سەردار مەجید

هونەر، ئەو چەمکە یە یێ کو مرۆڤ پێ دشێت خۆ دەرببڕیت و هزر و هەستێن خۆ بگەهینیتە کەسێن دی. ژ دەستپێکا ژیانا مرۆڤایەتیێ، هونەر بوویە ئامرازەک بۆ گەهاندنا پەیامان و ڤەگوهاستنا چیرۆکان. ل دەڤەرا بادینان ژی، مە خودان کەلەپوورەکێ دەولەمەند ێ هونەری یە کو ژ بەری چەندین سەدسالان ڤە هاتیە پاراستن.
شێوەکارییا کوردی یا کەڤن، نەخشێن سەر کەڤران، دەستکاری و هونەرێن دەستی یێن ژنێن کورد، سترانێن فۆلکلۆری و دەنگبێژی، هەمی پێکڤە دیرۆکەکا دەولەمەند یا هونەری پێک دئینن. ئەڤ میراتە یا هونەری نە ب تنێ جوانیێ ددەتە ژیانا مە، بەلکو ناسنامە و کەسایەتیا مە یا نەتەوەیی ژی دپارێزیت.
ل سەردەمێ نوکە، هونەرمەندێن مە یێن نوی شێوازێن نوی یێن هونەری بکار دئینن. وان کارین ب رێکا تەکنۆلۆژیایێ و ئامیرێن نوی، شێوازێن نوی یێن دەربڕینێ بئافرینن. لێ دگەل ڤێ پێشکەفتنێ ژی، گرنگە کو ئەم کۆکێن خۆ یێن هونەری ژ بیر نەکەین و بزانین کا ئەم ژ کیڤە هاتین.
موزیکا کوردی یا بادینی، ب تایبەت، خودان تایبەتمەندیێن خۆ یێن تایبەت ە. دەنگێن بلوور و زورنێ، ئاوازێن حەیرانۆکان و لاوکان، هەر ئێک ژ وان چیرۆکەکێ ڤەدبێژیت. ئەڤ دەنگ و ئاواز نە ب تنێ گوهدار خۆش دکەن، بەلکو دیرۆک و کولتوورا مە ژی ڤەدگێڕن.
شانۆیا کوردی ژی رۆلەکێ گرنگ د پاراستن و گەشەپێدانا هونەرا مە دا دلیزیت. ب رێکا شانۆیێ، ئەم دشێین چیرۆک و سەربۆرێن خۆ بگەهینینە نفشێن نوی و جیهانێ. هەر وەسا شانۆ دبیتە جهەک بۆ رەخنەگرتنا جڤاکی و گەنگەشەکرنا پرسێن گرنگ یێن رۆژانە.
هونەرێن دەستی یێن کوردی، وەک تەڤن و نەخشێن بەڕ و خالیچان، نیشانا شیانێن ژنێن کورد یێن هونەری نە. هەر پارچەیەکا تەڤنی یان خالیچەیەک چیرۆکەکێ دڤەگێڕیت و هزرەکێ دگەهینیت. ئەڤ هونەر نە ب تنێ جوانیێ ددەتە مال و ژیانێ، بەلکو دبنە سەرچاڤەیەکا داهاتێ ژی بۆ گەلەک مالباتان.
ل دووماهیێ ، هونەر نە ب تنێ جوانکرنا ژیانێ یە، بەلکو ئامرازەکە بۆ پاراستنا ناسنامە و کەلەپوورێ مە. گرنگە کو ئەم هونەرا خۆ یا کەڤن بپارێزین و پێشڤە ببەین، و د هەمان دەم دا رێ بدەین کو شێوازێن نوی یێن هونەری ژی گەش ببن. ب تنێ ب ڤی رەنگی ئەم دێ شێین میراتەکا دەولەمەند یا هونەری بۆ نفشێن داهاتی بهێلین.

