێن پێشكه‌فتى و دیموكرات و سیسته‌مێن یاسایى بهێته‌كرن؛ بۆ په‌یداكرنا ڕایاگشتى ل سه‌ر ڤان بها و پرنسیپا.
مرۆڤ چه‌ند نموونه‌یێن هه‌ڤده‌م، ل سه‌ر مفاوه‌رگرتنا ژ سه‌ربۆران بۆ په‌یداكرنا ڕایاگشتى ل هه‌ریما كوردستانێ، دبینیت. ژ وان نموونا خوه‌رێڤه‌برنێ و نموونا به‌ره‌نگارییا دگه‌ل ته‌رورێ و نموونا سه‌ره‌ده‌ریا ل گه‌ل په‌ناهبه‌ران ل كوردستانێ:
باشۆرێ كوردستانێ، پشتى شه‌رێ دووێ یێ كه‌نداڤى، ده‌رفه‌ت ب ده‌ستڤه‌ئینا و ده‌ست ب ئازادكرنا باژارێن خوه‌ كر. ل چریا ئێكێ یا سالا 1991ێ حوكمه‌تا به‌غدا داموده‌زگه‌هێن میرى، یێن ناڤه‌ندى، ژ كوردستانێ ڤه‌كێشان، ئه‌وژى ب مه‌ره‌ما په‌یداكرنا ڤالاهیا ئیدارى و په‌یدابوونا فه‌وزا و بێڕێكوپێكیێ. وى ده‌مى ڕیڤه‌برن ما ب خه‌ما پارتێن سیاسى یێن كوردستانیڤه‌، كادرێن ڤان پارتیان، دگه‌ل ده‌زگه‌هێن ڕاگه‌هاندنێ، یێن سه‌ر ب وانڤه‌، كه‌فتن په‌یداكرنا باوه‌ریا خه‌لكێ هه‌رێمێ ب ڕێڤه‌به‌ریا نوى: كو كورد خودان سه‌ربۆره‌ د خوه‌ڕیڤه‌برنێدا و سه‌ربۆرا خوه‌ یا رێڤه‌برنێ، یا سالانێن شۆره‌شا ئیلۆنێ و سالانێن دانوستاندنێ 1970ـ1974 دكران نموونێن شاره‌زایى و شیانا كوردان د خوه‌رێڤه‌برنێ دا و ڕایاگشتى ب ڤێ چه‌ندێ ل هه‌رێمێ دروستكر.
ئه‌ڤه‌بوو دووڤداتر هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مانى ل هه‌رێمێ هاتن ئه‌نجامدان و حوكمه‌ته‌ك هات دامه‌زراندن (بنێره‌ مایكل میدوكرۆفت و مارتن لۆن). سه‌ره‌رایى چه‌ندین كێشه‌ و ته‌نگاڤیان، نه‌مازه‌ یێن ئابوورى و سیاسى و ده‌ستێوه‌ردانا ده‌وله‌تێن جیران، خوه‌رێڤه‌به‌ریا كوردى، نه‌ك ته‌نها شیا ڕێڤه‌به‌ریا ژیانا رۆژانه‌ بكه‌ت، به‌لكو شیا كێشێن ئالۆز، وه‌كو كێشا ته‌ڕورێ ژ خوه‌ دووربكه‌رت، د ده‌مه‌كیدا وه‌لاتێن خودان سه‌ربۆر و ده‌زگه‌هێن ئێمناهیێ، یێن خودان شیان، ژ كێشا ته‌ڕور و ئیمناهیێ دنالین. سه‌ركه‌فتنا كوردستانێ دڤێ مه‌یدانێدا بۆ سه‌ربۆره‌ك كو پاشتر، ده‌ما ده‌ركه‌فتنا ده‌وله‌تا خه‌لیفه‌ى، مفا ژێ هات دیتن و ئه‌ڤ سه‌ركه‌فتنه‌ دشێت ببیت، سه‌ربۆره‌كێ سه‌رمه‌شق بۆ ملله‌تان دبیاڤێ ڕۆبوونه‌وه‌یا دگه‌ل ته‌رورێ.
سه‌ربۆرێ خوه‌بڕێڤه‌برنێ پێشانى كوردان دا، كو ئه‌و ب حوكمرانیا خوه‌، دكارن ببن لایه‌نێ بكه‌ر، نه‌ك وه‌كو هه‌مى مێژووا خوه‌، هه‌رده‌م لایه‌نێ كار ل سه‌ر بێته‌كرن و ژ لایه‌ن ملله‌ت و ده‌سته‌لاتێن دیتر بهێت بڕێڤه‌برن، كارتێكرنا ڤێ چه‌ندێ تا ئه‌ڤڕۆ به‌رده‌وامه‌: سه‌ره‌رایى هه‌ولدانێن جودا ڕایاگشتیا هه‌رێما كوردستانێ كوكه‌، كو كورد دكاریت خوه‌ برێڤه‌ببیت.
