محسن عه‌بدلره‌حمان
رۆژا 22 تیرمه‌ها 2020 ل كه‌نالێ (الغد) دا، ل دووڤ داخۆیانیا به‌رێز (كادار بیرى) به‌رپڕسێ رێكخراوا (كوردێن بێسنۆر) گۆت: زمانێن جیهانێ د لیسته‌یه‌كا (316) خالى دا ژ لایێ رێكخراوا یۆنسكۆ ڤه هاتینه رێزبه‌ندكرن، تێدا زمانێ كوردى رێزا (80)یێ هه‌مبه‌ر زمانێ تركى كو ل رێزا (274)ێ گرت، ئانكو زمانێ كوردى د سه‌ر زمانێ تركى رایه ب (194) خالان هاتیه.
ل ده‌مێ ئه‌م كورد خۆدانێن ڤى زمانى بین و د هه‌مان ده‌مدا ره‌وشا پرتووكخانه و وه‌رگێرانێ یا شێلوبێل، دیاردبیت كو ئه‌ڤ كارێ دهێته‌كرن بزاڤێن كه‌سینه، دیسا گۆتارێن مه‌لا و نامه‌یێن ماسته‌ر و دكتۆرایێ ب زمانێن بیانى دبینین، ژ لاوازیا كه‌سى و نه‌باوه‌رى ب خوه‌بوونه، هژمارا ئه‌و كه‌سێن كوردیزان و ب به‌هانه‌یێن جودا ب عه‌ره‌بى دنڤیسن، گه‌له‌كن و جاران خودان ناڤ و نازناڤێن قه‌به‌نه، له‌ورا من ب فه‌ر دیت ڤان بۆچوونان ل بیربینم:
“زمانێ ملله‌ته‌كى ره‌زیلنه‌بوویه، ئه‌گه‌ر ئه‌و ملله‌ت ره‌زیل نه‌ببیت، و نه‌داكه‌فتییه هه‌كه ئه‌و به‌ر ب ژناڤچوون و نه‌مانێ نه‌چووبیت، ژ ڤێره داگیركه‌رێ بیانى زمانێ خوه ل سه‌ر ملله‌تێ ژێرده‌ستكرى دسه‌پینیت، دا هه‌ستكرنێ ب مه‌زنیا خوه نیشا وان بده‌ت و وان رابكێشیته لایێ خوه، دا سێ سزایان د ئێك كریار دا ل سه‌ر وان بجهبینیت، یا ئێكێ دا زمانێ وان د زمانێ خوه دا ب ئێكجارى زیندان بكه‌ت، و یا دوویێ رابووریێ وان ب كوشتن و ژبیركرنێ نه‌هێلیت، و یا سیێ به‌ندكرنا پاشه‌رۆژا وان ب زنجیرێن ئه‌و چێدكه‌ت، پاشى ئه‌و ملله‌ت ب خوه بۆ وى دێ بیته دووڤه‌لانك” (مسته‌فا سادق ئه‌لرافعى) ئه‌ڤه گۆتنا نڤیسه‌رێ عه‌ره‌به و ئه‌و ب خوه ڤێ ل هه‌مبه‌ر كوردان بكاردئینن.
فه‌یله‌سۆف و هزرمه‌ندێن رۆژئاڤایى ب رۆلێ گرنگێ زمانى د ژیانا ملله‌تان دا زانى، ئه‌ڤه فه‌یله‌سۆفێ ئه‌لمانى (مارتن هایدگر) دبێژیت: ( زمانێ من مالا منه، ئه‌و وه‌لات و ئاكنجیبوونا منه…) هه‌روه‌سا فه‌یله‌سۆفێ فره‌نسى (باسكال) دبێژیت: (هندیكه زمانێ منه، ئه‌و وه‌لاتێ منه)، ئه‌ڤه بۆچوونێن كه‌سینه، سه‌ربارى كو گۆتنێن فه‌یله‌سۆفانه، لێ دا ئافرییه‌كێ ل بڕیار و هه‌لویستێن فه‌رمى بده‌ین، و چه‌ند نموونه‌یه‌كێن هه‌ڤچه‌رخ ژ وه‌لاتێن جودا ببینین، بۆ نموونه ئه‌ڤه ئه‌كادیمیا فره‌نسى یا زمانى، ده‌ستپێشخه‌ر دبیت ب دانانا زاراڤان بۆ په‌یڤێن نوى دهێنه ناڤ زمانێ فره‌نسى، به‌رى ب كه‌ڤنه سه‌ر زمانێ خه‌لكى و قه‌له‌م بنڤیسن، ئه‌ڤه ده‌قێ بڕیارا (كۆمه‌لا نیشتیمانیا فره‌نسى)ل سالا 1994 یه، (نابیت كۆنگره‌یێن زانستى ب زمانێ ئینگلیزى سه‌ر ئه‌ردێ فره‌نسا بهێنه به‌ستن)، دیسا زنجیره‌ك ب په‌یڤێن ره‌ش كو قه‌ده‌غه‌نه د راگه‌هاندن و ئاگه‌هدارییان دا بهێنه بكارئینان.
پشتى هه‌لبژارتنا (خۆسیه لویس ساباتیرو)ى وه‌كو سه‌رۆكێ حوكمه‌تا ئه‌سپانى، ل رۆژا 14 ئادارا 2004 ئه‌ندامێن په‌رله‌مانى كۆمبوون، نوینه‌رێن هه‌رێما كه‌تالۆنیا هه‌ولدان ب زمانێ خوه باخڤن، لێ ب دژواریا ره‌تكرنا (مانویل مارین) سه‌رۆكێ په‌رله‌مانى نشكڤین، كو نابیت زاراڤه‌ك خومالى بهێته بكارئینان، چنكو ئه‌و دبیته مه‌ترسى ل سه‌ر زمانێ فه‌رمیێ ئه‌سپانى، و ب برگه‌یا سێى یا ده‌ستوورى به‌هانه‌گرت، كو ده‌قێ وێ دبێژیت (زمانێ ئه‌سپانى؛ زمانێ فه‌رمیه و پێدڤیه هه‌موو ملله‌ت بكاربینیت).
به‌لكو خه‌مخۆرى و دلسۆزى و حه‌زژێرنا ملله‌تان بۆ زمانێ خوه گه‌هشیه رادده‌یا ده‌مارگێریێ، ئه‌ڤه هزرمه‌ند (مه‌ولود قاسم نایف بلقاسم) د پرتووكا خوه دا (انیه و اصاله) ئاماژه‌دكه‌ت، كه ده‌ستهه‌لاتا دادوه‌رى ل ئه‌لمانیا بڕیار ب كه‌فتنا خویندكاره‌كا ئه‌لمان ده‌ركر، كو ئه‌وێ داواكاریه‌ك ل سه‌ر لیژنه‌یا ئه‌زموونان بلندكربوو، كو ئه‌و ژبلى بابه‌تێ زمانێ ئه‌لمانى ب هه‌موو بابه‌تێن دواناوه‌ندیێ سه‌ركه‌فتیه، لێ دادگه‌هێ داكۆكى ل سه‌ر په‌سه‌ندكرنا بڕیارا لیژنا ئه‌زموونان ب كه‌فتنا خویندكارێ كر، ب ده‌قێ (باوه‌رنامه‌یا دواناوه‌ندى بۆ كه‌سێ لاواز ب زمانێ ئه‌لمانى نینه).
دیسا ب سه‌ركه‌فتنا شۆره‌شا به‌لشه‌فى هه‌ڤال (لینین) بڕیارا پێدڤییا فێربوونا هه‌موو برپڕسان بۆ زمانێ ملله‌تى ده‌ركر) ئه‌وژى زمانێ رۆسى یه.
ژبه‌ر كارتێكرنا زمان و ره‌وشه‌نبیریا نه‌ته‌وه‌یى د ده‌ركرنا ووزه‌یا نه‌په‌ن (الگاقه الكامنه) ل جه‌م مرۆڤى، له‌ورا سه‌ركرده‌یێ ڤێتنامى (هۆشى منه) ل هه‌مبه‌ر دوژمنان چه‌كێ هه‌ست ب سه‌رفرازى و روومه‌تێ هه‌لگرت و گۆت: (چ سه‌ركه‌فتن ل سه‌ر دوژمنى مه نابیت، بیێ ڤه‌گه‌ڕیانا مه بۆ ره‌وشه‌نبیرییا مه یا نه‌ته‌وه‌یى و زمانێ مه‌یێ دایك ـ ڤێتنامیێ ـ). و گۆته كوڕێن ملله‌تێ خوه: (زه‌لالیا زمانێ خوه وه‌كو زه‌لالییا چاڤێن خوه بپارێزن، خوه ژ بكارئینانا هه‌ر په‌یڤه‌كا بیانى دووربێخن، ل وى جهێ هوون دشێن په‌یڤه‌كا ڤێتنامى بكاربینن).
و بۆچى دووربچین و ئه‌ڤه ئیسرائیل یا ل بن گوهێ مه، نموونه‌یه‌كا هه‌ڤچه‌رخا زنیدی یه، ئه‌وا ده‌وله‌تا خوه ل سه‌ر زمانێ عیبرى ئاڤاكرى، ل ده‌مێ پتریا كۆچبه‌رێن جوهى بۆ فله‌ستینێ زمانێ ئه‌لمانى، رۆسى، پۆلۆنى…دهێلان، دا زمانێ عیبریێ مرى زیندی بكه‌نه‌ڤه، زانایه كو زمانێ عیبرى به‌رى دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا ئیسرائیل ژ زمانێن مرى دهاته هژمارتن، لێ جۆهیان زانى بێى زمانێ خوه ئه‌و چ نینن، د سه‌ر كێمى یا هژمارا خوه را ئه‌و شیان عیبریێ بكه‌نه زمانێ فێربوون و زانكۆیێ، و گه‌له‌ك مه‌زاختن ل بوارێ وه‌رگێرانێ كر، ئه‌ڤێ جوهى ب ناسنامه‌یا وان یا نه‌ته‌وه‌یى و دینى ڤه گرێدان.
زمانێ عیبرى تنێ زمانێ دینى بوو، د كنیشتان ڤه لاڤه پێ دهاتنه‌كرن، بۆ جوهیێن ل سه‌ر پترى سه‌د ده‌وله‌تان دبه‌لاڤ، كو هه‌ر كۆمه‌ك ب زمانێ وى ملله‌تى دپه‌یڤى یێ د ناڤدا دژیا، لێ دگه‌ل په‌یدابوونا هزرا دامه‌زراندنا وه‌لاتێ جۆهییان، هزرمه‌ند (ئه‌لیعازر كوڕێ یه‌هۆدا) درووشمێ (چ ملله‌ته‌كى بێ زمان ژیان نابیت). لێ ئه‌لیعازرى نه‌تنێ گۆت، به‌لكو خوه كره نموونه و پیشه‌نگ، سه‌ربارى تڕانه‌پێكرنا خه‌لكى ل سالا 1881ێ ل گه‌ل خێزانا خوه به‌ره ب فله‌ستینێ كۆچكر، و ئێكه‌م مال كو زمانێ عیبرى تێدا سه‌پاندى دامه‌زراند، چل سالێن به‌رده‌وامیێ حه‌تاكو شیایى (كۆمه‌له‌یا یا ئاخفتنكه‌رێن ب عیبرى) دابمه‌زرینیت، دا پاشى مالا وى ببیته كۆربه‌ند و رۆژنامه‌ك ب عیبرى ده‌رئێخست، پشكه‌ك ژێ بۆ زارۆیان ته‌رخانكر، و هه‌موو قاره‌مانێن وى ب ناڤێن عیبرى د ناڤكریبوون. (د. محمود السید، اللغه و الهویه، مجله مجمع اللغه العربیه بدمشق، المجلد(85) ج(3)ص639- 658)
(ابن الجوزی) گۆتیه” زمان ژ مه‌زنترین هێما و نیشانێن سه‌رپشككرنا ملله‌تانه.
