محسن عه‌بدلڕه‌حمان
دهێته گۆتن (نموونه دهێنه ئینان بۆ به‌راوردكرنێ نه پیڤانێ)! د چه‌رخێن ناڤه‌راستدا نۆژدار (جان بوریدانوس، ١٢٩٢-١٣٦٣) ژ به‌ر هزره‌كێ ناڤداربوو، ئه‌وژی كه‌ره‌ك روی ب روی ئالۆزیه‌كا دژواردبیت: كو د ئێك ده‌مدا دهێته دانان هه‌مبه‌رێ ئامانه‌كی جه‌ه و ئێكی دی ئاڤ تێدا، نه‌زانی ژ كیژكی ده‌ستپێبكه‌ت، ئینا ل دووماهیێ ژ تێهن و برسێ مر. كێشه‌یه‌كا پێكه‌نینه به‌ره‌بابێن داهاتی ب (كه‌رێ بریدان) ناڤكرن، كو ئه‌و كێشه‌یه‌كا هه‌ڤدژه یان گرێدانه‌ك دو لایه‌نییه، ئه‌وژی گرتنا لایه‌نه‌كی ئانكو پشتگوه ئێخستنا لایه‌نێ دییه، كو هه‌ردو دگرنگن، ڤێچا ترس ژ ده‌ستانا لایه‌نه‌كییه.
ئه‌رستۆی ژی د گۆتارا خوه دا ل دۆر به‌هه‌شتێ، نموونه‌یا زه‌لامێ ژ تێهن و برسێ دنالیت و ل دوورییه‌كا یه‌كسان ژ خوارن و ڤه‌خوارنێ رادوه‌ستیت و نه‌شێت بڕیارێ بده‌ت. بۆریدان دبێژته ڤی هه‌لوه‌ستی (رێڤینگێ ل دۆڕیانێ و نه‌چاره رێكه‌كێ بهه‌لبژێریت یان سه‌یێ د ناڤبه‌را دو خوارنێن خۆش دا حه‌یری). مه‌به‌ست پێ پێكه‌نینه ژ هه‌لوه‌ستێن فه‌یله‌سۆفی، ده‌رباره‌ی دیارده‌یێ و ڤێیانا ئازاده. له‌ورا ره‌خنه‌گرێن وی ب كه‌ر دانیاسین.
جۆلیۆ لاندی د په‌رتووكا خوه دا نڤێژا نه‌زانینێ (Orazione della ignoranza 1551) دبینیت: (نه‌بوونا زانینێ پالده‌ره‌كێ بهێزه بۆ هێرشكرن و نه‌زانكرنا یێن دی).
ئه‌وێ بڤێت نهێنییان و په‌ناگه‌هێن په‌ندڤانیێ بسمیت، فه‌ره یێ یێبێهنفره‌هـ، هوشیاربیت، دفن و سه‌ر و پشتا كه‌ری هه‌بیت، هه‌روه‌سا هه‌ستێن جوداهیێ د ناڤبه‌را ستری و خه‌سێ دا بكه‌ن هه‌بن. هۆسا كه‌ر وه‌كو نموونه‌یێ كه‌پۆنزمی و لێبۆرینێ و چاكیێن بنه‌ره‌تی د بابه‌تێن زانست و په‌ندڤانیێ دا خوه پێشكێش دكه‌ت. هۆسا كه‌ساتییا ئه‌رێنییا كه‌ری ل جه‌م فه‌یله‌سۆفێ ئه‌لمانی نیچه‌ی، وه‌كو ڤێ پارچه‌یێ ژ زه‌ره‌ده‌شت: ” بێژه من:” ژیان یا ب سه‌نگه دا هه‌لبگری”. ” لێ یێ هه‌ستدار نه‌به! ئه‌م هه‌می كه‌رێن جوانین، حه‌ز ژ هه‌لگرتنا باران دكه‌ین.
ئه‌ڤ هه‌ڤكێشه‌یا راوه‌ستیان د ناڤبه‌را دو هه‌لبژارده‌یان، كو هه‌ردو ل ده‌ف مرۆڤی دگرنگن و ترس ژ چوون به‌ر ب ئێكێ ببیته ئه‌گه‌رێ ژ ده‌ستدانا یا دوویێ بیت هه‌یه، ل ڤێره نیگه‌رانی و دودلی په‌یدادبیت، چنكو هه‌مبه‌ر بده‌ستڤه‌ئینانه‌كێ ژ ده‌ستدانه‌ك هه‌یه! وه‌كو د كوردیێ هاتی (هه‌ی ژ دۆخین هه‌ی ژ مه‌شكا دۆشاڤێ)، (ژ داه‌وتا كه‌لێ و سه‌یرانا رویباری بوو)!
ڤان رۆژان ل جادا كوردی ژبلی كه‌سێن هشیار، هه‌ڤوه‌لاتیێن ئاسایی و تا كه‌سێن ئه‌كادیمی و سیاسی دینین، بووینه كه‌رێن بۆویدانۆس، ئانكو بووینه دو جوین و د هه‌ڤڕكییه‌كا دژواردانه ل سه‌ر دو به‌ره‌یان لێكڤه‌بووینه، به‌ره‌یێ نه‌ته‌وه‌یێ ئه‌وژی پشته‌ڤانیكرن ل ملله‌تێ كورد و رسواكرنا دوژمنكاری و له‌شكركێشییا زۆردار و سته‌مكارانه ل دژی رۆژئاڤایێ كوردستانێ، لایه‌نێ دی كو به‌ره‌یێ ئیسلامییه و دوڤكه‌فتیێن بانگخوازان، كو ل سه‌ر دوژمنكارییا تركی دبێده‌نگن، لێ ده‌ما بزاڤا حه‌ماسا فله‌ستینی ژ نشكه‌كێ ڤه هێرشكرییه ئیسرائیل و شه‌ر د ناڤبه‌رێ دا چێبووی، ده‌نگێن بانگا جیهادێ هه‌لدێراین بلندبوون و یێن نه‌ته‌وه‌خواز ب دژێ ئیسلامێ و تاگرییا ئیسرائیل و رۆژئاڤا دانه‌نیاسین، ئانكو شه‌ڕ بۆ شه‌ڕێ كوردێن نه‌ته‌وه‌خواز و ئیسلامی! د ده‌مه‌كی دا ئه‌ره‌با بیست و دو ده‌وله‌ت و مه‌زنترین سه‌رمایه هه‌یه و جیهانا ئیسلامی بۆ پشته‌ڤانه، ل لایێ دی كوردان ژبلی خوه كه‌س نینه، ب بێده‌نگی رۆژئاڤایێ كوردستانێ ل سه‌ر ده‌ستێ تركێن موسلمان و پشته‌ڤانییا ئه‌ره‌بێن موسلمان.. سه‌ر ئه‌رد یێ دهێته سۆتن و ژێرئه‌رد یێ دهێته وێرانكرن! ئیسلامیێن كورد دبێده‌نگن لێ بۆ غه‌ززه خوه‌نیشادانان و نڤێژا غایب دكه‌ن!
له‌ورا هنده‌ك هه‌ڤوه‌لاتی ژ كوره‌یی ره‌وشا وان ژ هه‌ردویا خرابتره، ل به‌ربه‌رزه‌یه پشته‌ڤانیا برایێ خوه یێ دایبابی یان یێ دینی بكه‌ت!
*مفا وه‌رگرتن ژ گۆتارا: جان میشیل هینی ـ الحمار الفلسفی*.. النقل عن الفرنسیه: إبراهیم محمود.
نيشاندان