ژ وان ئه‌گه‌ر و بناسێن گرنگ د ره‌فتارا سیاسیدا ئه‌و سه‌ربۆرا سایكۆلۆژییه‌ كه‌ لدویڤدا بشێوه‌یه‌كێ سروشتی ململانێ و جه‌نگ و ڕاپه‌رین سه‌رهلده‌دتن. شرۆڤه‌كرنێن سایكۆلۆژی نیشان دده‌ن كه‌ ئه‌ڤ ره‌فتاره‌ د بنه‌ڕه‌تدا بۆ هنده‌ك ئه‌گه‌را دزڤڕیتن كه‌ پێكهاته‌یه‌كا سایكۆلۆژیك یا هه‌ی. ئه‌زموونێن زارۆكینیێ د په‌روه‌رده‌كرن و پێگه‌هاندنا زارۆكی گه‌له‌ك گرنگن چونكی خێزان ئێكه‌م ئه‌و كانیكه‌ یاكۆ زارۆك ئاڤێ ژێ ڤه‌دخۆتن و هه‌می جۆرێن په‌یوه‌ندیێن وی دگه‌ل ئێكه‌م ئه‌و كه‌سێن دگه‌لدا دژیتن، ئانكۆ ده‌یك و باب، كارتێكرنه‌كا مه‌زن لسه‌ر هه‌می جۆرێن په‌یوه‌ندیێن وی یێن دویڤدا دكه‌تن كه‌ دناڤ جڤاك و نه‌ته‌وه‌ێ خۆ دا په‌یدا دكه‌تن. ئه‌ڤ هێلینا گه‌شه‌ یا زارۆكی ب هه‌می جۆرێن خۆ ڤه‌ كارتێكرنه‌كا بێ وێنه‌ لسه‌ر ئاڤاكرنا ستراكچه‌رێ بۆهایی و هه‌می لایه‌نێن كه‌ساتییا تاكی و لدویڤدا ژی ره‌فتارێن وی یێن سیاسی ژی دكه‌تن.
بنه‌مایه‌كێ دیتر هه‌بوونا بنه‌مایا تام و چێژوه‌رگرتنێیه‌ كه‌ ئاماژه‌ی ب هندێ دده‌تن مرۆڤ بسروشت وه‌سانه‌ كه‌ ژیانا وی لسه‌ر ڤێ بنه‌مایێ یێ هاتیه‌ ئاڤاكرن كه‌ لده‌ستپێكێ ڕه‌نگه‌كێ سێكسیێ هه‌ی و پشتی هنگێ و پشتی ماوه‌یه‌ك ژ پێگه‌هشتنێ ره‌نگه‌كێ جڤاكی بخۆڤه‌ دگریتن و دبیته‌ فاكته‌ره‌كێ كارتێكه‌ر لسه‌ر هه‌می ئه‌و ره‌فتار و كریارێن سیاسیێن تا پێ ڕادبیتن، بۆ نموونه‌ چه‌وانییا سه‌ره‌ده‌ری دگه‌ل هه‌لوێست و بڕیار و چالاكیێن سیاسی و چاره‌سه‌ركرنا ئاریشه‌یێن پێڤه‌گرێدای و ململانێ دگه‌ل هه‌ڤڕكێن كار و ده‌لیڤه‌یێن سیاسیدا.
فرۆیدێ ده‌روونناس ئێك دیتر ژ ئه‌گه‌رێن روویدانا هه‌ر ره‌فتاره‌كا مرۆڤی و ژ وان ژی یێن سیاسی بۆ هه‌بوونا دوو جۆرێن ڕه‌مه‌كا د ناڤه‌رۆكا بوونا وی دزانیتن كه‌ ژ لایه‌كی ڤه‌ ئێك ژ وان مرۆڤی پالدده‌تن به‌ره‌ڤ خرابكرنێ و تێكدانێ، ڤێجا چ لسه‌ر ئاستێ خۆدی بیتن و چ لسه‌ر ئاستێ به‌ره‌ڤ جڤاكێ، و ژ لایه‌ك دیتر ڕه‌مه‌كه‌ك وی نه‌چاردكه‌تن كه‌ بۆ پاراستنا خۆ و به‌رده‌وامییا ژیانێ ململانێ دگه‌ل جیهانێ دا بكه‌تن. ژ ئه‌گه‌رێ ململانێ دناڤبه‌را ڤان دوو ڕه‌مه‌كا ژیان ته‌ژی ململانێیه‌ د نزمترین ئاست تا بلندترین ئاستێن ره‌فتاریدا.
پشكه‌ك دیتر ژ بسپۆرێن سایكۆلۆژی هه‌می ره‌فتارێن گرێدای ب تووند و تیژیێ و بزاڤكرن بۆ زالبوون و كۆنترۆلكرنا خه‌لكا دیتر بۆ هه‌بوونا كێماسیێن فیزیكی یان نه‌فیزیكی دزانن. بۆ نموونه‌ ده‌وله‌مه‌نده‌ك یان كادره‌كێ سیاسی ، كه‌ ژ ئه‌گه‌رێن سیاسی یان به‌لكۆ بازرگانی پێشتر ده‌لیڤه‌ بۆ بده‌ستڤه‌ ئینانا باوه‌رنامه‌یه‌كێ نه‌بوویه‌، پشتی ماوه‌یه‌كێ دویرودرێژ بزاڤێ بۆ ڤێ چه‌ندێ دكه‌تن، هه‌رچه‌نده‌ دبیتن كه‌ شیانێن سایكۆلۆژی و مێنتالی ژی بۆ ڤێ چه‌ندێ نه‌بیتن، به‌لێ هه‌ستا كێماسیێ پال ب وی ڤه‌دنیتن كه‌ بڤێ چه‌ندێ ڕابیتن. هنده‌ك زانایێن سایكۆلۆژی ژی ره‌فتارا سیاسی بۆ گرێیا ئۆدیپی دزانن كه‌ بخۆ تێگه‌هه‌كێ سایكۆلۆژییه‌ و ئاماژه‌ی ب كێشمه‌كێش و ململانێیه‌كا تووندوتیژ دناڤبه‌را كۆڕ و بابێ دزانن كه‌ تێدا كۆڕ تاكه‌كه‌ و باب ده‌ستهه‌لاتداره‌، پشتی هنگێ ئه‌ڤ ده‌ستهه‌لاته‌ دبیته‌ ده‌وله‌ت و ده‌زگه‌هێن میری و نه‌میری و ڕێكخراو و نه‌ته‌وه‌ و لایه‌نێن دیتر كه‌ ئه‌ڤ زارۆكێ پێگه‌هشتی وان ب ئه‌گه‌رێ بێبه‌هرییا خۆ ژ ژێده‌رێن تام و چێژا سێكسی دزانیتن. له‌وما گه‌له‌ك جارا بۆ هندێ په‌یوه‌ندیێ ب پارت و لایه‌ن و ڕێكخراوێن تووندڕه‌و دكه‌تن بۆ به‌ره‌نگاربوون دگه‌ل ڤان لایه‌نێن ئه‌و ب دژی خۆ و ژیانا خۆ دزانیتن.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیێ / به‌شێ ده‌روونزانی / زانینگه‌ها زاخوَ

كۆچكرن(immigration) ل سه‌ده‌یا بیستێ و نه‌خاسمه‌ پشتی هه‌ڕفتنا بلۆكێ رۆژهه‌لات، ره‌هه‌نده‌كێ نوی یا بخۆڤه‌ گرتی و هه‌ر چه‌نده‌ هنده‌ك وه‌لاتێن ئه‌ورۆپی و ئه‌مریكی هێشتان بشێوازێن جیاواز خه‌لكێ وه‌ك په‌ناهنده‌ وه‌ردگرن، لێ دیسان ژی هه‌ر ئه‌وان وه‌لاتان و ل بن كارتێكرنا ئه‌و پارتێن كۆ بناڤێن وه‌كی نیوفاشیست و ناسیۆنالیست دهێنه‌ نیاسین، ڕێسا و یاسایێن تایبه‌ت و مه‌رجدار یێن بۆ كۆچكرنێ ده‌یناندین. ئه‌ڤان پارتێن سه‌ری ل ڤان وه‌لاتان جهه‌كێ تایبه‌تێ بۆ خۆ ڤه‌كری و هێجه‌تا وان ژی بۆ ڤێ چه‌ندێ هنگێ یێ خۆش بووی كه‌ ل هنده‌ك ژ ڤان وه‌لاتان ژ ئالیێ كێمه‌نه‌ته‌وه‌یێن مۆسلمان ئاریشه‌یێن دروست بووین و ئه‌ڤ ئاریشه‌یه‌ ژی ژ ئه‌گه‌رێ گڤاشتن و ره‌فتارێن كه‌سێن ناسیۆنالیست و نیۆفاشیستڤه‌ ل دژی ئاواره‌ و كۆچبه‌ران هاتیه‌ ڕێكخستن. ژبلی ئاسته‌نگێن سه‌ری، پشتی كریارا تیرۆریستییا 11 سپته‌مبه‌را 2001 ل ئه‌مریكا و چه‌ندین كریارێن تیرۆریستی یێن هاوشێوه‌ ل ئه‌ورۆپایێ ڤان وه‌لاتان یاسایێن تووند یێن لبه‌ر سینگێ كۆچبه‌ران ده‌یناندین، و ل ڤان وه‌لاتان هه‌ستێن دژی مۆسلمانان یێن گه‌شه‌ی دكه‌تن و دۆماهیك هێجه‌ت ژی بۆ وان هه‌ستێن دژوار په‌یدابوونا ڕێكخراوا تیرۆریستییا داعشه‌ كه‌ ل ئه‌ورۆپا چه‌ند كریارێن تیرۆریستی ئه‌نجام داین و هژماره‌كا رۆژنامه‌ڤان و خه‌لكا سیڤیل كرنه‌ قۆربانی. ئه‌وجا دێ كۆچبه‌ره‌كێ مۆسلمان چه‌وا كۆچی ڤان وه‌لاتان كه‌تن لده‌مه‌كی كۆ فاكته‌رێن دیتر ژی یێن لسه‌ر ڤان ئه‌گه‌رێن سه‌ری. د ئێكه‌م ب ئێك گه‌هشتنا كۆچبه‌ری بۆ ڤان وه‌لاتان دێ تووشی شۆكه‌یه‌كا سایكۆلۆژی و كه‌لتووری بیتن كه‌ دربه‌ك مه‌زن ل كه‌ساتیا وی دده‌تن. تاكێن جیاواز و كه‌لتوور و بۆها و بیروباوه‌رێن جیدا، كه‌ وی بڤی ره‌نگێ نۆكه‌ ئه‌و پێ هاتیه‌ ڤان وه‌لاتان ب هیچ ره‌نگه‌كی په‌سند ناكه‌تن، و وی نه‌چار دكه‌تن ئێك ژ ڤان دوو ڕێكان هه‌لبژێریتن: یان كه‌ساتی و پێكهاته‌یا خۆ ب هه‌می بیروبۆچۆن و بۆها و ئاراسته‌یێن خۆڤه‌ بگۆهۆڕیتن و كه‌ساتیه‌ك نوی لسه‌ر بۆها و ئاراسته‌ یێن وێ جڤاكێ و كه‌لتووری بۆ خۆ ئاڤا بكه‌تن و ئه‌ڤه‌ ژی گه‌له‌ك بزه‌حمه‌ت و گرانه‌ و هه‌می كه‌س نه‌شێتن بگه‌هیتێ چونكی ژلایه‌كی ڤه‌ پێگه‌هه‌كێ ئابووری دڤێتن و ژ لایه‌ك دیتر ڤه‌ پێشخانه‌ك كه‌لتووری و رۆشنبیری و زمانه‌وانی دڤێتن كه‌ ئه‌و ژی ژئه‌گه‌رێ نوی بوونا هاتنا كۆچبه‌ری هه‌ردیسان بزه‌حمه‌ته‌. و ڕێكا دووهه‌م ژی ئه‌وه‌ كه‌ كۆچبه‌ر ده‌ست ژ پێ درێژتر بزڤڕیته‌ڤه‌ و ببیته‌ چاڤدێره‌ك بۆ ڤێ گۆتنێ كه‌” ده‌نگێ داهۆلێ ژ دویرڤه‌ خۆشه‌”. ئه‌ڤه‌ ژلایه‌كیڤه‌ و گۆپیتكا ڤان ئاریشه‌یێن به‌ر و به‌رسینگێ كۆچبه‌ری دگریتن تنێ د لایه‌نێ سایكۆلۆژی و جڤاكی و یاسایی ڤه‌ خۆ نابینن، به‌لكۆ ژلایه‌نێ ئاسایشێ و ئابووری ڤه‌ ژی ئه‌ورۆپا یا ب قه‌یرانه‌كا مه‌زندا ده‌رباز دبیتن. دیاره‌ خوانده‌ڤان دزانیتن ده‌ستێ تیرۆرێ یێ گه‌هشتیه‌ هه‌می جهه‌كێ جیهانێ و كه‌س لڤێ جیهانێ خۆ ژ سیبه‌را ره‌شا وێ قۆرتال ناكه‌تن و به‌لگه‌ ژی بۆ ڤێ گۆتنێ هه‌می ئه‌و كریارێن تیرۆریستینه‌ كه‌ لسه‌رتانسه‌ری جیهانێ دهێنه‌ ئه‌نجامگرتن، و سه‌باره‌ت ب قه‌یرانا دارایی ژی یه‌ونان نموونه‌یه‌كا دیارا ڤێ قه‌یرانا ئه‌ورۆپایه‌ كه‌ نه‌خاسمه‌ د ڤان چه‌ند سالێن دۆماهیێ دا دربێن گه‌له‌ك مه‌زن ل جڤاك و سایكۆلۆژیایا تاكێ ئه‌ورۆپی دای و به‌لگه‌ ژی بۆ ڤێ چه‌ندێ سه‌رهلدانا چه‌نده‌ها ڕێكخراو و پارتێن كۆ دژی هاتنا په‌نابه‌ران كاردكه‌ن و ژبلی كریارێن تووندوتیژانه‌ ل دژی په‌نابه‌ران ل وان وه‌لاتان، گڤاشتنێن مه‌زن لسه‌ر ده‌ستهه‌لاتدارێن وه‌لاتێن خۆ دروست دكه‌ن تا ڕێكێ ل هاتنا هزاران كۆچبه‌رێن بیانی و نه‌خاسمه‌ مۆسلمان بگرن و دیاره‌ ئه‌ڤه‌ ژی تاراده‌یه‌كێ بۆ زێده‌بوونا رێژه‌یا ئاكنجیێن ئه‌ورۆپا و كێمبوونا ژێده‌رێن ژیارێ و خوارن و ڤه‌خوارن و پێدڤیاتیێن دیتر دزڤڕیتن.
*مامۆستایێ ئه‌كادیمی / بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی/زانینگه‌ها زاخۆ

دهێته‌ گۆتن جاره‌ك ژ جاران سوواره‌ك د ڕێیه‌كێ دا دچوو، د نیڤا ڕێ دا و ل چۆلاهیه‌كێ گه‌هشته‌ كه‌سه‌كێ ل سه‌ر ئه‌ردی درێژ ببوو. سوواری هزركر ئه‌ڤ كه‌سه‌ ته‌نگاڤه‌ و یان برینداره‌ یان كه‌سه‌كه‌ پێدڤی ب هاریكاریێ یه‌. هاته‌ خوارێ و ل وی نێزیك بوو، دیت یێ ساخه‌ و ب سه‌رێ ئه‌زمانی داخوازێ ژ سوواری دكه‌تن كو وی ده‌ینیته‌ سه‌ر پشتا هه‌سپێ خوه‌، چونكی ئه‌وی چ هێز نه‌مایه‌ و یێ ژ كاس كه‌تی. جوامێرێ خودانێ هه‌سپی ته‌خسیری نه‌كر و ب دله‌كێ پاقژ هنده‌ك ئاڤ دایێ و ده‌ینانده‌ سه‌ر پشتا هه‌سپێ خوه‌. به‌لێ نزانیت زه‌لامی به‌ختێ خوه‌ یێ ل وی قۆلپاندی. ده‌مێ سووار بووی و باش جهێ خوه‌ كری پێیێن خوه‌ ل بن زكێ هه‌سپی دان و هاژۆت و كارێ ڕه‌ڤینێ كر. خودانێ هه‌سپی ما حێبه‌تی، لێ سه‌ر هندێڕا گازی زه‌لامی كر و گۆتێ : ” وه‌ره‌ من هه‌سپ نه‌ڤێت و بلا بۆ ته‌ بیت. به‌س بۆ من تشته‌كی بكه‌. .. “. زه‌لامێ ل سه‌ر پشتا هه‌سپی پیچه‌كێ هاته‌ نێزیكتر. خودانێ هه‌سپی گۆتێ : ” ته‌ هه‌سپ بر، ببه‌، ته‌ پیرۆز بیت. به‌لێ توو ب خودایێ مه‌زن كه‌ی نه‌بێژه‌ خه‌لكێ ته‌ چاوا ئه‌ڤ هه‌سپه‌ یێ بری. چونكی هه‌كه‌ ئه‌وان گوه ل ڤێ چه‌ندێ ببیت ئێدی كه‌سێ باوه‌ری ب كه‌سێ نامینیت و ره‌حمێ ب ڕێبواران نابه‌ت”.
