وینستۆن چرچیل( 1874-1965) سه‌رۆك وه‌زیرێن به‌ریتانیایا مه‌زن پشتی بدۆماهیك هاتنا جه‌نگێ جیهانیێ دووهه‌م ئاخفتنه‌ك یا هه‌ی دبێژیتن:” ئه‌ڤ جه‌نگه‌ نۆكه‌ ب دۆماهیك هاتی ده‌ستپێكا جه‌نگه‌ك دیتره‌ كو دژوارتره‌، و ئه‌و ژی جه‌نگێ نه‌هێلانا نیشانێن جه‌نگێ ب چه‌كانه‌. .. “. گۆتنه‌ك مه‌زن و پێدڤی ب شرۆڤه‌كرنه‌ك مه‌زنتره‌. چ گۆمان تێدا نینه‌ كو گه‌له‌ك جاران ئه‌م دبینین كو زارۆكێن مه‌ ل ڤێرێ و وێراهه‌ یارییه‌كێ دكه‌ن كو دبیتن هنده‌ك ڕامانێن خه‌یالی بخۆڤه‌ دگرن و تێدا زارۆك بزاڤێ دكه‌تن كو هنده‌ك ژ ئه‌وان ململانێ و كێشمه‌كێشێن سایكۆلۆژی یێن لنك خۆ بڤی ره‌نگی ده‌رببڕیتن، و ئه‌و جه‌نگ جیاوازن ژ وی جه‌نگێ تیرۆریست بڕێڤه‌ دبه‌ن و جه‌نگه‌ك راسته‌قینه‌ و دژوار و خویناوی و مالوێرانكه‌ره‌ و كاره‌ساتێن ئابووری و جڤاكی و یا ژ هه‌میا ژی گرنگتر سایكۆلۆژی دهێنه‌ هژمارتن و به‌رهه‌مێ وێ هزاران قۆربانیه‌ یێن كۆ ب ڕه‌نگێن گیانی و جڤاكی و سایكۆلۆژی دبنه‌ قۆربانیێن وێ و ئاسه‌وار و ده‌وسێن وێ نه‌ك تنێ د ماوه‌یێ جه‌نگی دا، به‌لكۆ ب ده‌هان سال و نڤشان پشتی هنگی ژی ناهێنه‌ ڤه‌بڕین و چاره‌سه‌ركرن.
جه‌نگێ جیهانیێ دووهه‌م وانه‌یه‌ك مه‌زن بوو بۆ مرۆڤایه‌تیێ، و شرۆڤه‌كارێن جڤاكی و ده‌روونی ب سه‌دان ڤه‌كۆلینێن زانستی ل دۆر ئه‌نجامێن وێ نڤێسین. دبیتن ئه‌گه‌ر ژی ئه‌و بیتن كو بدرێژاهییا دیرۆكێ هیچ جه‌نگه‌كی هندی وێ قۆربانی نه‌داینه‌ و دهێته‌ گۆتن هژمارا قۆربانییان نێزیكی پێنجی و پێنج مه‌لیۆن كه‌سان بوون كو تنێ هژمارا كۆشتی یێن رۆسیایێ بیست ملیۆن بووینه‌.
برسیاتی، ژ ئێك جۆدابوون و لێك به‌رزه‌بوونا كه‌س و كاران، پارچه‌پارچه‌بوونا خێزانێ و جڤاكێ، نه‌مانا بۆهایێن ئه‌خلاقی و جڤاكی، زێده‌بوونا ڕێژه‌یا تاوانان ژ ئه‌گه‌رێ گرفتێن ئابووری و ژیارێ، به‌لاڤبوونا دیارده‌یا بازرگانیكرن ب ده‌رمانێن بێهۆشكه‌ر، و دروستبوونا گرووپێن مافیایی د ڕه‌ڤاندنا مرۆڤان و دزیكرن و تالان و كوشتنێ دا و. .. هتد، هه‌می به‌رهه‌مێن وی جه‌نگی نه‌ كو كه‌س و لایه‌ن و گرووپێن جۆداجۆدا و ژ وان ژی تیرۆریستی دبنه‌ سه‌ده‌مێ دروستبوونا وان.
ئه‌ڤه‌یه‌ رامانا جه‌نگی ل نك تیرۆریستان، كو ڤی ئاگری ژ پێخه‌مه‌ت هنده‌ك به‌رژه‌وه‌ندی یێن ته‌سك و تایبه‌ت خۆش دكه‌ن، كو پشكه‌ك مه‌زن ژ ئاگرێ وێ به‌ر زارۆكان دكه‌ڤیتن و هه‌میشه‌ وان د ده‌ریایه‌ك ژ دوو دلی و ترس و له‌رز و فۆبیا و دیتنا خه‌ونێن ترسناك و نه‌خۆش، و نه‌مانا ئاره‌زوویا خوارن و ڤه‌خوارنێ و نڤستنێ، و هه‌ستا زێده‌یا ماندیبوونێ و بخۆڤه‌ میزكرنا بێ ده‌ستی، و ژانه‌ سه‌رێن به‌رده‌وام، و شه‌پرزه‌یی و بێهن ته‌نگی، ده‌مده‌مه‌كی لێهاتنا وان ژ لایه‌نێ ویژدانی و هه‌لچۆنی، و گه‌له‌ك جاران ژی خه‌مۆكی و دیپرێسه‌كا تووند و دژوار، و هه‌ستكرن ب ته‌نهایی و بێكه‌سیێ و بێخۆدانیێ و زۆری لێكرنێ، ژ ده‌ستدانا ناسنامه‌یا سایكۆلۆژی و جڤاكی یا خۆ، و گۆشه‌گیری و ره‌شبینی، زووی تووره‌بوون، به‌رزبوونا حه‌زا تۆلڤه‌كرنێ لنك وان، ب كه‌رب و كینه‌ لێهاتنا وان، و ره‌فتارێن نه‌ئاسایی ئه‌نجامدان، و نه‌مانا شیانا سه‌رنجدانا هویر و درێژماوه‌، ژبه‌ر ئێك چۆنا سایكۆلۆژی و. .. هتد، هژماره‌كن ژ گه‌له‌ك نیشانێن وان ئێش و ئازارێن زارۆكێ جه‌نگی بده‌ست وانڤه‌ دنالینیتن، و تنێ هنده‌ك ژ وان بدیتنا رۆژانه‌یا بوویه‌ر و ره‌فتارێن شه‌ڕكه‌ران د كه‌نالێن ته‌له‌فزیۆنی دا هنده‌ك چاڤ ل وان دكه‌ن و بكریارێن هاوشێوه‌ خۆ ڤاله‌ دكه‌ن، و ئه‌ڤه‌یه‌ رامانا جه‌نگی لنك زارۆكان كه‌ جیاوازه‌ ژ رامانا وێ لنك تیرۆریستێن مافیایێن جه‌نگ و خوینڕشتنێ ، یێن كۆ هزر دكه‌ن ب تیرۆرێ دێ ل به‌هشتا به‌رین جهه‌كی بۆ خۆ خۆش كه‌ن.
*مامۆستایێ ئه‌كادیمی / بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی/زانینگه‌ها زاخۆ

پشتی هه‌ر دوو جه‌نگێن جیهانیێ ئێكوم و دووهه‌م و لسالا ( 1948 ) ده‌مێ مرۆڤایه‌تی جاره‌ك دیتر ل خۆ زڤڕی و هنده‌ك كویرتر د مرۆڤاتیێ دا هزر كری و ده‌رگه‌هه‌ك ڤه‌بوو كو بڕێكا راگه‌هاندنا جاڕنامه‌یا مافێ مرۆڤی ڤیا جاره‌ك دیتر پرستیژ و شكۆیا بنپێكرییا مرۆڤی لێ بزڤڕینیتن و ب به‌ندێن كۆ تێدا ڕێز ل ماف و ئازادی و ژیان و كوساتییا وی گرتی ڤیا دیسانێ مۆهره‌كێ ل ده‌ست و تپلێن وان كوسان بده‌تن یێن كۆ بدرێژاهییا دیرۆكێ هه‌می جاران بووینه‌ ئه‌گه‌رێ ده‌ستپێكا جه‌نگێن دژوار یێن كو خوینا هزاران مرۆڤێن بێگۆنه‌ه و سیڤیل دایه‌ڕشتن و سه‌دان و هزاران گۆند و باژێڕ داینه‌ خرابكرن. هه‌كو ئه‌ڤ په‌یمانه‌ ژ لایێ مرۆڤایه‌تیڤه‌ ڕێز لێهاتبایه‌ گرتن دبیتن گه‌له‌ك ئه‌و كه‌سێن نوكه‌ نه‌ ل سه‌ر دارێ جیهانێ دناڤ مه‌ دا بانه‌ و به‌ره‌ك ژ به‌رێن ئاڤاكرنا ئاڤاهیێ شارستانیه‌تێ ده‌یناندبایه‌، به‌لێ جهێ داخێ یه‌ هه‌ر ماوه‌یه‌كێ دیرۆكی هنده‌ك خوینمێژ ب به‌هانه‌یێن جۆدا و ل بن ئالایێن جۆراوجۆر به‌ر دبنه‌ گیانێ مرۆڤایه‌تیێ و دبنه‌ ئه‌گه‌رێ ژناڤچۆنا هزاران كه‌سان و ئاواره‌ و ده‌ربده‌ربوونا هزارانێن دیتر.
هێشتان ئه‌م د چارێكا ئێكێ یا سه‌ده‌یێ بیست و ئێكێ داین كو دگه‌ل هه‌ڕفتنا كۆچك و ته‌لارێن چه‌ندین دكتاتۆرێن ده‌ڤه‌رێ، یێن كۆ ئه‌و ژی ب دروستی نه‌هاتینه‌ قۆلپاندن و تێكدان، هزر و ئایدیۆلۆژییا هشك و كه‌ڤنه‌په‌رێستیێ ژ هنده‌ك مرۆڤان كه‌ساتیه‌ك وه‌سا ئینانده‌ گۆڕێ كو د داڤ داڤێن سایكۆلۆژیایا خۆ دا هیچ ئێك ژ پێكهاته‌یێن سروشتی یێن كه‌ساتییه‌كێ ئاسایی و ده‌روون دوروست تێدا ناهێته‌ دیتن و هه‌ر ئه‌ڤان مرۆڤێن دۆگماتی و خۆپه‌رێست، ژبلی هندێ كو چ ئه‌لترناتیڤه‌ك بۆ پێشڤه‌برنا شارستانیه‌تا مرۆڤایه‌تیێ پێ نینه‌ هند ژی ئه‌و چه‌ندا ژ دارێ ئاڤاهیێ ل ده‌ڤه‌رێ مای ژی تێك دا.