نموونه‌یه‌كا دیتر، یا سه‌ربۆرێ سه‌ركه‌فتى ل هه‌رێما كوردستانێ، سه‌ره‌ده‌ریا حوكمه‌ت و خه‌لكێ هه‌رێما كوردستانێ یه‌؛ دگه‌ل كێشا ئاواره‌ و په‌ناهبه‌رانه‌. بۆ ڕۆهنكرنا بابه‌تى باشه‌ ل ڤێره‌ باشه‌ مرۆڤ سه‌ره‌ده‌ریا ئه‌لمانیا و كوردستانێ بدت ل به‌ر یه‌كتر:
ئه‌لمانیا ده‌وله‌ته‌ك خودان ئابووره‌ك گه‌له‌ك ب هێزه‌. په‌رله‌مانتارێن فدرال ل 22 چریا مه‌زنا سالا 2016 ده‌نگ ل سه‌ر بۆدجا ئه‌لمانیا یا سالا 2017ێ دان، ب كوژمێ 1,329 ترلیۆن یۆرۆ. گۆره‌یى مێدیا ئه‌لمانى، د وێ سالێدا 14 ملیار یورۆیا ژ بۆدجێ گشتى زێده‌كر. ل سالا 2017ێ داكسێ ئه‌لمانیا 12,97 خال نڤیسین، ئه‌ڤه‌ژى بلندترین خالن پشكێن ئه‌لمانى د ماوێ سیهـ سالان دا گه‌هشتیێ، كو ئه‌ڤ هه‌مى نیشانن بۆ زه‌نگینى و ئابوورێ خورتێ ئه‌لمانیا. گۆره‌ى مالپه‌رێ ئامارێن فیدڕال ل ئه‌لمانیا ژمارا دانشتووێن ئه‌لمانیا، ل سالا 2017ێ 82 ملیۆن و 457 هزار بوون. ل وێ سالێ نێزیكى 800 هزار په‌نابه‌را قه‌ستا ئه‌لمانیا كربوو، واته‌ ب ڕێژا كێمتر ژ یه‌ك ژ سه‌دێ (0,97%). ل 24ى ئیلۆنا سالا 2017 هه‌لبژارتنێن گشتى ل ئه‌له‌مانیا هاتن ئه‌نجامدان. سه‌ره‌رایى هه‌ولدانێن به‌رده‌وام یێن پارت و حوكمه‌تێن ئه‌لمانى بۆ په‌یداكرنا بۆچوونه‌كا نه‌رم د بارا وه‌رگتنا په‌ناهبه‌ران و سه‌ره‌ده‌ریا نه‌رم دگه‌ل بیانیان، لێ ڕایه‌گشتى ل ڤى وه‌لاتى ما توند به‌رامبه‌ر وه‌رگرتنا په‌ناهبه‌ران و بیانیان. و ڤالاهیه‌ك مه‌زن كه‌فت د ناڤبه‌را رایاگشتى و پارتێن سیاسى و كارتێكرنا خوه‌ ل سه‌ر ئه‌نجامێن هه‌لبژارتنان كر. په‌یدانه‌بوو، سه‌باره‌ت ڤى بابه‌تى و هه‌مان ئه‌گه‌ر بوو مایێ هه‌لویستێن دژ، د ناڤبه‌را پارت و جڤاكا ئه‌لمانیدا و د هه‌لبژارتنێن 24 ئیلۆنا سالا 2017 دا. د ئه‌نجامدا سیسته‌مێ پارتیان ل ئه‌لمانیا تێكچوو، پشتى قۆناغه‌كا سه‌خت ژ دانوستاندنا د ناڤبه‌را پارتێن ڤى وه‌لاتیدا، كو زێده‌یى شه‌ش هه‌یڤا ڤه‌كێشا، ئه‌ڤجا پارتێن سیاسى شیان حوكمه‌ته‌كێ پێكبینن.