ئه‌ڤ چیرۆكه‌ په‌ند و وانه‌یه‌كه‌ بۆ تیرۆریزما جیهانی كو دروستكرنا ده‌وله‌تێ كریه‌ هێڤێنێ خوینڕێژیا خوه‌. لێ بلا ئه‌و خوه‌ ل گێلی نه‌ده‌ن كو هه‌كه‌ ئه‌و ژ ئه‌گه‌رێ ئایدیۆلۆژیایه‌كا توندرۆانه‌ یان په‌روه‌رده‌یه‌كا شاش یان ل بن كارتێكرنا هه‌ر فاكته‌ره‌ك و فشاره‌كێ و ب هه‌ر به‌هانه‌كا هه‌بیت تووشی ڤان هه‌می كریارێن نه‌مرۆڤایه‌نه‌ دبن، بلا چو نه‌بیت ڕه‌حمه‌كێ ب هنده‌كێن دیتر ببه‌ن و ڤان كریارێن نه‌شرین و كرێت و دژی مرۆڤایانه‌ نه‌كه‌نه‌ به‌نیشتووك و وه‌كی وانه‌ی پێشكه‌شی هنده‌كێن دیتر بكه‌ن دا بۆ وان ژی نه‌بیته‌ وانه‌یه‌ك و ئه‌و ژی ژ بها و نۆرم و دابونه‌ریتێن جڤاكی و مرۆڤایانه‌ دوور بكه‌نه‌ مامۆستا و پیشه‌نگێن خوه‌. ئه‌ڤ جۆره‌ كه‌سه‌ ئاسته‌نگێن مه‌زنن ل به‌ر پێشكه‌فتنا گه‌ل و وه‌لاتان. چونكی دبنه‌ قوتابخانه‌یێن تێكدانا ره‌وشتێ مرۆڤایه‌تیێ د جڤاكێدا. هه‌ر قۆناغه‌ك ژ قۆناغێن شارستانیه‌تێ هنده‌ك گه‌ل و نه‌ته‌وه‌ هه‌وجه‌داری راپه‌رین و شۆره‌شان بووینه‌ و هه‌كه‌ راپه‌رین و شۆره‌ش ب ڤی ده‌ستوداری بیت یێ كۆ تیرۆریزمێ د ڤان چه‌ند سالێن بۆری دا نموونه‌یا وێ پێشكه‌شی جیهانێ و ده‌ڤه‌رێ كرین هێدی نڤشێ ئایینده‌ دێ شۆره‌ش و راپه‌رینا ل خوه‌ حه‌رام كه‌ت و هه‌تا هه‌تایێ دێ ل بن زۆرداری و زۆلمێ بن هه‌تاكو تووشی هاوشێوه‌یێن تیرۆرزمێن وه‌كی داعش و ئه‌لقاعیده‌ی نه‌بن.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیایێ / به‌شێ ده‌روونزانی / زانینگه‌ها زاخوَ

دبیتن د كاودانێن ئه‌ڤرۆكه‌ دا و ب بوونا تیرۆریزمێ ل ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ گه‌له‌ك جاران مرۆڤ هنده‌ك پرسیاران ئاراسته‌ی خۆ یان كه‌سانێن دیتر بكه‌تن وه‌ك نموونه‌ تیرۆر بۆچی هه‌یه‌ و بۆچی په‌یدا بوویه‌ و كێ دروستكرییه‌؟ و گه‌له‌ك پرسیارێن ژ ڤی بابه‌تی. راسته‌ كۆ به‌رسڤا ڤان پرسیارێن هۆسا دبیتن ئه‌گه‌رێ هندێ گرێ یه‌ك ژ گرێیان بهێته‌ ڤه‌كرن، لێ وه‌ك سایكۆلۆژیستێن هه‌ڤچه‌رخ دبێژن پرسیارێن ژ جۆرێ بۆچی. .. ؟ بۆچی. .. ؟ چ به‌رسڤ نینه‌ و ل دویڤچۆنا مرۆڤی بۆ ڤه‌دیتنا به‌رسڤان بۆ ڤان جۆره‌ پرسیاران تنێ بۆ خۆدانێ وان سه‌رئێشانێ دروست دكه‌تن و به‌س و وی ناگه‌هینیته‌ چ ئه‌نجامان. یا فه‌ره‌ ئه‌م بزانین ئه‌ڤرۆكه‌ تیرۆریزم، ب هه‌می نه‌رێنی یێن خۆ ڤه‌، یا هه‌ی و بوویه‌ پشكه‌ك ژ كه‌لتوورێ جیهانێ و ده‌ڤه‌رێ. یا فه‌ر نه‌ئه‌وه‌ ئه‌م ڕابین بگه‌ڕهین ل دووڤ پرسیارێن بۆچی. .. ؟ بۆچی.. . ؟ بكه‌ڤین و بگه‌ڕهین. ئه‌م پێدڤیه‌ دان ب هه‌بوونا دیارده‌یه‌كا مه‌ترسیدار بده‌ین و باوه‌ر بكه‌ین كو ئه‌ڤ دیارده‌یا جڤاكی یا ل گۆڕێ و یا بوویه‌ ئه‌گه‌رێ تێكدانا هزاران هزرا، هیڤی و خێزان و جڤاك و گۆند و باژێڕان. ئه‌ڤرۆ مرۆڤایه‌تی پێدڤی ب هندێ یه‌ به‌رسڤا هنده‌ك پرسیارێن دیتر بده‌تن و هه‌ر بڤێ چه‌ندێ یه‌ دێ شێتن زیانێن ڤێ بوویه‌را نه‌مرۆڤایانه‌ كێم بكه‌تن. پرسیارێن وه‌كی: دێ چه‌وا به‌رگریێ ژ خۆ كه‌ین؟ دێ چه‌وا ب كێمترین نرخ سیبه‌را ره‌شا تیرۆریزمێ ژ سه‌ر سه‌رێ خۆ لاده‌ین؟ ئه‌ڤ پرسیاره‌ ئه‌و پرسیارن یێن كۆ به‌رسڤا وان ئه‌ڤرۆكه‌ ب كێر مه‌ دهێن. ئه‌ڤرۆ هه‌می جڤاكا كوردستانی پێدڤی ب ئێكگرتنێ یه‌. چه‌پله‌ ب ده‌سته‌كی ناهێته‌ لێدان. ئه‌ڤرۆكه‌ تیرۆریزم وه‌كی ته‌پكه‌كێ یا كه‌فتیه‌ د ناڤ گۆڕه‌پانا كوردستانێدا و وه‌كی ماره‌كی یان دارئالینكه‌كێ یا خۆ د دارا ئازادییا كوردستانێ ئالاندی و پێدڤیه‌ هه‌ر تاكه‌ك پێشمه‌رگه‌هه‌ك بیتن د سه‌نگه‌رێ به‌ڕه‌ڤانیكرن ژ كه‌لتوور و جڤاك و كوردستانێ. ئه‌ڤ ئه‌ركێ گران تنێ ب پشَمه‌رگه‌هی ناقه‌تیتن. راسته‌ پێشمه‌رگه‌ی، وه‌ك سه‌رۆك بارزانی دفه‌رمووتن سێحرا تیرۆریزمێ شكاند، لێ ئه‌ڤرۆكه‌ چه‌ند تیرۆرا ژ ده‌رڤه‌ی سنوورێن كوردستانێ گه‌فان ل مه‌ دكه‌ن هند ژی پێدڤیه‌ ئه‌م هۆشیاری تیرۆریزما ناڤخۆیی بین. تیرۆریزما ناڤخۆیی تنێ نه‌ئه‌وه‌ ئانكۆ هنده‌ك كه‌س لناڤ كوردستانێ تیرۆریست بن، ئه‌ڤه‌ به‌س ئێكه‌ ژ گه‌له‌ك جۆرێن تیرۆریزمان و گه‌له‌ك ژی مه‌ترسیداره‌.