تیرۆرێ، بێی هندێ هیچ ڕێز و بۆهایه‌ك بۆ به‌ندێن جاڕنامه‌یا مافێ مرۆڤایه‌تیێ هه‌بیتن، جاره‌ك دیتر شلقانه‌ك مه‌زن ئێخسته‌ ده‌ڤه‌رێ و ئالایێ ره‌شێ خۆ وه‌ك چه‌تره‌كا تاری بسه‌ر گۆل و گیایێن ده‌ڤه‌رێ دا كێشاند و بییه‌ ئه‌گه‌رێ هندێ جاره‌ك دیتر خلۆلاهی د ستراكتوورێ كه‌ساتییا مرۆڤێ ده‌ڤه‌رێ دا په‌یدا ببیتن و ئه‌و هه‌ڤسه‌نگییا پێدڤی بوو بۆ ساخله‌میا ده‌روونی یا وی هه‌بیتن دیسانێ شێواند و بارێ ئارامی و ته‌ناهی و ئاسایشا ده‌روونی و جڤاكی و ئابووری و سیاسییا ڤی تاكی ئێخسته‌ به‌ر پرسیارێ و ئاستێ باوه‌ری بخۆ بوونێ لنك وی لاواز كر و ئه‌و نه‌چاركر هنده‌ك بڕیارێن له‌زگین بده‌تن كو هنده‌ك جاران كاره‌سات ژێ دروست دبن و دۆماهیك بڕیار ژی ده‌ست به‌رداربوونا وی تاكی یه‌ ژ هه‌می هه‌یی و نه‌هه‌یێ خۆ و گرتنه‌به‌را ڕێكا مان و نه‌مانێ و خۆ ئێخستنه‌ ده‌ستێ قه‌ده‌رێ و مه‌ دیت كا چه‌وا قه‌ده‌رێ چ دگه‌ل هنده‌كا كر و چه‌وا كولواشێ فریشته‌یه‌ك و گه‌له‌ك فریشته‌یێن وه‌كی ” ئالانێ كوردی” لبه‌ر لێڤا ئاڤێن ده‌ریایه‌كێ غه‌ریب، بوونه‌ هێمایه‌ك ژ نامرۆڤایانه‌بوونا تیرۆریزمێ و خیانه‌تا وێ دگه‌ل شارستانیه‌تێ و لبن هه‌ر ناڤ و نیشان و لۆگۆ و ئالایه‌كێ هه‌بیتن. ڤێ ئه‌زموونێ نیشاندا هه‌كور ڕێز ل مرۆڤایه‌تیێ و بۆهایێن وێ نه‌هێته‌ گرتن چاره‌نڤیسا مه‌لیۆنه‌ها مرۆڤان دێ وه‌ك یا ئالانێ كوردی بیتن و تیرۆر بدرێژاهییا دیرۆكێ دێ شه‌همه‌زاری تراژێدیا مرنا وان بیتن چونكی نه‌ك تنێ نه‌شیایه‌ خزمه‌ته‌كێ بگه‌هینیته‌ كاروانێ مرۆڤایه‌تیێ هه‌روه‌سا ژی بووینه‌ ئه‌گه‌رێ هندێ كو ببنه‌ ئاسته‌نگ لبه‌ر خزمه‌تا گه‌له‌ك كه‌سێن كۆ دڤێتن خزمه‌تا مرۆڤایه‌تیێ بكون.
*مامۆستایێ ئه‌كادیمی / بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی/زانینگه‌ها زاخۆ

ل ماوێ دۆماهیكێ ئاشكرا بوو كه‌ رۆسیایێ رۆله‌كێ به‌رچاڤێ لۆجستیكی و له‌شكه‌ری یێ هه‌بووی و دێ هه‌بیت د هاریكارییا رژێما سوریایێ. بۆ تێگه‌هشتن د ئه‌گه‌ر و بناسێن ره‌فتاره‌كا هۆسا دا یا فه‌ره‌ مرۆڤ د سایكۆلۆژیایا ده‌ستهه‌لاتدارییا سه‌ركردایه‌تییا رۆسی بگه‌هیتن. وه‌ك پشكه‌ك ژ پالنه‌رێن مرۆڤی بۆ خاوه‌نداره‌تیێ (حب التملك) ده‌ستهه‌لاتدارێن رۆسی ژی هه‌ر ژ ده‌ستپێكا دامه‌زراندنا ئیمپراتۆریه‌تا خۆ و نه‌خاسمه‌ ل سه‌رده‌مێ پێترێ مه‌زن، كه‌ ب ئه‌ندازیارێ رۆسیایا مه‌زن دهێته‌ هژمارتن، هه‌می ده‌مه‌كی یا ڤیای كه‌ ده‌ستهه‌لاتا خۆ ل وه‌لاتێن ده‌وروبه‌ر زێده‌تر بكه‌تن و د وان پرۆژه‌یێن كۆ به‌رهه‌مێ هزر و بیرێن پێترێ مه‌زنن، ژ هه‌می لایه‌كیڤه‌ په‌لاماری ده‌وروبه‌ری خۆ بده‌تن و یا ڤیای ڤێ ئاره‌زوویا ده‌روونی لنك خۆ تێر بكه‌تن و بالێ ده‌ستهه‌لاتا خۆ بسه‌ر وان وه‌لاتان دا بكێشیتن و ڤێ هێزا ده‌روونی ل قۆناغێن جۆداجۆدایێن دیرۆكی وه‌كی پالده‌ره‌كێ سایكۆلۆلژی ئه‌وێن پالداین چ ل ئه‌مریكایا باكوور، و چ ل ئاسیایا ناڤین و ده‌وربه‌ری ده‌ریایێ قه‌زوین و ده‌ڤه‌را بالكان و رۆژهه‌لاتا دویر، و هه‌تاكۆ باكووری ئه‌ورۆپایێ و وه‌لاتێن ده‌وربه‌ری ده‌ریایێ بالتیكێ لدویڤ به‌لاڤكرنا سنوورێ وه‌لات و ئێمپراتۆریه‌تا خۆ بن و كار بگه‌هیته‌ هندێ ل هنده‌ك قۆناغێن دیرۆكی سنوورێ جۆگرافیایێ وێ خۆ ل پترتری ( 25 ) مه‌لیۆن كیلۆمه‌ترێن چارگۆشه‌ بده‌تن و ئه‌ڤه‌ و ژ بلی هندێ كو د هژماره‌كا گه‌له‌ك وه‌لاتێن ئه‌ورۆپایا رۆژهه‌لات پارتێن ده‌سنیشانكری ژ لایێ روَسیانڤه‌( سۆڤیه‌تا جاران ) ده‌ستهه‌لات و حكۆمه‌تا بده‌ست خۆڤه‌ بگرن. لێ ئه‌و خه‌یال د دۆماهیكا ده‌ستهه‌لاتا گۆرباچێڤی بووه‌ تارماییه‌ك كه‌ گه‌فێ ل ڤی وه‌لاتی دكه‌تن و به‌رهه‌مێ وێ ژی ئه‌و ژبه‌رئێكچۆن بی یاكۆ ل سالا ( 1991) چه‌ندین وه‌لات ژ په‌یكه‌رێ مه‌زنێ ئێمپراتۆریه‌تا ڤێ هۆزا ژ نه‌ژادێ ئسلاڤی، جۆدا كری و بوویه‌ ئه‌گه‌رێ دروستبوونا گرێ یه‌كا ده‌روونی و سایكۆسۆسیۆلۆژی كه‌ هه‌تا نۆكه‌ ژی دگه‌لدا بیتن به‌روبه‌رسینگێن ده‌ستهه‌لاتدارێن رۆسیایا فیدرال به‌رنه‌دایه‌ و به‌ر ژی ناده‌تن.