وه‌كو ئه‌لمانیا هه‌رێما كوردستانێ ژى ئاریشا په‌نابه‌ران ل سالا 2017 هه‌بوو: گۆره‌یى ده‌سته‌ى ئامارى هه‌رێمى كوردستان، ل هه‌مان سالدا؛ یانى سالا 2017ێ، ژمارا دانشتوێن هه‌رێمێ پێنچ ملیۆن و 765 هزار كه‌س بوون. ئاواره‌ و په‌ناهبه‌رێن كوردستانێ جاران نێزیكى دو ملیۆن مڕۆڤان بوون و ل دووماهیا سالا 2017: ئێك ملیۆن و نیڤ ملیۆن مرۆڤ. ڕێژا ئاواره‌ و په‌نه‌هبه‌ران ل هه‌رێما كوردستانێ گه‌هشتبوو 34,69%، ل دووماهیا هه‌مان سال بوو 26,01%، به‌رامبه‌ر گشت دانشتوویێن هه‌رێما كوردستانێ (هه‌مان ڕێژه‌ ل ئه‌لمانیا كێمتر بوو ژ 1%). ئه‌ڤه‌ د ده‌مه‌كیدا بوو، كو هه‌رێما كوردستانێ ژ كێشه‌یه‌كا ئابوورى یا هه‌ره‌ دوژوار دنالى: مه‌حوكمه‌تا عیراقێ نان و ده‌رمان ژ هه‌رێما كوردستانێ دبڕى، حوكمه‌تا هه‌رێمێ ل وێ سالێ ته‌نانه‌ت نه‌دكارى مووچێن كارمه‌ندێن خوه‌ دابین بكه‌ت، لێ خه‌لكێ كوردستانێ پاریێ نانێ خوه‌ دگه‌ل په‌ناهبه‌ر و ئاوارێن خوه‌ دابه‌شكر.
فاكته‌رێ هه‌ره‌گرنگێ سه‌ركه‌فتنا سیاسه‌تا حوكمه‌تا كوردستانێ د حه‌واندنا ئاواره‌ و په‌ناهبه‌ران و فاكته‌رێ په‌یدابوونا رایاگشتى د ناڤ جه‌ماوه‌رێ كوردستانێ دا، بۆ حه‌واندنا ئاواره‌ و په‌ناهبه‌ران د ناڤ خوه‌دا، سه‌ربۆرێن ملله‌تێ كوردستانێ بوو د په‌نابه‌ریێ دا، ملله‌تێ كورد چه‌ندین جاران په‌نابه‌ر ببوو. نه‌خوه‌شیا كاودانێن په‌نابه‌ریێ هه‌ستا مرۆڤایه‌تیێ ل ده‌ف ڤى ملله‌تى دهه‌ژاند و بۆ مایێ په‌یدابوونا ڕایاگشتى ل سه‌ر حه‌واندنا په‌ناهبه‌ران، سه‌ره‌رایى كاودانێن ئابوورى یێن دژوار ل هه‌رێما كوردستانێ.
*(لێكوله‌ر و شاره‌زا ل سه‌ر ڕایاگشتى)

28

محه‌مه‌د عامر دێرشه‌وى

(ڕۆژهه‌لاتناس و سیاسى)

مایك پێنس، جێگرێ سه‌رۆكێ ئه‌مریكا، ل 23 ڤێ هه‌یڤێ، چریا مه‌زن، سه‌ره‌دانا سه‌ربازێن  له‌شكرێ ئه‌مریكى، ل عه‌ین ئه‌لئه‌سه‌دا عیراقێ؛ كر. ل سه‌ر ڕێیا خوه‌، پێنس ته‌له‌فۆنه‌ك بۆ سه‌رۆك وه‌زیرێن عیراقێ ل به‌غدا كر، و دووڤداتر به‌ر ب هه‌ولێرا په‌یته‌ختا هه‌رێما كوردستانێ كه‌فت ڕێ. سه‌رۆك بارزانى ل هه‌ولێرێ نه‌بوو، پێشوازیێ ل جێگرێ سه‌رۆكێ ئه‌مریكا بكه‌ت و كۆمبوونان ئه‌نجام بده‌ن، لێ هه‌ردو به‌رێزان: نێچیرڤان بارزانى (سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ) و مه‌سرۆر بارزانى (سه‌رۆكێ جڤاتا وه‌زیرێن كوردستانێ) ل گه‌ل جێگرێن خوه‌ پێشوازیا مێهڤانێ ئه‌مریكى كرن، ب هه‌ڤرا ڕوونشتن و كۆمبوون