هه‌ر گه‌نجه‌ك دبیتن هه‌كه‌ر دروست د په‌یره‌و و پرۆگرام و به‌رنامێ ئایینێ پیرۆزێ ئیسلامێ نه‌گه‌هیتن، ژ ئالیێ تیرۆریزمێ ڤه‌ بهێته‌ خڕاندن و ببیته‌ ئه‌له‌مێنت و ده‌سته‌ك بۆ دوژمنێن كوردستانێ. ئه‌ڤرۆكه‌ ده‌یباب د خێزانێدا، فه‌رمانبه‌ر ل دام و ده‌زگه‌هێن میری و كه‌رتێ تایبه‌ت، مامۆستایێن ئایینی و په‌روه‌رده‌یی و ئه‌كادیمی ل مزگه‌فت و قوتابخانه‌ و زانینگه‌هان پێدڤی ب هۆشیاری و هۆشیاركه‌ریێ نه‌، هه‌م بۆ خۆ و هه‌م بۆ ئه‌و كه‌سێن دگه‌ل وان دا كار دكه‌ن یان لبه‌ر ده‌ستێن وان دخوینن، و پێدڤییه‌ بۆ وان رۆهن بكه‌ن كه‌ ئه‌و بنه‌ما و پره‌نسیپ و هزرێن شاشێن تیرۆریزمێ ئایدیۆلۆژیایا هۆڤا خۆ لسه‌ر ئاڤاكری نه‌ ژ مۆسلمانێ شیعه‌ و نه‌یێ سۆننه‌ و نه‌كوردێ ئێزدی و مه‌سیحی و نه‌كه‌سه‌ك جۆهی و كه‌س دیتر ناگریتن چونكی هه‌میا باوه‌رییا ب مه‌زناتیا خۆدایێ مه‌زن هه‌ی و نه‌بت په‌رێستێن سه‌رده‌مێ ( جاهلیه‌تێ )نه‌، و سزادان و پاداشتكرنا وان و هه‌ر مرۆڤه‌كی ل سه‌ر بیروباوه‌رێن وی ئه‌ركێ وی خۆدایێ مه‌زن و دلۆڤانه‌، یێ كۆ فه‌رمایشتا ئافراندنا مرۆڤان لسه‌ر بنه‌مایێ نه‌ته‌وه‌ و ره‌نگ و گه‌ل و زمانێن جۆداجۆدا د قۆرئانا پیرۆزدا راگه‌هاندی. ئه‌ڤ سزادان و پاداشتكرنه‌ نه‌ د ده‌ستێن تیرۆریزمێ دایه‌ دا كۆ بڤێ هێجه‌تێ ب سۆتن و سه‌رژێكرنا مرۆڤان سزا بده‌تن و یان ب به‌لاڤكرنا به‌ره‌لاییا سێكسی وه‌ك پاداشته‌ك لنك خۆ و ژ كیستێ خۆ حه‌لال كری، سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل پیڤه‌رێن پیرۆزێن ئایینی دا بكه‌تن. تێگه‌هاندنا نڤشێ نۆكه‌ ژ ڤان راستییا ئێكه‌ ژ ئه‌ركێن هه‌ره‌ سه‌ره‌كیێن جڤاكێ و نه‌خاسمه‌ مامۆستایێن ئایینی و ئه‌ڤ چه‌نده‌ دێ به‌رسڤا پرسیارێن كۆ ب ( چه‌وا ؟ ) یێ ده‌ست پێدكه‌ن ده‌ن و باشترین ده‌رمان و چاره‌سه‌رینه‌ بۆ هشك كرنا دارێ تیرۆریزمێ ل ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیایێ / به‌شێ ده‌روونزانی / زانینگه‌ها زاخوَ

سایكۆلۆژیایا جڤاكی پویته‌ی ب بابه‌تێ جه‌نگێ سایكۆلۆژی دده‌تن وه‌ك ئێك ژ بابه‌تێن زێندی یێن جه‌نگی ل ئه‌ڤرۆكه‌ و سه‌رده‌مێن كه‌ڤن دا. هه‌ر قۆناغه‌ك ژ قۆناغێن نه‌ته‌وه‌ و وه‌لاتێن جۆداجۆدا شێوازێن جیاوازێن بۆ زالبوون بسه‌ر یێ به‌رامبه‌ری خۆ دا بكار ئینای كه‌ ئێك ژ وان شێوازان شه‌ڕێ ده‌روونی بوویه‌ كه‌ نه‌وه‌ك جه‌نگێن دیتر ب تۆپ و تفه‌نگ و گۆلله‌ و تیر و كه‌وانان دهێته‌كرن، به‌لكۆ فرت و فێل و گۆتگۆتك و ئاخفتن و چیرۆكه‌كا دره‌وین و نووچه‌یه‌ك خه‌له‌ت و راگه‌هاندنه‌ك چه‌واشه‌كری ڤی كاری دكه‌تن و گۆڕه‌پانا وێ ژی نه‌ ئاخا دوژمنی یه‌ به‌لكۆ دل و ده‌روون و كه‌ساتیا تاكێ جڤاكێ و خه‌لكێ سیڤیل و سه‌ربازن كه‌ دكه‌ڤیته‌ به‌ر ئارمانجا ڤان كه‌رسته‌ و ڕێكێن جه‌نگێ ده‌روونی.
هه‌رچه‌نده‌ رۆسی جه‌نگێ ده‌روونی ب هه‌ر كاره‌ك سیاسی یان سایكۆلۆژی كه‌ بۆ مه‌ره‌ما هه‌ڕفاندنا مۆرالا دوژمنی و بێهێزكرنا وی د جه‌نگی دا و نه‌چاركرنا وی بۆ ته‌سلیم بوونێ و ده‌ركه‌فتن ژ به‌ره‌ی جه‌نگی، دده‌نه‌ پێناسه‌كرن، لێ د ڤان جۆره‌ جه‌نگێن ده‌روونی دا شێوازێن له‌شكری، ئابووری، ئایینی ژی دهێنه‌ بكار ئینان و ئه‌ڤ چه‌نده‌ گرێدایه‌ ب سروشتێ دوژمنی ڤه‌ كه‌ ئایا دێ شێتن لدویڤ كیژ شێوازی مه‌زنترین كارتێكرنێ د وێ جڤاكێ دا بكه‌ن و ئه‌و جڤاكه‌ خۆدان كیژ خالا لاوازیێ یه‌ هه‌تاكۆ بشێن د وی ده‌رگه‌هی دا بهێنه‌ ژۆر و بسه‌ر وی دا زال ببن. وه‌ك دیاره‌ شێواز هه‌ر چه‌وا بیتن گرنگ ئه‌وه‌ كه‌ مه‌به‌ستا سه‌ره‌كی یا هه‌ر جه‌نگه‌كێ ده‌روونی كارتێكرنه‌ ل سه‌ر مۆرالا جڤاكا سیڤیل و پێشمه‌رگه‌ی و هێزا له‌شكرییا وێ جڤاكێ و لاوازكرنا وان و دروستكرنا هه‌ست و هزرێن نه‌رینی و خراب و شاش به‌رامبه‌ری خۆدێ خۆ و هێزا ده‌ستهه‌لاتدار و له‌شكری و دروستكرنا جۆره‌كێ سه‌قایێ بێ باوه‌ریێ و نه‌مانا هه‌ستا نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانی به‌رامبه‌ری دۆزا ره‌وایا خۆ و نه‌ته‌وه‌یا خۆ و لدۆماهێكێ ژی گۆهۆڕینا ره‌فتارێن مرۆڤی به‌رڤ ناره‌زایی ده‌ربڕین یان ڕه‌ڤین و سستی و خاڤی د به‌رگریكرن ژ خۆ و جڤاك و ئاخ و نیشتمانێ خۆیه‌.
به‌لاڤكرنا زانیارییه‌كا نه‌راست ژ كاودانێن ئابووری، له‌شكری، سیاسی، ئایینیێ جڤاكه‌كێ، ڤه‌گێڕانا چیرۆكه‌كا دره‌وین لدۆر كه‌سه‌كی یان سه‌ركرده‌یه‌كی، به‌لاڤكرنا سه‌رهاتیه‌كا بێ بنه‌ما لدۆر كه‌سه‌كی و بێبه‌ختیكرن ل وی، هنارتنا هنده‌ك كه‌سێن كرێ گرتی بۆ ناڤ جڤاكێ بۆ به‌لاڤكرنا وێنه‌یێن گرێدای ب چالاكیێن دوژمنی دناڤ خه‌لكێدا، به‌لاڤكرنا ترس و پرس و به‌رهه‌لایێ دناڤ جڤاكێدا، ب هه‌ر شێوازه‌كێ زاره‌كی یان بڕێكا ئه‌نترنێتی یان مۆبایلێ یان هه‌ر ده‌زگه‌هه‌ك و كه‌ناله‌كێ بیتن، پشكه‌كه‌ ژ سه‌دان شێوازێن جه‌نگێ سایكۆلۆژیێ كۆ دوژمن دگه‌ل لایه‌نێ به‌رامبه‌ر دا بكار دئینیتن دا بشێتن مه‌زنترین زیانێ بگه‌هینیته‌ هزر و مێنتالیته‌ و هه‌ست و سۆز و بیروباوه‌رێن وان و ڕێكێ بۆ سه‌ركه‌فتنێن له‌شگه‌ری خۆش بكه‌تن.