په‌یدابوونا ڤێ گرێیا ده‌روونی بناسێن د جهێ خۆ دا هه‌ین و به‌لگه‌ ژی هه‌می ئه‌و ئاریشه‌یێن ئابووری و سیاسی و كه‌لتووری نه‌ كه‌ د هنده‌ك نموونه‌یێن وه‌كی ململانێیا رۆسیایێ دگه‌ل گۆرجستانێ و ئۆكراین و گه‌له‌كێن دیتر دا خۆ نیشان داین و دده‌تن. ئه‌ڤ گرێیا ده‌روونی یاكۆ دشێتن ناڤێ وێ ببیته‌ ” گرێ یا گۆرباچێڤی ” كارتێكرنه‌كا هند نه‌رینی یا لسه‌ر سایكۆلۆژیایا تاكێ سه‌ركرداتییا رۆسیایێ هه‌بووی كه‌ بزاڤێ دكه‌تن بهه‌ر ره‌نگه‌كێ هه‌بیتن رێكێ ل دووباره‌بوونا وێ تراژێدیایا سیاسی د سنوورێ خۆ دا بگریتن. لێ دگه‌ل هندێ دا كه‌ خۆدێ ئه‌و وه‌لات یێن د سیاسه‌تا رۆسیان گه‌هشتین و بزاڤێ دكه‌ن وه‌سا بسانه‌هی نه‌كه‌ڤن بن كارتێكرنا وێ و نموونه‌یا هه‌ره‌ دیار ژی خۆ د ململانێیا رۆسیا و ئۆكرانیا دا دبینیتن كه‌ خۆ ناده‌ن به‌ر هه‌ژموون و ده‌سته‌هلاتا مۆسكۆ، لێ د جه‌مسه‌رێ ئه‌ورۆپا و ئه‌مریكا ژی د ڤێ راستێدا پشكه‌كن ژ ده‌ینامۆیێ پالدانا ڤان وه‌لاتان و هه‌تاكۆ گه‌له‌ك پێكهاته‌یێن نه‌ته‌وه‌یی د دیمۆگرافیایا رۆسیایا فیدرال، و ئه‌ڤه‌ ژی بۆ لاوازكرنا رۆسیایێ و هه‌ژموونا وێ بسه‌ر ده‌ڤه‌ر و وه‌لاتێن ده‌وروبه‌ری وێ و ئه‌ورۆپایێ. نه‌خاسمه‌ كۆ ئه‌ڤ وه‌لاته‌ ژ نێزیكی سه‌دان نه‌ته‌وه‌یان پێك دهێتن كه‌ سه‌رباری هندێ هنده‌ك ژ وان خۆدان نیمچه‌ سه‌ربخۆییا كارگێڕی یا ناڤخۆیینه‌ و په‌رله‌مان و سه‌رۆكێن خۆ یێن هه‌ین، لێ بزاڤ و لایه‌نێن هه‌ین تێدا هه‌ولا جۆدابوونێ دده‌ن و نه‌خاسمه‌ ژی مۆسلمانێن ڤی وه‌لاتی ب تایبه‌ت ژی ئه‌نگۆشی و چیچانی و به‌لكۆ ژی ته‌ته‌ر و یێن دیتر، و هه‌ر ژ ڤێ چه‌ندێ یه‌ كه‌ د كاودانێن وه‌كی نۆكه‌دا رۆسیایا فیدرال بزاڤێ دكه‌تن كه‌ ئێكگرتووییا خۆ ب زۆری ژی بیتن بپارێزیتن و ژلایه‌ك دیتر ئه‌و بزاڤێن ل ده‌ڤه‌رێن جۆداجۆدایێن جیهانی بۆ په‌رته‌وازه‌بوون و دابه‌شبوونا وه‌لاتان دهێته‌بڕێڤه‌چۆن، پشته‌ڤانی نه‌كه‌تن، و بگره‌ به‌رۆڤاژی بزاڤێ بۆ ئێكگرتووییا وان بده‌تن، و نموونه‌یا هه‌ره‌ دۆماهیك ژی ئه‌وا دگه‌ل كاودانێن جه‌نگێ سوریایێ ل دژی تیرۆرێ و لایه‌نێن ئیسلامی دهێته‌دیتن كه‌ رۆسیا وه‌ك پشته‌ڤانه‌كێ رژێمێ خۆ نیشان دده‌تن و ئه‌و ژی ژ ترسی هندێ ئه‌زموونا پارچه‌پارچه‌بوونا وێ وه‌ك نساخیه‌كا ڤه‌گر تووشی جهێن دیتر ببیتن و هه‌كه‌ر ئه‌ڤ دیتنگه‌هه‌ دگه‌ل عێراقێ نینه‌ یان لاوازه‌ و ئاشكرا و رۆهن نینه‌ بۆ هندێ دزڤڕیتن كه‌ ل ڤی وه‌لاتی په‌رته‌وازه‌یی یا بوویه‌ كه‌تواره‌ك و ناهێته‌ نكۆلیلێكرن. ئه‌زموون و وانه‌وه‌رگرتنا رۆسیایێ ژ گرێ یا گۆرباچێڤی به‌رسڤه‌كه‌ بۆ وان بزاڤێن سیاسی و ئابووری یێن كۆ دڤێتن ڤی وه‌لاتی پارچه‌پارچه‌ بكه‌ن و خۆ ژ گه‌له‌ك مه‌ترسیێن درێژخایه‌نێن وێ بپارێزن، چونكی ئه‌ورۆپایێ ئه‌زموونه‌كا ته‌حل یا هه‌ی دگه‌ل له‌شكه‌رێ رۆسیایێ و نه‌خاسمه‌ لسه‌رده‌مێ جه‌نگێ جیهانیێ دووهه‌م دا.
*مامۆستایێ ئه‌كادیمی / بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی/زانینگه‌ها زاخۆ

هه‌كه‌ مرۆڤایه‌تی د سه‌رده‌مانه‌كی دا جڤاكه‌ك كشتوكالی و ل سه‌ر بنه‌مایێ نێچیرێ دژیا، ل سه‌رده‌مێ ئه‌ڤرۆكه‌دا یێ د قۆناغه‌كا دیرۆكی دا دژیتن كه‌ ناڤێ وێ جیهانیبوونه‌. زانست وه‌كی كه‌له‌كێن به‌ری یێن ڕه‌زه‌كی رۆژ ل په‌ی رۆژێ یێ بلندتر لێدهێتن و ئه‌ڤ چه‌نده‌ له‌زگینیێ دخوازیتن د فێربوون و زانینیێ دا. هه‌كه‌ر ل سه‌رده‌مێن كه‌ڤن كار و پیشه‌ كێم و سنوورداربوون، لێ بجیهانیبوونێ هزاران پیشه‌ و كارێن ده‌رئێخستین كه‌ نه‌ هێدی بشێوه‌یه‌كێ كلاسیكی و وه‌كی جاران ب ده‌ست و پلا بڕێڤه‌ دچیتن و ب ملا دهاته‌ بڕێڤه‌برن، به‌لكۆ ئه‌ڤرۆكه‌ مێنتالیته‌ ( ئه‌قل ) سه‌رپشكێ هه‌می كار و پیشه‌یانه‌. یا وه‌لێهاتی ئه‌و ماوه‌یێ بۆ خواندنێ د ژیانێ دا بۆ مرۆڤی هاتیه‌ ده‌ستنیشانكرن تێرا كۆمكرنا هه‌می وان زانیاری و داتا و پێدایان ناكه‌تن، چونكی زانست و ته‌كنه‌لۆژیا وه‌كی بریسیێ یا له‌زگین لێهاتی. وه‌رار و گه‌شه‌یا مرۆڤی ل سه‌رده‌مێ بجیهانیبوونێ یا بوویه‌ ئێك ژ ساخله‌تێن جیهانی و ” هه‌لی بابێ وی ” خۆ د ڤێ ڕاستێ دا پێش بئێخیتن. ئارمانجا په‌روه‌رده‌ و فێركرنێ ل سه‌رده‌مێ نۆكه‌دا ژ هه‌ر سه‌رده‌مه‌كی زێده‌تر پێدڤیاتی یا ب پێگه‌هاندن و گه‌شاندنا كه‌ساتی یا مرۆڤی هه‌ی. وه‌رار و گه‌شه‌یه‌ك ل سه‌ر بنه‌مایێ دروستكرنا ویستا به‌رده‌واما فێربوون و فێرخوازیێ ل نك مرۆڤان، و هه‌ستكرن ب ده‌می و ڕێزگرتن ل وێ وه‌ك هێما و نیشانه‌ك ژ له‌زگینیا گۆهۆڕینا جڤاكی و جیهانی، و هه‌ستكرن ب هاونیشتمانیبوون د جڤاكا لۆكالی و جیهانیدا، و پێگه‌هشتن لسه‌ر بنه‌مایێ روانگه‌هه‌ك كویر و هویر بۆ بابه‌تان و پیڤانا وان ب پێڤه‌رێن مێنتالی و بابه‌تیانه‌ و دروست و لۆژیكانه‌، و به‌رز و بلندكرنا ئاستێ باوه‌ری بخۆدێ خۆ هه‌بوون وه‌ك بنه‌مایه‌كێ پێشكه‌فتنێ و د هه‌مان ده‌مدا ڕێزگرتن ل خۆد و خۆدێن دیتر و بۆهایێ وان وه‌ك بنه‌مایه‌كێ كه‌لتوورێ بجیهانیبوونێ، و دیتنا رۆله‌كێ دیار د ئاڤاكرنا نۆكه‌ و ئایینده‌ دا و لسه‌ر بناغێ رابردووی، و باوه‌ری ب كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگێ جیهانی هه‌بوون و دژایه‌تیكرنا هه‌ر بیروباوه‌ر و ئایدیۆلۆژییایه‌كا رادیكالی و كه‌ڤنه‌په‌رێست و هانده‌ر بۆ خۆپه‌رێستیێ و ده‌مارگیریێ و تووندره‌وی و دكتاتۆرییه‌تێ و دۆگماتیزم و مه‌ژی هشكیێ و دژایه‌تیكرنه‌كا بێ بنه‌ما. ئه‌ڤه‌ و لده‌مه‌كی كه‌ جیهان ل هێڤیێ یه‌ په‌روه‌رده‌ و فێركرن مرۆڤایه‌تیێ لسه‌ر ڤان بنه‌مایا په‌ره‌وه‌رده‌ بكه‌تن و پێبگه‌هینیتن تیرۆرێزما جیهانی تازه‌ ب تازه‌ یا به‌رێ خۆ دده‌ته‌ هندێ زارۆكێن جیهانێ لسه‌ر بنه‌مایێن نه‌دروستێن په‌روه‌رده‌یی فێری بێزه‌ڤه‌رترین كریارێن مرۆڤایانه‌ بكه‌تن و وان وه‌كی رۆبۆته‌كێ ده‌ستكرد په‌روه‌رده‌ بكه‌تن بۆ مه‌ره‌مێن پیس و كرێتێن خۆ و میمۆریێ پاقژێ وان ب میمۆرییه‌كێ ته‌ژی كه‌رب و كینه‌ و دوژمنكاریانه‌ و ترسناك پڕبكه‌تن و بگۆهۆڕیتن تا ل ئایینده‌یدا ب بۆهایێن وه‌كی خۆ په‌قاندن و سه‌ربڕین و كۆشتن و هه‌ڕفاندن و وێرانكرن و زینده‌ب چالكرنا مرۆڤان و تاوانێن سێكسی ئاڤ بده‌تن. ئه‌ڤه‌یه‌ ئه‌و قوتابخانه‌یا تیرۆریزمێ دڤێتن زارۆكێ سه‌رده‌مێ بجیهانیببونێ تێدا په‌روه‌رده‌ بكه‌تن و ئاگرێ شه‌ڕی ل ده‌ڤه‌رێ هندا دیتر خۆش بكه‌تن و بهێلیتن.