هه‌روه‌سا گه‌رۆكێ ئه‌لمانى (كارسن نیبور، 1767) یه گۆتیه: (كوردان ب پاراستنا زمانێ خوه؛ گیانێ خوه‌یێ نه‌ته‌وه‌یى پاراستییه). لێ بۆچى ئه‌ڤرۆ ئه‌ڤ هه‌موو خه‌مسارى و به‌ره‌للاییه، كى به‌رپڕسیاره؟ (أ.د. عبدالفتاح علی البوتانی، بدایات الشعور القومی الكوردی فی التاریخ الحدیپ، الاكادیمیه الكوردیه، اربیل،2019، ص17)
و ل دۆر چاره‌سه‌ریێ (تاكه رێكا سه‌لـماندنا ناسنامه‌یا مه یا تاك و كۆم ب ڤه‌گه‌ڕاندنا رابووریه). ئه‌رێ ئه‌م چه‌ند هزر د رابوورى دا دكه‌ین، په‌ندا كوردى دبێژیت: گۆتنه پیرێ ته ئاقل یان سه‌ربۆر. پیرێ به‌رسڤدا: ئه‌گه‌ر سه‌ربۆر ب سه‌رێ پیرێ هاتن، دێ ئاقلى ژێ گریت! ئه‌رێ مه كوردان ئاقل ژ سه‌ربۆران گرتیه!؟ (هزرمه‌ندێ فره‌نسیێ نه‌ژاد بۆلگارى ـ تزفیتان تورودوف، كوردستان و الحدود…ص29 -30)
و ل دووماهیێ ئه‌ڤه گۆتنا فه‌یله‌سۆفێ فره‌نسى گۆستاڤ لیبۆن (1841 ـ 1931): ئه‌گه‌ر ملله‌ته‌ك ژێرده‌ستبوو كلیلا زیندانا وێ د ده‌ست وێ دایه، هندى زمانێ خوه بپارێزیت.
ئه‌رێ ئه‌م د ئاماده‌ینه ده‌رگه‌هێ زیندانا خوه ڤه‌كه‌ین!؟
نووترين نووچه
- دڤێت بەغدا سیاسەتا نەهنارتنا مووچەیێ خەلكێ كوردستانێ ب دووماهی بینیت
- هەتا دووماهی خولەك مە باوەری هەیە کو بشێین بگەهینە رێككەفتنێ ل گەل بەغدایێ
- بۆ چارەسەركرنا كێشەیێن هەولێرێ و بەغدایێ دڤێت قانوونا پەترۆل و غازێ بهێتە دەركرن
- ئایدن مەعرووف: حوكمەتا ئیراقێ د چارەسەركرنا كێشەیاندا یا رژد نینە
- بابەكر زێباری: ل دووماهییا ئەڤسالە هەرێما كوردستانێ دێ ئێك هێزا پێشمەرگەی هەبیت
- دڤێت كێشەیێن هەولێرێ و بەغدا ل سەر بنەمایێ دستووری بهێنە چارەسەركرن
- خەلكێ ژێهاتی و بسپۆر د ناڤ لیستا بەربژارێن پارتی دا هەنە
- هندەك ئالیێن ئێراقێ كێشەیان بۆ رێككەفتنێ ل گەل كوردستانێ دروست دكەن
- مەسرور بارزانی پشكداری د بەهییا عەبدوللا عەزیز مەلا هەمزە مێرگەسۆری دا كر
- سەرۆك بارزانی و بالیۆزێ فرەنسا كێشەیێن د ناڤبەرا هەولێرێ و بەغدایێ دا گەنگەشەكرن
محسن عه‌بدولره‌حمان
نڤشپه‌رێسییا نه‌رم
محسن عه‌بدلره‌حمان
هه‌تا نها ئه‌م كورد ژ هه‌ر ده‌رده‌كی پتر ژ لاوازیا بیردانكێ دنالین، ئه‌وا بوویه ڤایرۆسه‌ك هه‌كو ل بیردانكا مه دده‌ت، ئه‌وا نڤیسی ژێدبه‌ت، دا ل گه‌ل هه‌ر داگێركرنه‌كێ، ئه‌نفاله‌كێ، مالوێرانیه‌كێ… سه‌رژنوی ده‌ستپێ دكه‌ینه ڤه و هه‌تا جاره‌كا دی ڤایرۆس ژێ ببه‌ته‌ڤه، ئه‌ڤه ده‌رباره‌ی بیردانكا كورتخایه‌ن، چنكو یا درێژخایه‌ن تنێ تشتێ كرێت و تال بۆ مه تێدا هێلایه، د به‌رامبه‌ر دا هه‌ر تشتێ باش ده‌رباره‌ی خوه بۆ مه دایه‌نیاسین و زێده‌روویی تێدا كریه، هۆسا مه رابووریێ خوه كرێت و یێ داگێركه‌ری جوان دیتییه، ب دیتنا من ئه‌ڤه ڤه‌دگه‌ڕیت بۆ رادده‌یا پیسه‌كییا ئاقلێ وان و ساویلكه‌یی یا ده‌روونێ مه.
ل گه‌ل سه‌ره‌ده‌ری و داخۆیانیێن ئه‌ره‌بان ل باشووری، كریارێن گرۆپێن جودا دژی كوردان ل رۆژئاڤا، سێداره و چه‌وساندن ل رۆژهه‌لات، جانگوریكرنا كه‌نجه‌كێ كورد ل سه‌ر ده‌ستێ نڤشپه‌رێسێن ترك، و به‌ری وی لێدانا گه‌شتیاره‌كێ كورد… هه‌تا دگه‌هیته رادده‌یا تێكدانا گۆرستانێن كوردان، هنده‌ك كوردان ملله‌تێن داگێركه‌رێن كوردستانێ و ب تایبه‌ت ترك ب نڤشپه‌رێسیێ تاوانباركرن، ل به‌رامبه‌ر هنده‌كێن پتر ب سه‌ر هزرا ئیسلامه‌وی ڤه، په‌سن و سۆپاسیا خودێ كرن و/ لێبۆرین/ بۆ كوردان ب باشی دانیاسین، چنكو كورد ب پێكڤه‌ژیان و لێبورده‌یێ نه‌ڤشپه‌رێسیێ دبه‌رنیاسین، و ئه‌وا دهێته كرن تنێ سه‌ره‌ده‌ریێن تاكه كه‌سینه و ژ پیلانێن دوژمنێن موسلمانانه!
ئه‌رێ لێبورده‌یا مه ژ شیان و تێگه‌هشتن یان لاوازیا مه‌یه، دلینی ژ جوامێری یان ساویلكیا مه‌یه! ئه‌رێ جاره‌كێ مه پرسیار ژ خوه كریه، بۆچی برایێن مه‌یێن خۆشتڤی ژ ئه‌ره‌ب، ترك، فرس.. هه‌مبه‌ر لێبۆرده‌یا مه د نڤشپه‌رێسن!؟
ئه‌گه‌ر نڤشپه‌رێسی جوداكاری بیت د سه‌ره‌ده‌ریێ دا د ناڤبه‌را خه‌لكێ دا ل سه‌ر بنه‌مایێن ماددی، وه‌كو نه‌ته‌وه، زمان، ره‌نگێ پیستی، چینێن جڤاكی، نه‌ریت، ره‌ۆشه‌نبیری، باوه‌ری.. و كه‌سێ نڤشپه‌رێس ئه‌وه یێ د باشی و خراپیێ دا تۆخمێ خوه ل سه‌ر ته‌خمێن دی د چێترینیت، لێ نڤشپه‌رێسی كه‌نگی و بۆچی د ناڤ جڤاكێ مرۆڤینی دا په‌یدابوو؟ ل دووڤ تێگه‌هێ دینی كو ئاده‌م ئێكه‌م مرۆڤه، هۆسا ئێكه‌م نڤشپه‌رێس دێ ل سه‌رده‌مێ وی بیت، ئه‌وژی د پشته‌رێبوونا شه‌یتانی دا ل سه‌ر فه‌رمانا خودێ به‌رجه‌سته‌دبیت، ده‌مێ گۆتی: ئه‌ز ژ وی باشترم، ژ ئاگری ته ئافراندم و ته ئه‌و ژ ئاخێ چێكر (انا خیر منه خلقتنی من نار و خلقته من گین).
نڤشپه‌رێسی سالۆخه‌ته‌كێ مرۆڤی یه و ئه‌و وه‌كو كین، هیخوازی، هه‌ژموون…پشكه‌كه ژ پێكهاتێ وی، دشێین بێژین ملله‌ته‌ك نینه یێ ڤالا ژ نڤشپه‌رێسیێ، د ئه‌دبیاتێن ئۆل و ملله‌تان تا نڤشپه‌رێسی ب رێژه‌یێن جودا هه‌یه، و یا به‌رچاڤه كو د شریعه‌تێن ئه‌سمانی دا نڤشپه‌رێسی و چێتراندن یا زیقتره ژ ئه‌ده‌بیاتێن ملله‌تان، ئه‌ڤه د بۆچوونێن دویڤكه‌ڤتیێن هه‌ر ئۆله‌كی دیاره، كو خوه ب دروستتر، هه‌ره‌باش و نموونه‌یتر دده‌نه‌نیاسین، هنده‌ك خوه ب كۆڕێن خۆدێ و هنده‌ك خوه ب خۆشتڤیێن خۆدێ، ئه‌وێن هه‌نێ ملله‌تێ خۆدێ یێ بژاره‌یه، و ئه‌ڤه باشترین گه‌ل خودێ بۆ خه‌لكی هنارتی…) دده‌نه‌نیاسین
نڤشپه‌رێسی وه‌كو چه‌كه‌كێ ب هێز پتر د ده‌مێ شه‌ری و قه‌یرانێن ئابووری دا دهێته بكارئینان بۆ زێده‌كرنا ترس و نه‌ڤیانێ دژی یێ دی، نڤشپه‌رێسی ب رێژه‌یێن جودا د هه‌موو جڤاكان دا هه‌یه، لێ جوداهی ئه‌وه د جیهانا سكۆلار دا گرێدای سه‌ره‌ده‌ریا تاكه كه‌سانه، لێ ل هه‌مبه‌ر قانوونێ كریاره‌ك مانده‌لكری و نه‌یا دروسته و دبیت سزایێ قانوونی هه‌بیت، لێ د جڤاكێن رۆژهه‌لاتی دا نڤشپه‌رێسی ب شێوه‌یه‌كی ده‌زگه‌هی و رێكخستی دهێته په‌یره‌وكرن، وه‌كو داخویانیێن به‌رپرسێن ترك ده‌مێ دبێژن، ئه‌گه‌ر كورد خیڤه‌ته‌كێ ل باشوورێ ئه‌فریكا ڤه‌ده‌ن دێ دژ بین، یان گۆتارا ئه‌ره‌بی ب ناڤێ دینی، كو ب هه‌لكه‌فت و بێهه‌لكه‌فت ب كه‌فان باركریه!.
لێ ئالۆز و مه‌ترسیدارتر ره‌نگێ نڤشپه‌رێسیێ دشیێن ب نڤشپه‌رێسیا نه‌په‌ن یان نڤشپه‌رێسییا نه‌رم ناڤبكه‌ین، كو تاكو كه‌س و كۆم بێئاگه‌ه یان راسته‌وخۆ رۆژانه ل ئاستێ جادێ سه‌ره‌ده‌ریه‌كا نڤشپه‌رێس هه‌مبه‌ر كه‌سانێن دی بكه‌ن، هه‌ر ژ كێمكرن و كرێتكرنا بوهایێن جڤاكی هه‌ر ژ زمان و هێمایێن نه‌ته‌وه‌یی، ناڤێ كه‌سی، نه‌ریتێن جڤاكی…، د ده‌مه‌كی دا ئه‌و ب خوه په‌سنا بوهایێن لێبۆرین و یه‌كسانیێ دكه‌ن و خوه ب مرۆڤدوست دده‌نه‌نیاسین.
گۆتنا نموونه‌یی (لافچل لعربی علی اعجمی الا بالتقوی)، هه‌ر ره‌هه‌ندا بلندگه‌ریێ د گۆتنا (عه‌جه‌م) دا، یان هه‌ما یه‌یڤا (مه‌ولا) د فه‌رهه‌نگا لێبۆرینێ دا چ دئینیت!؟
نڤشپه‌رێسی وه‌كو خویێ یه، ژ نه‌بوونێ گه‌نیاتی و ژ زێده‌هیێ سۆتن چێدبیت، مووسا پێخه‌مبه‌ری د پشه‌ته‌ڤانیا هه‌ڤوه‌لاتیه‌كێ خوه دا بێی پرسكرن مسریه‌ك كوشت، ئه‌و خوه سۆتن بوو، له‌ورا په‌شێمانبوو، و ژ كێم نڤشپه‌رێسیێ ئه‌م كورد ل ژێر داگێركه‌ریێ د گه‌نینه.
