سـندس سـالـح

ئافرەت د ناڤ جڤاكا مە دا گەلەك زەحمەتیان دكێشن و ئاریشەیێن جوداجودا دهێنە هەمبەر وان. ئەڤ ئاریشە ژ وارێن جودا دهێن و كاریگەریا وان ل سەر ژیان و پێشڤەچوونا ئافرەتان گەلەكا مەزنە. ب سەرەدەریا خراب یا جڤاكێ، نەبوونا یاسایێن پاراستی و نەرێتێن كەڤن ئافرەت هەردەم دهێنە چەوساندن.
پەروەردە ئێك ژ وارێن گرنگە كو ئافرەت تێدا دهێنە ئاستەنگكرن. ل گەلەك دەڤەران كچ ناهێنە رێكرن بو خاندنێ و پێشڤەچوونا زانستی. ئەڤە دبیتە ئەگەرێ هندێ كو نەشێن ژیانەكا باش بۆ خۆ ئاڤاكەن و هەمیشە دمیننە د بن دەستهەلاتا زەلامان دا. هەرچەندە گوهۆرینێن باش هەین ژی، لێ هێشتا رێژا نەخواندەواریێ د ناڤ ئافرەتان دا بلندە.
هەروەسا ئاریشەیا ساخلەمیێ ژی یا گرنگە. خزمەتگوزاریێن ساخلەمی یێن تایبەت بۆ ئافرەتان گەلەك كێمن، ب تایبەت ل گوندان و دەڤەرێن دویر. ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەرێ گەلەك نەخۆشیێن كو دشیان دابا بهاتبانە چارەسەركرن.
توندوتیژی دژی ئافرەتان ل سەر هەمی ئاستان بەردەوامە. ژ لێدانێ هەتا پاشڤەبرنێ، ئەڤ كریارە دهێنەكرن ل ماڵ و ل دەرڤە ژی. گەلەك ئافرەت ناچار دبن بێدەنگ بمینن ژ بەر ترسا شەرمەزاریێ یان ترسا زێدەبوونا توندوتیژیێ.
د وارێ ئابووری دا ژی، ئافرەت دەرفەتێن كێمتر هەنە. مووچەیێن وان كێمترن ژ یێن زەلامان بۆ هەمان كار. گەلەك جاران نەشێن كار بدەستخۆڤە بینن ژ بەر ناڤەرۆكا ئەو نۆژدار یان بەرپرسەك بلندە نینە. هندەك كار ژی تەنها بۆ زەلامان دهێنە دیاركرن ئەگەرچی ئافرەت دشێن وان كاران بكەن.
سیستەما میراتێ ژی ل گەلەك جهان دژی ئافرەتانە. ئافرەت گەلەك جاران پشكا كێمتر وەردگرن یان ژی قەت ناگهنە مافێ خۆ یێ میراتێ. ئەڤە دبیتە ئەگەرێ هندێ كو ژ لایێ ئابۆری ڤە هەردەم لاوازبن.
پێدڤیە جڤاك هەمی دەست بدەنە دەستێ ئێك ژبۆ چارەسەركرنا ڤان ئاریشەیان. پێدڤیە پەروەردەكرنا هەمی تاكێن جڤاكی ل سەر رێزگرتنا مافێن ئافرەتان و هزرا یەكسانیێ ژ زارۆكاتیێ ڤە. هەروەسا پێدڤیە یاسایێن بهێز هەبن ژبو پاراستنا ئافرەتان و سزادانا ئەوێن دژی وان رادبن.

سـندس سـالـح

ل ڤی وارگەهێ پیرۆز، مەزارێ نەمران، ل بەر سیبەرا گیانێن وان یێن كو ژبۆ مە ژیان و گیانێ خۆ گۆری كرن ئەم رادوەستین. ئەڤ جهە نە ب تنێ خاكەكە، بەلكو مینا پەرستگەهەكێیە ژبۆ بیرهاتنا قارەمانێن مە. ل ڤێرێ، ناڤێن وان یێن بلند و كار و كریارێن وان یێن مەزن دێ هەر و هەر ل بیرا مە بن.
ئەڤ خاكا پیرۆز، شاهدێ قوربانیێن بێ سنۆرە، سترانا ئازادیێ یا وان دەنگڤەددەت. دەنگێ وان هێشتا د گوهێن مەدا زیندیە، پەیامێن وان یێن بەرخودانێ، هێڤی و برایەتیێ، وەك زێرێ خومالی د دلێ هەر كوردەكی دا.
ئەم ل ڤێرێ نە ژبۆ شینگێریێ، بەلكو ژبۆ وەرگرتنا هێزێ ژ بیرهاتنا وان. قارەمانێن مە، وان وەك مشەختا، تاری یا شەڤێ رۆناهی كر، ب خۆینا خۆ یا سۆر، رێیا ئازادیێ ژبۆ مە ڤەكر.
چاخێ بێدەنگیێ یێ دەرباز بووی، نوكە دەمێ كریارێیە. چەندین كو نەیارێن مە گەلەكن، ئەم ب باوەریا خۆ دێ سەردكەڤین، هەروەكی وان یێن ل ڤێرێ ڤەشارتی ژی باوەری ب سەركەفتنێ هەبوو. ئەڤ كەسێن قارەمان، ئەو یێن كو گیانێ خۆ گۆری كرن ژبۆ مە، ئەو یێن كو هەر تشتەك دانە مە، ژبۆ كو ئەم بگەهینە ئازادیێ.
ل بەر ڤی مەزاری، ئەم سۆز ددەین كو بخەباتێن خۆ، عەردێ وان خۆیش بكەین، و ب دلەكێ سەرفراز، پەیرەوی ل شۆپێن پێیێن وان بكەین. ئەڤ گۆرە دێ هەمی دەم بن چاڤێ مە بن، دێ هەر بیرا مە ئینیت كو ئازادی نایێتە وەرگرتن، بەلكو پێدڤیە بهێتە بدەستڤەئینان.
مالا گیانێن وان یێن پاك ئاڤا بیت، و بلا ئەو ب ئارامی راوەستن ل بن سیبەرا ئالایێ مە. هەروەسا، ئەم سۆز ددەین كو ب زندی هێلینا ئارمانجێن وان، و ئەڤ خاكا پیرۆز بپارێزین، هەتا كو ئەم ڤەدگەرین بۆ بەر گیانێ پیرۆزیێ خۆدان. ئەڤ مەزارە بۆ مە زیارەتگەهەكە، جهەكێ پیرۆزە، هێماكە ژبۆ فیداكاریا وان و سەرفرازیا نەتەوا مە.
بلا دوعا و دلۆڤانیا خۆدێ ل سەر گیانێن پاك یێن نەمران بن.