د به‌رنگاربوونا جه‌نگێ سایكۆلۆژی ژی پێشمه‌رگه‌ یان كارمه‌نده‌كێ ئاسایشێ بتنێ نه‌شێتن چاره‌سه‌ركه‌ر بیت به‌لكۆ یا فه‌ره‌ هه‌ر تاكه‌ك د جڤاكێدا، بێی جیاوازییا ره‌گه‌زی و ژی و ئایین و مه‌زهه‌ب و پیشه‌ و پله‌ و پایه‌یا جڤاكی و سیاسی و ئایینی، خۆ به‌رامبه‌ر پاراستنا ئاسایشا كوردستانێ ب به‌رپرسیار بزانیتن و دگه‌ل دیتن یان هه‌ستپێكرن ب شێوازه‌ك ژ شێوازێن جه‌نگێ سایكۆلۆژی بزویترین ده‌م ئاگه‌هداری لایه‌نێن په‌یوه‌ندار بكه‌تن، داكۆ دویڤدا چۆنا راستی یان نه‌راستیا بابه‌تی بهێته‌كرن یان ئه‌و كه‌سێ پێڕادبیتن بهێته‌كرن و ڕێكارێن پێدڤی بهێته‌كرن و بزاڤ بۆ چاره‌سه‌ركرن و نه‌هێلان یان لاوازكرنا زیانێن وێ بهێته‌دان. ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ مه‌زنترین چه‌په‌رێن بهێزن كه‌ دشێتن بڕێكا به‌لاڤكرنا زانیاریێن دروست به‌رسڤا چه‌واشه‌كارییا دوژمنی بده‌تن و هه‌ول و بزاڤێن وان بۆ دلساركرنا جڤاكێ و تاك و پێشمه‌رگه‌ی پوچه‌ل بكه‌تن. هه‌بوونا لیژنه‌یه‌كا بسپۆر و شه‌هره‌زایان بۆ ڤێ چه‌ندێ گه‌له‌ك گرنگه‌ بۆ هندێ لده‌مێ به‌لاڤبوونا هه‌ر شێوازه‌ك ژ شێوازێن شه‌رێ ده‌روونی بزاڤێ بكه‌تن خه‌لكێ د راستیا بابه‌تی بگه‌هینیتن و نه‌هێلیتن ئاستێ باوه‌ری بخۆ بوونێ لنك پێشمه‌رگه‌ی و هه‌ر تاكه‌كێ جڤاكا كوردستانێ بهێته‌ خوارێ و زیانێ بگه‌هینیته‌ به‌رژه‌وه‌ندیێن كورد و كوردستانیان.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیایێ / به‌شێ ده‌روونزانی / زانینگه‌ها زاخوَ

ده‌مێ پرسیاره‌كا لۆژیكی ئاراسته‌ی تیرۆریزمێ دهێته‌كرن كه‌ بۆچی دگه‌ل كاودانێن جیهانا سه‌رده‌م ناكۆكیێ دكه‌ن، دبیتن به‌رسڤا هه‌ره‌ دیارا وان ئه‌و بیتن كه‌ ئه‌و دژی نویگه‌رایی و نویبوونێ نه‌ و وێ چه‌ندێ ب ( بدعه‌ ) دده‌نه‌ زانین و وه‌سا دده‌نه‌ زانین و خویاكرن كه‌ ئه‌ڤ نویخوازییه‌ دگه‌ل بنه‌ما و پره‌نسیپ و بۆهایێن ئایینێ ئیسلامێ ناگۆنجن. ژڤێ هزرێ یه‌ ئه‌و نۆكه‌ و چاخێ نوی ب پیڤه‌ره‌كێ كه‌ڤن دپیڤن و ل هه‌مان ده‌مدا هه‌ر ئه‌ون كه‌ گه‌له‌ك ژ لایه‌نێن ڤێ نویخوازیێ و پێشكه‌فتنێ بۆ مه‌ره‌م و مه‌به‌ستێن تایبه‌تێن خۆ بكار دئینن و مه‌به‌ست ژی هه‌می ئه‌و كه‌ره‌سته‌ و ئالاڤ و ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ و له‌شكرینه‌ یێن كۆ ئه‌و رۆژانه‌ د كار و كریار و ره‌فتارێن خۆ یێن تیرۆریستانه‌دا بكار دئینن و بڤێ چه‌ندێ ڤێ ( بدعێ ) بۆ خۆ ( حه‌لال ) دزانن و بۆ خه‌لكێ دیتر ب ( حه‌رام ) دهژمێرن. ئایا ئه‌ڤ ئایدیۆلۆیایا تێر پارادۆكس و هه‌ڤدژ و نه‌وه‌ك ئێك ژ كیڤه‌ سه‌رچاڤه‌ی دگریتن؟
پشتی كڤشكرنا نه‌ستی ( لاشعوری ) وه‌ك ئێك ژ پێكهاته‌یێن سایكۆلۆژیایا كه‌ساتییا مرۆڤی كه‌ ژ لایه‌نێ فرۆیدێ ده‌روونناس هاته‌ ئه‌نجامگرتن، كۆ گرنگییا وێ وه‌كی ڤه‌دیتنا ئه‌نتگرێتی یه‌ د فیزیكی دا، زانست ڤێ چه‌ندێ نیشان دده‌تن كه‌ ده‌مێ هزرا مرۆڤی بێ مفا لده‌وروبه‌ری تشته‌كی دزڤڕیتن و به‌رده‌وام هه‌می هێز و شیانێن خۆ لسه‌ر ڤێ چه‌ندێ كۆم دكه‌تن، ئه‌ڤه‌ ئانكۆ وی هه‌م هه‌ست ( شعور ) و هه‌م نه‌ستێ خۆ سه‌رقالی ڤێ چه‌ندێ كر و بگره‌ و ده‌ست و پێ یێن نه‌ستی ژی كرنه‌ د ناڤ زكێ وی دا و نه‌هێلان نه‌ست ببیته‌ ژێده‌رێ سروش ( ئیلهامێ ) بۆ هاتنا هزر و بیروباوه‌رێن داهینه‌رانه‌ د مێشكی دا، و ئه‌ڤ یاسایه‌ لسه‌ر كه‌ساتییا تیرۆریستان ژی جێبه‌جێ و په‌یاده‌ دبیتن. چ گۆمان تێدا نینه‌ هندی هزرا دژایه‌تیكرنا ڤێ ناكۆكی و ناته‌باییا دناڤبه‌را بۆهایێن وی و یێن جیهانا ده‌رڤه‌ و سه‌رده‌میانه‌ ، كه‌ یا بوویه‌ بابه‌ته‌كێ دیفاكتۆ و ناهێته‌ حاشالێكرن، چه‌وا ئه‌ڤ كه‌سێ تیرۆریست دشێتن داهینانێ بكه‌تن و خزمه‌تا خێزان و جڤاك و ژینگه‌هێ و جیهانێ بكه‌تن؟ ب هاتنا نوییاتی و نویخوازیێ هیچ زیانه‌ك ل كه‌ساتییا تیرۆریستی ناكه‌ڤیتن، به‌لكۆ هه‌كه‌ر تیرۆریست یێ تێگه‌هشتی و هشیار بیتن دێ خۆ ب رویبارێ شارستانیه‌تێ و نویخوازیێدا به‌رده‌تن و بڤێ چه‌ندێ مێشكێ خۆ ژ هه‌می قه‌ید و به‌ندێن به‌رته‌نگكه‌ر ئازاد كه‌تن و دێ بینیتن كه‌ چه‌وا نه‌ستێ وی دێ هارییكارییا ئاڤاكرنا كه‌ساتییا وی كه‌تن و ب سروش هنده‌ك هزر و بیروباوه‌ر و داهینان و سه‌ركه‌فتنا ئیننه‌ گۆڕێ كه‌ ببیته‌ گۆرزه‌كێ مه‌زن ل دژی وان كه‌سێن ئه‌و ب هه‌ڤڕك و دوژمنێن خۆ دزانن و ژ لایه‌ك دیتر ڤه‌ وی ژ ڤێ پارادۆكسا هزری یاكۆ به‌رده‌وام وه‌كی كرمێ ددانا وی ژناڤداڤه‌ دخۆتن، قۆرتال كه‌تن.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیێ / به‌شێ ده‌روونزانیێ / زانینگه‌ها زاخوَ

فه‌لسه‌فه‌یا كوڤناره‌ و كلاسیكییا به‌رێ یاكو ژ یه‌ونانا به‌رێ هاتیه‌ سه‌رهلدان و ل جیهانێ بگشتی و جیهانا ئیسلامی به‌لاڤه‌بووی بۆ سه‌لماندن و تێگه‌هشتن ژ دیارده‌ و بوویه‌ر و تشتان پشتا خوه‌ ب هنده‌ك یاسایانڤه‌ گرێدده‌تن كو ئێك ژ وان یاسایا خوَیه‌تییه‌. د دیتنا فه‌لسه‌فێ دا تشت د بنه‌ره‌تدا نه‌گوهۆڕن، ئانكو چ گوهۆڕین تێدا دروست نابیتن، و هه‌كور ئه‌ڤ چه‌نده‌ رووی بده‌تن ئه‌ڤه‌ ئانكو ناڤه‌رۆكا ڤی تشتی نه‌ی ڕه‌سه‌نه‌، چونكی ڕه‌سه‌ناتی یا تشتی یا د هندێ دا كو ناڤه‌رۆكا وێ نه‌هێته‌ گوهۆڕین، و ئه‌ڤ پیڤه‌ره‌ دگه‌ل فه‌لسه‌فه‌ و لۆژیكێ سه‌رده‌مدا ناگۆنجیتن.
ئه‌گه‌ر ئه‌م ته‌ماشه‌ی دیارده‌یا تیرۆرێ بكوین و بڤێ یاسایێ كوساتیا تیرۆریستان بپیڤین چ گۆمان تێدا نینه‌ دێ بۆ مرۆڤایه‌تیێ خوَیا بیتن كو ژده‌یكبوونا وێ هه‌له‌یه‌كا مه‌زن و دیرۆكییه‌. هزركرن د هندێدا كو كه‌ساتیا هه‌می تیرۆریستان ب سروشت و زگماكی خرابه‌، ناگۆنجیتن دگه‌ل لۆژیك و بنه‌مایێن زانستیێن سه‌رده‌م. تیرۆریست ژی مرۆڤه‌كه‌ وه‌ك هه‌ر مرۆڤه‌ك دیتر ده‌مێ دهێته‌ سه‌ر ڤێ جیهانێ لاپه‌ره‌یه‌كا سپییه‌ و ل ئه‌نیا هیچ كوسه‌ك ژ وان مۆهرا تیرۆریستبوونێ و خرابیێ نه‌هاتیه‌ لێدان، به‌لكو ژینگه‌ها مرۆڤی و جڤاكێ و خێزانێ و قوتابخانه‌ و ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ وی دگوهۆڕن و دكه‌نه‌ مرۆڤه‌ك تیرۆریست و ته‌ژی كه‌رب و كینه‌ و لادای و خوه‌ نه‌ویست و دووره‌ په‌رێز و دوژمنێ مرۆڤایه‌تی و شارستانیه‌ت و كولتوور و مه‌زهه‌ب و ئایین و نه‌ته‌وه‌ و نه‌ژادێن دیتر كرین. به‌رۆڤاژی ڤێ لۆژیكا كلاسیك و ل دووڤ بنه‌مایێن زانستێن په‌روه‌رده‌یی و سایكۆلۆژی یێن نوی، ماده‌م ئه‌ڤ مرۆڤه‌ ئافراندیێن ژینگه‌هێنه‌، كوواته‌ ده‌لیڤه‌ یێ هه‌ی گه‌له‌ك ژ وان بهێنه‌ گوهۆڕین و چاره‌سه‌ر ببن و بهێنه‌ سه‌ر ڕێكا راست، به‌لێ ئه‌گه‌ر ڤێ چه‌ندێ ئاسته‌نگ هه‌بن، دبیتن ڕێكێن دیتر بۆ ڤێ چه‌ندێ هه‌بن. ئه‌م دبینین چه‌ندین جاران ڤان ڕێكخراوێن تیرۆریستی گه‌له‌ك كسێن كۆ د ناڤه‌رۆك و نه‌راستیا په‌یاما ڤان ڕێكخراوێن تیرۆریستی دا گه‌هشتین و دڤێتن كو خوه‌ ژ ئاگرێ وان قۆرتال بكه‌ن، دهێنه‌ گۆلله‌بارانكرن و ئه‌ڤه‌ ئاسته‌نگه‌ك مه‌زنه‌ ل به‌رده‌م پرۆسێسا گوهۆڕینێ، چونكی هندی كوسه‌ك دناڤ ڤان ڕێكخراوێن تیرۆریستیدا بیتن و ژ سنوورێ دیتن و كارتێكورییا وان دویر نه‌كوڤیتن نه‌شێتن ژ قه‌ید و به‌ندێن هزری یێن وان قۆرتال ببیت.