سەردار مەجید

ئەنفال، ئەو ناڤێ كو هەتا هەتایێ دێ د دلێ هەر كوردەكی دا وەك برینەكا كویر مینیت. ل سالا ١٩٨٨، رژێما بەعسا ئیراقێ دەست ب كۆمكوژیەكا مەزن كر دژی گەلێ كورد. ب ناڤێ ئەنفالێ، وان هەزاران گوند كاڤل كرن، ژن و زارۆك و كال و پیر كوشتن و ب كۆم د گۆڕێن بێ ناڤ دا ڤەشارتن.
رژێما بەعسێ ب سەرۆكاتیا سەدام حسێن، ب رێكێن هەری دژوار و هۆڤانە ئەڤ تاوانە ئەنجام دا. وان ژەهرا كیمیاوی ل دژی خەلكێ سڤیل بكارئینا، ب تایبەت ل هەلەبجێ كو بوویە نیشانا ڤێ كارەساتێ. گەلەك جاران، وان خەلك ژ گوندان رەڤاندن و ئێخستنە د زیندانان دا، پشتی هینگی ئەو كوشتن و ب كۆم ڤەشارتن.
ئەنفال ب چەند قۆناغان هاتە ئەنجامدان، هەر قۆناغەك ب خوە كارەساتەك بوو. ژ كوشتنا زەلامان، هەتا رەڤاندنا ژن و زارۆكان، هەتا سۆتنا گوندان، هەمی ب پلانەكا سیستەماتیك هاتنەكرن. مەرەما وان ژناڤبرنا گەلێ كورد بوو ب تەمامی و پاكرنا دەڤەرێن كوردی ژ خەلكێ وان بوو.
ئەڤرۆ و پشتی ٣٥ سالان، هێشتا گەلەك ژ قوربانیێن ئەنفالێ نەهاتینە دیتن. گەلەك مالبات هێشتا ل بەندا وێ چەندێ نە كو رۆفاتێن خۆشتڤیێن خوە ببینن و ب رێكەكا شایستە ڤەشێرن. لێ سەرەرای ڤێ یەكێ، گەلێ كورد هەر مایە و ب هێزتر ژی بوویە و ئەڤ كارەسات بوویە دەرسەك ژ بۆ نەهێلانا دوبارەبوونا ڤان جۆرە تاوانان.
جیهانێ ئەڤ كۆمكوژیە وەك جینۆساید ناسكر و گەلەك وەلات پشتەڤانیا مافێن گەلێ كورد كرن. ئەڤ ناسینە گرنگ بوو ژ بۆ دادپەروەریێ و نەهێلانا دوبارەبوونا ڤان كارەساتان. هەروەسا، ئەڤ یەكە بوویە هۆكارەك ژ بۆ هشیاركرنا جیهانێ دەربارەی مافێن گەلێ كورد و پێدڤیا پاراستنا وان.
هەر سال، كورد رێز و حورمەتێ ددەنە قوربانیێن ئەنفالێ و سۆز ددەن كو ئەڤ تاوان ژ بیر نەكەن و نەهێلن جارەكا دی ببیتەڤە. ئەنفال نە ب تنێ كارەساتەكا دیرۆكی یە، لێ بەلگەیەكە ژ بۆ خورتی و بەرخوەدانا گەلێ كورد. هەر كوردەك دزانیت كو دڤێت ئەم ڤێ كارەساتێ ژ بیر نەكەین، دڤێت ئەم هەمی پێكڤە كار ژ بۆ پێشڤەبرنا كوردستانەكا ئازاد و سەربەخوە بكەین، ژ بەر كو ئەڤە باشترین رێز و حورمەتە كو ئەم دشێن بدەینە گیانێ وان شەهیدێن ئەنفالێ.

سەردار مەجید

جلكێن كوردی، نە ب تنێ جل و بەرگن، لێ ئەو پارچەیەكن ژ ناسناما مە یا كوردی، ل هەر دەڤەرەكا كوردستانێ، جلك یێن جودا و تایبەت هەنە و هەر رەنگ و نەخشەیەكك واتەیەكا خوە هەیە.
‎بۆ ژنان، كراسێن درێژ یێن رەنگین، ب نەخشێن زێڕین و زیڤین، دبنە نیشانا جوانیێ و هێزێ، سەرپۆشكێن وان ژی، یێن كو ب شارەزایی هاتینە چێكرن، چیرۆكا خوە دبێژن، هەر رەنگەك واتەیەكێ ددەت، هندەك جاران نیشانا هەڤژینیێ‌، یان یا كچینیێ یە.
‎زەلام ژی، ب شالوشەپكێن خوە یان بەرگیزێن خوە، پشتێنێن رەنگین و جەمەدانیێن سەری، شانازیێ ب كلتۆرێ خوە دكەن. پشتێنێن پان یێن رەنگین نە ب بتنێ بۆ خەملاندنێ نە، لێ هەروەسا نیشانا مێرخاسیێ نە، نوكە، ل سەر ئاستێ جیهانێ، كلتۆرێ جلكێن كوردی دهێتە نیاسین و قەدرگرتن، گەلەك جاران ل ئاهەنگ و بیرهاتنێن تایبەت، خەلك ڤان جلكان دكەنە بەرخوە دا ناسناما خوە یا كوردی نیشابدەن و پێ شانازیێ ببەن، دڤێت ئەم ڤی كەلتۆری بپارێزین و ب دەینە نفشێن نوو، دا ئەو ژی بزانن كا چەند دەولەمەند و جوانە كەلتۆرێ مە یێ جلكان.
لێ‌ تشتێ‌ نەخۆش ل ڤێرە ئەوە رۆژ بۆ رۆژێ‌ خەلكێ‌ مە ب تایبەت ژی زەلام، یان ژی بێژین كوڕێن گەنج هەتا رادەیەكی ژ جلكێن كوردی دووركەفتینە و پتریا وان هەتا ل ئاهەنگ و نەورۆزێ‌ ژی ناكەنە بەرخوە، لێ‌ هندەك گەنج ژی هەنە ل هندەك بیرهاتنان ب تایبەت ژی ل نەورۆزێ‌ جلكێن كوردی دكەنە بەرخوە كو ئەڤە ژی جهێ‌ دلخۆشی و دەستخۆشیێ‌ نە، لێ‌ هەر چاوا بیت ژن یان كچ پتر ژ زەلام و كوڕان جلكێن كوردی دكەنە بەرخوە، ب تایبەت ژی ل رۆژێن جەژنێ‌، یانژی ل نیشانی و دەواتان و گەلەك جاران ژی ل سەرەدانان و پێدڤیە ئەم هەموو ئەندامێن خێزان خوە هان بدەین كو هەكە بەردەوام ژی نەبن هەر چو نەبیت حەفتیێ‌ رۆژەكێ‌ یان پتر جلكێن كوردی بكەنە بەرخوە، چنكو ئەڤ كلتۆر و ناسنامەیا مەنە نابیت بهێنە ژبیركرن.