سندس سالح سلێڤانەی

ئەڤرۆ، ل ٣٧ سالیا كارەساتا ئەنفالێ دا، ئەم د پێدڤینە كو ئەڤ كارەساتە ژ بیرا مە نەچیت و دڤێت ئەم وان قوربانیان بینە بیرا خۆ یێن ب هەزاران كەس هاتینە قەتلكرن د ڤێ كۆمكوژیێ دا. ئەنفال، كو ناڤەكێ هاتییە وەرگرتن ژ قورئانێ، بوو ناڤێ ئۆپەراسیۆنەكا لەشكەری یا حكومەتا عیراقێ دژی گەلێ كورد ل سالێن ١٩٨٨ێ. د ڤێ كۆمكوژیێ دا، نێزیكی ١٨٢ هەزار كەس هاتنە كوشتن، بێسەروشوینكرن، ئاوارەكرن، و ژمارەكا مەزن ژ گوندێن كوردستانێ هاتنە رووخاندن و وێرانكرن ئەڤرۆ، دەمێ ئەم ڤەگەرن ٣٧ سال پاش، دبینین كو برینێن ئەنفالێ هێشتا نە ساخ بووینە. گەلەك مالبات هێشتا ل بەندا دیتنا تەرمێن خۆشتڤیێن خۆنە، گەلەك زارۆك بێ باب و دایك مەزن بووینە، گەلەك ژن بێ مێر، و گەلەك پیر بێ زارۆك مانە. ئەڤ برینێن كویر نیشانا وێ چەندێنە كو چەند كارەسات دشێت كاریگەریا خۆ ل سەر نەسلان بهێلیت.
ئەنفال نە ب تەنێ كۆمكوژیەك بوو، بەلكو پرۆسەیەكا سیستەماتیك بوو ژ بۆ ژناڤبرنا ناسنامەیا كوردی. د هەشت قۆناغان دا، رژێما عیراقێ گوندێن كوردستانێ رووخاندن، خەلك ژ جهێن وان دوورخستن، و ب هەزاران كەس بێسەروشوین كرن. بكارئینانا چەكێن كیمیاوی، وەك د كارەساتا هەلەبجێ دا، ژی بەشەك بوو ژ ستراتیژیا ژناڤبرنێ. سەرەڕای كو گەلەك ساڵ دەرباز بووینە، هێشتا تژی مینێن چەكداری و مەترسیدارن، و گەلەك ژ ئەنفالكریان هێشتا د گۆرێن بكۆم دا نە و نەهاتینە ڤەگەراندن بۆ مالباتێن وان.
ژ لایەكی یاسایی ڤە، سالا ٢٠٠٧ێ، دادگەها باڵا یا تاوانان ل عیراقێ ئەنفال وەك جینۆساید ناسكر. بەلێ تا نوكە، گەلەك وەلات و رێكخراوێن نێڤدەولەتی هێشتا ب فەرمی ئەنفال وەك جینۆساید نەناسكرینە، ئەڤ چەندە ژی دبیتە ئاستەنگ ل بەرامبەر قوربانیان دا كو مافێن خۆ بدەستخۆڤە بینن، و ژی مالباتێن قوربانیان دا كو قەرەبوویا خسارێن خۆ وەرگرن.
ئەڤرو:ل ٣٧ سالیا ئەنفالێ، دڤێت ئەم د خۆشی و سەرفیرازیێ دا ژی رێزا قوربانیان بگرین، و بزانین كو هەر تشتەكێ كو ئەم نوكە وەكی كورد ب دەست خۆڤە تینین، بەرهەما خەبات و قوربانیدانا وان كەسانە یێن كو ژیانا خۆ ژ دەست دایە دا كو ئەم ئێن مای بژین. ئەركێ مە ئەوە كو نە ب تەنێ بیرا وان بینین، بەلكو ژ بۆ پێكئینانا ئارمانجا وان یا ئازادی، دادپەروەری، و ئاشتیێ ژی بخەبیتین.
هەروەسا، دڤێت ئەم بەلگەنامە و چیرۆكێن قوربانیان كۆم بكەین و بپارێزین. هەر چیرۆكەك ژ چیرۆكێن قوربانیان پارچەیەكە ژ دیرۆكا مە و لازمە نەیێتە ژبیركرن. ب رێیا موزەخانە، یادگار، و پرۆگرامێن هشیاركرنێ، ئەم دشێین مێژوویا خۆ بپارێزین و هەڤوەلاتیێن خۆ هشیار بكەین دەربارەی ئەنفالێ.
خەباتا مە دژی ژبیركرنێ و ژ بۆ دادپەروەریێ هێشتا د بەردەوامە. سالا ٣٧ا بلا ببیتە سالا چالاكی و پێشڤەچوونێ د ڤێ خەباتێ دا. بلا ئەم ب یەكگرتی كار بكەین ژ بۆ كو جیهان نە ب تنێ ببهیزیت ناڤێ «ئەنفال»، بەلكو ژ بۆ كو تێبگەهیت ژی كا بۆچی یادكرنا ئەنفالێ گرنگە ژ بۆ ناسناما كوردی و ژ بۆ كو جینۆساید جارەكا دی دووبارە نەبیت.بلا ئەم ل ڤێ ٣٧ سالیێ دا سۆزا خۆ نویبكەین كو ئەم دێ هەردەم دەنگێ قوربانیێن ئەنفالێ بین، و كو ئەم دێ خەبات كەین ژ بۆ كو جیهان قەت ژبیر نەكەت كا چ هاتیە سەرێ گەلێ مە.