به‌خته‌وه‌ری
محسن عه‌بدلره‌حمان
د ڤی سه‌رده‌می دا كو ته‌كنولوژیا گه‌هاندنێ ب شێوه‌یه‌كێ به‌رفره‌ه به‌رده‌ستبووی، گه‌له‌ك گازنده رسته‌وخوه دهێنه‌كرن، ئه‌رێ ئه‌ڤ گازنده تنێ ژبه‌ر پاره‌یه ئانكو پێدڤیێن ماددیێن رووت یان هه‌ستكرن ب گه‌مشه‌یی یا جڤاكى یه؟
مه‌گرتی و دا خوه قیبله بكه‌ین وه‌سانه، ئه‌گه‌ر تنێ ئابووری یه! لێ مافێ مه‌یه بپڕسین ئه‌رێ بۆچی ل سالێن نۆتان ل سه‌رده‌مێ دۆرپێچا ئابووری و كاودان د نه‌خۆشتر هنده گازنده‌نه‌بوون؟ دیسا هه‌كه هه‌ژار ژ بێ پاره‌یێ گازندێ دكه‌ت، ئه‌رێ زه‌نگینی چیه؟ بێلایه‌ن و به‌رهنگار ژ ده‌ستهه‌لاتێ نه‌رازینه، ئه‌رێ كادرێن مفادارێن حزبێن ده‌ستهه‌لاتدار چییه؟ سكۆلار یاخیێن سه‌رداچووینه، ئه‌رێ ئۆلداران چیه!؟
راسته بابه‌تێ ئابووری هه‌رده‌م یێ گرنگه، چنكو ئه‌و شاده‌مارا ژیانێ یه، لێ ئه‌و به‌خته‌وه‌ریێ چێناكه‌ت، چنكو به‌خته‌وری هه‌سته‌كه ب رازیبوونێ، ئه‌و هه‌ستێ مرۆڤ ژ ده‌ستپێكا هه‌بوونا خوه به‌رده‌وام د بزاڤا بده‌ستڤه‌ئینانا وێ دایه.
به‌خته‌وه‌ری هه‌سته‌كه د دید و تێگه‌هی دا ژ كه‌سه‌كی بۆ كه‌سه‌ك دی جودایه، ئه‌و هه‌سته‌كێ رێژه‌یی و گشتی یه، خه‌لك هه‌ست پێ دكه‌ن و تێدا پشكداردبن، ل ڤان سالان و ژ ده‌وله‌ت سه‌رێ برایێن (المغچوب علیهم و الچالین) ئه‌وێن ته‌كنولوژیا داهێنای، ئامار و داتا ل سه‌ر هه‌ر تشتی دهێنه دروستكرن، ژ وانا لیستا جڤاكێن به‌خته‌وه‌ر، كو ل سه‌رێ لیستێ ناڤێ ده‌وله‌تێن سكه‌ندناڤی دهێت، ئه‌رێ به‌خته‌وه‌ریا هه‌ڤوه‌لاتیێن ڤان وه‌لاتێن به‌فرینێن د چه‌مسه‌رێ باكووری را ژ چیه؟ ئه‌و مه‌زنترین، بهێزترین، زه‌نگینترین..وه‌لات نینن، لێ چاوا ئه‌و به‌خته‌وه‌رترینن!؟
گۆتنه‌ك دبێژیت: (زه‌نگینی نه ئه‌وه مرۆڤی پترین تشت هه‌بن، به‌لكو كێمترین پێداویستی بڤێن) د جڤاكێ مه دا هنده‌ك كه‌سان ب رێیێن جودا گه‌له‌ك پتر ژ پێدڤیا خوه ل سه‌ر حسابا خه‌لكی ستاندیه، لێ نه‌یێ به‌خته‌وه‌ره، چنكو دزانیت خه‌لك ب چاڤێ كین و نه‌ڤیانێ لێ دنێرین، ل به‌رامبه‌ر هنده‌ك كه‌س ب كێمترین داهاتی دژین، ئه‌و هه‌ست ب گه‌مشه‌یێ هه‌مبه‌ر سته‌مكار و بێوژدانیا به‌رپڕسان دكه‌ن، له‌و نه‌دبه‌خته‌وه‌رن، هه‌چكو ملله‌ت زیندانی و ده‌ستهه‌لات زیندانیڤان، ئانكو پێكڤه د نه‌به‌خته‌وه‌ریێ دا هه‌ڤپشكه‌ن، وه‌كو یێ برسی و حه‌مه‌ر، هه‌ر دو ژ زكئێشێ دنالن، ئه‌ڤه هه‌موو ڤه‌دگه‌ڕیت نه‌بوونا دادوه‌ریێ!
ئه‌ڤه نیشا مه‌دده‌ت كو به‌خته‌وه‌ری نه‌گرێدایی چه‌ندیا ماددى یه، به‌لكو گرێدای دادوه‌ریا جڤاكی یه، ئه‌وا هه‌ست ب رازیبوونێ دبه‌خشیت. چنكو جڤاكێن رۆژهه‌لاتی ب گشتی ژ بێدادیا جڤاكی دنالن، له‌ورا ملله‌تێن وان ب تایبه‌ت زارۆ د ته‌په‌سه‌ركرینه، گه‌نج هه‌ر د هاڤی و یاخینه، ژن د چه‌وساندی و نه‌رازینه، پیر بێخودانن و پشتگۆه ئێخستینه، د وه‌لاتێن سكۆلار دا كو قانوون سه‌روه‌ره، هه‌موو وه‌لاتی بێی جوداهیا ره‌گه‌زی، چینه‌كی، دینی …د ئه‌رك و مافان دا، د سامانێ نه‌ته‌وه‌یی دا، د ده‌لیڤه‌یێن كاری و پله و پۆستان دا… دیه‌كسانن، ل دووڤ گۆتنا كۆچبه‌رێن كورد ئه‌ڤه ل وه‌لاتێن سكه‌ندناڤی دهێته‌په‌یره‌وكرن و ب كریار ژیانكرن، ئانكو به‌خته‌وه‌ری ب رازیبوونا ده‌روونی یا به‌سته و ئه‌ڤه گرێدای دادوه‌ریا جڤاكی یه كو ده‌ستهه‌لات ژێ به‌رپڕسه!
گرنگیا ژیاننامه و بیرهاتنان!
محسن عه‌بدولره‌حمان
ل ئێڤاریا سێشه‌مبى چارى ئادارا 2020 و ل پرتووكخانه و كافێ یا قوبه‌هان، به‌رێز (رزگار كێسته‌یى) سیمیناره‌ك ل ژێر ناڤێ (گرنگیا نڤیسینا بیره‌وه‌ریان) پێشكێشكر.
سمینارێ (80) خۆله‌كان ڤه‌كێشا و خه‌لكێ مه فێربووینه سمینارێن ماوه‌یێ وان د ناڤبه‌را (20ـ40) خۆله‌كان ده‌ربازنه‌بیت، ب دیتنا من ئارمانج ژ سمینارێ وه‌رگرتنا نیشادانا بابه‌ته‌كى و وه‌رگرتنا راوبۆچوونان و ره‌خنه‌یێ ژ كۆما وه‌رگرانه، ب مه‌به‌ستا راستڤه‌كرنا شاشیان، پڕكرنا ڤالاهیان و نه‌هێلانا كێماسیانه، ئانكو لێكگۆهارتنا هزرانه د ناڤبه‌را نڤیسه‌ر و وه‌رگرى دا، لێ پتریا خه‌لكێ مه ژ به‌تالیێ یێ بله‌زه، هه‌تاكو خوارنێ ناخۆت، به‌لكو شه‌ڕى ل گه‌ل دكه‌ت، جگارێ بۆ خۆشدارى ناكێشیت، به‌لكو سیهێن خوه پێ دسۆژیت.
ئه‌ڤ جۆرێ سمیناران جودایه ژ ئێڤاریێن موفلسیا ده‌زگه‌هان، ده‌مێ ئێڤارى نه‌به‌ریكانه‌یێن شعر و چیرۆك خواندنێ دگێرن، ژبلى هه‌لكه‌فته‌ك تایبه‌ت یان كاودانه‌ك فه‌ر، ئه‌وژى بۆ شعرێ، چنكو چیرۆك دهێته خواندن نه‌بهیستن!
ل سمینارێ ژ گۆهداران بووم، چنكو یا من نه‌پڕسیاره، به‌لكو دیتن و بۆچوونه، ئه‌زژى ژبه‌ر گرنگیا بابه‌تێ كاك (رزگارى) ده‌ستپێكرى، له‌ورا بۆ براده‌رێن بیرهاتنان دنڤیسن، ب تایبه‌ت ئه‌وێن ل دۆر ژیانا پیشمه‌رگه‌یى و زیندانێ و چه‌ق و تایێن وان دبێژم:
ئارمانج ژ نڤیسینا بیرهاتنان مه‌زنتره ژ ڤه‌گێرانا هنده‌ك روودانان، ب تایبه‌ت هه‌كه ئه‌و روودان نه‌گرێداى تاكه‌كه‌سى بن، به‌لكو ب كۆم هاتبیته ئه‌نجامدان و جاران پتریا ملله‌تى پشكداربیت، وه‌كو سه‌رهلدان و كۆجا ملیۆنى..، به‌لكو لادانا په‌ردێ یه ل سه‌ر هنده‌ك نهێنییان، رۆهنكرنا هنده‌ك گۆژیێن تارییه، دیاركرنا هنده‌ك راستیێن كو پێدڤیه بهێنه ئاشكراكرن، ده‌ستنیشانكرنا هنده‌ك هه‌لۆیستان و ئاماژه‌كرن بۆ هنده‌ك خالێن ڤه‌شارتى و نه‌په‌نه…!
مخابن حه‌تا نها مه كوردان گرنگیا پێدڤى نه‌دایه ڤى جۆرێ فه‌رێ نڤێسینێ، و ئه‌و كارێن هاتینه‌كرن پتریا جاران بۆ خه‌لكێ بیانى و ب زمانێن داگیركه‌رى هاتینه تۆماركرن، مه‌لایێن كورد كو ته‌خا خوانده‌ڤان و ره‌وشه‌نبیربوو، هه‌كه ئه‌وێن ده‌ستێ نڤیسینێ هه‌یى، بتنێ وه‌ك فه‌قى گه‌ڕیانا خوه ل گۆند و باژێران ل دووڤ وه‌رگرتنا زانستێن دینى تۆماركربا، ل دۆر خه‌لكێ وان ده‌ڤه‌ران و شێوازێ ژیارا وان ب زمانێ دایك نڤیسیبا، دا نها ژلایێ زمانى و مێژوویى و كلتوورى مه پرتووكخانه‌ك هه‌ره ده‌وله‌مه‌ند هه‌با!
بابه‌تێ بیرهاتنان نه‌هه‌ما نڤیسینا روودانه‌ك بۆری یه و شرۆڤه‌كرنا هه‌لویسته‌كى یه، تایبه‌ت ئه‌وێن نڤیسه‌رى ب خوه رۆل تێدا هه‌ی یان ژ نێزیك بهیستى، بیرهاتنا د ناڤبه‌را بابه‌تیا مێژوویێ و خۆیه‌تیا ژیاننامێ دایه، نڤیسینا بیرهاتنان كه‌ڤناتیا ڤه‌دیتنا هونه‌رێ نڤیسینێ یا كه‌ڤنه، گه‌له‌ك ژ بیرهاتنان ناڤداره‌یه‌ك هه‌ره مه‌زن ل سه‌رانسه‌رى جیهانێ وه‌رگرتیه، دیسا بۆ زمانێن جودا هاتینه وه‌رگێران، وه‌كو بیرهاتنێن (مه‌هاتما گاندى، وینستون تشرشل، فیلدمارشال مونتگمرى، جه‌نه‌رال دیگول، هزرمه‌ند و و ته‌خا خوانده‌ڤان و ره‌ۆشه‌نبیر كه، و ئه‌وێ نه‌وێریت باخڤیت، ئه‌رێ چاوا وێریایه به‌رهنگارى دۆژمنى ببیت ئه‌و نه‌تنى َترسنوكه/سه‌رۆكێن ده‌وله‌تان و…) و یێن كورد وه‌كو (ئیحسان نوورى پاشا، ره‌فیق حلمى..) و یا هه‌رى ناڤدار (فی سبیل كوردستان) یا سیاسه‌تمه‌دارێ كورد (زنار سلۆپى)، ئه‌ڤ هۆنه‌ره ل ناڤ كوردان یێ نوو یه، بۆ ناڤه‌راستا چه‌رخێ بۆرى دزڤڕیت، لێ پشتى سه‌رهلدانێ وه‌كو دیارده به‌رچاڤدبیت، ئانكو پتر ژ تۆماركرن و راڤه و شرۆڤه‌كرنا روودان و هه‌لویستان بوویه چاڤلێكرن، چنكو ب شێوه‌یه‌كێ نه‌دروست و دوورى ئه‌كادیمیێ و ب زمانه‌كێ كه‌چ و كۆلانكى دهێته به‌رهه‌ڤكرن، راسته نه‌هه‌موو كه‌س ل ئاسته‌كێ ره‌وشه‌نبیریێ بلندن، كو ب شێوه‌یه‌كێ دروست دارێژن، ئه‌ڤه ژبلى نه دباوه‌رپێكرینه ژ ئه‌گه‌رێ زێده‌روویا به‌رچاڤ د په‌سه‌ندكرن و شكاندن و بێبهاكرنێ دا، زێده‌بارى نه‌بابه‌تیا وان چنكو به‌رهه‌مێ سه‌ركه‌فتى پێدڤى ب وێره‌كى و راستگۆیێ هه‌یه، بۆ نموونه د بیرهاتنێن (زنار سلۆپى) دا كو رۆل د هه‌ستدارترین قۆناخا ملله‌تێ كورد تێدا بورى هه‌بوو، و ئه‌و دیده‌ڤانێ گرنگترین روودانابوو، لێ ب شێوه‌یه‌ك شه‌رمینۆك ناڤێ مالباتا به‌درخانیێن مه‌زن دئینیت، هه‌چكو ئه‌و ل په‌راوێزێ نه ل سه‌ركێشیا دۆزا كوردى، كو زانایه د ناڤبه‌را (1880ـ1950) یێ ئه‌ڤ مالباته دینه‌موویێ بزاڤا رزگاریخوازا كوردى بوون، هه‌ر ئه‌وبوون شۆره‌ش و سه‌رهلدان كرین، كۆمه‌له و رێخستنێن سیاسى پێكئیناین، رۆژنامه‌گه‌رى به‌لاڤكرى، خواندنگه‌هێن كوردى ڤه‌كرین، پتر ژ ئه‌لیفبێ یه‌كێ داهێناى…، ما هه‌ڤڕكى و ناكۆكى به‌هانه‌یه‌ك ره‌وایه كو مافێ وان دیارنه‌كه‌ت، وه‌كو یێ دڤێت ب ده‌ستى تلبێ رۆژێ داپۆشیت!
