، ئەمیر ئەترووشی

ڕێڤەبەرێ گشتیێ وەبەرهێنانێ ل پارێزگەها دهۆكێ ڕاگەهاند، ئەو بزاڤێ دكەن دهۆكێ بكەیە جهەكێ گەشتیارییا ساخلەمی و خەلكەك ژ دەرڤەی پارێزگەها دهۆكێ قەستا دهۆكێ بكەت بۆ وەرگرتنا چارەسەریێ، ئەڤە دێ بیتە ئەگەر پتر دەلیڤێن كاركرنێ بۆ دەرچوویان پەیدابن و گۆت: ل پارێزگەها دهۆكێ ژی چەندین پڕۆژێن وەبەرهێنانێ ئەنجامداینە” هەروەسا دێ گرنگیەكا پتر دەینە وان پڕۆژێن وەبەرهێنانێ كو دەلیڤێن كاری بۆ گەنج و وەلاتیێن سنوورێ پارێزگەها دهۆكێ پەیدا دكەن.

هەڤال سەدیق، ڕێڤەبەرێ گشتییێ وەبەرهێنانێ ل پارێزگەها دهۆكێ بۆ ئەڤرۆ دیاركر، هەماهەنگی دگەل لایەنێن پەیوەندیدار هاتیە كرن كو دهۆك پێدڤی ب چ جۆرە پرۆژایە و دێ پرۆژە ژی ب سەر قەزا و ناحیان هێنە بجهئینان، دكەرتێ ساخلەمیێ دا ژی دێ هندەك پرۆژە هێنە بجهئینان، دەرگەهـ د ڤەكرینە بۆ دانا مۆلەتێ بۆ بجهئینانا پرۆژێن وەبەرهێنانێ ب تایبەتی ژی پرۆژێن گرنگ بۆ ژێرخانا ئابوورییا پارێزگەها دهۆكێ و پرۆژە دێ دەلیڤێن كاركرنێ بۆ خەلكێ پەیدا كەن.
د. هەڤال سەدیق، رێڤەبەرێ گشتییێ وەبەرهێنانێ ل پارێزگەها دهۆكێ دیار كر، كابینا نەهێ یا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ب رێیا وەبەرهێنانێ گرنگیەكا تایبەت دایە كەرتێ تایبەت ب مەرەما هندێ ژێرخانا ئابووریا هەرێما كوردستانێ بهێزتر لێ بكەت” ل پارێزگەها دهۆكێ ژی چەندین پڕۆژێن وەبەرهێنانێ ئەنجامداینە” هەروەسا دێ گرنگیەكا پتر دەینە وان پڕۆژێن وەبەرهێنانێ كو دەلیڤێن كاری بۆ گەنج و وەلاتیێن سنوورێ پارێزگەها دهۆكێ پەیدا دكەن.
ناڤهاتی” زێدەتر گۆت: ل سەر راسپاردا مەسرور بارزانی، سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ، هەموو ئاسانكاری بۆ وەبەرهێنەرێن ناڤخۆیی و بیانی هاتینە كرن دا كو پڕۆژێن وەبەرهێنانێ د كەرتێن جۆدا دا ل سنوورێن پارێزگەها دهۆكێ ئەنجام بدەن” گۆت ژی” ل دەمێ بوری وان مۆلەت دایە “پڕۆژەكێ گرنگ یێ وەبەرهێنانێ” كو پیكهاتیە ژ بخودانكرنا چێلان و بەرهەمئینانا شیری؛ “ئەم پڕۆژە ب ستانداردێ نێڤدەولەتی هاتییە دروستكرن، ئێكە ژ وان پڕۆژێن گرنگ ل رۆژهەلاتا ناڤین و دێ دەلیڤێن كاری بۆ پتری هزار كەسان پەیداكەت “گرنگییا وی پڕۆژەیی ئەوە ئەم دشێین پشت بەستنێ ل سەر بەرهەمێن ناڤخۆیی بكەین.