لێ جڤاك دشێتن ب ڕێكێن دیتر وه‌كی بلندكرنا ئاستێ ژیارێ و ته‌ناهیێ و خزمه‌تگۆزاریێن ساخله‌می و په‌روه‌رده‌یی كاربكه‌تن بۆ پێشگیریكرن ( وقایه‌ ) ژ چۆنا تاكێن جڤاكێ بۆ ناڤ ڕێكخراوێن تووندرۆ و تیرۆریستی. فه‌یله‌سۆفێ مه‌زن ڤیكتۆر هۆگۆ دبێژیت ” هه‌ر قوتابخانه‌یه‌كا دهێته‌ ئاڤاكرن زیندانه‌ك دهێته‌ دائێخستن “، و ئه‌ڤه‌ نیشانه‌ كو ژ هندێ قوتابخانه‌ و په‌روه‌رده‌كرن رۆله‌كێ مه‌زن د پێشگیری و چاره‌سه‌ركرنا تاوانێ و تاوانباران دگێڕیتن. ئه‌ڤ كه‌ساتیێ تیرۆریستی به‌رهه‌مێ په‌روه‌رده‌یه‌كێیه‌ كو تێدا هنده‌ك كه‌سێن ویژدان مری به‌رده‌وام پسته‌پستێن لبن گۆهێن گه‌نج و قوتابیان دخوینن و هه‌می جیهانێ لبه‌ر چاڤێ وان ب ” كافر ” دهژمێرن.
له‌وما ئه‌گه‌ر ده‌زگه‌ه و سه‌نته‌رێن په‌روه‌رده‌یی و راگه‌هاندن و ئایینی زارۆك و گه‌نج و قوتابیان ل سه‌ر بنه‌مایێ ڤیانا به‌رامبه‌ر و بیروباوه‌رێن جیاواز و نه‌ژاد و نه‌ته‌وه‌ و ئاینێن دیتر په‌روه‌رده‌ بكه‌ن، چ گۆمان تێدا نینه‌ دێ ئه‌ڤ كوسه‌ فێری مرۆڤدۆستی و ڕێزگرتن ل ئایین و نه‌ته‌وه‌یێن دیتر بیتن و بچاڤه‌كێ مرۆڤایانه‌ ته‌ماشه‌ی ڤێ ژیانێ كوتن و ژ وێ هۆڤاتیا تیرۆریست تێدا دژیتن و په‌روه‌رده‌ دبیتن دویر دكه‌ڤیتن.

ده‌مێ سایكولۆژی جیاوازه‌ ژ ده‌مێ سروشتیێ كو مه‌به‌ست ژێ ئه‌و یه‌كویێن ده‌می نه‌ وه‌ك سال و هه‌یڤ و هه‌فتی و رۆژ و ده‌مژمێر و. .. هتد، و بریتیه‌ ژ هه‌موو ئه‌زموونێن مرۆڤی و ئه‌و بوویه‌ر و روودانێن كو ئه‌و لسه‌ر ئاستێ هه‌سته‌وه‌ری وه‌ك لایه‌نه‌كێ خوه‌دی ( objective ) هه‌ست پێدكه‌تن. ڤی بابه‌تی گه‌له‌ك سه‌رنجا زانا و بسپۆرێن جودا جودا یا بۆ خوه‌ ڕاكێشای، به‌لێ زانستێ سایكوَلۆژی بچاڤه‌كێ تایبه‌ت ته‌ماشه‌ی ڤی بابه‌تی دكه‌تن و وی ب هه‌موو لایه‌نێن كه‌ساتی، هه‌لچوونی، سۆزداری و جڤاكیێ مرۆڤی ڤه‌ گرێدده‌تن. چونكو د بنه‌ره‌ت دا خال و ته‌وه‌رێ سه‌ره‌كی د ژیانێدا مرۆڤه‌ كو ئه‌و بخوه‌ ژیانا خوه‌ و لسه‌ر بنه‌مایێ رابردوو و نۆكه‌ و ئایینده‌ی ڕێك بێخیتن و هه‌موو ئه‌ڤ چه‌نده‌ رامانه‌كا سایكوَلۆژیك دده‌ته‌ ده‌می. و ئه‌ڤه‌ ئانكو ده‌م بۆ مرۆڤێن جیاواز تشته‌ك جیاوازه‌. بۆ زارۆكوكی هه‌میشه‌ ده‌م خوه‌ د ئایینده‌ی دا دبینیتن و گوتن و كریار و هزرێن وی لدۆر داهاتووی دزڤڕن، به‌لێ بۆ كوسه‌كێ دانعه‌مر ئایینده‌یه‌ك نینه‌ به‌لكو ژیان د رابردووی دا رامانا خوه‌ دده‌تن چونكو ئه‌و هێدی ل هیڤیا ئایینه‌ی دا نینه‌ و چ باوه‌ری پێ نینه‌ به‌لێ رابردوو و تام و چێژ و بوویه‌رێن وێ ئه‌و رامانه‌ یاكو د هزرا ڤی كه‌سی دا هه‌ی.
هنده‌ك نه‌خوه‌شێن ده‌روونی و بوونه‌وه‌ر یێن هه‌ین كو د نۆكه‌دا دژین و نه‌شێن ئاسۆیه‌كێ ده‌می بۆ خوه‌ دروست بكه‌ن، و ئه‌ڤ چه‌نده‌ نه‌خاسمه‌ لسه‌ر گیانه‌وه‌را دچه‌سپیتن كو نه‌شێن رابردوو یان ئاسۆیه‌كێ داهاتووی بۆ خوه‌ دروست بكه‌ن و هه‌روه‌سا نه‌شێن خوه‌ ژ قه‌ید و به‌ندێن ده‌مێ نۆكه‌ قۆرتال بكه‌ن. ئه‌و هه‌موو تام و چێژا ژیانا كو د نۆكه‌ دا دبوورینین وه‌ردگرن و هه‌لسه‌نگاندنا وان بۆ ده‌مێن رابردوو و ئایینده‌ی لاواز یان ب ئێكجاری نینه‌، و ئه‌و وه‌كی بویكوكا لاستیكینه‌ د ده‌ستێن نۆكه‌ دا و ده‌مێ نۆكه‌ وان ب دلێ خوه‌ هرڤه‌ دئینیتن و وێڤه‌ دبه‌تن.