ئه‌ڤ جۆرێ نڤێسینێ چه‌ند ناڤێن جودا و ناڤه‌رۆك نێزیكى ئێك ب خۆڤه‌دگریت، وه‌كو (بیرهاتن، ژیاننامه، گه‌رۆك، مزگیندار، رۆژهه‌لاتناس) ئه‌ڤه وى تشتى تۆماردكه‌ن یێ دیتى و جهێ تێرا بۆرین، هه‌لبه‌ت هه‌ر ئێك ب گۆره‌ى بینین، هه‌ستدارى، به‌هره و شیانێن خوه یێن زمانى د ده‌ربڕینێ دا، بۆ نموونه گه‌شتا (ئولیا چه‌له‌بى) بۆ كوردستانێ، ئێك ژ باشترین ژێده‌رانه ل سه‌ر ده‌مێ داگێركرنا ئوسمانى، دیسا ئه‌وا مزگیندار و گه‌رۆك و رۆژهه‌لاتناسان ل دۆر لایه‌نێن ژیانا كوردان و سروشتێ كوردستانێ نڤیسین، تا وێ رادده‌یێ هنده‌كان ب هوورى سالۆخدایه، كو رۆماننڤیسێ ئه‌لمانى (كارل ماى) رۆمانا خوه یا ب ناڤێ (د هوندر كوردستانا كویڤى را) ل دۆر كوردان نڤیسیه، سه‌ربارى كو وى چجار سه‌ره‌دانا كوردستانێ نه‌كربوو، ئه‌رێ ئه‌وى ئه‌و هه‌موو پێزانینێن هوور ژ كیڤه بده‌ست خوه ئێخستن!؟
له‌ورا ژ نڤیسه‌رێن به‌رێز دپرسم، ته هزرا وه‌رگێرانا بیرهاتنێن خوه بۆ زمانێن بیانى یان ڤه‌كۆلینێن خویندكارێن زانكۆیێ ل رۆژه‌كێ ژ رۆژان كریه؟ دا ل بیرا هه‌وه‌یێن به‌رێز بینم، ئه‌رێ چه‌ند بیرهاتن بووینه هێڤێنێ شاكارێن ئه‌ده‌بى یان ناڤه‌رۆكا ناڤدارترین فلمێن جیهانى..
په‌یڤا (راستگۆیى) یا كاك رزگارى چه‌ندین جاران دوباره‌كرى بالا من كێشا، ئه‌و راستگۆیێ د بیرهاتنان دا گرنگترین ره‌گه‌زه، چنكو ئه‌ڤ بیرهاتنه دیده‌ڤانیه ل سه‌ر قۆناخه‌ك گرنگ ژ مێژوویا ملله‌تێ مه، دیسا ئه‌و گرێداى كار و بزاڤ و قوربانیدانا جڤاكى و تاكه‌كه‌سانه، له‌ورا فه‌ره نڤیسه‌ر یێ وێره‌ك و راستگۆبیت، كو ده‌ربڕینه‌ك راستگۆیانه ژ لایه‌نێن جودا یێن هه‌بوونا وان كه‌سان بكه‌ت، وێنه‌یه‌كێ رۆهن كو ره‌نگڤه‌دانا مرۆڤ و جڤاكێ وى ده‌مى بیت، ئه‌رێ هه‌موو قاره‌مانبوون، كه‌سێن نێرگزى و خۆپه‌رێس، دلره‌ق و بێچه‌رگ، نه‌زان و دره‌وێن، دلدار و دز … نه‌بوون، یان دبێ دلینى و هه‌ستبوون!؟
دیسا هنده‌ك تشت هه‌نه نه رزگار و نه چ كه‌س (نها) نابێژن، چنكو ژ گه‌له‌ك ئه‌گه‌ران جڤاك قه‌بوولناكه‌ت، لێ هۆزانڤانێ ئیراقى (مه‌عروف ئه‌لره‌سافى) پرتووكا خوه (السیره المحمدیه) ئه‌وا ل سالا 2002 یێ به‌لاڤبووى، كو ل سالا 1933 نڤیسى و گۆت پشتى مرنا من ب پێنچى سالان بهێته به‌لاڤكرن.
ب دیتنا من مه‌زنترین گوننه‌هه كه‌سه‌ك راستیه‌كێ یان پێزانینه‌كى ل خه‌لكێ خوه ڤه‌شێریت و نهێنیه‌كێ ل گه‌ل خوه ببه‌ته گۆڕى، وى ده‌مى ئه‌و نه‌تنێ ترسنوكه، به‌لكو قه‌لسى ژى دهێته سه‌ر، له‌ورا نڤیسینا بیرهاتنان بتایبه‌ت ژلایێ پێشمه‌رگه و زیندانیان ئه‌ركه، و ئه‌وێ نه‌وێریت باخڤیت، ئه‌رێ چاوا وێره‌كیا به‌رهنگاریا دوژمنى هه‌بوو، له‌ورا ئه‌و جهێ گومانێ یه.
ئه‌م و زمان!
• ل دووڤ ئامارا مالپه‌رێ (لڤین) ل 13/1/2020ێ به‌لاڤكرى، و تێدا هاتى كو زمانێ كوردى ل رێزبه‌ندیا نه‌هێ یا زمانێن جیهانى هاتیه، ئه‌و ژى تنێ زاراڤێ كرمانجیا باكۆرێ، ئانكو بێى كرمانجیا ناڤه‌راست (سۆرانى) هه‌ورامى، فه‌یلى، لۆرى وه‌رگرتیه و ل پێشییا زمانى َئه‌ره‌بى، فارسى و تركیێ دهێت.
• محسن عه‌بدوالره‌حمان
• بۆچوونه‌كا سه‌یر و سه‌مه‌ره ئه‌و سه‌ره‌درى و هه‌لویستێ هنده‌ك كوردان و ب تایبه‌ت سیاسى و ئۆلداران، ئه‌و ژى ده‌مێ به‌حسى زمانى دهێته‌كرن، بێى زانین و ئاگه‌هى دبێژین كوردى زمانێ په‌یڤینێ یه نه‌یێ خواندن و پێنڤیسینێ یه، ژبیرا خوه دبه‌ن كو زمان به‌خشیه‌یا خودایه بۆ مرۆڤى و هه‌ر خه‌مساریه‌ك تێدا كێمكرن ژ بوهایێ وى خودایه، دیسا ل ده‌ردۆرێن خوه نازڤڕن و ژ خوه ناپرسن، ئه‌رێ بۆچى داگێركه‌رێن كوردستانێ داگێڕانێ بۆ هه‌ڤڕك و دوژمنێن خوه دكه‌ن، ژ نانێ زارۆیێن خوه ڤه‌دگرن و ژبۆ نه‌هێلانا زمانێ كوردى دمه‌زێخن، ئه‌ڤ هه‌ڤڕكیا مرۆڤان ل سه‌ر زمانى بۆچیه!؟
• هه‌رده‌م هه‌ڤڕكى و شه‌رێ زمانان د ناڤ ملله‌تان دا هه‌بوو، لێ د چه‌رخێ نوى دا ئه‌ڤ شه‌ره گه‌هشتیه كۆپیتكێ، نها كه‌لینه‌كا زمانى ل سه‌رانسه‌رى جیهانێ هه‌یه، تاكو ل ئه‌مریكا ده‌نگ بلندبوونه و داخوازا ئینگلیزیێ ده‌كه‌ن، ل هه‌مبه‌ر هنده‌گ ده‌نگێن ل باشوورێ وێلایه‌تێن ئێكگرتى یێن ئه‌مریكى داخوازا زمانێ ئیسپانى دكه‌ن، ل فره‌نسا داخوازا فره‌نسیا په‌تى دهێته‌كرن و…، تاكو زاراڤێ (ئاساییشا زمانه‌ڤانى) به‌لاڤبووى، ب رامانا (ئاساییشا بوهایێن جڤاكى و ناسنامه‌یا نه‌ته‌وه‌یى).
• زمان ئه‌وه یێ به‌رهه‌مئینانا زانیارى (الانتاج المعرفی) پێ دهێته‌كرن، نه‌یێ په‌یڤینێ و هژمارا ئاخفتنكه‌رانه، و رادده‌یا به‌لاڤبوونا زمانێ ئینگلیزى هه‌مبه‌ر زمانێ ماندرین ل چینێ، كو هژمارا وان ملیاره‌كه سه‌لماندنا ڤێ راستیێ یه، پێشكه‌فتنا زمانى گرێداى په‌ره‌سه‌ندنا زانیاری یه، دا زمان گه‌شه‌یێ بكه‌ت پێدڤیه د كریارا به‌رهه‌مهێنانا زانیارى دا بهێته بكارئینان.
• له‌ورا زمانێ كوردى پشتى ده‌ه یان سیه سالان نامریت، لێ مه‌ترسیا ب سه‌رداگرتنا پێلا جیهانگێریێ و شرینكرنا زمانێ دینى (ئه‌ره‌بى) هه‌مبه‌ر زمانێ نه‌ته‌وه‌یى، دشێت تا وێ رادده‌یێ لاوازبكه‌ت، كو ڤالنجى ببیت!
• وه‌رگێران یان ڤه‌گۆهاستن ئه‌و كارێ گۆهارتنا ده‌قێ ره‌سه‌نه، ژ ژێده‌رى كو ئه‌و زمانه یێ پێهاتیه نڤیسین، بو زمانه‌كێ دى، له‌ورا وه‌رگێران دهێته نیاسین، كو ڤه‌گۆهاستنه بۆ شارستانى، هزر و ره‌وشه‌نبیریێ. له‌ورا گۆتینه زمان وه‌كو ئاڤێ یه، پێدڤیه به‌رده‌وام دلڤینێ دا بیت، هه‌كه مه‌ندبوو دێ گه‌نى بیت، رامانا ڤێ ئه‌وه كو زمان بۆنه‌وه‌ره‌ك زیندی یه، پێدڤى ب خۆراكدان و چاڤدێریا به‌رده‌وامه، ئانكو زمان دبیت و گه‌شه دكه‌ت و دمریت، هه‌روه‌سا چ زمان د پیرۆز نینن، هه‌ر ملله‌ته‌كى هه‌ولدایه زمانێ خوه ب پیرۆز و گرنگ بده‌ت نیاسین، بۆ نموونه جوهى دبێژن عبرى زمانه‌ك پیرۆزه، چنكو خودێ راسته‌وخوه پێ دگه‌ل میسایى په‌یڤیه، دیسا فه‌له و موسلمان زمانێ خوه ب پیرۆزیا ئه‌سمانى ڤه گرێدایه!