پەیڤدارێ دەستەیا وەبەرهێنانێ ل هەرێما كوردستانێ ڕاگەهاند، ل هەموو باژێرێن هەرێما كوردستانێ ب تنێ ل ئەڤ سالە 154 پرۆژان ب كۆژمێ چار ملیار و 300 ملیۆن دۆلاران مۆلەت ژ وەبەرهێنانێ وەرگرتینە كو 29 ژ وان پرۆژەیان ل دهۆكێ بوون.
بەرگەشت ئاكرەیی، پەیڤدارێ دەستەیا وەبەرهێنانێ ل هەرێما كوردستانێ دیاركر، ژ دەستپێكا سالا 2023ێ هەتا نوكە، 154 ب كۆژمێ چار ملیار و 300 ملیۆن دۆلاران پرۆژان مۆلەت ژ وەبەرهێنانێ وەرگرتیە، كو هەموو باژێر و ئیدارەیێن سەربەخۆیێن هەرێما كوردستانێ ڤەدگریت.
پەیڤدارێ دەستەیا وەبەرهێنانێ گۆت: ل هەولێرێ 50 پرۆژەیان مۆلەت وەرگرتینە، ل هەلەبچە سێ پرۆژەیان‌، ل گەرمییان 12 پرۆژەیان، ل راپەرین پێنج پرۆژەیان، هەروەسا ل سلێمانییێ ژی 43 پرۆژەیان مۆلەت وەرگرتییە، ل سۆران چار، ل زاخۆ هەشت، ل دهۆكێ ژی 29 پرۆژەیان ب كوژمێ 105 ملیۆن دۆلاران مۆلەت وەرگرتییە.
بەرگەشت ئاكرەیی ئاماژە ب هندێ ژی كر: هەموو ئەو مۆلەتێن ل سالا 2023ێ هاتینە دان زێدەتر بۆ كەرتێ ئاكنجیبوونێ بوون، پلا دووێ كەرتێ بازرگانییە، پاشی پێشەسازی دهێت، پاشی كەرتێ ساخلەمییێ و كەرتێن پەروەردێ و چاندنێ و هونەری و وەرزشی دهێن.
بەحس ل هندێ ژی كر، وان ژلایێ كارگێریڤە ڕێكارێن خوە هەنە، ئەوێن كو پرۆژا پێشكێشی دەستەیا وەبەرهێنانێ دكەن، لژنەیەكا تایبەتمەند هەیە هەروەسا فەرمانگەهەكا تایبەت ژی هەیە، ب ناڤێ فەرمانگەها مۆلەت و هەلسەنگاندنان ئەو پرۆپۆزەلە ب ڕێیا لژنا تایبەت و ژلایێ مەرجێن قانوونی و كارگێریڤە دهێنە هەلسەنگاندن‌ و گۆت ژی: پشكەكا هەرە مەزن یا پرۆژەیان دەست ب جهئینانا مۆلەتێ كرییە.
گەشتوگوزارا دهۆكێ ژی دیار كر كو وان گازی 10 كۆمپانیێن گەشتیاریێن رووسی و یونانی كرییە و دڤێت سەرنجا گەشتیارێن وان دوو وەلاتان بۆ پاریزگەهێ ڕابكێشیت.
خەیری عەلی ئوسو ڕێڤەبەرێ گەشتوگوزارا دهۆكێ دیاركر، وان گەلەك جاران گوتیە، كو نابیت ئەو ب تنێ پشتبەستنێ ل سەر گەشتیارێن عیراقی و ناڤخۆیی بكەن، بەلكو پێدڤیە بزاڤێن هندێ بكەن گەشتیار ژ دەرڤە ژی سەرەدانا پارێزگەها دهۆكێ بكەن.
خۆدانێ ئێك ژ كۆمپانیێن رۆسی ئاشكراكر، ئەو هاتینە داكو ژ نێزیك پارێزگەها دهۆكێ ببینن و بزاڤێ بكەن گەشتیاران ببەنە وێ پارێزگەهێ.
ل دووڤ ئامارێن ڕێڤەبەرییا گەشتوگوزارا دهۆكێ، پارسال نێزیكی دوو ملیۆن و 500 هزار گەشتیاران سەرەدانا پارێزگەهێ كربوو.