*مامۆستایێ ئه‌كادیمی / بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی/زانینگه‌ها زاخۆ

سیسته‌مێ سه‌ربۆرا سیاسیا هه‌ر ولات و نه‌ته‌وه‌یه‌كێ بزاڤێ دكه‌تن بۆ مه‌به‌ستا پاراستنا به‌رژه‌وه‌ندیێن نه‌ته‌وه‌یی د كاودانێن ئاشتی یان جه‌نگی دا هنده‌ك بڕیاران بده‌تن كو گرێداینه‌ ب هنده‌ك فاكته‌رانڤه‌. ئێك ژ ڤان فاكته‌را بناسێن سایكۆلۆژینه‌ كه‌ ڕۆله‌كێ مه‌زن دگێڕن د ناڤه‌رۆكا په‌یوه‌ندیێن مرۆڤی د كاودان و هه‌لوێستێن سیاسیدا. چونكی جیاوازیا كۆ د بڕیارێن سیاسی دا رووی دده‌تن تا ڕاده‌یه‌كێ گه‌له‌ك په‌یوه‌ندییا هه‌ی د بیر و باوه‌رێن سیاسه‌تواڤاندا. ئه‌ڤ بیروباوه‌ره‌ بخۆ كارتێكرنێ ل سه‌ر جۆرێ تێگه‌هشتنا وان ژ كاودانێن سیاسی و ره‌هه‌ند و قۆناغێن دیارده‌یه‌كا سیاسی دكه‌تن، و ل دۆماهیكێ ژی هه‌ر ئه‌ڤ سیاسه‌توڤانه‌ كو بڕیارێ ل سه‌ر گه‌له‌ك بڕیارێن گرنگ و چاره‌نڤیس سازێن نه‌ته‌وه‌یی دده‌ن. ئه‌ڤ بیروباوه‌ر و ئاراسته‌ و بۆهایێن كۆ د ناڤه‌رۆكا تاكی و ستراكتوورێ كه‌ساتییا وی دا هه‌ین پێكڤه‌ كار دكه‌ن ل سه‌ر چه‌وانییا هه‌لسه‌نگاندنا وی بۆ ڤی كاودانی و هه‌لوێستێ سیاسی و پاشی ژی بڕیاردان ل سه‌ر وێ د به‌رژه‌وه‌ندییا نه‌ته‌وه‌ییدا یان ژی به‌رۆڤاژی دژی ڤان به‌رژه‌وه‌ندییا. بۆ نموونه‌ تێگه‌هشتن ژ هندێ كا بۆچی د ڤێ قۆناغێدا رۆژئاڤا هنده‌ خه‌مخۆرێ هاریكارییا گه‌لێ كوردستانێیه‌ كارتێكرنه‌كا مه‌زن یا لسه‌ر بڕیارێن سیاسی دا هه‌ی. رۆژئاڤا ژ ڤێ چه‌ندێ دڤێتن كۆمه‌كا به‌رژه‌وه‌ندییا ب پارێزیتن و بده‌ستخۆڤه‌ بینیتن و ڤان به‌رژه‌وه‌ندیی یا وه‌كی كریار و ره‌فتار و بڕیاره‌كا سیاسی ڕه‌وره‌وه‌یا دۆخێ هاریكارییا وان د به‌ره‌نگارییا تیرۆریزمێ و دیتنا وان بۆ كوردستانێ گۆهۆڕی. په‌یداكرنا بازاڕه‌كێ نوی و جیهانی و نێزیك ل رۆژهه‌لاتێ و نه‌خاسمه‌ ئه‌ورۆپایێ بۆ فرۆتنا كه‌ره‌سته‌ و كه‌ل و په‌لێن خۆ و نه‌خاسمه‌ ژی ته‌كنه‌لۆژیێن نوی و سه‌رده‌میانه‌، و په‌یداكرنا ژێده‌ره‌كێ په‌ترۆلێ وه‌ك كه‌ره‌سته‌یه‌كێ به‌راهی و خاڤ د هزاره‌یا سێهه‌مدا، و ده‌لیڤا هنارتنا هزاران كاركه‌ر و بسپۆرێن خۆ و ڤه‌كرنا سه‌دا كۆمپانیێن وه‌به‌رهێنان و به‌رهه‌مهینانێ ل كوردستانێ پشكه‌كن ژ ڤان به‌رژه‌وه‌ندییا. ژ لایه‌ك دیتر ڤه‌ مه‌ترسییا تووندڕه‌ویی و تیرۆریزمێ نه‌ك ته‌نها بۆ ئاسایێشا كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ و بگره‌ ژی ل سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیێن وان ل ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ، و به‌لكۆ ژی ترس ژ به‌لاڤبوونا ڤێ ته‌وژمێ به‌ره‌ڤـ ئه‌وروپایێ و رۆژئاڤایێ و هه‌تاكۆ ئه‌مریكایێ بخۆ ژی ئه‌گه‌ره‌كه‌ بۆ هندێ پویته‌یه‌كێ پترتر ب هێزێن پێشمه‌رگه‌هی وه‌ك هێزه‌كا مێرخاس ل كوردستانێ بده‌ن وه‌ك ته‌نها هێزه‌ك كو دشێتن ئاست و ڕێژه‌یا ڤێ مه‌ترسیێ ل سه‌ر كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ و رۆژئاڤا و به‌لكۆ ژی جیهانێ كێم بكه‌تن. ژ ئه‌گه‌رێن دیتر ژی ئه‌زموونا كوردستانێ د ماوێ ڤان چه‌ند سالێن بۆری و نه‌خاسمه‌ ژی پشتی بهارا عه‌ره‌بی و ئاواره‌بوونا هزاران و مه‌لیۆنه‌ها ئاواره‌یانه‌ كه‌ ژ ئۆل و نه‌ته‌وه‌یێن دیتر كه‌ ل كوردستانێ وه‌ك په‌ناگه‌هه‌كێ ئێمن و ته‌نا هاتینه‌ حه‌واندن، نیشانی رۆژئاڤایێ دا كه‌ كوردستان دشێتن ببیته‌ مۆلگه‌هه‌كێ هێمن و ئارام بۆ سه‌رجه‌م گه‌ل و نه‌ته‌وه‌ و ئایین و مه‌زهه‌بان هه‌كه‌ر دوژمنێن گه‌لێ كوردستانێ بهێلن. ژلایه‌ك دیترڤه‌ نه‌مانا مه‌ترسییا بلۆكێ كۆمۆنیزمێ كه‌ وه‌لاته‌كێ وه‌كی توركیایێ بۆ ماوه‌ی زێده‌تر ژ پێنجی سالانه‌ ژ لایه‌نێ رۆژئاڤاڤه‌ وه‌كی چه‌په‌ره‌كێ لبه‌ر سینگێ وێ ته‌وژمێ سۆسیالیزمی هاتیه‌ بكارئینان و پشتگیری كرن، دا به‌لاڤ نه‌بیتن، یا بۆ رۆژئاڤایێ ل ڤێ ده‌ڤه‌را جۆگرافی هێجه‌ته‌ك خۆشكری كه‌ پترتر به‌رێ خۆ بده‌ته‌ نه‌ته‌وه‌یه‌كێ وه‌كی كوردان و سه‌ره‌ده‌رییه‌كا دیتر و جیاواز ژ ئه‌وا ل قۆناغێن پشتی هه‌ڕفتنا ئیمپراتۆریه‌تا عۆسمانی و جه‌نگێن ئێكه‌م و دووهه‌مێن جیهانی دگه‌لدا هاتیه‌كرن، بهێته‌ كرن. بێگۆمان ئارمانجێن دیتر ژی بناسن بۆ پترتر ته‌كه‌زكرنا رۆژئاڤایێ و ب هێجه‌تێن جیاواز هاتنه‌ ناڤ ده‌ڤه‌رێن كه‌ پاراستنا هنده‌ك ژ هاوپه‌یمانێن خۆ یه‌ ل رۆژهه‌لاتا ناڤین ل دژی هنده‌ك ئالیانڤه‌.
ژ ڤێ چه‌ندێ یه‌ كه‌ تێگه‌هشتنا سیاسه‌توانێ كورد د شرۆڤه‌كرنێن ژ ڤی بابه‌تی و تێگه‌هشتن ژ سیاسه‌ت و ڕێره‌وه‌ و چه‌وانییا زڤڕینا جیهانێ هاریكاره‌كێ باشه‌ د بڕیاردانێ لسه‌ر كاودان و به‌رژه‌وه‌ندیێن نه‌ته‌وه‌یی لڤێ قۆناغا جه‌نگ ل دژی تیرۆرێ كه‌ ئه‌ڤرۆكه‌ وه‌كی سه‌رۆك بارزانی دفه‌رمووتن كورد پێش جیهانێ ڤه‌ شه‌ڕی دگه‌لدا دكه‌تن.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیێ / به‌شێ ده‌روونزانی / زانینگه‌ها زاخوَ

دبیتن دگه‌ل دیتنا ڤی ناڤوَنیشانی خوانده‌ڤان ئێكسه‌ر ڤێ پرسیارێ ژ خۆ بكه‌تن كه‌ ئایا نهێنی د چی دایه‌ كه‌ ئه‌ڤرۆكه‌ وه‌لاته‌كێ وه‌كی ژاپۆنێ كۆ هه‌تا سالا( 1854) چ په‌یوه‌ندی دگه‌ل جیهانا ده‌رڤه‌ نه‌بوویه‌ و پشتی سالێن ( 1980) وه‌سا زووی پێشكه‌فت، تاراده‌یه‌كێ كۆ ئامارێن فه‌رمی نیشان دده‌ن ژ هه‌ر ده‌ه بانكێن به‌رنیاسێن جیهانێ چار بانك یێن ژاپۆنیانه‌ و شونیكا سێ یێن ئه‌مریكییا و ئێك یا فره‌نسیا و ئێك یا چینیانه‌، و ژاپۆن خۆدانا مه‌زنترین كه‌شتیێن جیهانێ یه‌ و ل ده‌مه‌كێ كۆ ئه‌لمانیا (2300) و ئه‌مریكییا (1450) كه‌شتیێن بازرگانیێن هه‌ین ژاپۆنیان بتنێ نێزیكی سێ هزار كه‌شتیێن بازرگانی یێن ل سه‌رتانسه‌ری جیهانێ هه‌ین، و پشتی هاتنا ترۆمبێلێن وان بازاڕێ ترۆمبێلێن ئه‌مریكییا یا لاواز بووی، ل ده‌مه‌كی كۆ پشتی جه‌نگێ جیهانیێ دووهه‌م پترتری مه‌لیۆنه‌ك كۆشتیان هه‌بوو؟ به‌رسڤ ژی خۆ د هندێ دا دبینیتن كه‌ ڕێڤه‌برن د ژیانا كاری بگشتی و ژیانا گشتییا تاكێ ژاپۆنیدا رۆله‌ك مه‌زن دگێڕیتن كه‌ بۆ ڕێبازه‌كا تایبه‌ت بڤی وه‌لاتی دزڤڕیتن كه‌ ناڤێ وێ ڕێباز یان قوتابخانه‌یا ژاپۆنییه‌.