و كۆنفرانسێ ڕۆژنامه‌ڤانى ئه‌نجامدان و جێگرێ سه‌رۆكێ ئه‌مریكى دا دیاركرن، كو بۆ خوه‌ ب شه‌ره‌فه‌كا مه‌زن دزانت، ل هه‌ولیرێ بیت و گۆت: كورد هه‌ڤپه‌یمانێن ئیستراتیجیێن ئه‌مریكانه‌ و ئه‌مریكا پشته‌ڤانیێ ل هه‌رێما كوردستانێ دكه‌ت. بۆچى سه‌ره‌دان و كۆمبوون ل هه‌ولێرا پایته‌ختا هه‌رێما كوردستانێ هاتن ئه‌نجامدان و نه‌ك ل به‌غدایا پایته‌ختا عیراقێ، بوو جهێ پرسیارێ. هه‌ڤپه‌یمانیا نه‌سڕ ب سه‌رۆكاتیا حه‌یده‌ر عه‌بادى، سه‌رۆكوه‌زیرێ به‌رێ یێ عیراقێ، د داخوه‌یانیه‌كێ دا، سه‌ره‌دان و كۆمبوونا پێنس ل هه‌ولێرێ ئیدانه‌كر و گۆت: سه‌ره‌دان پێشێلكرنا سه‌روه‌ریا ده‌وله‌تا عیراقێ یه‌ و دیاركر، كو پایته‌ختا عیراقێ به‌غدایه‌ نه‌ هه‌ولێر. ب وێ مه‌عنایێ، كو دڤیابوو پێنس سه‌ره‌دانا به‌غدا كربایه‌ و كۆمببوون ل گه‌ل حوكمه‌تا به‌غدا ئه‌نجام دابان، نه‌ك هه‌ولێر ببا جهێ ڕوونشتنان. ئه‌حمه‌د سه‌فار، په‌رله‌مانتاره‌ك پارتى ل به‌غدا، دیار كر، كو هه‌ولێر ژى باژاره‌ك ژ باژارێن عیراقێ یه‌. ب وێ مه‌عنایێ، كو خه‌م ناكت، پێنس سه‌ره‌دانا هه‌رێما كوردستانێ كرى و دیاركر، كو دبیت؛ پێنس و ئه‌مریكا ل سه‌ر شێوێ سه‌ره‌ده‌ریا حوكمه‌تا عیراقێ ل گه‌ل خوه‌نیشاده‌ران نه‌رحه‌ت بیت ژ به‌غدا و دبیت ئه‌مریكى مژوول بن ب “إعاده‌ تنڤیم الأوراق”، وه‌كو مرۆڤ ب كوردى بێژت: ئه‌مریكا مژووله‌ ب پێداچوونا ل سه‌ر سیاسه‌تا خوه‌. سیاسیێ عیراقى ئینتفاز قه‌نبه‌ر، سه‌رۆكێ پارتا “المستقبل الدستوری العراقی” ئه‌ڤ سه‌ره‌دان ب دو خالان ڤه‌ گرێ دا: ـ كورد هه‌ڤپه‌یمانێن ئستراتیجینه‌ بۆ ئه‌مریكا ل ده‌ڤه‌رێ و د هه‌مان ده‌مدا په‌یوه‌ندیێن باش دگه‌ل ئیرانێ هه‌نه‌. ـ په‌رله‌مانتارێن كورد ل به‌غدا ته‌نها فراكسیۆنه‌، ل پشت نه‌روخانا حوكمه‌تا عادل عه‌بدولمه‌هدى دڕاوه‌ستیت. ب بۆچوونا نڤیسه‌رێ ڤێ گۆتارێ چه‌ند فاكته‌ره‌ك هه‌نه‌؛ ل پشت گرنگیا هه‌ولێرێ دڕاوه‌ستن، كو پایته‌ختا كوردستانێ سه‌نگا خوه‌ یا هه‌رێمى و جیهانى هه‌بیت: 1) هه‌ولێرێ و هه‌رێمێ و كوردستانێ ئیسبات كر، كو ترۆر پاشڤه‌ نه‌دچوو و ده‌وله‌تا خیلافه‌تێ ب دووماهى نه‌دهات، هه‌كه‌ پێشمه‌رگه‌ نه‌بایه‌. 2) ئه‌ڤرۆ جاره‌كا دى تڕۆریست خوه‌ ڕێكدئێخن و مه‌ترسییا دوباره‌ سه‌رهلدانا ترۆرێ دهێت پێش، بێ هاریكاریا هه‌ولێرێ و پێشمه‌رگه‌یى، نه‌ك دێ ته‌نها سته‌م بیت، ڕێ ل به‌ر ترۆرێ بێته‌ گرتن، به‌لكو مه‌حاله‌. 