سندس سالح سلێڤانەی

هونەر ب هەمی شێوەیێن خوە وەکی ئێک ژ گرنگترین پارچەیێن پێشکەفتنا جڤاکی و شارستانیەتێ یە. ل سەرانسەری دیرۆکێ، کچ و ژنان ڕۆلەکێ سەرەکی د ڤی بواری دا هەبوویە، هەر چەندە گەلەک جاران کارێ وان هاتیە ڤەشارتن یان ب کێمی هاتیە دیتن. د سەردەمێ مە دا، کچان گەلەک ئاستەنگ بڕینە و ناڤێن خوە د هونەری دا تۆماربکەن، ب تایبەت ل دەڤەرا بەهدینان د کوردستانێ دا.
کچێن هونەرمەند ل دەڤەرا بەهدینان، ب تایبەتی د بوارێن وەکو مۆزیک، شانۆ، وێنەکێشان، دەست کاری و ئەدەبیاتێ دا، کاریگەریەکا مەزن ل سەر خەلکێ مە کریە. ئەوان ب بەهرا و شیانێن خوە یێن تایبەت، گیانەکێ نوی بەخشیە هونەرێ کوردی. هەر ژ وێنەکێشێن جوان کو دیمەنێن سروشتی یێن کوردستانێ کێشاین، هەتا گوهدارێن مۆزیکێ یێن کو سترانێن کەڤن ڕاستڤەدکەن.
گەلەک ژ کچێن دەڤەرا بەهدینان بوارێ هونەری وەک ڕێیەکێ دبینن بۆ دەربڕینا هەستێن خوە و دەنگ دانا بابەتێن گرنگ یێن جڤاکی. ب ڕێیا وێنە، مۆزیک، پەیڤ یان شانۆیێ، ئەو دشێن چیرۆکێن ڤەشارتی بێژن و خەونێن خوە بینێن هندەک ژ وان ب کارێ خوە یێ هونەری دبنە دەنگێ وان ژنێن دی یێن کو نەشێن ب ئازادی دەنگێ خوە بلند بکەن. هەلبەت، کچێن هونەرمەند ل دەڤەرا بەهدینان ب گەلەک چالنجا ڕە ڕووبەرو دبن. گەلەک جاران، نەریتێن کەڤن و بۆچوونێن جڤاکی ئاستەنگیا دروست دکەن بەرامبەر کچان کو بخوازن د بوارێ هونەری دا کار بکەن،نەخاسمە د بوارێن وەکی موزیک و شانۆیێ دا. لێ ب سەرەڕای ڤان ئاستەنگیا، گەلەک کچێن بادینان سەرکەفتنە د هەلبژارتنا بوارێ هونەری دا و ناڤێن خۆ د ئاستێن جۆربەجۆر دا توماربکەن.ئامادەکرنا پەروەردەیا هونەری و پشتەڤانیا مال و جڤاکی د پێشکەفتنا کچێن هونەرمەند دا گەلەک گرنگە. فیستەڤال و پێشانگە و چالاکیێن هونەری کو ل سەرانسەری دەڤەرا بادینان دهێنە ئەنجامدان، دەرفەتێن باش بۆ کچان پەیدا دکەن کو بەهرا و هونەرێ خۆ نیشان بدەن و ئەزموونا خۆ دەولەمەند بکەن.
تەکنۆلۆژیا نوی و تۆڕێن جڤاکی ژی دەرفەتێن نوی ڤەکرینە لبەر کچێن هونەرمەند بۆ بەلاڤکرنا کارێ خوە بۆ جیهانەکا بەرفرەهتر. ئەڤرۆ، کچ دشێن ب ڕێیا ئینتەرنێتێ کارێ خۆ بگەهیننە بینەرێن ل هەمی دەرێن جیهانێ و ببنە ئیلهام بۆ کچێن دی ژی کو بێنە بوارێ هونەری.هەروەها، پێویستە جڤاکێ مە بزانیت کو پشتەڤانیکرنا کچێن هونەرمەند، نە ب تنێ بۆ پێشخستنا وەلاتی یە گرنگە، لێ هەروەها ڕەنگڤەدانا ئاستێ پێشکەفتنا جڤاکی و هشیاریا مە یە. هەر چەند دەنگێن جۆربەجۆر و تاقیکرنێن هونەری د وەلاتێ مە دا زێدەتر بن، ئەو وەلاتە دبیتە دەولەمەندتر و خورتتر پێویستە بێژین کو کچێن بادینی یێن هونەرمەند چیرۆکەکا سەرکەفتنێ و خۆڕاگریێ دنڤیسن. ئەو ب کارێ خۆ نە ب تنێ پێشەنگەن د بوارێ هونەری دا، لێ هەروەها گەهینەرێن پەیاما خەلکێ مە نە بۆ نفشێن داهاتی. رۆلا وان د پاراستن و گەشەپێدانا هونەرێ کوردی دا گەلەک گرنگە و پێویستە جڤاک پشتەڤانیا وان بکەت و دەرفەتێن زێدەتر پەیدا بکەت ژ بۆ کو ئەو بشێن داهێنانا خوە بەردەوام بکەن و ببنە نموونە بۆ هەمی جڤاکی.