• ل وه‌رگێرانێ دیاردبیت كو ئه‌فسانه‌یا زمانێ پیرۆز یان بهێز تنێ چیڤانۆكه‌كه، زلهێزان بكارئینایه دا خوه ل سه‌ر خه‌لكه‌كێ دێ بسه‌پینن، هنده‌ك كه‌سان كار بۆ كریه و پتریا جاران ب رێیا هێزێ سه‌پاندیه، وه‌كو زمانێ ئینگلیزى و فره‌نسى و رۆسى، هه‌روه‌سا زمانێ ئه‌ره‌بى و تركى!
• د وه‌رگێرانێ بۆ جارا چه‌ندێ بۆ من دیاربوو، كو كوردى زمانه‌ك هه‌ره ب هێز و ڤه‌ژه‌نه، سه‌ربارى دو خۆلیسه‌ریا كو تووشبووینێ یا ئێكێ دژایه‌تیه‌كا بێ یه‌مان ژ لایێ داگیركه‌رێن كوردستانێ ڤه، و ئه‌ڤه گه‌له‌ك یا ئاسای یه، لێ خۆلیسه‌ریا ب دورستى كورد ب خوه‌بوونه، و ژ كوردان نه‌جۆتیار و شڤان، به‌لكو ئه‌وێن خوه ب زانا ددانه نیاسین، هه‌ر ژ كه‌ڤن دا زانایێن كورد ب زمانێ داگیركه‌رى نڤیسی یه، و هه‌ر به‌هانه‌ك، ده‌ره‌وه‌كه ژ قوبحه‌تێ مه‌زنتره، به‌لگه ژى (عه‌لیێ ته‌رماخى، مه‌لایێ باته‌یى، جزیرى، خانی …) به‌رى سه‌دان سالان ب كوردى نڤیسینه.
• یا دوویێ: ئه‌و كه‌سێن نڤیساین، لێكۆلین و دووڤچوونه‌كا ل ئاست نه‌كریه، هه‌ما خه‌لكى چ گۆتیه، پتریا جاران هه‌ر تنێ یا ئه‌وان وه‌رگرتی یا ڤه‌گۆهاستى، بیێ تویژاندن و راستڤه‌كرن، هه‌تاكو ئه‌و ناڤێن خه‌لكێ ل سه‌ر گۆند و باژێرێن وان داناین، ئه‌وان نه‌تنێ ئه‌و ناڤ بكارئیناینه، به‌لكو گه‌له‌ك جاران ب شانازى ئه‌و ناڤ ل خوه كرنه، وه‌كو (العمادی، عقراوی، بریفكانى، پێداوى، زاخۆلى، وانلى، اورفلی، دیاربكرلى…)، دیسا زمانێ خوه كریه قوربانى زمانه‌ك دى، شه‌ره‌فخانێ بدلیسى (شه‌ره‌فنامه) ب فارسى نڤیسیه، سه‌ربارى كو میره‌كێ كورده، شێخ مه‌عروفێ نوده‌هى پترى چل به‌رهه‌م ب ئه‌ره‌بى و فارسى نڤیسینه، ژبلى فه‌رهه‌نگه‌ك بچووك ب كوردى ئه‌ره‌بى، كو ل ده‌ستپێكا وێ گۆتیه (الحمد لله على ما وهب ان هدانا الى لغه العرب) لجهێ بێژیت (الحمد لله على ما وهب ان هدانا الى دین العرب)
• مخابن فه‌له‌یێن كورد هه‌ر ب سریانى نڤیسى و هه‌تا نها ئه‌م دپرسین: د سه‌د سالا ئێكێ ژ زایینێ، ئۆلا عیسایى گه‌هشتیه كوردستانێ، ئه‌رێ كانێ فه‌له‌یێن كورد؟
• نها و ل پشتى بیست و هه‌شت سالان ژ سه‌رهلدانێ، هێش خه‌لكه‌ك هه‌یه ل هه‌رێما كوردستانا ئازاد، پشتى سه‌رهلدانێ بوویه، و هه‌مى قۆناخێن خواندنا وى بكوردى بوونه، بێ هه‌ست ب كێماسیێ بكه‌ن، دبێژن ئه‌م نه‌شێن ب كورى بنڤیسین، لێ كوردێ په‌نابه‌ر ل وه‌لاته‌ك ئه‌ورۆپى د هه‌فت سالان دا، بزمانێ خه‌لكێ وى وه‌لاتى دخوینیت و دنڤیسیت.
• ئه‌ڤه ده‌ستهه‌لاتا كوردى بتایبه‌ت، ئه‌و كه‌سێن خوه ب خودانێن په‌روه‌رده‌یێ و ئه‌كادیمیا زانستى یا كوردى.. دده‌نه‌نیاسین، دئێخیته هه‌مبه‌ر لێپرسینێ، ئه‌رێ بوچى د حه‌فت سالان دا په‌نابه‌رێ كورد ب زمانێ هه‌ر وه‌لاته‌كێ لێ دژیت، دشێت بخوینیت و بنڤیسیت، لێ د ماوه‌یێ چار جاران حه‌فت سالان ل كوردستانێ و خواندن ب زمانێ دایكێ و نه‌شێت، ب كوردى بخوینیت و بنڤیسیت؟ ئه‌رێ بۆچى ڤه‌كولینێن ده‌رچوونا زانكۆیێ، ماسته‌رنامه، دكتۆرانامه… نه ب كوردینه!؟
• ئه‌ڤ ئاریشه بدیتنا من گرێداى په‌روه‌رده (حوكمه‌ت) و زهنیه‌تا مه یا جڤاكی یه (ئۆل و عه‌شیره‌ت) رۆله‌كێ سه‌ره‌كیێ نه‌رێ تێدایه، ئاریشه‌یا مه كوردان د هندێ دایه، كو د هه‌ر واره‌كى دا كوردان ب زمانێ بیانى بتایبه‌ت داگیركه‌ران نڤیسیه و داهێنان تێداكریه، ئانكو خزمه‌تا زمانێن بیانى ل سه‌ر حسابا زمانێ كوردى كریه.
• هه‌ر به‌رهه‌مه‌ك د هه‌ر واره‌كى دا هندى گرێداى كوردان بیت، لێ بزمانێ بیانى بیت، ئه‌و بو وى زمانى دهێته هژمارتن، ب هیچ ره‌نگه‌كى یه‌شار كه‌مال، سه‌لیم به‌ره‌كات، معروف ره‌سافى…، به‌رهه‌مێ وان بو په‌رتووكخانه‌یا كوردى ناهێته هژمارتن، هه‌ر وه‌كو ئه‌و زاناین ژ ملله‌تێن جودا و بزمانێ عه‌ره‌بى نڤیسین، ب ئه‌ره‌ب دهێنه هژمارتن، وه‌كو (ئیبن سینا)!
• ئه‌گه‌ر به‌هانه ناڤه‌رۆك ب كوردیه، رۆژهه‌لاتناس و مزگینداران پتر و چێتر ل دۆر كوردان نڤیسییه!
• ل ڤى سه‌رده‌مى كو هه‌ولا وه‌رگێرانا هنده‌ك به‌رهه‌مان دهێته‌كرن، وه‌رگێر تووشى چه‌ندین ئاسته‌نگان دبن، ژ وان نه‌بوونا فه‌رهه‌نگه‌كا (كوردى ـ كوردى) كو هه‌مى زاراڤان بخۆڤه بگریت، یان هه‌بوونا سه‌نته‌ره‌كى كو كه‌سانێن شاره‌زایى زمانى تێدابن، دا وه‌رگێر په‌نایێ بو ببه‌ت، هه‌روه‌سا پێداچوونا بابه‌تێن وه‌رگێراى ژ لایێ زمانه‌ڤانى ڤه بكه‌ن.
• ژ لایێ زمانى ب دیتنا باشترین رێك بو پێشكه‌فتن و گه‌شه‌كرنا زمانى وه‌رگێرانه، چنكو هه‌ڤبه‌رى په‌یڤ و زاراڤێن نوى دبین، ل وى ده‌مى نه‌چاردبێن د زمانێ خوه دا لێگه‌ڕیانێ ل په‌یڤان بكه‌ین یان هزر د په‌یڤه‌كا به‌رامبه‌ر و جهگر دا بكه‌ین، هۆسا و ب هه‌مان ئه‌گه‌ر و رێك زمانێن جودا گه‌شه‌كریه، هه‌ر بو نموونه، چاوا ئیسلام ب ئه‌ره‌بی بوو، وه‌سا فه‌له‌یینى ب لاتینى بوو، ل شوونا خه‌لیفه‌یه‌كێ گه‌نده‌ل و سولتانه‌كێ سته‌مكار، پاپایه‌كێ خوه ب نوونه‌ر و سیبه‌را خودێ دایه نیاسین، له‌ورا چاوا ملله‌تێن موسلمانێن نه‌ئه‌رب، پێدڤیبوو ملله‌تێن جودایێن فه‌له، دینێ خوه ب لاتینى برێڤه‌بربا، سه‌ربارى كو تێنه‌دگه‌هشتن. و ل ده‌مێ (جون ویكلیف 1328 ـ 1384) پرتووكا پیرۆز ژ لاتینى وه‌رگێرایه زمانێ ئینگلیزى، و ئه‌و ژ مه‌زنه زه‌لامێن چاگسازیا پرۆتستانى یه، دیسا راوێژكارێ شاهێ ئینكلته‌ره بوو، ژبه‌ر وه‌رگێران و شرۆڤه‌كرنا وى بۆ ئینجیلێ بزمانێ ئینگلیزى، دێر دژى وى راوه‌ستیا و په‌رتووكا وى ژ به‌لاڤكرنێ قه‌ده‌غه‌كر، پشتى مرنا وى ب هه‌رته‌قه‌یێ هاته تاوانباركرن، نه‌تنێ پرتووكێن وى سۆتن، به‌لكو ب فه‌رمانا پاپاى هه‌ستیێن وى ژ گۆڕى ده‌رئێخستنى و سۆتن، هه‌روه‌سا (ولیام تیندال 1494 ـ 153ز) ئینجیل ژ زمانێ گریكى و عیبرى ڤه‌گۆهاسته ئینگلیزیێ، هاته گرتن و بۆ پترى ساله‌كێ ل كه‌لا فیلفۆرد ل ده‌رڤه‌ى برۆكسل هاته زیندانكرن، پاشى ب تاوانا هه‌رته‌قێ و خیانه‌تێ دا ددویڤدا بهێته سێداره‌دان و ل سه‌ر داره‌كى بهێته سۆتن.
• ل ڤێره دا هه‌ڤبه‌ركرنه‌كێ د ناڤبه‌را كریارا وه‌رگێرانێ د ناڤبه‌را ئینگلیزى و كوردیێ دا بكه‌ین!؟
په‌روه‌رده كارگه‌ه یان گۆرستانا به‌هره‌یانه؟
محسن عه‌بدولره‌حمان
هه‌كه هه‌موو سالۆخه‌ت روویێ كرێت بیت، لێ هه‌ر هونه‌ر دمینیت روویێ گه‌شێ جڤاكى، به‌رده‌وام ستراندن سروودا گیانیا مرۆڤێ و مۆزیك و داوه‌ت ئایییرده‌یێن نڤێژا وى بوویه، ستران ژى گه‌له‌كا ده‌نگێ مرۆڤێ كورده یێ مرن ره‌تدكرى، ئه‌و ده‌نگ، مۆزیك، داوه‌ت.. هه‌بوون و ناسنامه یه، ئه‌و مه دكه‌ته هه‌ڤپشكێ یێ دى د هه‌بوونێ دا.