3) هه‌ولێر و ده‌زگه‌هێن ئێمناهیێ یێن كوردان، نه‌ك ته‌نها بوون مایێ ده‌ربێن گرنگ ل سه‌ر ناڤه‌ندێن ترۆرێ، به‌لكو كارێن ترۆریستان ل ئه‌ورۆپا و ل ئه‌مریكا ژى ب هاریكاریا ده‌زگه‌هێن ئێمناهیێن كوردان تێن پۆچه‌لكرن. 4) سه‌ره‌رایى بارێ ئابووریێ دوژوارێ كوردستانێ، كوردستان مالا ڤه‌حه‌واندنا په‌ناهبه‌رێن شه‌ڕێن داعش و شه‌ڕێن دیتر یێن ده‌ڤه‌رێیه‌، ئه‌ڤه‌ ل ده‌مه‌كێ یه‌، كو كێشا په‌ناهبه‌ران بوویه‌ كێشه‌ك ناڤده‌وله‌تى. 5) هه‌ولێر و هه‌رێما كوردستانێ، ته‌نها جهێ سه‌قامگیره‌ ل عیراقێ، به‌لكو بێژه‌: سه‌قامگیرترین جهه‌ ل ده‌ڤه‌رێ. 6) هه‌ولێر و كوردستان بووینه‌ مالا پێكڤه‌ژیانا ئۆل و ئاینان و نه‌ته‌وه‌یان. 7) سیاسه‌تا میانڕه‌وا كوردان، ل به‌رامبه‌ر كێشێن ئالۆزێن عیراقێ و ڕۆهه‌لاتاناڤه‌ڕاست، هه‌ولێر كریه‌ پایته‌خته‌ك، كو ببیت جهێ هه‌ڤدیتن و كۆمبوون و پێككرنا لایه‌نێن هه‌ڤدژى یه‌كتر. واته‌ هه‌ولێرا سه‌قامگیر هۆكاره‌ بۆ په‌یداكرنا سه‌قامگیریێ ل ته‌ڤایا ده‌ڤه‌رێ. 8) ل ڤى سه‌رده‌مى ململانا شیعه‌ و سونه‌یان بوویه‌ هۆكاره‌ك سه‌ره‌كى؛ بۆ كێشێن ڕۆژهه‌لاتا ناڤه‌ڕاست و جیهانا ئیسلامى، هه‌ولێر و كوردستان ته‌نها ناڤه‌ندا پێكڤه‌ژیانا هه‌ردو مه‌زهه‌بێن سونى و شیعه‌یه‌ ل ڕۆژهه‌لاتانا ڤه‌ڕاست و ل جیهانا ئیسلامى. 9) هه‌ڤسه‌نگیا په‌یوه‌ندیێن هه‌ولێرێ نه‌ك ته‌نها ل سه‌ر ئاستێ هێزێن عیراقی یه‌، به‌لكو ل سه‌ر ئاستێ ده‌وله‌تێن ده‌ڤه‌رێ و زلهێزێن جیهانى. ل گه‌ل ڤان خالان دو خالێن دى، یێن بنه‌ڕه‌تى هه‌نه‌، كو گرنگیێ دده‌ن كوردستانێ و هه‌ولێرا پایته‌خت: ئێك: كێشێن ده‌وله‌تێن ده‌ڤه‌رێ (عیراق، سووریا، تركیا، ئیران) ناهیێن چاره‌سه‌ركرن، ئه‌گه‌ر چاره‌ بۆ كێشا كوردى و دۆزا نه‌ته‌وه‌یا ملله‌تێ كورد نه‌هیێت دیتن. و هه‌كه‌ چاره‌ بۆ مه‌ پرسا كوردى نه‌هیێت دیتن، ئه‌ڤه‌ كێشێن ڤان ده‌وله‌تان ژ ڕۆژهه‌لاتا ناڤه‌ڕاست ڤه‌دكێشن، په‌حن دبن و دبن كێشێن ئالۆزێن جیهانى. دو: شه‌ره‌ك ئابوورى د ناڤبه‌را چین و ئه‌مریكا دا په‌یدابوویه‌: چین هه‌ولدده‌ت ڕێیا كه‌ڤنا ئاڤرمیش ژ چینێ هه‌تا ئه‌ورۆپا ب ئاوایه‌ك مودێرن و نوو بكێشیت. ئه‌مریكا گه‌له‌ك دلگرانه‌، كو چین و ئه‌ورۆپا دگه‌ل ڕۆسیا، دوور ژ كارتێكرنا ئه‌مریكا، بكه‌ڤن هه‌ڤپه‌یمانیێن بازرگانى. ئه‌ڤ ڕێ، ڕێیا نوویا ئاڤرمیش، پشتى ئیرانێ د كوردستانێ دا دبۆریت.

website security
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com