سندس سالح سلێڤانەی

پەروەردە بنیاتێ هەر مللەتەكێ پێشكەفتییە ئەو وەلاتێن كو گرنگیێ ددەنە پەروەردەیێ، د واران دا سەركەفتینە و ب لەزەك مەزن گەشە دكەن ئەڤ راستی دبیتە هێمایەكا گرنگ بۆ مە كو هندی ئەم ژی پێدڤی ب گرنگیەكا تایبەت بدەینە پەروەردەیا خۆ پەروەردە نە ب تنێ وانە خواندنە؛ بەلكو پرۆسەیەكا كویرترە كو كەسایەتیێ دروست دكەت پەروەردەیا راستەقینە زارۆكێن مە فێردكەت چاوا بهزرن، چاوا پرسیارێن باش بكەن و چاوا كێشەیێن ئالۆز چارەسەر بكەن. ئەڤ شیانە وان بۆ ژیانێ ئامادە دكەت.
د سەردەمێ ئەڤرۆ دا، جیهان ب لەز دهێتە گوهۆرین و تەكنۆلۆژیا نوی هەمی تشتان دگوهۆریت. ژ بەر ڤێ چەندێ، پێدڤیە سیستەمێ پەروەردەیا مە ژی خۆ نوی بكەت دا كو كاری بیت زارۆكێن مە بۆ جیهانا سبەهی ئامادە بكەت. پەروەردەیا نوی پێدڤیە زێدەتر گرنگیێ بدەتە هزرا رەخنەگر، داهێنانێ و چارەسەركرنا كێشەیان.
دگەل گرنگیا وانەیان، پەروەردە پێدڤیە گرنگیێ بدەتە پەرەپێدانا شیانێن كۆمەلایەتی ژی. زارۆك پێتڤیە فێر ببن چەوا دگەل كەسێن دی كار بكەن، چاوا هاریكاریا بكەن و چاوا هەستێن خۆ بێژن. ئەڤە هەمی بەشەكێ گرنگە ژ پەروەردەیا بكێرهاتی.
پەروەردەیا باش هەروەسا دبیتە ئەگەر كو نەڤیێن مە باوەری بخو هەبیت كو زارۆك دبینن كو ئەو دشێن فێر ببن و سەركەفتی بن، دێ باوەریا وان ب خۆ زێدەتر بیت. ئەڤ جۆرە باوەری ژی وان پال ددەت كو پتر هەول بدەن و ئاستێن بلندتر بەرهەڤ بكەن.
هەروەسا، پەروەردە نابیت تنێ لسەر زانست و تەكنۆلۆژیا بیت. پێدڤیە كو پەروەردە گرنگیێ بدەتە پاراستنا ناسنامەیا مەیا كوردی،خەلكێ مە و زمانێ مە ژی. ئەڤ هەڤسەنگی دێ بیتە ئەگەر گرنگیێ ب خۆ بدەن هەم پێشكەفتی بن و هەم گرێدایی رەسەنێن خۆ بن.
ئەركێ پەروەردەیێ نە ب تنێ لسەر ملێن مامۆستایانە. دایك و باب، جڤاك، راگەهاندن و دەزگەهێن حكۆمی هەمی بەرپرسن د پەروەردەكرنا نەڤیێن مە دا. هەكە مە بڤێت وەلاتێ مە پێشبكەڤیت، پێدڤیە ئەم هەمی وەك ئێك تیم كار بكەین دا كو سیستەمێ پەروەردەیێ بگوهۆرین.
ب كورتی، پەروەردە كلیلا پاشەرۆژا مەیە. گرنگیێ دان ب پەروەردێ دێ بیتە ئەگەرێ ئاڤاكرنا جڤاكەكێ زانا، خودان شیان و ئامادە بۆ روی ب روویی ئاستەنگێن سەردەمێ. ئەم نەشێین داهاتویەكا گەش بێی پەروەردەیەكا باش بئاڤاكەین.