ڕێبازا ژاپۆنێ بوَ ڕێڤه‌برنێ پشتا خوَ یا ب هنده‌ك چه‌مك و تێگه‌هێن كارگێڕی و ڕێڤه‌برنێ و جڤاكی و ره‌فتاری ڤه‌ گرێ دای كوَ ژ ناڤ ڕه و ڕیشالێن جڤاكا ژاپوَنێ ڤه‌ سه‌رێ خوَ هه‌لدای. ڤێ ڕێبازێ باوه‌ری یا ب كارێ هه‌مه‌لایه‌نه‌ و گشتی و ب كوَمه‌ل هه‌ی یا كوَ پشتگرێدایه‌ ب بنه‌مایێن باوه‌ری و هه‌ماهه‌نگیێ د ناڤبه‌را كارمه‌ندێن د ده‌زگه‌ه و سه‌نته‌ره‌كی دا كار دكه‌ن. دگه‌ل هندێ كوَ كاروبارێ ڕێكخراوه‌كێ و كارگه‌هه‌كێ یان سه‌نته‌ره‌كێ ل ژاپوَن باوه‌ری یا ب كارێ گروپی ڤه‌ هه‌ی، لێ د گه‌ل هندێ دا ژی وان گرووپا هنده‌ك تاكێن تێدا كوَ پێدڤی یه‌ ل سه‌ركه‌فتنا ڤێ گروپێ دا ڕوله‌كێ به‌رچاڤ هه‌بیتن، بێ هندێ پوَستێ وی كارگێڕی یێ بلند و نزمییا وێ كارتێكرنێ لسه‌ر بیروباوه‌ر و ره‌فتار و بۆها و ئاراستێن وی بكه‌تن به‌رامبه‌ر ب كارێ وی د ڕیكخراوێ دا. ئه‌ڤ گروپه‌ و ئه‌ندامێن وێ پێكڤه‌ و مل ب ملێ ئێك د بزاڤێ دانه‌ بوَ پێشڤه‌برنا ڤێ رێكخراوێ و چاره‌سه‌ری یا وان ئاریشه‌ و ئاسته‌نگێن كوَ دكه‌ڤنه‌ د ڕێكا وێ دا و بلندكرنا ئاستێ به‌رهه‌مهینانا وێ. ئه‌ڤ گروپه‌ پێدڤی ب دروستكرنا كاودان و سه‌قایه‌كێ پڕ ژ هاریكاری و لێك نێزیكی و باوه‌ریێ د ناڤبه‌را كارمه‌ند و ئه‌ندامێن خوَ، و دروستكرنا پالنه‌رایه‌تیێ دناڤبه‌را وان دایه‌ بوَ كارێ ڕێكخراوێ و چێكرنا چاڤدێریه‌كا خوَیی ژ لایه‌نێ هه‌ر تاكه‌كێ ڤه‌ لسه‌ر كه‌سایه‌تی و بیروباوه‌ر و كارێ خوَ دا د ناڤ وی سه‌نته‌رێ كاری تێدا دكه‌تن، و ئه‌ڤ چاڤدێری یه‌ گه‌له‌ك ب هێزتر و سه‌ركه‌فتیتره‌ ژ وێ چاڤدێری یا ژلایه‌نێ ده‌زگه‌هێ ڤه‌ دهێته‌ ده‌یناندن بوَ بدویڤداچوَنا كاروبارێ رێكخراوێ. ڕێكخراو د ڕێبازا ژاپوَنێ یا دا بوَ كاروَبارێن ڕێڤه‌برن و كارگێریێ ، وه‌كی خانه‌كا جڤاكی یه‌ یا كوَ ئێكگرتی و پێكڤه‌ گرێدایه‌ وه‌كی خه‌له‌كێن زنجیرێ.
هه‌می كارمه‌ندێن وێ ڕێكخراوێ ڤێ راستیێ باش دزانن كوَ ئه‌ركێ سه‌ره‌كی یێ وان د ڤی ده‌زگه‌هی دا ئه‌وه‌ كوَ كار بكه‌تن بوَ سه‌ركه‌فتنا وێ و ئه‌ڤه‌ ژی چونكی ئه‌ڤ ده‌زگه‌هه‌ ژێده‌ر و سه‌رچاڤه‌یه‌كێ سه‌ره‌كی یه‌ بوَ دابینكرنا ژیانا وی و ئارامی و ته‌ناهی یا وی د ژیانێ دا، و نه‌گوَهۆڕی یا ئابووری و مادی و سایكوَلوَژی و جڤاكی، ڕامیاری و گشتی یا وی و وه‌لاتێ وی هه‌ر ب ڕێكا ڤێ ڕێكخراوێ و كوَما ڕێكخراوێن دیتر ڤه‌، به‌رهه‌ڤ دبیتن. ئه‌ڤ ڕێكخراوه‌یه‌ كوَ پێدڤیاتیێن وی تێر دكه‌تن و وی دگه‌هینێته‌ ئارمانجێین خوَ. له‌وما ژی پێدڤی یه‌ ڕێزگرتن و به‌رژه‌وه‌ندی یێن گشتی و هاوبه‌ش، و سه‌رپێبوون و ژێیاتی و لێك نێزیكی و ڤیان د ناڤبه‌را وان تاكا دا لسه‌ر هه‌می تشته‌كی ڕا بیتن، و هه‌می به‌رژه‌وه‌ندیێن تاكی گوَری به‌رژه‌وه‌ندیێن گشتی ببیتن.
باوه‌را ڤێ قوتابخانێ و ڕێبازێ ئه‌وه‌ كوَ سه‌ركه‌فتنا گشتی پشتگرێدایه‌ ب هه‌بینا ئاسته‌كێ بلند ژ باوه‌ریێ د ناڤبه‌را كارمه‌ندێن ڕێكخراوێ د هه‌ر پوَست و پله‌كێ دابیتن. و لنك وان باوه‌ری ژی ژ ڕاستیێ و ڤه‌كری بین و دل پاقژی یا گشتی د ناڤبه‌را تاكێن ڤێ ڕێكخراوێ، و ڕێزگرتنا دوو لایه‌نه‌ یا وان دگه‌ل ئێك دا تێتن. ئه‌ڤ ڕێبازه‌ داكوَكیێ دكه‌تن لسه‌ر هندێ كوَ ئه‌و كه‌سێن د پله‌ و پوستێن بلندتر دا نه‌ بزاڤێ بكه‌ن كوَ د سه‌رده‌ری كرنا ڕوَژانه‌ دا دگه‌ل یێن به‌رده‌ستێن خوَ دا دادپه‌روه‌ر و بابه‌تیانه‌ بن. د باوه‌را وان دا ئه‌و كه‌سێ كار ناكه‌تن و هیچ به‌رهه‌مه‌ك نه‌بیتن جهێ وی د ناڤ ڤێ ده‌زگه‌هی دا نابیتن و پێدڤی یه‌ ئه‌و كه‌س و تاكه‌ ژ ناڤ ڕێكخراوێ دا بهێته‌ ده‌ركرن. بڕیاردان د ڤێ ڕێبازێ دا جهه‌كێ تایبه‌ت یێ هه‌ی. وه‌ك چه‌وا ئه‌ڤ ڕێبازه‌ پشتا خوَ ب كارێ هه‌مه‌ لایه‌نه‌ڤه‌ گرێ دده‌تن بوَ پێشكه‌فتن و سه‌ركه‌فتنا هه‌ر رێكخراوه‌كێ و سه‌نته‌ره‌كێ ، هه‌روه‌سا ژی باوه‌ری یا ب هندێ هه‌ی كوَ هه‌ر بڕیاره‌ك لسه‌ر بنه‌مایێ پشكداریه‌كا هه‌مه‌ لایه‌نه‌ و تاك تاكێ كارمه‌ندێن، ڤێ ڕێكخراوێ بهێته‌ دان.
ئه‌ڤ جوَرێ پشكداریێ یا هه‌مه‌ لایه‌نه‌ یا هه‌ر تاكه‌كێ دێ ڤێ ڕاستیێ بوَ وان دیار كه‌تن كوَ ڕێكخراو خوَدانێ فه‌لسه‌فه‌كا ڕاسته‌قینه‌یه‌ د كارێ خوَ یێ ب كوَمه‌له‌، نه‌ك گوَتنه‌ك یان پرَۆپاگه‌ندیه‌ك. هه‌ر ڕێكخراوه‌ك ل ژاپوَن هه‌ول دده‌تن و بزاڤێ دكه‌تن توَڤێ ڤیان و سه‌رپێبون و خوَ پێڤه‌ گرێدانێ لنك تاك تاكێن كارمه‌ندێن ڤی ده‌زگه‌هی دروست بكه‌تن بوَ وێ ڕێكخراوێ و ترسیان و خه‌مخوَری ژ داهاتوو و به‌رژه‌وه‌ندی و به‌رهه‌مێ وێ. ئه‌ڤ بیروباوه‌ره‌ دێ وان پال ده‌تن بوَ هندێ پترتر و باشتر كار بكه‌ن د هه‌ر جهه‌كێ ئه‌و د ناڤ ڕێكخراو و ڤێ ده‌زگه‌هی دا كاردكه‌ن.