خواندنگه‌ه كانگه‌ها شیان و به‌هره‌یێن مرۆڤانه، ژبۆ ڤه‌دیتنا شیان و به‌هره‌یێن جودا ژ زانست و هونه‌رێن زارڤه‌كرن، مۆزیك، نێگاركێشى، وه‌رزش، ئه‌ده‌بیات، ده‌نگ…،
ئه‌ڤ به‌هره و شیانێن دپه‌چنى، نخاڤتى هه‌تاكو د ڤه‌شارتى د ناخ و هزر و گیانێ بێگونه‌هێ زارۆیان دا، پێدڤى ب هلڤرینێ نه داكو بده‌ركه‌ڤن هه‌بوونێ و ل مه‌یدانا ژیانێ گه‌شه بكه‌ن و كارتێكرن هه‌بیت، پێدڤى ب ده‌رگه‌هه‌كێ یان رێیه‌كێ هه‌یه، ئه‌و ده‌رگه‌ه ب ساناهى ب رێیا مامۆستایێ تایبه‌تمه‌ند و پتریا جاران شاره‌زا و دلسۆز بۆ كارێ خوه دهێنه ڤه‌دیتن، لێ ئه‌و به‌هره و شیان پێدڤى ب ئاشكراكرن و پشته‌ڤانیكرنێ یه، دا د رێره‌وا خوه یا راست و دروست را ده‌ربازبیت. خواندنگه‌ه ئه‌و گانگه‌ها شیانێن خاڤ و ڤه‌شارتیێن زارۆیان تێدا كۆمدبن، هه‌كه ب شێوه‌یه‌كێ دروست و زانستیانه بهێته وه‌به‌رهێنان، دشیاندایه ببیته كارگه‌ها به‌رهه‌مهێنه‌ر و ڤان شیان و به‌هره‌یێن جودا رێكبێخیت، خوه‌راكبده‌ت و به‌ر ب ئارمانجێ ئاراسته بكه‌ت، ئه‌ڤه د جڤاكێن دروست دا ب ئاسایى و ساناهى روودده‌ت، له‌ورا به‌هریا زارۆیى هه‌ر ژ قووناخا باخچه‌یى و سه‌ره‌تایێ دهێته ده‌ستنیشانكرن و دبیته پێنگاڤه‌كا سه‌ره‌كى د ده‌ستنیشانكرنا پاشه‌رۆژا زارۆى دا، لێ د جڤاكێن پاشڤه‌ماى دا هه‌مان مرۆڤ و به‌هره ب هه‌مان هژمار و قه‌باره هه‌نه، لێ مخابن به‌ره‌للایى و گه‌نده‌لیا د كه‌رتێ په‌روه‌رده‌یێ دا و هه‌ر ژ وه‌زاره‌ت، خواندنا بلند، رێڤه‌به‌ریا په‌روه‌رده‌یا ده‌ڤه‌ر و ناڤچه‌یان هه‌تا شۆر دبیت رێڤه‌به‌ریا خواندنگه‌هان؛ گه‌هێن وێ مسمتكرینه، بووینه ئه‌گه‌ر كو پرۆسه نیمچه ڤالنجى بیت و رێیێن فێركرنا هه‌ڤچه‌رخ وه‌كو سه‌د سالا بۆرى پتر ژبه‌ركرن، ئانكو ته‌لقین بیت، هه‌تاكو تایبه‌تمه‌ندى هاتیه پشتگوهخستن و وانه‌یێ و مامۆستایێ وه‌رزش، سروود و هونه‌رێ بۆ مامۆستایێ رابۆراندنێ و وانه‌یا وى بوویه وانه‌یا یه‌ده‌ك، ب تایبه‌ت ده‌مێ سالا خواندنێ به‌ر ب داویێ ڤه دچیت، دبینن ل پتریا خواندنگه‌هان و ب تایبه‌ت وانه‌یێن بیركارى و زانستى و ئینگلیزى ڤان وانه‌یان ژ مامۆستایێ وه‌ردگرن. دبینین وانه‌یێن سه‌ره‌كیێن دشێن به‌هره‌یان ئاشكرا بكه‌ن و ده‌ربڕینێ ژ حه‌ز و شیان و ئاره‌زۆیێن زارۆى دكه‌ن، ژ نه‌زانین و كێم شاره‌زایى و ره‌وشه‌نبیریا مامۆستاى و لاوازه رێڤه‌به‌ریێ ب ساناهى دبنه وانه‌یێن لاوه‌كى و یه‌ده‌ك بۆ وانه‌یێن سه‌ره‌كى (وه‌كو رێڤه‌ریێن خواندنگه‌هان ناڤ دكه‌ن)، ل هنده‌ك خواندنگه‌هان مامۆستایێن وه‌رزش و هونه‌رى یێن تایبه‌تمه‌ند هه‌ر نین، و هه‌كه هه‌بن پێداویستیێن فه‌ر ل به‌رده‌ست نینن، وه‌كو ژۆرا نیگاركێشیێ و هۆلا زارڤه‌كرنێ… لێ به‌لایا مه‌زنتر ئه‌وه كو هنده‌ك مامۆستایان ب خوه باوه‌رى ب گرنگى و كارتێكرن و پێدڤیاتیا هونه‌رى بۆ ژیانێ نینه، و ب وانه‌یێن رابۆراندنێ دهژمێرن، نه‌مازه مامۆستایێن نیمچه ئۆلدار ئه‌وێن هۆنه‌رى ب گونه‌ه و په‌یكه‌ران ب بت ئانكو سه‌نه‌م دنیاسن و…، ئه‌ڤ جۆرێ مامۆستایان ب واسته‌كارى چووینه په‌یمانگه‌ها هونه‌رێن جوان، یان رێڤه‌به‌ریا خواندنگه‌هێ وانه‌یا وه‌رزش و هونه‌رى دده‌ته مامۆستایێن ته‌مبه‌ل و خه‌مسار و نه‌پێگیر، یان تنێ بۆ تمامكرنا نیسابا قانوونى بۆ هژمارا وانه‌یێن پێدڤى مامۆستا وه‌ربگریت، رۆژانه تشتێن نوو ل جیهانا هونه‌ران په‌یدادبن، له‌ورا مامۆستایێ به‌رده‌وام دویڤچوونا پێشكه‌ڤتنا ڤان هونه‌ران ناكه‌ت و ب سالان ئێك په‌رتووك نه‌خوینیت، دا ئاستێ زانین و زانیاریێن خوه‌یێ پێشبێخن، ئه‌رێ دێ چ ده‌ته خویندكارى. كوردان د كه‌ڤندا گۆتیه (سه‌قا ل دووڤ حه‌قا)، هۆسا د پرۆسه‌یا په‌روه‌رده‌یێ دا ب رێیا ئه‌زموونێن گشتى ل شه‌شێ سه‌ره‌تایى و سێیێ ناڤنجى و شه‌شێ ئاماده‌یێ، ئاستێ گه‌هاندنا زانست و زانینێ ژ لایێ مامۆستایانڤه و وه‌رگرتنا وان ژ لایێ خویندكارانڤه دیاردبوو، شیانێن مامۆستایێن سه‌رپشك و سه‌ركه‌فتى به‌رچاڤ دبوون و دهاتنه خه‌لاتكرن، هه‌روه‌سا ئه‌زمۆنێن گشتى ڤاڤارتن و بێژینككرنا خویندكاران بوو، لێ نها تنێ ده‌ربازكرنه، ئانكو چه‌ندى نه چوونه‌تى یا گرنگه، ئه‌ڤه بوویه ئه‌گه‌رێ ده‌رچوونا له‌شكره‌كێ نیمچه نه‌خوانده‌ڤانێن هه‌لگرێن باوه‌رنامه‌یان! هۆسا ژ ئه‌نجامێ رێڤه‌به‌ریا په‌روه‌رده‌یێ و خواندنگه‌هان یێن نه ل ئاست پێشكه‌فتن و پێشداچوونێن سه‌رده‌م؛ و گرێداى رۆتینێ كوژه‌كێن ئه‌ڤان گانگه‌هان ل جهێ بكه‌نه كارگه‌ها چێكرنا به‌ره‌بابه‌كێ بلیمه‌تێ به‌هره‌مه‌ند و داهێنه‌ر داببنه ئاڤاكه‌رێن جڤاكه‌ك پێشكه‌فتى، مخابن بووینه گۆرستان بۆ شیان و به‌رهره‌یان.
دابڕان چه‌كێ نه‌رم
محسن عه‌بولره‌حمان
هه‌ر شه‌ره‌كى ب شێوه‌یه‌كى ده‌رئه‌نجام و ده‌رهاڤێژ ته‌یێن خوه هه‌نه، له‌ورا ل رۆژا 20 ئوكتۆبه‌رێ هژماره‌كا گه‌نجێن كوردپه‌روه‌رێن دهۆكێ ل پاركا ئازادى كۆمبوون، و كۆما فشار (بایكۆت) راگه‌هاندن، كو ئارمانجا وان دابڕانا كه‌لوپه‌ل و به‌رهه‌مێن تركی یه، وه‌كو سزادان ل سه‌ر دوژمنكارانه هێرشا وان بۆ سه‌ر رۆژئاڤایێ كوردستانێ، ئه‌وێن شیان د ماوه‌یێ حه‌فتیه‌كێ دا كارتێكرنه‌كا هه‌ره مه‌زن ل جادا كوردى بكه‌ن، كو كورد ل دۆر بابه‌ته‌كێ هه‌ره هه‌ستدار هشیاركرن، كو خه‌لكى ب كریار پێشوازى و پشته‌ڤانیه‌كا هه‌ره‌باش ل ڤێ پێنگاڤێ كر، ئه‌وژى دابڕانا ئابووری یه.
ل ڤێره ب ده‌لیڤه دبینم، سێ نموونه‌یێن زیندى ل بیربئینم:
1ـ ل رۆژا 16 دیسه‌مبه‌را 1773 د بزاڤا نه‌رازیبوونا ئازادیخوازێن خه‌لكێ بۆستن ل ئه‌مریكا، كو وى ده‌مى میتینگه‌هه‌كا ئینگلیزى بوو، ده‌مێ وه‌كو نه‌رازیبوون ل سه‌ر باجێن هاتینه سه‌پاندن، هێرشكرنه سێ گه‌میێن ئینگلیزى كو ب تۆڤ چایێ دباركریبوون؛ و هه‌موو بارێ وان هاڤێته د ده‌ریایى دا، ئه‌ڤ كریاره د مێژوویێ دا ب (ئاهه‌نگا چایا بۆستن) هاته نیاسین، ئه‌وا چریسكا شۆره‌شا سه‌رخوه‌بوونا ئه‌مریكا هه‌لكرى.
2ـ ل سالا 1920 مه‌هاتما گاندى رسته‌یا خوه یا ناڤدار گۆت: (ته‌شى یا خوه هه‌لگره و ل په‌ى من وه‌ره). ئه‌وژى چنكو گاندى تێبینیكر كو بریتانیا په‌مپى ب ئه‌رزانى ژ هندیان دگڕیت، دا پاشى وه‌كو جلك و په‌رۆك ب گرانى بفرۆشیتێ، له‌ورا بڕیاردا دابڕانا جلكێن بریتانى بكه‌ت، و ده‌مێ بده‌هان هزاران هندییان دایه دویڤ، زیانێن مه‌زن ب بریتانیا ئێخستن، و گاندى چه‌ند هه‌یڤه‌كا ما د زیندانێ ڤه.
دیسان ل سالا 1931ێ گاندى رێبه‌ریا شوره‌شه‌كێ كر، كو بریتانیا سه‌رسۆرمانكر! ئه‌وژى بریتانیا خوێ ده‌ردئێخست و ب گرانى دفرۆشته خه‌لكى، گاندى بڕیاردا بچیته ده‌ریایى و ئه‌و ب خوه خوێ بده‌رینیت، هۆسا ب سه‌ركێشیا ده‌هان هزاران هندیان رێپیڤانا 300 كیلۆمه‌ترى د ماوه‌یێ 24 رۆژان دا به‌ر ب ده‌ریایى بڕى، دا ئه‌ڤ دابڕانه ببیته ئه‌نجامێ واژووكرنا (رێككه‌فتنا دلهى).
هه‌روه‌سا دابڕان گه‌هشته كوپیتكێ ده‌مێ ب ملیۆنان هندیان دگه‌ل گاندى دابڕانا هه‌موو كه‌لوپه‌لێن بریتانى كرى، زیانێن ئابوورى هند د مه‌زن و كاریگه‌ربوون، كو بریتانیا نه‌چاركر ل سالا 1947 خوه ڤه‌كێشیت و دانپێدانێ ب سه‌رخوه‌بوونا هندستانێ بكه‌ت.
3ـ دوور ژ شه‌ر و سیاسه‌تێ؛ به‌رى چه‌ند ساله‌كا ژ نشكانڤه بهایێ هێكان ل وه‌لاتێ ئه‌رژه‌نتینێ گرانبوو، لێ خه‌لكى ب ته‌بایى دابڕان ژ كڕینا هێكان كر، له‌ورا پشتى دو حه‌فتیان زیانێن مه‌زن ب كۆمپانیان كه‌فتین، ژ بڕیارا خوه لێڤه‌بوون، لێ هه‌ر خه‌لك ل سه‌ر دابڕانێ به‌رده‌وامبوون، تاكو مه‌زنه بازرگان كۆمبووین و ب شێوه‌یه‌كێ فه‌رمى د ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ دا داخوازا لێبۆرنێ ژ ملله‌تێ ئه‌رژه‌نتینێ كرى.
دا ڤان كه‌س و ملله‌تان ژ كێشوه‌ر و جڤاك و ده‌مێن جودا بۆ خوه بكه‌ینه نموونه، و درووشمى كۆما دابڕان (هه‌ر دیناره‌كا دده‌یه ب به‌رهه‌مێ تركى، دبیته فیشه‌كه‌ك بۆ جانگۆریكرنا هه‌ڤنیشتمانیه‌كێ ته).