سندس سالح سلێڤانەی

باژێرێ دهۆكێ، یێ كو دكەڤیتە باكوورێ هەرێما كوردستانێ، د سالێن دویماهیێ دا گوهۆرینێن مەزن ب خۆڤە دیتینە. ئەڤ باژێرە، یێ كو بەری بیست سالان باژێرەكێ بچویك بوو، نوكە بوویە ناڤەندەكێ گرنگ یێ بازرگانی و خواندنێ.
د وارێ ئاڤاكرنێ دا، دهۆك گەشەكرنەكا بەرچاڤ ب خۆڤە دیتیە. گەلەك ئاڤاهیێن نوی هاتینە چێكرن، و باژێر ب شێوەیەكێ بەرفرەه بەرەڤ چیایان ڤە درێژ بوویە. هەروەسا، گەلەك پرۆژێن نیشتەجێبوونێ هاتینە جێبەجێكرن، كو بوینە سەدەما زێدەبوونا هژمارا ئاكنجیان.
د وارێ خواندنا بلند دا، زانكۆیا دهۆكێ رۆلەكێ گرنگ دگێریت د پێشڤەبرنا باژێری دا. ئەڤ زانكۆیە بوویە جهێ خواندنێ بۆ هزاران خواندكار، و هەر سال ژمارەكا مەزن یا پسپۆران پێشكێشی بازارا كاری دكەت.
د وارێ بازرگانیێ دا، دهۆك بوویە ناڤەندەكێ گرنگ. گەلەك بازارێن نوی و ناڤەندێن كرین و فرۆتنێ هاتینە ڤەكرن، و پەیوەندیێن بازرگانی د گەل وەلاتێن جیران دا بهێزتر بوینە. ئەڤە ژی بوویە ئەگەرێ باشتربوونا رەوشا ئابووری یا خەلكی.
د وارێ گەشتیاریێ دا، دهۆك پێشكەفتنەكا بەرچاڤ ب خۆڤە دیتیە. گەلەك هۆتێل و جهێن ڤەحەسیانێ هاتینە چێكرن، و هەر سال ژمارەكا مەزن یا گەشتیاران سەرەدانا باژێری دكەن. جوانیا سروشتی یا دەڤەرێ و كەش و هەوایێ خۆش بوینە سەدەما راكێشانا گەشتیاران.
د وارێ تەندروستیێ دا، گەلەك نەخۆشخانە و ناڤەندێن تەندروستی یێن نوی هاتینە ڤەكرن. خزمەتێن تەندروستی یێن پێشكەفتی دهێنە پێشكێشكرن، و پێدڤیێن خەلكی یێن تەندروستی باشتر دهێنە جێبەجێكرن.
هەروەسا، تۆرا رێ و بانان یا باژێری هاتیە باشتركرن. رێكێن نوی هاتینە چێكرن و یێن كەڤن هاتینە نویكرن، كو ئەڤە ژی بوویە سەدەما ئاسانكرنا هاتن و چوونێ د ناڤ باژێری دا.
لێ دگەل ڤان پێشكەفتنان، هندەك ئاریشە ژی هەنە كو پێتڤی چارەسەریێ نە. بۆ نموونە، زێدەبوونا هژمارا ترومبێلان بوویە سەدەما قەرەبالغیێ ل سەر رێكان، و پێتڤی یە پلانێن نوی بۆ رێكخستنا هاتن و چوونێ بهێنە دانان.
سەرەرای ڤان ئاریشەیان، دهۆك بەردەوامە د پێشكەفتنێ دا. پلانێن نوی بۆ پێشخستنا باژێری دهێنە دانان، و هاریكاری د ناڤبەرا دەزگەهێن جۆربەجۆر دا دهێتەكرن دا كو باژێر بەرەڤ پێش ڤە بچیت و ببیتە باژێرەكێ نموونەیی.