ڤه‌كوَلینێن زانستی ئاماژه‌ی ب راستیه‌كێ دده‌تن كو سنێله‌یێن تاوانبار د هه‌بوونا ئاسۆیه‌كێ ده‌می دا یێن د هه‌لوێسته‌كێ گه‌له‌ك به‌رته‌نگدا، ئانكو وان چ ئاسۆیه‌ك بۆ داهاتوویا خوه‌ نینه‌، و به‌رۆڤاژی هه‌موو ته‌كه‌زا وان یا لسه‌ر ده‌مێ نۆكه‌دا. مرۆڤێن ئاسایی و ده‌رووندروست خوه‌دانێ سیسته‌مه‌كێ ده‌می نه‌ كو د هه‌ر سێ قۆناغێن رابردوو و نۆكه‌ و ئایینده‌دا دژین. ئه‌و گرنگیێ دده‌نه‌ رێكخستنێ و پلانده‌یناندنێ وه‌ك شێوازه‌ك ژ شێوازێن گه‌هشتن ب ئایینده‌ی و ده‌ستكوفتان لسه‌ر بنه‌مایێ كارو چالاكی یێن نۆكه‌ و ئه‌زموون و وانه‌یێن رابردووی، ئانكو بشێوازه‌كێ ماتماتیكی لنك وان ( رابردوو+نۆكه‌+ئایینده‌ = ژیان )ه‌. هه‌كو ئه‌م ڤێ یاسایێ لسه‌ر كوساتی و و كار و كریار و ره‌فتارێن تیرۆریستان جێبه‌جێ بكه‌ین دێ گه‌له‌ك ب ئاشكرایی بینین كو ڤێ یاسایێ جهێ خوه‌ د هزرا وان دا نینه‌ و به‌لكو ئه‌ڤ یاسایه‌ لنك وان بڤی ره‌نگی یه‌: ( نۆكه‌+نۆكه‌+نۆكه‌=ژیان )، و ئه‌ڤه‌ هه‌موو به‌لگه‌نه‌ بۆ هندێ كو ڤێ چه‌ندێ بسه‌لمینن كو بۆ تیرۆریستان نه‌ رابردوو و بۆها و ئه‌زموونا وان و نه‌یا وێ جڤاكا وان دڤێتن ده‌ستهه‌لاتدارییا وان بگرنه‌ ستۆیێ خوه‌ گرنگ و فه‌ره‌، به‌لگه‌ ژی بۆ ڤێ چه‌ندێ تێكدان و خرابكرنا هه‌موو شوینه‌وارێن دیرۆكی یێن وان ده‌ڤه‌رانه‌ بهه‌موو جۆرێن خوه‌ڤه‌، كو سیمبۆلێ شارستانیه‌ت و سیمایێ كولتووری و جڤاكی و ئایینیێ وان ده‌ڤه‌رانه‌، كو د هه‌مان ده‌مدا جهێ فه‌خر و شانازییا هه‌ر جڤاكه‌كێنه‌. هه‌موو هزرا تیرۆریستان یا لسه‌ر هندێ ده‌ستهه‌لاته‌كێ د ده‌مێ نۆكه‌ دا ئاڤا بكه‌ن كو هیوا و ئۆمیدا وان تنێ د ده‌مێ نۆكه‌ دا تێر بكه‌تن، بێی هندێ هزرا خوه‌ د هندێ دا بكه‌ن بڤێتن ئایینده‌یه‌كێ ب پشته‌ڤانییا كارێ نۆكه‌ و پێشینه‌یا رابردووی ئاڤا و دروست بكه‌ن و ئه‌ڤه‌ ژی ئێكه‌ ژ وان بناس و پالده‌ر و ئه‌گه‌رێن كو شكه‌ستن و ژناڤچوونا وان، زوو یان دره‌نگ، مسۆگه‌رتر دكه‌تن، چونكو ئاڤاكرنا ده‌وله‌ت و ده‌ستهه‌لاتێ بێی هه‌بوونا ئه‌زموون و بناغێ به‌رێ و رابردووی و خزمه‌ت و كار و بزاڤا نۆكه‌، و هه‌بوونا پلانه‌كا رێكخستی و لێكدای بۆ ئایینده‌ی، هزره‌ك نه‌ك تنێ نه‌ڤێككه‌فتی و خیال پلاڤییه‌ به‌لكو ئه‌سته‌مه‌ و ئه‌ڤ هزرا خاڤ وه‌كی خانیه‌كییه‌ لسه‌ر بناغێ گره‌كێ كایێ و پووشی هاتبیته‌ ئاڤاكرن و دوماهیكا وێ هه‌ڕفتنه‌.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكولۆژیێ / به‌شێ ده‌روونزانیێ / زانینگه‌ها زاخوَ

نموونه‌یا هه‌ره‌ دیارا ڤێ چه‌ندێ كوردستانا باشووره‌ كو هه‌ر ژ ده‌ستپێكا ده‌یناندنا سنوورێ وێ د په‌یمانا سیڤه‌ردا ل ده‌سنپێكا سالێن ( 20 ) دا لسه‌ر ڤێ خولێ یا بڕێڤه‌ چووی و ڤێ چه‌ندێ هه‌ر جارێ كۆمه‌كا بهایێن ئیناینه‌ ناڤ گۆڕه‌پانا ژیانا جڤاكی و تاكییا كوردستانیان. راپه‌رینا بارزانییان ل ده‌ستپێكا سه‌ده‌ی بیسته‌م و پاشی یا شێخ مه‌حمودی و پشتی هنگی یێن بارزانیێ نه‌مر ل قۆناغێن جۆداجۆدایێن دیرۆكی و هه‌تا چۆنا وی بۆ كۆمارا مهاباتێ و مشه‌ختبوونا وی و هه‌ڤالێن وی بۆ سۆڤیه‌تا جاران و پشتی هنگی هاتنا وی لسالا ( 1958 ) و ده‌ستپێكا شۆره‌شا ئه‌یلولێ ( 1961 ) نیشان دده‌تن كو لڤێ قۆناغێ خه‌لك بجاره‌كێ هنده‌ك بهایێن جوانێن كورده‌واری كرنه‌ هێڤێنێ ژیان و خه‌باتا خوه‌ و ژ وان ژی دلسۆزی بێی جیاوازییا ره‌گه‌زی و عه‌شایری و ته‌خ و چین و ئاستێ كه‌لتووری و رۆشنبیری و خۆڕاگری و ژێیاتی یا بێ وێنه‌ بۆ كوردایه‌تی و به‌خشنده‌بوون د ڕێكا وێ دا،. .. هتد، ئه‌ڤه‌ ئێك بوو ژ ده‌ستكه‌فتێن مه‌زنێن ڤێ شۆره‌شێ كو خه‌لكێ نه‌ك ته‌نها چاڤێن وان ل ده‌ستێ شۆره‌شا كوردی نه‌بوو به‌لكۆ یێ ئاماده‌ بوو ژبلی گیانێ خوه‌ گه‌له‌ك ژ مال و داراییا خوه‌ پێشكه‌شی شۆره‌شێ بكه‌تن.
ته‌ناهییا كوردستانێ هه‌تا كاره‌ساتێن هه‌له‌بچه‌ و ئه‌نفالێن ره‌ش جاره‌ك دیتر هنده‌ك بها ئینانه‌ ناڤ جڤاكا كورده‌واری كو هنده‌ك ژ وان لاوازییا هه‌ستا نه‌ته‌وایه‌تی بوو لنك هنده‌ك ته‌خ و لایه‌ن و كه‌سان په‌یدا ببوو و بخوه‌ به‌رهه‌مێ هه‌ل و بزاڤێن رژێما به‌عس گۆڕ به‌ گۆڕ بوون كو دڤیا ناسنامه‌یا كوردایه‌تیێ هه‌لگریتن و بۆ ڤێ چه‌ندێ هه‌ر ڕێكه‌كا هه‌بی جه‌ڕباند، و نموونه‌یا سه‌رهلدان و گه‌شه‌یا بهایێن لاوازییا هه‌ستا نه‌ته‌وه‌ایه‌تی و نیشتمانی د ستراكتوورێ كه‌ساتیا تاكێ كوردی خوه‌ د چه‌ندین كریارێن وه‌كی بوون ب جاش و چه‌لاوخۆرێن رژێمێ و كه‌فتنه‌ به‌ر سینگێ وان د ئۆپه‌راسیۆنێن به‌دناڤێن ئه‌نفال و كیمیابارانكرنا ده‌ڤه‌رێن جۆداجۆدایێن كوردستانێ و بێسه‌راوشوینكرنا گه‌له‌ك كه‌س و گه‌له‌ك خزمه‌تێن دیترێن رژێمێ بوون كه‌ وان كه‌سێن نه‌فس نزم و خۆفرۆش وه‌سا هزر دكر نه‌ته‌وه‌یێ كورد ئێدی نارابیته‌ سه‌ر پێیێن خوه‌ و ژ ڤێ چه‌ندێ پێ ل بهایێن ژێیاتی و نیشتمانپه‌روه‌ری و وه‌لاتپارێزیێ ناو خزمه‌تكرنا رژێما به‌عسا فاشی كره‌ بهایێن ژیانا خوه‌.