رۆژانە دەمێ‌ ئەم هاتن و چوونێ‌ دناڤ بازاڕ و تاخ و كولانێن باژێرێ‌ خوە دا كەین، دێ‌ ب دەهان تابلۆیێن ماركێت و مۆل و فرۆشگەه و خوارنگەه و كافی و جهێن بازرگانی یێن مەزن و… هتد، ل بەرچاڤێن مە كەڤن كو ناڤێ‌ وان ب زمانێن بیانی هاتینە نڤیسین، پتریا تابلۆیان ناڤێن وان ب زمانێ‌ ئنگلیزی نە و هندەك ژی ب عەرەبی و ل باژێركێ‌ زاخۆ د وەختەكی دا مشە تابلۆیێن وان ب زمانێ‌ توركی ژی دهاتنە دیتن و ئەز ڤێ‌ چەندێ‌ نە بەس ب تەعریبكرن یان تەتركیكرن دزانم، بەلكو ب كارەسەتەكا مەزن دەرحەقی مللەتێ‌ كورد و زمانێ‌ مە یێ‌ كوردی دزانم، چنكو رۆژ بۆ رۆژێ‌ ئەڤ دیاردە و ناڤنڤسینێن بیانی بەر ب زێدەبوونێ‌ دا و جهێن شۆلەژێ‌ ژی بەرامبەر وان ناڤێن بیانی دبێ‌ دەنگ و هەلویستن و ئەڤە وێ‌ چەندێ‌ دگەهینیت كو هەستا نەتەوەی یان ل دەف وان نینە، یان هەكە هەبیت ژی گەلەكا كێم و لاوازە، لێ‌ هەكە هەستا نەوایەتی و كوردایەتیێ‌ ل دەف وان یا ب هێز با چو جاران موولەتا ڤەكرنا وی جهی ل بن ناڤەكێ‌ بیانی نە ددایێ‌، ئانكو دابێژیتە خودانێ‌ وی جهی هەرە ناڤەكێ‌ كوردی دانە سەر پاشی وەرە دێ‌ موولەتا ڤەكرنێ‌ دەینە تە و سوپاس بۆ خودێ‌ زمانێ‌ كوردی گەلەكێ‌ زەنگینە و ب هزارەهان ناڤێن دەشت و دۆل و نهال و چیا و جهێن دلڤەكەر مە ل كوردستانێ‌ هەنە و هەكە هەتا سوبەهی ب رێزبكەین ب دووماهی ناهێن، لێ‌ ل ڤێرە وەسا بۆ مە دیار دبیت كو پتریا خودانێن وان جهان ژی هەستا نەتەوی ل دەف وان یا كێمە و ژبیردكەن كو ئەو كوردن و كوڕێن ڤی باژێری نە و دبیت هندەك هەبن ژی هەستا نەتەوەی ل دەف وان یا بلندە لێ‌ حەزژ چاڤلێكرنێ‌ دكەن، لەورا ناڤێن بیانی د هەلبژێرن و هەر چاوا بیت ئەز ڤێ‌ چەندێ‌ ب دیاردەیەكا گەلەك كرێت و پاشكەفتی دزانم و هەكە ئەڤ چەندە یا بەردەوام بیت ب دوور نابینم هەتا دەه سالێن دی ئێدی گەلەك ب كێمی تابلۆیێن كوردی ببینین و خودێ‌ نەكەت رۆژەك بهێت خوە دناڤ باژێرێ‌ خوە دا خوە ب كەسێن بیانی بزانین، كا چاوا نوكە هندەك خێزان ل دهۆكێ‌ هەنە كوردن و كوڕێن ڤی باژێری نە، لێ‌ كرێدارێن عەرەبانە و هەر دەمەكێ‌ برایێ‌ عەرەب دڤێت دشێت بێژیتە كرێدارێ‌ خوە یێ‌ كورد كریا خانیێ‌ من یان شوقەیا من زێدەبكە یان ژی دەركەڤە و دسالێن بۆری دا ب دەهان حالەتێن هووسا ل ڤی باژێری هەنە و ئەو ژی كارەساتەكا دی یە، لەورا مە دبێژم دهۆك یا بیتە باژێڕێ‌ بیانیان.