سندس سالح محەمەد

نەورۆز ئێك ژ مەزنترین و كەڤنترین جەژنێن كوردانە، كو  د مێژوویا مرۆڤایەتیێ دا جهەكێ تایبەت هەیە. ئەڤ جەژنا كو ل هەر ساڵ ل ٢١ێ ئادارێ دهێتە پیرۆزكرن نیشانا دەستپێكرنا ساڵەكا نوی یە. لێ یا گەلەك  گرنگ د ڤێ جەژنێ دا، ئاگرێ نەورۆزێ یە كو بوویە سیمبۆلەك ژ ئازادی، نووژەنبوون و ژیانێ. مێژوویا ئاگرێ نەورۆزێ ڤەدگەریت بۆ دەما زوحاكێ زالم، ئەوێ دیكتاتۆرێ كو ل گۆر ئەفسانەیان، دو مار ل سەر ملێن وی هەبوون و هەر رۆژ مێشكێ دو گەنجان دخوارن. كاوەیێ ئاسنگەر یێ قارەمان، راپەڕینەك ل دژی وی دەستپێكر،پشتی كۆڕێ وی هاتیە قوربانیكرن. وی ئاگر ل سەرێ چیای هەلكر وەك هێمایەك ژ سەركەفتنێ دژی زولمێ و ئەو رۆژا بوویە دەستپێكا ئازادیێ و جەژنا نەورۆزێ.ئاگرێ نەورۆزێ دهێتە وێ واتایێ كو رۆناهی دكەڤیتە سەر تاریێ و گەرمی دكەڤیتە سەر سەرمایێ. هەر چەندە ئاگر دشێت تشتان بسۆژیت، لێ ئەو هەروەسا دشێت پاقژ بكەت، نو و بكەت و ژیانەكا نوو بئافرینیت. ئەڤە د سروشتێ دا باش دهێتە دیتن، كو پشتی ئاگرێن دارستانان، روەك و گیا دێ دوبارە گەش بن. هەر وەسا، ئاگرێ نەورۆزێ بۆ كوردان نیشانا ژیانەكا نوی یە پشتی سەختیێن زڤستانێ د شەڤا نەورۆزێ دا، خەلك ل دۆر ئاگری كوم دبن، دبەزن، ستران و كەیفخۆشیێ دكەن. جلێن رەنگین دكەنە بەرخو بتایبەتی جلێن كەسك، سوور و زەر، كو رەنگێن جەژنا نەورۆزێ نە. جوانی و گەشیا ڤێ جەژنێ، خەلكێ ب هەمی تەمەنان كەیفخۆش دكەت. د ناڤ جڤاكێ كوردی دا، گەلەك ریتوال و نەریتێن تایبەت هەنە كو گرێدایی ئاگرێ نەورۆزێ نە. هندەك جاران، خەلك باوەر دكەن كو باز لسەر ئاگری، یان چەرخ لدۆر ئاگری، دێ بیتە ئەگەرێ بەختەكێ باش. هەروەسا، هندەك باوەر دكەن كو ئاگرێ نەورۆزێ دێ نەخۆشی و بەلایان دویر ئێخیت. ئەڤرۆ، ئاگرێ نەورۆزێ نە ب تنێ رێز و خۆشیێ ددەتە خەلكێ مە  لێ هەروەسا بوویە هێمایەك ژ بەرخودانا كوردان لسەر ناسناما خۆ. نەورۆز نها ژی نیشانا یەكبوونا كوردانە ل هەر چوار پارچێن كوردستانێ، ل گەل پێكهاتەیێن دی یێن جڤاكی. هەر سال، ملیۆنان كورد و دۆستێن وان ل سەرانسەرێ جیهانێ ڤێ جەژنێ پیرۆز دكەن و ئاگرێ نەورۆزێ وەك هێمایەك ژ رۆناهیێ، ئازادیێ و هێڤیێ دمینیت ژبۆ داهاتویەكا گەشتر.

سندس سالح سلێڤانەی

رەمەزانا مەها هەرە پیرۆزە د ئیسلامێ دا، ئەو مەهە یا كو قورئانا پیرۆز تێدا هاتیە خارێ. رەمەزان نە ب تنێ مەها رۆژی گرتنێیە، بەلكو مەها عیبادەت و خودێ ناسینێیە ژی. د ڤێ مەهێ دا، موسلمان ژ سپێدە هەتا رۆژئاڤا رۆژیا دگرن، و ب ڤێ چەندێ خۆ نێزیكی خودێ دكەن.
د رەمەزانێ دا، موسلمان هەست ب برس و تێهنیێن هەژاران دكەن. ئەڤ چەندە وان فێری دلۆڤانی و هاریكاریێ دكەت. رەمەزان دەمەكێ تایبەتە بۆ پاقژكرنا دل و دەروونی، و گەهاندنا خێر و خۆشیێ بۆ كەسێت هەژار و بێ دەرامەت.
د ڤێ مەهێ دا، موسلمان پتر گوهـ ددەنە خواندنا قورئانێ و كرنا نڤێژان. نڤێژا تەراویحێ یا تایبەتە د رەمەزانێ دا، كو پشتی نڤێژا عیشایێ دئێتە كرن. د ڤێ نڤێژێ دا، بەشەك ژ قورئانێ دئێتە خواندن، و هەتا دوماهیكا مەهێ قورئان تەمام دبیت.
ئێك ژ تشتێت گەلەك گرنگ د رەمەزانێ دا،پاشیڤ. خوارنا بەری سپێدێیە، یا كو موسلمان بەری دەستپێكرنا رۆژیێ دخۆن. پێغەمبەری (د.خ) گۆتیە كو د وێ پاشیڤێ دا بەرەكەت هەیە. هەروەسا فتارە ژی دەمەكێ تایبەتە، كو موسلمان پێكڤە رۆژیا خۆ ڤەدكەن و خوارنێ دخۆن.
رەمەزان دەمێ لێبۆرینێ و تۆبەكرنێیە ژی. د ڤێ مەهێ دا، دەرگەهێت رەحمەتا خودێ ڤەكرینە و ئیبلیس هاتینە گرێدان. ئەڤ دەمە باشترین دەمە بۆ داخوازكرنا لێبۆرینێ ژ خودێ و ڤەگەریانا بۆ رێكا راست.
شەڤا قەدرێ یەك ژ شەڤێن گرنگە د رەمەزانێ دا. ئەڤ شەڤە د دەهێن دوماهیێ یێ رەمەزانێ دایە، تێدا قورئان هاتیە خارێ. عیبادەتا ڤێ شەڤێ باشترە ژ عیبادەتا هەزار هەیڤان.
د رەمەزانێ دا، موسلمان پتر خێر و خێراتان دكەن. زەكات و سەدەقە د ڤێ مەهێ دا گەلەك گرنگن. زەكاتا فیترێ یا كو د دوماهیكا رەمەزانێ دادئێتەدان، دبیتە ئەگەرێ خۆشیا هەژاران د جەژنا رەمەزانێ دا.
جەژنا رەمەزانێ، یان عیدولفتڕ، دوماهیا رەمەزانێیە. ئەڤ رۆژە رۆژا خۆشی و كەیفخۆشیێیە. موسلمان د ڤێ رۆژێ دا سەرەدانا ئێكودو دكەن، لێك دبۆرن، و زارۆك دیاریان وەردگرن.
رەمەزان نە ب تنێ مەها عیبادەتێیە، بەلكو مەها جڤاكی یە ژی. د ڤێ مەهێ دا، خەلك پتر پێكڤە دچنە مزگەفتان، پێكڤە فتاران دكەن، و ئێكودو دبینن. ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەرێ خورتكرنا پەیوەندیێن جڤاكی و مرۆڤایەتی.
ل دوماهیێ، رەمەزان دەرفەتەكە بۆ نویكرنا ژیانێ و چاككرنا كریارێن خۆ. ئەڤ مەهە فێری مە دكەت كا چاوا ئەم دشێن باشتر ببین، و چاوا بشێن هاریكاریا یێتن دی بكەین. رەمەزان مەها تەحەمول و سەبڕێ یە و فێری مە دكەت كا چاوا ئەم خۆ كونترۆل بكەین و ببینە مرۆڤێن باشتر.