كاركرن لسه‌ر بنه‌مایێ ڤان بهایێن جڤاكی ومروڤایه‌تیێ، تاكێ ژاپونێ یێ گه‌هاندیه‌ ئاسته‌كی كوَ دناڤ رێكخراو وده‌زگه‌هێن میری ونه‌میری یێن ڤی وه‌ڵاتی دا هه‌ست ب هندێ بكه‌تن كوَ ئه‌و خوَدانێ ڤی ده‌زگه‌هی یه‌ و هه‌ر مفایه‌ك كوَ ژ ڤێ رێكخراوێ بگه‌هیته‌ وه‌ڵاتی یان هه‌ر زیانه‌كا كوَ پێ بكه‌فتین، پشكا وی ژی یا تێدا هه‌ی. ئه‌ڤ تاكه‌ د ناڤ تاكێن دیتر دا به‌رزه‌ دبیتن، ل هه‌ر پله‌ و پایه‌یه‌كی دا بیتن هه‌كه‌ر ده‌رگه‌هبانه‌ك یان ژی كارمه‌نده‌كێ ساده‌ یان ژی به‌رپرس و سه‌روَكێ ڤێ ڕێكخراوێ بیتن.
یا دیاره‌ كوَ هه‌كه‌ر فه‌لسه‌فه‌یا ژیانا تاكێ مروڤی و دیتن و ئایدیۆلۆژیا و بوَچوَنا وی بوَ وه‌لات، كار، ئه‌رك و ژیانێ بگشتی لسه‌ر بنه‌مایێ ڤان بۆهایا بیتن، دێ ئه‌و وه‌ڵات گه‌هیته‌ چ ئاسته‌كێ بلندێ پێشكه‌فتنێ، و پێشكه‌فتنا وه‌ڵاتێ ژاپونێ ژی به‌رهه‌مێ ڤێ فه‌لسه‌فێ یه‌ دناڤ دل و ده‌روونێ تاكێ ژاپونێ دا.
*مامۆستایێ ئه‌كادیمی / بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی/زانینگه‌ها زاخۆ

ژ وان ئه‌گه‌ر و بناسێن گرنگ د ره‌فتارا سیاسیدا ئه‌و سه‌ربۆرا سایكۆلۆژییه‌ كه‌ لدویڤدا بشێوه‌یه‌كێ سروشتی ململانێ و جه‌نگ و ڕاپه‌رین سه‌رهلده‌دتن. شرۆڤه‌كرنێن سایكۆلۆژی نیشان دده‌ن كه‌ ئه‌ڤ ره‌فتاره‌ د بنه‌ڕه‌تدا بۆ هنده‌ك ئه‌گه‌را دزڤڕیتن كه‌ پێكهاته‌یه‌كا سایكۆلۆژیك یا هه‌ی. ئه‌زموونێن زارۆكینیێ د په‌روه‌رده‌كرن و پێگه‌هاندنا زارۆكی گه‌له‌ك گرنگن چونكی خێزان ئێكه‌م ئه‌و كانیكه‌ یاكۆ زارۆك ئاڤێ ژێ ڤه‌دخۆتن و هه‌می جۆرێن په‌یوه‌ندیێن وی دگه‌ل ئێكه‌م ئه‌و كه‌سێن دگه‌لدا دژیتن، ئانكۆ ده‌یك و باب، كارتێكرنه‌كا مه‌زن لسه‌ر هه‌می جۆرێن په‌یوه‌ندیێن وی یێن دویڤدا دكه‌تن كه‌ دناڤ جڤاك و نه‌ته‌وه‌ێ خۆ دا په‌یدا دكه‌تن. ئه‌ڤ هێلینا گه‌شه‌ یا زارۆكی ب هه‌می جۆرێن خۆ ڤه‌ كارتێكرنه‌كا بێ وێنه‌ لسه‌ر ئاڤاكرنا ستراكچه‌رێ بۆهایی و هه‌می لایه‌نێن كه‌ساتییا تاكی و لدویڤدا ژی ره‌فتارێن وی یێن سیاسی ژی دكه‌تن.
بنه‌مایه‌كێ دیتر هه‌بوونا بنه‌مایا تام و چێژوه‌رگرتنێیه‌ كه‌ ئاماژه‌ی ب هندێ دده‌تن مرۆڤ بسروشت وه‌سانه‌ كه‌ ژیانا وی لسه‌ر ڤێ بنه‌مایێ یێ هاتیه‌ ئاڤاكرن كه‌ لده‌ستپێكێ ڕه‌نگه‌كێ سێكسیێ هه‌ی و پشتی هنگێ و پشتی ماوه‌یه‌ك ژ پێگه‌هشتنێ ره‌نگه‌كێ جڤاكی بخۆڤه‌ دگریتن و دبیته‌ فاكته‌ره‌كێ كارتێكه‌ر لسه‌ر هه‌می ئه‌و ره‌فتار و كریارێن سیاسیێن تا پێ ڕادبیتن، بۆ نموونه‌ چه‌وانییا سه‌ره‌ده‌ری دگه‌ل هه‌لوێست و بڕیار و چالاكیێن سیاسی و چاره‌سه‌ركرنا ئاریشه‌یێن پێڤه‌گرێدای و ململانێ دگه‌ل هه‌ڤڕكێن كار و ده‌لیڤه‌یێن سیاسیدا.
فرۆیدێ ده‌روونناس ئێك دیتر ژ ئه‌گه‌رێن روویدانا هه‌ر ره‌فتاره‌كا مرۆڤی و ژ وان ژی یێن سیاسی بۆ هه‌بوونا دوو جۆرێن ڕه‌مه‌كا د ناڤه‌رۆكا بوونا وی دزانیتن كه‌ ژ لایه‌كی ڤه‌ ئێك ژ وان مرۆڤی پالدده‌تن به‌ره‌ڤ خرابكرنێ و تێكدانێ، ڤێجا چ لسه‌ر ئاستێ خۆدی بیتن و چ لسه‌ر ئاستێ به‌ره‌ڤ جڤاكێ، و ژ لایه‌ك دیتر ڕه‌مه‌كه‌ك وی نه‌چاردكه‌تن كه‌ بۆ پاراستنا خۆ و به‌رده‌وامییا ژیانێ ململانێ دگه‌ل جیهانێ دا بكه‌تن. ژ ئه‌گه‌رێ ململانێ دناڤبه‌را ڤان دوو ڕه‌مه‌كا ژیان ته‌ژی ململانێیه‌ د نزمترین ئاست تا بلندترین ئاستێن ره‌فتاریدا.
پشكه‌ك دیتر ژ بسپۆرێن سایكۆلۆژی هه‌می ره‌فتارێن گرێدای ب تووند و تیژیێ و بزاڤكرن بۆ زالبوون و كۆنترۆلكرنا خه‌لكا دیتر بۆ هه‌بوونا كێماسیێن فیزیكی یان نه‌فیزیكی دزانن. بۆ نموونه‌ ده‌وله‌مه‌نده‌ك یان كادره‌كێ سیاسی ، كه‌ ژ ئه‌گه‌رێن سیاسی یان به‌لكۆ بازرگانی پێشتر ده‌لیڤه‌ بۆ بده‌ستڤه‌ ئینانا باوه‌رنامه‌یه‌كێ نه‌بوویه‌، پشتی ماوه‌یه‌كێ دویرودرێژ بزاڤێ بۆ ڤێ چه‌ندێ دكه‌تن، هه‌رچه‌نده‌ دبیتن كه‌ شیانێن سایكۆلۆژی و مێنتالی ژی بۆ ڤێ چه‌ندێ نه‌بیتن، به‌لێ هه‌ستا كێماسیێ پال ب وی ڤه‌دنیتن كه‌ بڤێ چه‌ندێ ڕابیتن. هنده‌ك زانایێن سایكۆلۆژی ژی ره‌فتارا سیاسی بۆ گرێیا ئۆدیپی دزانن كه‌ بخۆ تێگه‌هه‌كێ سایكۆلۆژییه‌ و ئاماژه‌ی ب كێشمه‌كێش و ململانێیه‌كا تووندوتیژ دناڤبه‌را كۆڕ و بابێ دزانن كه‌ تێدا كۆڕ تاكه‌كه‌ و باب ده‌ستهه‌لاتداره‌، پشتی هنگێ ئه‌ڤ ده‌ستهه‌لاته‌ دبیته‌ ده‌وله‌ت و ده‌زگه‌هێن میری و نه‌میری و ڕێكخراو و نه‌ته‌وه‌ و لایه‌نێن دیتر كه‌ ئه‌ڤ زارۆكێ پێگه‌هشتی وان ب ئه‌گه‌رێ بێبه‌هرییا خۆ ژ ژێده‌رێن تام و چێژا سێكسی دزانیتن. له‌وما گه‌له‌ك جارا بۆ هندێ په‌یوه‌ندیێ ب پارت و لایه‌ن و ڕێكخراوێن تووندڕه‌و دكه‌تن بۆ به‌ره‌نگاربوون دگه‌ل ڤان لایه‌نێن ئه‌و ب دژی خۆ و ژیانا خۆ دزانیتن.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیێ / به‌شێ ده‌روونزانی / زانینگه‌ها زاخوَ