سەردار مەجید

ئەنفال، ئەو كارەساتا مەزن یا كو ل سالا ١٩٨٨ ل باشوورێ كوردستانێ رویدای، بەرنامەیەكێ سیستەماتیك و رێكخستی یێ حوكمەتا ئیراقێ بوو بۆ ژناڤبرنا خەلكێ كورد. د ڤێ پرۆسێ دا، كو ب چەندین قۆناغان هاتە ئەنجامدان، گەلەك گوند هاتنە وێرانكرن و ب هزاران كەس هاتنە كوشتن یان ب زۆری هاتنە راگوهاستن.
پرۆسا ئەنفالێ ب چەند قۆناغان هاتە ئەنجامدان. د دەستپێكێ دا؛ حكومەتێ دەست ب وێرانكرنا گوندان كر و خەلك ژ جهێن وان یێن رەسەن دویرخستن. پاشی، ب رێكێن جودا جەلاد و لەشكرێن ئیراقێ دەست ب گرتن و كوشتنا زەلامان كر. ژن و زارۆك ژی بۆ جهێن دی هاتنە ڤەگوهاستن، كو ل وێرێ د مەرجێن گەلەك خراب دا دژیان.
د ڤێ پرۆسێ دا، نێزیكی ١٨٢ هزار كەس هاتنە كوشتن و وێرانكرن. گەلەك ژ وان كەسان د گۆرێن بكۆم دا هاتنە ڤەشارتن و هندەك ژی هەتا نها نەهاتینە دیتن. زێدەتر ژ ٤ هزار گوند هاتنە وێرانكرن و خەلكێ وان ب زۆری هاتنە دەركرن ئەڤ كارەساتە نە ب تنێ ژ ئالیێ كوشتنێ ڤە، لێ هەروەسا ژ ئالیێ ئابووری و جڤاكی ڤە ژی باندۆرەكا مەزن ل سەر خەلكێ كورد كر. گەلەك مال و خێزان هاتنە ژێكڤەكرن، گەلەك زارۆك بێ دایك و باب مان، و ژیانا خەلكی یا ئابووری هاتە تێكدان هەروەسا، ئەڤ كارەسات بوویە سەدەما دروستبوونا برینەكێ كویر د ناڤ جڤاكا كوردی دا، كو هەتا نها ژی نەهاتیە ساخكرن. گەلەك كەس هێشتا ل بەندا دیتنا تەرمێن خوەشتڤیێن خوە نە، و گەلەك خێزان هێشتا نزانن كا چ هاتیە سەرێ ئەندامێن وان ئەنفال نیشان دا كو چاوا رژێمەكا دیكتاتۆر دشێت ب رێكێن سیستەماتیك هەوڵ بدەت میللەتەكی ژناڤ ببەت. ئەڤ كارەسات د مێژوویێ دا وەك نموونەیەكا تاری یا جینۆسایدێ هاتیە تۆماركرن، و پێدڤیە هەمی جیهان ژێ دەرسان وەربگریت دا كو چو جاران تشتەكێ وەها دوبارە نەبیت ئەڤرۆ، گرنگە كو ئەم ڤێ كارەساتێ ژبیر نەكەین و بەردەوام بۆ نفشێن نوی ڤەگێرین. هەروەسا، پێدڤیە ئەم هەول بدەین كو ئەڤ كارەسات ل سەر ئاستێ نێڤدەولەتی بهێتە ناسكرن وەك جینۆساید، دا كو ئەو كەسێن بەرپرسیار بهێنە دادگەهكرن و مافێ قوربانیان بهێتە پاراستن.