سندس سالح سلێڤانەیی

بتنێ‌ چەند دەمژمێرەكێن كێم یێن ماین، جیهانا ئیسلامی دێ‌ پێشوازیێ‌ ل مەهەكا گرنگ كەت، ئەو ژی مەها رەمەزانا پیرۆزە، هەلبەت ئەم ژی وەك مللەتێ‌ كوردێ‌ بۆسلمان ڤێ‌ مەهی بگرنگی دزانین، لەورا ل پێش دەم خوە بۆ بەرهەڤ دكەین و بگەرمی پێشوازیێ‌ لێ‌ دكەین، ل ڤێرە ئەم دێ‌ گرنگیا ڤێ‌ هەیڤێ‌ و خێر و خێراتێن وێ‌ بۆ بۆسلمانان بۆ كەسێن بسپۆر هێلین و بتنێ‌ ئەز وەك وەلاتیەك، یان دایكەك و ئێك ژ ئەندامێن ڤی جڤاكی ئاخڤم، ئەو ژی گرانیا بازاڕی یە دڤێ‌ مەهێ‌ دا، مەرەما من گرانیا بهایێن كەرستەیێن خوارنێ‌ و جلكێن زارۆكانە كو ب مخابنی ڤە هندەك دوكاندار بۆ خوە ب دەلیڤە دبینن كەیسا خوە ل خەلكەكی ببینن و تشتێ‌ خوە بگرانی بفرۆشنێ‌، چنكو دوكاندار دزانن دایك و باب وەك نەریتەك نەچارن دڤێ‌ هەیڤێ‌ دا جلكێن جەژنێ‌ بۆ زارۆكێن خوە بكڕن و دەمێ‌ قەستا بازاڕی دكەن دێ‌ زانن كو بازاڕ چ ئاگرە و بهایێن جلكان چەند دگرانن، ب تایبەت ژی بۆ وان دایكوبابان یێن چار یان پێنج زارۆك پتر هەین و دنەچارن بۆ جلك و پێلاڤ و چانتە و رستك و هەر تشتەكێ‌ گرێدای جەژنێ‌ بۆ بكڕن، لێ‌ بێ‌ وژدانیا هندەك دوكانداران (ببۆرن من بەحسێ‌ هەموویان نینە) بتنێ‌ ئەز بەحسێ‌ دوكاندارێن بێ‌ وژدان دكەم ئەوێن ڤێ‌ مەهێ‌ بۆ خوە ب دەلیڤە دبینن و تشتێ‌ خوە بگرانی دفرۆشن، چننكو دزانن خەلكەك یێ‌ نەچارە بكڕیت، ب تایبەت ژی جلكێن زارۆكان و راستە مە رێڤەبەریا چاڤدێریا بازرگانی یا هەی و دڤێ‌ مەهێ‌ دا بزاڤێن خۆ خۆرتر لێ‌ دكەن و پتر تیمێن وان دچنە ناڤ بازاڕی و گەلەك جاران ئەو دوكاندار ژبەر گران فرۆتنێ‌ هاتینە سزادان، لێ‌ ژبەر هەر ئەگەرەكێ‌ هەبیت رەنگە ئەو تیم ژی نەشێن ب دروستی كارێ‌ خوە بكەن، لەورا بەردەوام خەلكەك گازندەیان ژ گرانیا بازاڕی دكەن، ب تایبەت د دەه رۆژێن دووماهیێ‌ دا و هیڤیا من ئەوە ئەڤ سالە دوكاندارێن دهۆكێ‌ پتر رەحم و دلۆڤانیێ‌ ب خەلكێ‌ هەژار ببەن و كەلوپەلێن خوە ب گرانی نە فرۆشنێ‌، هەروەسا پێشنیاز دكەم كو سوبەهی رۆژا ئەینی هەموو مەلا و گۆتاربێژ ل مزگەفتان بەحسێ‌ ڤێ‌ دیاردەیا گرانیێ‌ بكەن و داخوازێ‌ ژ دوكانداران بكەن پیچەك رەحمێ‌ ب خەلكێ‌ مە ببەن.