ب دابڕانێ ئه‌م كورد دشێین گه‌له‌ك تشتان بكه‌ین و ترازیا هێزێ د به‌رژه‌وه‌ندیا دۆزا خوه‌دا ئالیسه‌نگ بكه‌ین، گه‌ر ب زانابوون و هشیارى كاربكه‌ین، ئه‌وژى ل سه‌ر دابڕانا ئابوورى به‌رده‌وامبین ب دابڕانا ره‌وشه‌نبیرى، جڤاكى، گه‌شتیارى، نۆشدارى…نه‌تنێ ل گه‌ل داگیركه‌رێ ترك، به‌لكو ل گه‌ل هه‌موو داگیركه‌ران، و ب دابڕانا دراما و گوهۆرینا ناڤێن تركى ب ناڤێن كوردى و ژ په‌یڤا (بایكۆت) یا ئینگلیزى ده‌ستپێبكه‌ین، كو ل شوونا بایكۆتا ئینگلیزى، مه په‌یڤا دابڕان یا كوردى هه‌یه، دیسا (ماركێت) بكه‌ینه فرۆشگه‌ه، هه‌روه‌سا ناڤێن عه‌ره‌بى وه‌كو (شهید) بكه‌ینه جانگۆرى و (له‌ففه) بكه‌ینه ساندویچ یا جیهانى…، چنكو زمان شاستوونا هه‌بوونا ملله‌تی یه.
هه‌ر تشت ژبۆ ئازادیێ
محسن عه‌بدولره‌حمان
ئه‌م كورد باشترین، زیره‌كترین، ژیرمه‌ندترین، موسلمانترین… خه‌لكین!
سه‌ربارى كو ملله‌ت د ناڤبه‌را خوه‌دا رێكدكه‌ڤن و ئه‌م هێش لێكدكه‌ڤین، پسمام پشتا هه‌ڤدگرن و ئه‌م برا هێش به‌رسینگێ یه‌كتر به‌رناده‌ین!
چاوا:
زیره‌كترین ملله‌تین، ره‌زیلترین ملله‌ت رۆژانه پیرۆزیێن مه دهه‌رمینن!
ژیرمه‌ندترین خه‌لكین، پاشڤه‌مایتر ملله‌ت كو ژ پاشخانه‌یێن ده‌شته‌كى هاتینه، مه دهاژۆن و برێڤه‌دبه‌ن!
باشترین ملله‌تین، پتریا مه زمانێ خوه نزانن، ئه‌وێن دزانن ژى پتریا وان پێ ناخوینن و نڤیسن، له‌ورا ئه‌دۆنیسێ ئه‌ره‌ب دبێژیت: (زمانێ ئه‌ره‌بى د به‌ریكا گه‌نجه‌كێ كورد دایه)!
موسلمانترین جڤاكین، سه‌ربارى كو وه‌لاتێ مه ب شیر هاتیه ڤه‌كرن، پتریا نڤێژكه‌رێن كورد د رامانا وان په‌یڤان ناگه‌هن ئه‌وێن د نڤێژێ دا دبێژن، جاره‌كێ نه‌پرسینه سه‌ییدێن كورد ژ ره‌ڤشتا (ئه‌بۆ تالب یان ئه‌بو له‌هه‌ب)، (ئیبنو سومه‌یا یان ئیبنو سوبه‌ئى) نه، چ جوداهى د ناڤبه‌را قۆناخا مه‌كه‌هێ و مه‌دینێ دا هه‌یه، (ناسخ و مه‌نسوخ) د قورئانێ دا چیه!؟ له‌ورا برا سوره‌تێن (ئه‌نفال، نه‌سر، فه‌تح) ل سه‌ر فه‌رمان و هه‌وێن خوه یێن له‌شكرى ل دژى كوردان ددانن!
ب دیتنا من ئه‌ڤه ڤه‌دگه‌ڕیت بۆ درێژیا ده‌م و شێوازێ سه‌ره‌ده‌یا مانده‌لكرنا هه‌بوونا كوردان، هه‌ر ژ قه‌ده‌غه‌كرن و كرێتكرنا زمان و ناڤ و مێژوویا كوردى، ب سه‌پاندنا بیرۆكه‌یا برایینیا جڤاكێ موسلمان و نیشتیمانبوونێ، تاكو هه‌ڤوه‌لاتیێ كورد ب خوه ژى باوه‌ركرى و گه‌له‌كان خوه داینه چه‌په‌رێ داگیركه‌رى دژى ملله‌تێ خوه، به‌لكو سه‌ركێشیا داگیركه‌رى كریه و له‌شكه‌ركێشى بۆ وێرانكرنا كوردستانێ كریه، له‌ورا گه‌له‌ك ژ سه‌ركرده و ناڤدارێن داگیركه‌رێن كوردستانێ ژ نه‌ژاد كوردبوون! ئه‌وێن ب چه‌ك شه‌رێ ملله‌تێ خوه كرى خراپترنه‌بوون ژ ئه‌وێن فه‌توا داین!
لێ ده‌ما زۆردارى دگه‌هشته سه‌ر هه‌ستى و جاران به‌رژه‌وه‌ندیێن ئاغایه‌كى یان شێخه‌كى دكه‌فته مه‌ترسیێ، هینگى یاخى دبوون.
لێ ملله‌ت ده‌ما ژ خه‌مخۆریا دلسۆزان ژ ته‌مارا چه‌وساندن و خاپاندنێ هه‌رێ هشیار ما، هۆسا كوردان هه‌ر رێكه‌ك هه‌ى ژبۆ بده‌ستڤه‌ئینانا ئازادیێ دابه‌رخوه و دریغى نه‌كر، ئێك ژ وان رێیا په‌نا برن بو شیوعیاتیێ وه‌كو سه‌رۆك (موعه‌ممه‌ر قه‌زافى) ل رۆژا 7ى گۆلانا 1973یێ، د گۆتاره‌كێ دا هه‌مبه‌ر خویندكارێن كۆلیژا نۆشداریێ ل زانكۆیا لیبى: (ئێكه‌م كه‌س ژ موسلمانان شوعیاتى ئینایه ناڤ وه‌لاتێن عه‌ره‌بى ل ئیراقێ كوردبوون و ل سووریێ ئه‌رمه‌ن و ل مسرێ جوهى بوون…، بۆچى؟ ئه‌و نه ژ بۆ پێشكه‌ڤتنخوازى یان برۆلیتاریایێ بوو!! لێ ئه‌و به‌ره‌ڤانى ژ هه‌بوونا خوه بوو، به‌ره‌ڤانى ژ مه‌مینه‌یا خوه، شیوعیبوونا وان نه ژ نه‌ڤیانا موسلمانه‌تیێ و نه ژ ڤیانا شیوعیه‌تێ بوو).
قه‌ززافى راستى گۆت كێمینه‌یێن وه‌لاتێن ئه‌ره‌بى و ژ وانا كورد ژییاتى بۆ نیشتیمانێ ئه‌ره‌بى نینه، و حه‌زا وان بۆ ده‌ربڕینێ ژ ره‌تكرنا ئه‌ره‌بكرنێ ب په‌نابرنێ بۆ كاره‌كێ هه‌ڤدژى روویێ دیێ ئه‌ره‌بیاتیێ، ئانكو ئیسلامێ بوو.
چنكو كوردان هه‌رده‌م خه‌باتكریه ژبۆ راسپارده‌یى (وصایه) ژ سه‌ر وان بهێته راكرن، و مافێ چاره‌نڤیس بۆ بهێته‌دان، ئه‌و مافێ هه‌ڤال (لینین) خۆدێ گه‌له‌ك و گه‌له‌ك ژێ رازى بیت ل دۆر په‌یڤى و نڤیسى، د ده‌مه‌كى دا ئه‌ره‌بان به‌رده‌وام هه‌ولددا هه‌موو كورد تنێ موسلمانێن خوه‌شباوه‌ربن، و هه‌ر كه‌سێ وه‌سا نه‌بیت، ئه‌و دژى موسلمانه‌تیێ یه و پاشكه‌ز (مرتد) و شعوبى و زه‌ندیقه و …
ژبه‌ر كارگێرێن گه‌نده‌ل، جه‌نه‌رالێن دلره‌ق، سیاسیێن ترسنۆك… ئه‌وێن ژ گۆهانێ هێشترا ئه‌ره‌بیاتیێ فرشكبووین، له‌ورا كورد به‌ر ب شیوعیه‌تێ چوون، لێ پشتى هاتینه پشتگۆه ئێخستن، لێ سۆڤێتا جاران و ته‌ڤایا بلۆكێ رۆژهه‌لات چ بۆ نه‌كر، نه‌چاربوون سه‌متێ بگوهۆرن و به‌ر ب رۆژئاڤا بچن! ئه‌و ژى نه ژ ڤیانا رۆژئاڤا و نه دژى موسلمانه‌تیێ، به‌لكو ژ بۆ هه‌لكێشانا بایێ ئازادیێ!
كوردان خوه دانه به‌ر سه‌یوانه‌یا رۆژئاڤا، چنكو ل كۆچا ملیۆنى ئه‌وان پاراستن، و ل سه‌ر ده‌مێ هۆڤه هێرشێن ئیسلامه‌ویان بۆ سه‌ر رۆژئاڤایێ كوردستانێ، ئه‌وێن ژ هه‌ر جه و ده‌رێ ب رێیا تركى ڤه‌ڕژیانینه سووریێ، تووشى قركرنێ دبوون وى ده‌مێ و ل كۆبانێ ئه‌مریكا و هه‌ڤپه‌یمانان خوه لێكرنه خودان، ئه‌ره‌ب دبێژن (خه‌ندقى خوه ب زلكه‌كى ڤه دگریت) و ئه‌مریكا كاریته‌یه نه زلكه.
هزركرن ده‌رڤه‌ى ره‌ڤێ!
محسن عه‌بدولره‌حمان
د ڤان رۆژێن بۆرى دا فیسبووك بوویه مه‌یدانا هه‌ڤڕكیه‌ك دژوار و جاران هه‌ستى شكێنه‌ر د ناڤبه‌را گرۆپێ ئۆلدار و سكۆلار دا، ئه‌وژى ل دۆر بابه‌تێ (شارستانیا ئیسلامى) یا (عه‌بدالى) د به‌رنامه‌یێ میتۆد دا، بۆچوونا خوه یا كه‌سى ل دۆر گۆتى. لێ د دووڤرا بابه‌ت د تۆڕا جڤاكى دا وه‌كو هه‌ره‌شه ل سه‌ر پره‌نسیپێن ئیسلامێ هاته دیاركرن، دا پێله‌كا داخۆیانیێن ئاگرین ببارن، ژ لایێ دى هنده‌ك كه‌سێن خوه ب سكۆلار دده‌نه نیاسین به‌ره‌ڤانى ژ بۆچوونا نڤیسه‌رێ ناڤبرى كر، و داخوازكرن ل جهێ هه‌ره‌شه و كه‌فكرنێ به‌رسڤ بهێته‌دان..، ئه‌ڤ قایشكێشیه گه‌هشته رادده‌یا به‌ستنا كۆمبوونه‌كێ ژلایێ (ئێكه‌تیا مه‌لایێن كوردستانێ) ڤه، ئانكو بابه‌تى شێوازه‌كێ نیمچه فه‌رمى وه‌رگرت، بابه‌ت پتر به‌رفره‌هبوو ده‌مێ سێ سه‌ندیكا (رۆژنامه‌ڤانان، هۆنه‌رمه‌ندان، نڤیسه‌ران) به‌یاننامه‌یه‌ك شه‌رمینۆك و بێناڤه‌رۆك ده‌رئێخستى. ب دیتنا من ئه‌ڤا هه‌یى ره‌نگڤه‌دانا قه‌باره‌یێ قه‌یرانا هزرى و مه‌ودایێ ژێكدووربوونێ د جڤاكى دا دیاردكه‌ت، كو لێكنه‌تێگه‌هشتن ل دۆر تێگه‌هێ ( هزرـ كار) + (تاك ـ جڤاك) دا هه‌یه. ده‌مێ ژ دوورڤه ته‌ماشه‌ى دیمه‌نێ ب ئێش ل دۆر چاوانیا گه‌نگه‌شه‌یا هه‌ره دوورى گیانێ لێبۆرینا دینى و ره‌وشت و نه‌ریتێن كوردینى دكه‌م، وه‌كو د فه‌رمۆده‌یا پیرۆزدا هاتى (المسلم لیس بگعان و لالعان ولابژی‌و) موسلمان نه‌یێ تانلێده‌ره و نه‌یێ نه‌فره‌ترێژه و نه‌یێ زمانپیسه. هۆسا بێى من ئه‌ڤ سێ دیمه‌نه ژ مسرا موسلمان كو ئه‌زهه‌را پیرۆز لێیه د زێهنا من دا به‌رهه‌ڤبوون:
1ـ دادوه‌رى ژ كوژه‌كێ نڤیسه‌ر (فه‌ره‌ج فوده) ئه‌وێ ل سه‌ر ده‌مێ محه‌مه‌د مورسى هاتیه ئازادكرن و ل سالا 2013 ل سووریێ ئێك ژ سه‌ركرده‌یێن داعش بوو، پرسى: بۆچى ته فه‌ره‌ج تیرۆركر؟ كۆژه‌كى به‌رسڤدا: چنكو گاوربوو. دادوه‌ر ژێ پرسى: چاوا ته زانى گاوره؟
ـ ژ پرتووكێن وى.