به‌رده‌وامییا ئه‌نفال و كێمیابارانكرنێن كوردستانێ خوه‌ د پشتی راپه‌رین و جه‌نگێ ناڤخۆییدا دیت كو ئه‌و ژی چه‌ند ساله‌كا ڤه‌كێشا و وێ چه‌ندێ ژی هنده‌ك بهایێن نه‌شرین ئیناندنه‌ ناڤ كه‌لتوور و گۆڕه‌پانا ژیانا جڤاكی وه‌ك دوژمنداره‌تیكرنا برایێ خوه‌ یێ كورد و تێهنیبوون ب خوونا وی، ژبیركرنا زۆرداری و زۆلمل رژێما به‌عس و ل شوونا ته‌كه‌زكرنه‌ سه‌ر دوژمنی به‌زینه‌ ئێك و گه‌له‌ك بهایێن ژ ڤی جۆری هاتنا دناڤ كه‌لتوورێ كوردستانیان دا، و ته‌ناهیا كو ژ نێزیكی سالێن دوو هزارێ ده‌ستپێكری ب هه‌می ناكۆكیێن ئایدیۆلۆژیكی و سیاسی جاره‌ك دیتر بێهنڤه‌دانه‌ك دایه‌ جه‌سته‌یێ ماندیێ كوردی و ب په‌ندوه‌رگرتن ژ ئه‌زموونا ته‌حلا رابردووی و ب تێگه‌هشتن ژ هندێ كو ئه‌زموونا كوردستانا باشوور یا بوویه‌ جهێ سه‌رنجا دۆست و دوژمنان ل سه‌رتانسه‌ری جیهانێ و ژ ڤێ چه‌ندێ ژی هه‌كه‌ر بزاڤ بۆ راگرتنا وێ نه‌هێته‌ دان و جاره‌ك دیتر بهایێن برایینی و یه‌كسانی و ئازادییا ده‌ربڕینێ و رێزگرتن ل بیروباوه‌رێن جیاواز و لبه‌رچاڤگرتنا به‌رژه‌وه‌ندیێن نه‌ته‌وه‌یی و ژبیركرنا به‌رژه‌وه‌ندیێن تاكی و تایبه‌ت و خزمه‌تكرنا خه‌لك و نه‌ته‌وه‌یێن دیتر و ئایدیۆلۆژیایێن وان و تنێ هزركرن د به‌رژه‌وه‌ندیێن كوردستانیان و نڤشێ ئایینده‌ دا و بهایێن ژ ڤی بابه‌تی لبه‌رچاڤ نه‌هێنه‌ گرتن دبیتن ئه‌ڤ هه‌رێمه‌ بكه‌ڤیته‌ بن مه‌ترسیێ و ئه‌ڤ چه‌نده‌ پشتی ده‌ست وه‌شاندنا ڕێكخراوا تیرۆریستییا داعشێ هاته‌ سه‌لماندن، به‌لێ ڤێ هێڕشا نه‌مه‌ردانه‌ هه‌كه‌ر زیانێن مه‌زن ژی گه‌هاندنه‌ كوردستانیان، به‌لێ د هه‌مان ده‌م دا جاره‌ك دیتر بهایێن ئێكڕێزی و ته‌بایێ، مێرخاسی و ژ خوه‌ بوورین و عه‌گیدییا كوڕێن كوردان، و. .. هتد، ئینانه‌ ناڤ مالا كوردی و كوردستانیان و دبیتن ئه‌ڤ جه‌نگه‌ هه‌كه‌ر چی چه‌ند ساله‌كان ژی ڤه‌كێشێتن (به‌لكۆ 5- 10 ) به‌لێ بدووڤ خوه‌ دا ئاسایشه‌كا مه‌زن بۆ كورد و كوردستانیان بدیاری بهینیتن كو بۆ ده‌ڤه‌رێ و پارچه‌یێن دیترێن كوردستانێ ژی ببیته‌ ده‌رگه‌هه‌ك خێر و بێرێ و ته‌ناهی و پاراستنا ستراكتوورا ئاسایشا جڤاكی و سایكۆلۆژییا تاكێ كوردی یێ كو ژ ئه‌گه‌رێ زۆرداری و زۆلما دوژمنان ئه‌شكه‌نجه‌یێن مه‌زن یێن تێكه‌فتین.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیێ / به‌شێ ده‌روونزانیێ / زانینگه‌ها زاخوَ

دلپیسیی ل سه‌ر ئاستێ خێزانی و تاكی ئێكه‌ ژ گیروگرفت و ئاریشه‌یێن سایكۆلۆژی كو دوژمنێ په‌یوه‌ندیێن سه‌ره‌كیێن خێزانێیه‌ و به‌رده‌وامییا وێ ل جه‌م هه‌ر ئێك ژ ڤان دوو كه‌سان هه‌كه‌ر لسه‌ر هیچ بنه‌مایه‌كێ ڕاسته‌قینه‌ نه‌بیتن د ماوه‌یه‌كێ درێژ دا زیانه‌كا مه‌زن ل خێزانێ ب گشتی و زارۆكان ب تایبه‌تی د ده‌تن و خێزانێ به‌ره‌ڤـ ئاقاره‌كێ نه‌دیار و هه‌لدێرێ هاژۆتن. پشكه‌كا مه‌زن ژ ئه‌گه‌رێ سه‌رهلدانا وێ ل جه‌م تاكی، چ ژن بیتن و چ زه‌لام، ژ په‌روه‌رده‌یه‌كا خه‌له‌ت دناڤـ خێزانێدا یان ل بن كارتێكرنا ده‌یك و بابه‌كێ نه‌تێگه‌هشتی كه‌ دبنه‌ڕه‌تدا ئه‌ڤـ جۆره‌ ره‌فتاره‌ یێن لجه‌م وان هه‌ین سه‌رێ خۆ هه‌لدده‌تن. هه‌لبه‌ت ئه‌زموونا رابردوویا هه‌ر ئێك یان هه‌ر دووك ڤان كه‌سان ژی بێ به‌هر نینه‌ د دروستكرنا ڤێ چه‌ندێ لجه‌م تاكێ به‌رامبه‌ر.
ئه‌ڤـ كێشه‌یه‌ نه‌ك ته‌نها لسه‌ر ئاستێ تاكی و خێزانی، به‌لكۆ ل سه‌ر ئاستێن مه‌زنتر و نه‌ته‌وه‌یی و سیاسی ژی ب ئاشكرایی دهێته‌ تێبینیكرن. نموونه‌یا هه‌ره‌ دیارا وێ ل ده‌ڤه‌رێ دلپیسییا نه‌ته‌وه‌یێن ده‌ردۆرێن كوردانه‌ ل هه‌مبه‌ر نه‌ته‌وه‌یێ كوردی و مافێن ڕه‌وایێن كوردستانیانه‌. بۆ ماوه‌یێ چه‌نده‌ها سه‌د سالانه‌ نه‌ته‌وا كوردی ب ده‌ست جۆره‌ها زۆرداری و سته‌مێن بچویك و مه‌زن د نالیتن ل سه‌ر ده‌ستێ وه‌لاتێن ده‌وروبه‌ر، كو ئه‌گه‌رێ وێ ژی ته‌نها كوردبوونا مه‌یه‌، كه‌ ڤان وه‌لاتا نه‌ڤێتن دان ب مافێن ڕه‌وایێن مه‌ و كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگ و زمان و بوونا مه‌ بده‌تن و ژ پێخه‌مه‌ت به‌رژه‌وه‌ندیێن بێ بنه‌مایێن ئابووری و سیاسی و كه‌لتووری هه‌می بزاڤه‌كێ دكه‌ن تاكۆ ببنه‌ به‌ربه‌سته‌ك ل به‌رده‌م گه‌هشتن ب هیوا و ئارمانجێن خۆ. ئه‌ڤـ دلپیسییا ئه‌ڤ وه‌لات و نه‌ته‌وه‌یه‌، وه‌كی ژانه‌كا ده‌روونی، تێكه‌فتین و ژ ئه‌گه‌رێ هه‌می جۆرێن دژایه‌تیكرنێ و دوژمنكاریێ به‌رامبه‌ر نه‌ته‌وه‌یێ مه‌ بۆ خۆ ب ڕه‌وا دبینن، هه‌كه‌ر چی ئه‌گه‌رێن جیاوازێن رامیاری و ئابووری و ئایدیۆلۆژیكی یێن لپشتێ، لێ د هه‌مان ده‌مدا بۆ تێگه‌هشتن و تێگه‌هاندنه‌كا خه‌له‌ت ژ نه‌ته‌وه‌یێ مه‌ و بنیات و ستراكچه‌رێ تاكی و جڤاكی و بۆها ئاراسته‌یێن وێ دزڤڕیتن كه‌ پشكه‌ك ژ ڤێ خه‌له‌ت تێگه‌هشتنێ بۆ وێ په‌روه‌ردیا خه‌له‌ته‌ كه‌ هنده‌ك كه‌س و لایه‌ن و پارت و ڕێكخراو و ده‌زگه‌هێن ڕاگه‌هاندنێ و بۆ مه‌ره‌مێن سیاسی پێ ڕادبن و بڤی ڕه‌نگی تاكێن جڤاكێن خۆ ب ئاڤا ڕه‌شا دلپیسیێ ئاڤ دده‌ن و وان لسه‌ر بنیاته‌كێ خه‌له‌ت په‌روه‌رده‌ دكه‌ن و پێدگه‌هینن كو ل ده‌مێن جیاواز دا و نه‌خاسمه‌ ژی گاڤا ده‌ستهه‌لات دكه‌ڤیته‌ د ده‌ستێن ئێك ژ ڤان تاكا دا ره‌فتارێن وی لسه‌ر ئاستێ مه‌زن و سیاسی به‌رامبه‌ر ئه‌وێن دیترێن دژی نه‌ته‌وه‌یێ مه‌نه‌ و هه‌مان خه‌له‌تی و دلپیسیێ دووباره‌ دكه‌ن یاكۆ ئه‌وێن پێشی وان ئه‌نجامداین.
په‌روه‌رده‌یه‌كا ڕاسته‌قینه‌ و دگه‌لدا ژی تێگه‌هشتن ژ ره‌وایه‌تییا مافێن گه‌لێ مه‌ و ئارمانجێن ره‌وا و كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگ و بۆهایێن جڤاكا مه‌ یا كورده‌واری ل جه‌م تاكێن ڤان وه‌لات و نه‌ته‌وه‌یان، و ده‌ستهه‌لگرتن ژ هنده‌ك یان گه‌له‌ك به‌رژه‌وه‌ندیێن تایبه‌ت و هزركرن د به‌رژه‌وه‌ندیێن گشتی و ده‌ڤه‌رێ جیهانی، و داننان ب مافێن ڕه‌وایێن گه‌لێ كورد، ئه‌و چاره‌سه‌رینه‌ یێن كۆ ئه‌ڤ وه‌لاته‌ دشێن شوینوارێن ڤێ دلپیسیێ و دلڕه‌شیێ ژناڤ خۆ و ژ دل و ده‌روونێ تاكێن خۆ پاقژ بكه‌ن و نه‌هێلن نه‌ته‌وه‌یێ كوردی و جیهان ژی ب ئاگرێ دلپیسییا وان بسۆژیتن.
*بسپۆری پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی / به‌شی ده‌روونزانی / زانستگه‌ی زاخوَ