كۆچكرن(immigration) ل سه‌ده‌یا بیستێ و نه‌خاسمه‌ پشتی هه‌ڕفتنا بلۆكێ رۆژهه‌لات، ره‌هه‌نده‌كێ نوی یا بخۆڤه‌ گرتی و هه‌ر چه‌نده‌ هنده‌ك وه‌لاتێن ئه‌ورۆپی و ئه‌مریكی هێشتان بشێوازێن جیاواز خه‌لكێ وه‌ك په‌ناهنده‌ وه‌ردگرن، لێ دیسان ژی هه‌ر ئه‌وان وه‌لاتان و ل بن كارتێكرنا ئه‌و پارتێن كۆ بناڤێن وه‌كی نیوفاشیست و ناسیۆنالیست دهێنه‌ نیاسین، ڕێسا و یاسایێن تایبه‌ت و مه‌رجدار یێن بۆ كۆچكرنێ ده‌یناندین. ئه‌ڤان پارتێن سه‌ری ل ڤان وه‌لاتان جهه‌كێ تایبه‌تێ بۆ خۆ ڤه‌كری و هێجه‌تا وان ژی بۆ ڤێ چه‌ندێ هنگێ یێ خۆش بووی كه‌ ل هنده‌ك ژ ڤان وه‌لاتان ژ ئالیێ كێمه‌نه‌ته‌وه‌یێن مۆسلمان ئاریشه‌یێن دروست بووین و ئه‌ڤ ئاریشه‌یه‌ ژی ژ ئه‌گه‌رێ گڤاشتن و ره‌فتارێن كه‌سێن ناسیۆنالیست و نیۆفاشیستڤه‌ ل دژی ئاواره‌ و كۆچبه‌ران هاتیه‌ ڕێكخستن. ژبلی ئاسته‌نگێن سه‌ری، پشتی كریارا تیرۆریستییا 11 سپته‌مبه‌را 2001 ل ئه‌مریكا و چه‌ندین كریارێن تیرۆریستی یێن هاوشێوه‌ ل ئه‌ورۆپایێ ڤان وه‌لاتان یاسایێن تووند یێن لبه‌ر سینگێ كۆچبه‌ران ده‌یناندین، و ل ڤان وه‌لاتان هه‌ستێن دژی مۆسلمانان یێن گه‌شه‌ی دكه‌تن و دۆماهیك هێجه‌ت ژی بۆ وان هه‌ستێن دژوار په‌یدابوونا ڕێكخراوا تیرۆریستییا داعشه‌ كه‌ ل ئه‌ورۆپا چه‌ند كریارێن تیرۆریستی ئه‌نجام داین و هژماره‌كا رۆژنامه‌ڤان و خه‌لكا سیڤیل كرنه‌ قۆربانی. ئه‌وجا دێ كۆچبه‌ره‌كێ مۆسلمان چه‌وا كۆچی ڤان وه‌لاتان كه‌تن لده‌مه‌كی كۆ فاكته‌رێن دیتر ژی یێن لسه‌ر ڤان ئه‌گه‌رێن سه‌ری. د ئێكه‌م ب ئێك گه‌هشتنا كۆچبه‌ری بۆ ڤان وه‌لاتان دێ تووشی شۆكه‌یه‌كا سایكۆلۆژی و كه‌لتووری بیتن كه‌ دربه‌ك مه‌زن ل كه‌ساتیا وی دده‌تن. تاكێن جیاواز و كه‌لتوور و بۆها و بیروباوه‌رێن جیدا، كه‌ وی بڤی ره‌نگێ نۆكه‌ ئه‌و پێ هاتیه‌ ڤان وه‌لاتان ب هیچ ره‌نگه‌كی په‌سند ناكه‌تن، و وی نه‌چار دكه‌تن ئێك ژ ڤان دوو ڕێكان هه‌لبژێریتن: یان كه‌ساتی و پێكهاته‌یا خۆ ب هه‌می بیروبۆچۆن و بۆها و ئاراسته‌یێن خۆڤه‌ بگۆهۆڕیتن و كه‌ساتیه‌ك نوی لسه‌ر بۆها و ئاراسته‌ یێن وێ جڤاكێ و كه‌لتووری بۆ خۆ ئاڤا بكه‌تن و ئه‌ڤه‌ ژی گه‌له‌ك بزه‌حمه‌ت و گرانه‌ و هه‌می كه‌س نه‌شێتن بگه‌هیتێ چونكی ژلایه‌كی ڤه‌ پێگه‌هه‌كێ ئابووری دڤێتن و ژ لایه‌ك دیتر ڤه‌ پێشخانه‌ك كه‌لتووری و رۆشنبیری و زمانه‌وانی دڤێتن كه‌ ئه‌و ژی ژئه‌گه‌رێ نوی بوونا هاتنا كۆچبه‌ری هه‌ردیسان بزه‌حمه‌ته‌. و ڕێكا دووهه‌م ژی ئه‌وه‌ كه‌ كۆچبه‌ر ده‌ست ژ پێ درێژتر بزڤڕیته‌ڤه‌ و ببیته‌ چاڤدێره‌ك بۆ ڤێ گۆتنێ كه‌” ده‌نگێ داهۆلێ ژ دویرڤه‌ خۆشه‌”. ئه‌ڤه‌ ژلایه‌كیڤه‌ و گۆپیتكا ڤان ئاریشه‌یێن به‌ر و به‌رسینگێ كۆچبه‌ری دگریتن تنێ د لایه‌نێ سایكۆلۆژی و جڤاكی و یاسایی ڤه‌ خۆ نابینن، به‌لكۆ ژلایه‌نێ ئاسایشێ و ئابووری ڤه‌ ژی ئه‌ورۆپا یا ب قه‌یرانه‌كا مه‌زندا ده‌رباز دبیتن. دیاره‌ خوانده‌ڤان دزانیتن ده‌ستێ تیرۆرێ یێ گه‌هشتیه‌ هه‌می جهه‌كێ جیهانێ و كه‌س لڤێ جیهانێ خۆ ژ سیبه‌را ره‌شا وێ قۆرتال ناكه‌تن و به‌لگه‌ ژی بۆ ڤێ گۆتنێ هه‌می ئه‌و كریارێن تیرۆریستینه‌ كه‌ لسه‌رتانسه‌ری جیهانێ دهێنه‌ ئه‌نجامگرتن، و سه‌باره‌ت ب قه‌یرانا دارایی ژی یه‌ونان نموونه‌یه‌كا دیارا ڤێ قه‌یرانا ئه‌ورۆپایه‌ كه‌ نه‌خاسمه‌ د ڤان چه‌ند سالێن دۆماهیێ دا دربێن گه‌له‌ك مه‌زن ل جڤاك و سایكۆلۆژیایا تاكێ ئه‌ورۆپی دای و به‌لگه‌ ژی بۆ ڤێ چه‌ندێ سه‌رهلدانا چه‌نده‌ها ڕێكخراو و پارتێن كۆ دژی هاتنا په‌نابه‌ران كاردكه‌ن و ژبلی كریارێن تووندوتیژانه‌ ل دژی په‌نابه‌ران ل وان وه‌لاتان، گڤاشتنێن مه‌زن لسه‌ر ده‌ستهه‌لاتدارێن وه‌لاتێن خۆ دروست دكه‌ن تا ڕێكێ ل هاتنا هزاران كۆچبه‌رێن بیانی و نه‌خاسمه‌ مۆسلمان بگرن و دیاره‌ ئه‌ڤه‌ ژی تاراده‌یه‌كێ بۆ زێده‌بوونا رێژه‌یا ئاكنجیێن ئه‌ورۆپا و كێمبوونا ژێده‌رێن ژیارێ و خوارن و ڤه‌خوارن و پێدڤیاتیێن دیتر دزڤڕیتن.
*مامۆستایێ ئه‌كادیمی / بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی/زانینگه‌ها زاخۆ

دهێته‌ گۆتن جاره‌ك ژ جاران سوواره‌ك د ڕێیه‌كێ دا دچوو، د نیڤا ڕێ دا و ل چۆلاهیه‌كێ گه‌هشته‌ كه‌سه‌كێ ل سه‌ر ئه‌ردی درێژ ببوو. سوواری هزركر ئه‌ڤ كه‌سه‌ ته‌نگاڤه‌ و یان برینداره‌ یان كه‌سه‌كه‌ پێدڤی ب هاریكاریێ یه‌. هاته‌ خوارێ و ل وی نێزیك بوو، دیت یێ ساخه‌ و ب سه‌رێ ئه‌زمانی داخوازێ ژ سوواری دكه‌تن كو وی ده‌ینیته‌ سه‌ر پشتا هه‌سپێ خوه‌، چونكی ئه‌وی چ هێز نه‌مایه‌ و یێ ژ كاس كه‌تی. جوامێرێ خودانێ هه‌سپی ته‌خسیری نه‌كر و ب دله‌كێ پاقژ هنده‌ك ئاڤ دایێ و ده‌ینانده‌ سه‌ر پشتا هه‌سپێ خوه‌. به‌لێ نزانیت زه‌لامی به‌ختێ خوه‌ یێ ل وی قۆلپاندی. ده‌مێ سووار بووی و باش جهێ خوه‌ كری پێیێن خوه‌ ل بن زكێ هه‌سپی دان و هاژۆت و كارێ ڕه‌ڤینێ كر. خودانێ هه‌سپی ما حێبه‌تی، لێ سه‌ر هندێڕا گازی زه‌لامی كر و گۆتێ : ” وه‌ره‌ من هه‌سپ نه‌ڤێت و بلا بۆ ته‌ بیت. به‌س بۆ من تشته‌كی بكه‌. .. “. زه‌لامێ ل سه‌ر پشتا هه‌سپی پیچه‌كێ هاته‌ نێزیكتر. خودانێ هه‌سپی گۆتێ : ” ته‌ هه‌سپ بر، ببه‌، ته‌ پیرۆز بیت. به‌لێ توو ب خودایێ مه‌زن كه‌ی نه‌بێژه‌ خه‌لكێ ته‌ چاوا ئه‌ڤ هه‌سپه‌ یێ بری. چونكی هه‌كه‌ ئه‌وان گوه ل ڤێ چه‌ندێ ببیت ئێدی كه‌سێ باوه‌ری ب كه‌سێ نامینیت و ره‌حمێ ب ڕێبواران نابه‌ت”.