سندس سالح سلێڤانەی

هونەرا کوردی، ب رەنگینی و دەولەمەندیا خوە یا تایبەت، جهەکێ گرنگ د دیرۆک و کەلەپوورێ مللەتێ مە دا هەیە. ژ سەردەمێن هەرە کەڤن ڤە، باب و باپیرێن مە ب رێکا هونەری شیایینە خۆ دەرببڕن و ناسناما خۆ بپارێزن. ئەڤرۆ، ئەم دێ بەحسێ رەنگ و رووناهیێ د هونەرا کوردی دا کەین و کا چەوا ئەڤ دوو رەگەزە کاریگەریێ ل سەر هونەرا مە دکەن.
د هونەرا کوردی دا، رەنگ نە ب تنێ وەک ئامرازەکێ جوانکاریێ، بەلکو وەک زمانەکێ سەربخۆ ژی تێتە بکارئینان. هەر رەنگەک واتەیەکا تایبەت هەیە و چیرۆکەکێ دڤەگێڕیت. بۆ نموونە، د خالیچە و تەڤنێن کوردی دا، رەنگێ سۆر دبیتە نیشانا ژیان و ئەڤینێ، رەنگێ کەسک نیشانا ژینگەه و بەرەکەتێ یە، و رەنگێ زەر سیمبۆلا رۆناهی و گەشبینیێ یە.
هونەرمەندێن کورد یێن نوکە، ب تایبەت یێن شێوەکار، رەنگان ب شێوەیەکێ هۆشمەندانە بکار دئینن داکو پەیامێن خۆ یێن هونەری بگەهینن. د تابلۆیێن وان دا، ئەم دشێین ببینین کا چەوا رەنگ دبنە دەربڕینا هەست و هزرێن هونەرمەندی، و چەوا دبنە نیشانا رەوشا جڤاکی و سیاسی یا دەڤەرێ.
رۆناهی ژی رۆلەکێ گرنگ د هونەرا کوردی دا دگێریت. د فۆتۆگرافیا کوردی دا، هونەرمەند رووناهیێ بکار دئینن داکو دیمەنێن سروشتی یێن کوردستانێ، ژیانا رۆژانە یا خەلکی، و بویەرێن گرنگ تۆمار بکەن. رۆناهی دبیتە ئامرازەک بۆ دەرخستنا جوانیێن ڤەشارتی و راکێشانا سەرنجا تەماشەڤانی بۆ خالێن گرنگ د وێنەی دا.
د شانۆیا کوردی دا ژی، رووناهی رۆلەکێ سەرەکی دگێریت. ب رێکا رۆناهیێ، دەرهێنەرێن شانۆیێ دشێن کەش و هەوایەکێ تایبەت بئافرینن، هەست و سۆزان زێدە بکەن، و باشتر پەیاما خۆ بگەهینن. رۆناهی د شانۆیێ دا نە ب تنێ وەک ئامرازەکێ تەکنیکی، بەلکو وەک بەشەک ژ چیرۆکێ ب خۆ ژی تێتە بکارئینان.
د مۆزیکا کوردی دا ژی، رەنگ و رووناهی د کلیپێن مۆزیکێ دا رۆلەکێ گرنگ دگێرن.
هونەرمەندێن مۆزیکێ و دەرهێنەرێن کلیپان بزاڤان ددەن کو ب رێیا رەنگ و رووناهیێ، ناڤەرۆکا سترانێ باشتر بگەهینن و کاریگەریێ ل سەر گوهدار و تەماشەڤانی بکەن.
هەروەسا، د هونەرێن دەستی یێن کوردی دا، رەنگ و رۆناهی د نەخش و دیزاینان دا دیار دبن. ژنێن کورد یێن هونەرمەند، د چێکرنا بەڕ و خالیچە و جلوبەرگێن کوردی دا، رەنگان ب هۆشمەندی هەلدبژێرن و وان تێکەل دکەن داکو بەرهەمێن جوان و واتەدار بئافرینن.
ئەڤرۆ، ب پێشکەفتنا تەکنۆلۆژیایێ، شێوازێن نوی یێن بکارئینانا رەنگ و رۆناهیێ د هونەرێ دا پەیدا بوینە. هونەرمەندێن کورد ژی خۆ دگەل ڤان گوهۆڕینان گونجاندینە و دزانن چەوا ژ ڤان ئامرازێن نوی کەلک وەرگرن. لێ دگەل ڤێ پێشکەفتنێ ژی، وان گرنگی دایە پاراستنا تایبەتمەندیێن کەڤن یێن هونەرا کوردی.