بەرپەرێ‌ ساخلەمیێ‌:

د. هیڤی محەمەد مەحمود، تایبەتمەندێ‌ تاقیگەهێ‌ و نەخۆشیێن خۆینێ‌ دیاركر ئێك ژ نەخۆشیێن بەربەلاڤ دناڤ جڤاكیدا گەزین و سۆتنا پێیایە یان بنێ‌ پێی، ئەڤ سۆتنا پێیان ژ كەسەكی بو كەسەكێ‌ دی جیاوازە و گەلەك ئەگەرێن سۆتنا پێیان یێن هەین و گۆت: ئەگەرێن گەلەك بەربەلاڤ یێن سۆتنا پێیان بو هندەك نەخوشیان یان كێمیا هندەك كەرستەیان ڤەدگەریت. وەكی كێمیا ڤیتامین D یان ڤیتامین B12 یانژی كێمیا خوینێ‌ كو دبنە ئەگەر بنێ‌ پێن وان بسۆژن، ژئەگەرێن دی یێن سۆتنا پێیان هندەك نەخۆشینە وەك نەخوشیا شەكرێ‌ كو دەمەكێ‌ درێژ ئەڤ نەخوشیە ل دەف مروڤی هەبیت، ئەگەر هەنە كارتێكرن ل دەمارێن دەستان و پێیان ببیت و ئیزعاجا خوە ژ سۆتنا دەستان و بنێ‌ پێیان بكەتن، ئەگەرەكێ‌ دی ئەوە كو پەریزادا حەفكێ‌ دروست كارێ‌ خوە نەكەت، هەروەسا گەلەك نەخۆشیێن دی هەنە دبنە ئەگەر كو سوتنا بنێ‌ پێیان پەیدابیت وەكی نەخۆشیێن گۆلچیسكان بو دەمەكێ‌ درێژ یان هەودان ل دەف وی كەسی هەبن یان چارەسەریێن نەخۆشیا پەنجەشێرێ‌ وەرگریتن، ئەڤە دبنە ئەگەر وەسا هەست پێبكەت كو سۆتنا پێیان پەیداببیت و ژ كەسەكی بو كەسەكێ‌ دی جیاوازە.
تایبەتمەندێ‌ تاقیگەهێ‌ و نەخوشیێن خۆینێ‌ دازانین بو زانینا ئەگەرێن سۆتنا پێیان هندەك پشكنین هەنە ل تاقیگەهان تا رادەكێ‌ باش دیاردكەت كا ئەگەر چنە ژوانژی پشكنیننا نەخۆشیا شەكرێ‌ و پشكنینێن گۆلچیسكان بوو زانینا كارێ‌ وان، هەروەسا پشكنینەكا گشتی یا خوینێ‌ بو زانینا رێژا ڤیتامینان دلەشیدا كو كێمیا وان دبنە ئەگەر كو ئەڤ سۆتنە پەیدادبیت، هندەك ئەگەرێن دیژی هنە كو پێدڤیە سەرەدانا نۆشدارێ‌ تایبەتمەند بكەت وەكی نەخوشیێن فەقەراتا و دەمارا و هەستی داكو بزانیت ئەگەرێن ڤێ‌ سوتنا پێیان چنە.
دووماهیێ‌ د. هیڤی محەمەد مەحمود، تایبەتمەندێ‌ تاقیگەهێ‌ و نەخوشیێن خۆینێ‌ خویاكر هندەك ئەگەرێن دی هەنە ژوانژی ئەوكەسێن گەلەك وەرزشێ‌ دكەن و پێن وان گەرم دبن یان ئەو كەسێن مادێن كحولی ب كاردئینن بو ماوەیەكێ‌ درێژ دیسان ئەڤ حالەتە ل دەف پەیدادبن.