ئه‌ڤ چیرۆكه‌ په‌ند و وانه‌یه‌كه‌ بۆ تیرۆریزما جیهانی كو دروستكرنا ده‌وله‌تێ كریه‌ هێڤێنێ خوینڕێژیا خوه‌. لێ بلا ئه‌و خوه‌ ل گێلی نه‌ده‌ن كو هه‌كه‌ ئه‌و ژ ئه‌گه‌رێ ئایدیۆلۆژیایه‌كا توندرۆانه‌ یان په‌روه‌رده‌یه‌كا شاش یان ل بن كارتێكرنا هه‌ر فاكته‌ره‌ك و فشاره‌كێ و ب هه‌ر به‌هانه‌كا هه‌بیت تووشی ڤان هه‌می كریارێن نه‌مرۆڤایه‌نه‌ دبن، بلا چو نه‌بیت ڕه‌حمه‌كێ ب هنده‌كێن دیتر ببه‌ن و ڤان كریارێن نه‌شرین و كرێت و دژی مرۆڤایانه‌ نه‌كه‌نه‌ به‌نیشتووك و وه‌كی وانه‌ی پێشكه‌شی هنده‌كێن دیتر بكه‌ن دا بۆ وان ژی نه‌بیته‌ وانه‌یه‌ك و ئه‌و ژی ژ بها و نۆرم و دابونه‌ریتێن جڤاكی و مرۆڤایانه‌ دوور بكه‌نه‌ مامۆستا و پیشه‌نگێن خوه‌. ئه‌ڤ جۆره‌ كه‌سه‌ ئاسته‌نگێن مه‌زنن ل به‌ر پێشكه‌فتنا گه‌ل و وه‌لاتان. چونكی دبنه‌ قوتابخانه‌یێن تێكدانا ره‌وشتێ مرۆڤایه‌تیێ د جڤاكێدا. هه‌ر قۆناغه‌ك ژ قۆناغێن شارستانیه‌تێ هنده‌ك گه‌ل و نه‌ته‌وه‌ هه‌وجه‌داری راپه‌رین و شۆره‌شان بووینه‌ و هه‌كه‌ راپه‌رین و شۆره‌ش ب ڤی ده‌ستوداری بیت یێ كۆ تیرۆریزمێ د ڤان چه‌ند سالێن بۆری دا نموونه‌یا وێ پێشكه‌شی جیهانێ و ده‌ڤه‌رێ كرین هێدی نڤشێ ئایینده‌ دێ شۆره‌ش و راپه‌رینا ل خوه‌ حه‌رام كه‌ت و هه‌تا هه‌تایێ دێ ل بن زۆرداری و زۆلمێ بن هه‌تاكو تووشی هاوشێوه‌یێن تیرۆرزمێن وه‌كی داعش و ئه‌لقاعیده‌ی نه‌بن.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیایێ / به‌شێ ده‌روونزانی / زانینگه‌ها زاخوَ

دبیتن د كاودانێن ئه‌ڤرۆكه‌ دا و ب بوونا تیرۆریزمێ ل ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ گه‌له‌ك جاران مرۆڤ هنده‌ك پرسیاران ئاراسته‌ی خۆ یان كه‌سانێن دیتر بكه‌تن وه‌ك نموونه‌ تیرۆر بۆچی هه‌یه‌ و بۆچی په‌یدا بوویه‌ و كێ دروستكرییه‌؟ و گه‌له‌ك پرسیارێن ژ ڤی بابه‌تی. راسته‌ كۆ به‌رسڤا ڤان پرسیارێن هۆسا دبیتن ئه‌گه‌رێ هندێ گرێ یه‌ك ژ گرێیان بهێته‌ ڤه‌كرن، لێ وه‌ك سایكۆلۆژیستێن هه‌ڤچه‌رخ دبێژن پرسیارێن ژ جۆرێ بۆچی. .. ؟ بۆچی. .. ؟ چ به‌رسڤ نینه‌ و ل دویڤچۆنا مرۆڤی بۆ ڤه‌دیتنا به‌رسڤان بۆ ڤان جۆره‌ پرسیاران تنێ بۆ خۆدانێ وان سه‌رئێشانێ دروست دكه‌تن و به‌س و وی ناگه‌هینیته‌ چ ئه‌نجامان. یا فه‌ره‌ ئه‌م بزانین ئه‌ڤرۆكه‌ تیرۆریزم، ب هه‌می نه‌رێنی یێن خۆ ڤه‌، یا هه‌ی و بوویه‌ پشكه‌ك ژ كه‌لتوورێ جیهانێ و ده‌ڤه‌رێ. یا فه‌ر نه‌ئه‌وه‌ ئه‌م ڕابین بگه‌ڕهین ل دووڤ پرسیارێن بۆچی. .. ؟ بۆچی.. . ؟ بكه‌ڤین و بگه‌ڕهین. ئه‌م پێدڤیه‌ دان ب هه‌بوونا دیارده‌یه‌كا مه‌ترسیدار بده‌ین و باوه‌ر بكه‌ین كو ئه‌ڤ دیارده‌یا جڤاكی یا ل گۆڕێ و یا بوویه‌ ئه‌گه‌رێ تێكدانا هزاران هزرا، هیڤی و خێزان و جڤاك و گۆند و باژێڕان. ئه‌ڤرۆ مرۆڤایه‌تی پێدڤی ب هندێ یه‌ به‌رسڤا هنده‌ك پرسیارێن دیتر بده‌تن و هه‌ر بڤێ چه‌ندێ یه‌ دێ شێتن زیانێن ڤێ بوویه‌را نه‌مرۆڤایانه‌ كێم بكه‌تن. پرسیارێن وه‌كی: دێ چه‌وا به‌رگریێ ژ خۆ كه‌ین؟ دێ چه‌وا ب كێمترین نرخ سیبه‌را ره‌شا تیرۆریزمێ ژ سه‌ر سه‌رێ خۆ لاده‌ین؟ ئه‌ڤ پرسیاره‌ ئه‌و پرسیارن یێن كۆ به‌رسڤا وان ئه‌ڤرۆكه‌ ب كێر مه‌ دهێن. ئه‌ڤرۆ هه‌می جڤاكا كوردستانی پێدڤی ب ئێكگرتنێ یه‌. چه‌پله‌ ب ده‌سته‌كی ناهێته‌ لێدان. ئه‌ڤرۆكه‌ تیرۆریزم وه‌كی ته‌پكه‌كێ یا كه‌فتیه‌ د ناڤ گۆڕه‌پانا كوردستانێدا و وه‌كی ماره‌كی یان دارئالینكه‌كێ یا خۆ د دارا ئازادییا كوردستانێ ئالاندی و پێدڤیه‌ هه‌ر تاكه‌ك پێشمه‌رگه‌هه‌ك بیتن د سه‌نگه‌رێ به‌ڕه‌ڤانیكرن ژ كه‌لتوور و جڤاك و كوردستانێ. ئه‌ڤ ئه‌ركێ گران تنێ ب پشَمه‌رگه‌هی ناقه‌تیتن. راسته‌ پێشمه‌رگه‌ی، وه‌ك سه‌رۆك بارزانی دفه‌رمووتن سێحرا تیرۆریزمێ شكاند، لێ ئه‌ڤرۆكه‌ چه‌ند تیرۆرا ژ ده‌رڤه‌ی سنوورێن كوردستانێ گه‌فان ل مه‌ دكه‌ن هند ژی پێدڤیه‌ ئه‌م هۆشیاری تیرۆریزما ناڤخۆیی بین. تیرۆریزما ناڤخۆیی تنێ نه‌ئه‌وه‌ ئانكۆ هنده‌ك كه‌س لناڤ كوردستانێ تیرۆریست بن، ئه‌ڤه‌ به‌س ئێكه‌ ژ گه‌له‌ك جۆرێن تیرۆریزمان و گه‌له‌ك ژی مه‌ترسیداره‌.
هه‌ر گه‌نجه‌ك دبیتن هه‌كه‌ر دروست د په‌یره‌و و پرۆگرام و به‌رنامێ ئایینێ پیرۆزێ ئیسلامێ نه‌گه‌هیتن، ژ ئالیێ تیرۆریزمێ ڤه‌ بهێته‌ خڕاندن و ببیته‌ ئه‌له‌مێنت و ده‌سته‌ك بۆ دوژمنێن كوردستانێ. ئه‌ڤرۆكه‌ ده‌یباب د خێزانێدا، فه‌رمانبه‌ر ل دام و ده‌زگه‌هێن میری و كه‌رتێ تایبه‌ت، مامۆستایێن ئایینی و په‌روه‌رده‌یی و ئه‌كادیمی ل مزگه‌فت و قوتابخانه‌ و زانینگه‌هان پێدڤی ب هۆشیاری و هۆشیاركه‌ریێ نه‌، هه‌م بۆ خۆ و هه‌م بۆ ئه‌و كه‌سێن دگه‌ل وان دا كار دكه‌ن یان لبه‌ر ده‌ستێن وان دخوینن، و پێدڤییه‌ بۆ وان رۆهن بكه‌ن كه‌ ئه‌و بنه‌ما و پره‌نسیپ و هزرێن شاشێن تیرۆریزمێ ئایدیۆلۆژیایا هۆڤا خۆ لسه‌ر ئاڤاكری نه‌ ژ مۆسلمانێ شیعه‌ و نه‌یێ سۆننه‌ و نه‌كوردێ ئێزدی و مه‌سیحی و نه‌كه‌سه‌ك جۆهی و كه‌س دیتر ناگریتن چونكی هه‌میا باوه‌رییا ب مه‌زناتیا خۆدایێ مه‌زن هه‌ی و نه‌بت په‌رێستێن سه‌رده‌مێ ( جاهلیه‌تێ )نه‌، و سزادان و پاداشتكرنا وان و هه‌ر مرۆڤه‌كی ل سه‌ر بیروباوه‌رێن وی ئه‌ركێ وی خۆدایێ مه‌زن و دلۆڤانه‌، یێ كۆ فه‌رمایشتا ئافراندنا مرۆڤان لسه‌ر بنه‌مایێ نه‌ته‌وه‌ و ره‌نگ و گه‌ل و زمانێن جۆداجۆدا د قۆرئانا پیرۆزدا راگه‌هاندی. ئه‌ڤ سزادان و پاداشتكرنه‌ نه‌ د ده‌ستێن تیرۆریزمێ دایه‌ دا كۆ بڤێ هێجه‌تێ ب سۆتن و سه‌رژێكرنا مرۆڤان سزا بده‌تن و یان ب به‌لاڤكرنا به‌ره‌لاییا سێكسی وه‌ك پاداشته‌ك لنك خۆ و ژ كیستێ خۆ حه‌لال كری، سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل پیڤه‌رێن پیرۆزێن ئایینی دا بكه‌تن. تێگه‌هاندنا نڤشێ نۆكه‌ ژ ڤان راستییا ئێكه‌ ژ ئه‌ركێن هه‌ره‌ سه‌ره‌كیێن جڤاكێ و نه‌خاسمه‌ مامۆستایێن ئایینی و ئه‌ڤ چه‌نده‌ دێ به‌رسڤا پرسیارێن كۆ ب ( چه‌وا ؟ ) یێ ده‌ست پێدكه‌ن ده‌ن و باشترین ده‌رمان و چاره‌سه‌رینه‌ بۆ هشك كرنا دارێ تیرۆریزمێ ل ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیایێ / به‌شێ ده‌روونزانی / زانینگه‌ها زاخوَ