ـ دادوه‌رى گۆت: و ژ كیش پرتووكێن وى ته زانى گاوه‌ر؟ كوژه‌كى به‌رسڤدا: ئه‌ز نه خوانده‌ڤانم!!!
2ـ دادوه‌ر ژ كوژه‌كێ سه‌رۆك (ئه‌نوه‌ر سادات) پرسى: بۆچى تى سادات كوشت؟
گۆت: چنكو ئه‌و سكۆلاره (علمانى). دادوه‌رى گۆت: سكۆلار ئانكو چ؟ كۆژه‌كى گۆت: نزانم..!
3ـ د هه‌ولا كوشتنا هه‌لگرێ خه‌لاتێ نۆبل دا نڤیسه‌ر (نه‌جیب مه‌حفوز) ى دا، دادوه‌ر ژ وى كه‌سى پرسى یێ نڤیسه‌ر هنگافتى: بۆچى ته هنگافت؟
تیرۆرستى گۆت: ژبه‌ر رۆمانا وى زارۆیێن تاخێ مه (اولاد حارتنا) دادوه‌ر ژێ پرسى: ته رۆمانا زارۆكێن تاخێ مه خواندیه؟ تاوانبارى گۆت: نه‌خێر!! هۆسا جڤاك بهایێ نه‌زانینێ و باجا ته‌لقینى ژ شاشه داگرتنا مێشكێن گه‌نجان ب فه‌توایێن نه‌ره‌وا دده‌ت. و ئه‌ڤ روودانه مه دئێخته هه‌مبه‌ر كێشه‌یا (هزر ـ كار) + (تاك ـ جڤاك) ئانكو ئه‌م وه‌كو تاك كاردكه‌ین و كۆم هزردكه‌ین، و ئه‌ڤه به‌رۆڤاژى زكمامى و هشمه‌ندیێ و ژیربوونێ یه، چنكو هزركن كرداره‌كه تاكانه دهێته‌كرن و كاركرن پێكڤه ئه‌نجامان بده‌ستڤه‌دئینیت، ئانكو هزركرنا تاك مخابن پێناسه‌دكه‌ین خواندنا ده‌رڤه‌ى ره‌ڤێ (الغنا‌و خارج السرب) و چه‌ڕینا ده‌رڤه‌ى كه‌رى یه(الرعی خارج القگیع). ئه‌ڤ قووناغه ب قووناغا هوشیاریا پاشڤه‌ماى (الوعى المتخلف) دهێته‌نیاسین، چنكو جڤاك بێى هزر و ره‌خنه و هه‌لسه‌نگاندن بڕیارێن ڤه‌بڕ و دابڕ ب شێوه‌یه‌كێ رها دده‌ن، ئانكو هه‌ر ئێك بۆچوونا خوه دروست و ره‌وا و یێ ده شاش و رسواكرى دبینیت، چنكو بابه‌ت ل دۆر شارستانیا ئیسلامی یه، له‌ورا پتریا درووشمان گه‌ڤ و كشكرن بوون، مینا ره‌نگڤه‌دانا ڤێ ئایه‌تا پیرۆزن (احرقوه و انصروا الهتكم..) بسۆژن و خوداوه‌ندێن خوه سه‌ربێخن. هه‌چكو دبێژن (احرقوا عبدال و انصروا الهكم) عه‌بدالى بسۆژن و خودایێ خوه سه‌ربێخن. ما وێ رۆژا نه‌ورۆزێ كى ژبلى بره‌هیمى (س) یاخى ل باژێرى بوو، ئه‌رێ سۆتن بۆ كه‌سێ بره‌هیم پێخه‌مبه‌رى یان بۆ هزرا تێكشكاندنا بتپه‌رێسیێ بوو!؟ نابێژم عه‌بدال یێ دروسته، لێ ئه‌و به‌هانه‌یه، ئه‌ڤه هه‌مان تیرۆركرنا هزرا تاكه‌كه‌سى یه، ئانكو كبكرنا ده‌نگێ ده‌رڤه‌ى ره‌ڤێ دخوینیت، لادانا یێ ده‌رڤه‌ى كه‌رى بچه‌ریت، و ئه‌ڤه دژى بۆچوونا پێخه‌مبه‌رى (س) و موسلمانێن پێشه‌نگه! بۆچى هند بره‌هیمى دسۆژن، هند رادهێلنه میساى، هند عیساى خاچدده‌ن، قوره‌یشى پێخه‌مبه‌رى (س) نه‌چاردكه‌ن كۆجبكه‌ت…، سالێن درێژ مه‌لا مسته‌فا ل چیا و ئوجه‌لان و ماندیلا د زیندانێ ڤه!؟ هزرا تاك (خواندن ده‌رڤه‌ى ره‌ڤێ) یاخیبوونێ چێكر، ئه‌ڤه هه‌مى چنكو به‌هانه و زمانێ گه‌نگه‌شێ نه‌مابوو. ل دووماهیێ دا مێشكێ خوه ڤه‌كه‌ین و هزرا خوه به‌رفره‌هبكه‌ین، چنكو د تاریێ دا چاڤێن مه دگرتى یان ڤه‌كرى بن، چ جوداهى نین!
گێژه‌ڤانگا داكه‌فتنى!
محسن عه‌بدولره‌حمان
سروشتى یه كه‌سه‌ك د ژیانا خوه دا یێ بێ كه‌سایه‌تى و هه‌لویست بیت، بێ نه‌خشه و پلان بیت، ته‌مبه‌له‌كێ مشه‌خۆرێ نه‌رێنجبه‌ر و نه‌رێبه‌ر بیت، خه‌مساره‌كێ ل په‌راوێزا ژیانێ بیت، ب سه‌رشۆرى و ره‌زیل ل سه‌ر پاشمایێن سفران بژیت…نه پالده‌ره‌ك جڤاكى و نه به‌رگره‌ك وژدانى هه‌یه.
ئه‌ڤه كۆمه‌كا سه‌ره‌ده‌رى و ره‌فتار و ره‌وشتانه هنده‌ك كه‌س خوه ژ هه‌ژى دبینن، و دزانن چ به‌هانه‌یێن جڤاكى و ره‌وشتى یێن به‌رهۆش بۆ كریارێن وان نینن، لێ هه‌ر ئه‌و سه‌ره‌ده‌رى دمینیت تایبه‌تمه‌ندیه‌كا كه‌سۆكیا گرێداى وان هندى زیانێ ل ده‌ردوورێن خوه نه‌كه‌ت.
لێ یا نه‌به‌رهۆش هنده‌ك كه‌سێن دى درژدبن، كو جڤاكێ وان ژ گه‌له‌ك هۆكار و ئه‌گه‌ران ژ هه‌موو لایانڤه ژ كاروانێ شارستانیا مرۆڤى یێ ڤه‌مایه و مرۆڤینیا وان حه‌تا رادده‌كێ یاكێم و له‌نگه، ئه‌ڤ كۆمه‌لا ناوازه ل جهێ هه‌موو شیانێن خوه بۆ سوبه‌هیه‌كا خۆشتر، گه‌شتر، رۆهنتر… بۆ پێشڤه‌چوون و رۆشه‌نبیركرنا جڤاكێ خۆ بمه‌زێخن، پێداویستیان به‌رهه‌ڤبكه‌ن و زه‌مینه‌یێ بۆ گه‌شه‌كرنێ خوه‌شبكه‌ن، به‌روڤاژى ڤان ئه‌ركان كاردكه‌ن.
ئه‌ڤ جۆره مرۆڤه كو ب نێچیرڤانێن ده‌لیڤه‌یان دهێنه‌نیاسین، ده‌مێ ده‌لیڤه هه‌لكه‌فت به‌رامبه‌ر هه‌ر چ تشت بیت و ب چ بها بیت ژ ده‌ست خوه ناكه‌ت، ئانكو /حه‌تا دونیایێ بده‌ستڤه‌دئینیت، د به‌رامبه‌ر دا خوه ژ ده‌ستدده‌ت/ ئه‌وێن موله‌ته‌كا ڤه‌كرى داینه مرۆڤینى و وژدانا خوه و جهه‌كێ به‌رپرسیاریێ وه‌رگرتین نموونه‌یێن وانن.
ئه‌ڤ جۆره كه‌سه جاران د جڤاكێ كوردى دا ژ نه‌جارى خوه ژ هه‌ژى دووڤه‌لانكى و خولامینیا ئاغا دیتبوو، لێ نها ل دۆرێن به‌رپڕسێن ژبۆ خزمه‌تا ملله‌تى پۆسته‌ك وه‌رگرتى كۆمدبن، ئه‌وێ پۆست ب مولك و ده‌ستكه‌فت زانى و ل به‌رامبه‌ر داخوازیێن خه‌لكى یێن ره‌وا پشتگوه دئێخن، تاكو داخوازى و پێدڤیاتى ل سه‌ر هه‌ڤ كۆمدبن، پاشى دگه‌ل بۆرینا ده‌مى دبنه گازنده و پاشى ره‌خنه، دا ل داویێ ببن نه‌رازیبوون، ئه‌وێن د ده‌م و ده‌لیڤه‌كا نه‌چاڤه‌رێكرى دا ب شێوه‌یێ په‌قین دڕژنه سه‌ر جادێ.
ل ڤێره هه‌ر زوى ب سڤكاتى و به‌رسڤا دژوار رووبروون د ناڤبه‌را نوونه‌رێن ده‌ستهه‌لاته‌ك بێداد و جه‌ماوه‌رێ چه‌وسایێ كه‌ربكرتى په‌یدادبیت! چه‌ند سڤكاتیا ده‌ستهه‌لاتێ چڤێلتردبیت، رژدیا خه‌لكى ل سه‌ر داواكاریێن خوه موكمتر دبیت، ئه‌ڤ جۆرێ سۆپه‌ر چاشان خوه ب رۆشه‌نبیر و رۆشه‌نگه‌ر، مه‌لا دده‌ن نیاسین و هه‌ولدده‌ن ده‌وروبه‌ران/ دژه گۆتاربێژێن ده‌ستهه‌لاتێ/ به‌رڤ هه‌مان چال رابكێشن، چنكو قاره‌مانیا سه‌ركرده‌ى، رێڤه‌به‌ر و حه‌تا بچووكترین پله‌یا د ناڤ سیسته‌مى دا؛ د ئه‌قلیه‌تا رۆژهه‌لاتى دا به‌رامبه‌ر /خیانه‌تا تێكده‌رانه/ پیڤه‌رێ دلسۆزیا كادرانه هه‌مبه‌ر نیشتیمانپه‌روه‌ریا جه‌ماوه‌ریه، د ئه‌نجامدا ملله‌ت بۆ دو به‌ره‌یێن هه‌ڤدژ دهێنه جودا و لێكڤه‌كرن، مخابن ل جهێ هه‌ڤڕكیا ل سه‌ر/ ئه‌رك و مافان/ دبنه دوژمن ل سه‌ر ده‌ستكه‌فت و دادیا كۆمه‌لایه‌تى، و د ناڤبه‌را هه‌ڤڕكى و دوژمنیێ بیاڤه‌ك ڤه‌كریه، هینگێ بله‌ز ده‌ستهه‌لات كونترۆل و شه‌رعیه‌تێ و جه‌ماوه‌ر ته‌ناهی و هه‌دارێ ژ ده‌ستدده‌ن، تنێ نێچیرڤانێن ده‌لیڤه‌یان، بازرگانێن شه‌رێن سار و ناكۆكیان كو رۆشه‌نبیرێن داكه‌فتینه مفاداردبن، حه‌تا كو كه‌رب و كه‌لینا مللى گه‌هشته رادده‌یا په‌قینا مه‌زن، هینگێ هه‌مى دبنه سۆته‌مه‌نى، ده‌مێ ژ ده‌ست هه‌میان ده‌ردكه‌ڤیت و ده‌سپێكا گێژه‌ڤانكێ ده‌سپێدكه‌ت.
نيشاندان
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com