گەلەك كەسا زۆر ئارەزوویا ڤەخوارنا شەربەتا پرتەقال و نیمۆك و سندی و هەر جۆرە ترشەمەنییەكی هەیە، ژئەگەرێ‌ هندێ‌ كو چەندین مفایێن گرنگ بۆ ساخلەمیێ‌ هەیە، بەلێ‌ ل گەل ڤێ‌ چەندێ‌ ژی زیانێن مەزن ب ددانان دگەهینن.
پشكەك ژ نۆشدارێن ددانان ئاشكراكریە، ئەگەر ب بەردەوامی ڤان خوارنا بخۆی، ئەڤە دبیت ببیتە ئەگەریێ‌ نەمانا مینایێ‌ ددانان.
پسپۆڕان ل ئوسترالیا ئاشكرا كریە، ژ دەستدانا مینایا ددانان ژئەگەرێ‌ هێرشا ترشەمەنیا ناڤ شەربەتان رووددەت، دەمێ‌ كو مینایا ددان نەمینیت دبیتە ئەگەرێ‌ زەربوون و هەستیاربوونا ددانان.
لاوازبوونا مینا ئێكە ژ ئەگەرێن سەرەكیێن هەستیاریا ددانان و دبیت ببیتە ئەگەرێ‌ كلۆربوونا ددانان و زیانگەهاندنێ‌ ب ددانێن دی، لەورا باشترە ڤەخوارنا شەربەتێن ترش كێمبكەن، ل گەل چا و قەهوێ‌ و ڤەخوارنێن غازی و كحولان.

بەرپەرێ‌ ساخلەمیێ‌:

پێدڤیە كەسانێن مودمنێن ڤەخوارنێن هێزێ‌ بزانن كو دێ‌ كارتێكرنەكا خراب كەنە سەر ددانێن وان، ل دووڤ ڤەكولینا نوشدارێ‌ سەردەم» ئەكادیمی ئوف جینیرال دینتستلای»  دیاردكەت كو ئەنجامێ‌ وێ‌ ل سەر سایتێ‌ «دایلی مایل» و دبێژیت: ڤەخوارنێن هێزی و ڤەخوارنێن وەرزشی ژلایێ‌ خەلكی ڤە گەلەك حەز ل سەر هەیە و ب تایبەت ل دەڤ  سنێلا و گەنجان و پێكدهێن ژ چەند مادەیێن لەیمونێ‌، وە یادیارە لەیمون كارتێكرنەكا نەگەتیڤە ل دەمێ‌  خوارنێ‌ بۆ سەر قاتێ‌ مینا یێ‌ ددانی، هەروەسا ل دەڤ گەنجان ڤەخوانا وان یاباشە و كارتێكرنا وێ‌ كێمترە ژ ڤەخوارنێن نورمال، سەرپەرشتێ‌ ڤەكولینێ‌ «بونام جاین ل زانكۆیا ینوی یا باشوری و ڤەكولەر  پیڤەرێ‌ لەیمونێ‌ د 13 جورێن ڤەخوارنێن وەرزشی و 9 جورێن ڤەخوارنێن هێزێ‌ دكەت و كارتێكرنا وان چەند نموونەیان چارەسەریا قاتێ‌ مینا یێ‌ ددانی ب ڤەخوارنان بۆ ماوێ‌ 15 خولەكان، وە هەروەسا ئەو نمونەیە دناڤ یاریان دا،  هەروەسا هاتنە دوو بارەكرن ژلایێ‌ ڤەكولەرانڤە ب رێكا 4 جاران د ئێك روژدا بو ماوێ‌ 5 روژان و دیاربوو قاتێ‌ مینا یێ‌ ددانی دەست ب خوارنێ‌ كر پشتی بورینا 5 روژان ل سەر وێ‌ سەربورێ‌، هەروەسا كارتێكرنا ڤەخوارنێن هێزێ‌ ل سەر ددانی دوو جاركی بهێز ترە ژ ڤەخوارنێن غازی و هتد..، تایبەتمەندان دیاركر ئەڤ گورانكاریە نازڤرنە ڤە، وە ئەڤە یا بترسە ل سەر زێدە بوونا حەساسیێ‌، و چەندەك  ژ كاتێكرنا لەیمونێ‌ ب نەگەتیڤ دزڤریت، شارەزا هوشداریێ‌ ددەن كو تێوەردانا ئاڤێ‌ ددەڤیدا پشتی ڤەخوارنان، یان خورانا ئەوان علكان ئەوێن چ رێژێن شەكرێ‌ دناڤدانەبن باشترین رێكن بۆ خوە قورتالكرنێ‌ ژڤان زیانان.