ڕێبازا سایكۆلۆژیایا شرۆڤه‌كاری یاكۆ فرۆیدێ به‌رنیاس سه‌ركێشیا وێ دكه‌تن د داهێنانێن خوه‌ دا ل دۆر شرۆڤه‌كرنا لایه‌نێ ده‌روونیێ مرۆڤی كۆمه‌كا تێگه‌هان زێده‌كرینه‌ سه‌ر فه‌رهه‌نگۆكا ڤێ زانستێ، كو ئێك ژ وان حاشالێكرنه‌ (الانكار یان Denial) كه‌ ڕامانا وێ یا سایكۆلۆژیكانه‌ ره‌تكرنا دانپێدانێ یه‌ ب لایه‌نه‌كێ دیاركری ژ وی كه‌توارێ كو په‌یوه‌ندی ب تاكیڤه‌ هه‌ی. مه‌به‌ستا سه‌ره‌كی ژ ب كارئینانا میكانیزمێن به‌رگریكرنا سایكۆلۆژیك خۆپاراستنه‌ ژ روویدانا نیگه‌رانیێ و په‌ریشانیێ ژ وی تشتی، ئانكۆ ئه‌ڤ تشته‌ د بنه‌ڕه‌تدا بۆ وی تاكی ژێده‌رێ جۆره‌كێ سه‌رئێشیێیه‌، له‌وما تاكی دڤێتن بڕێكا حاشالێكرنێ ژ ڤێ ره‌وشێ و ئازار و ئێشانا سایكۆلۆژیك قۆرتال بكه‌تن. هه‌رچه‌نده‌ ب دیتنا سایكلۆژیێ بكارئینانا ڤان میكانیزما، كه‌ هژمارا وان خۆ ل زێده‌تر ژ ده‌ها دده‌تن، تاڕاده‌یه‌كێ بۆ خۆ گۆنجاندنێ ب مفانه‌، لێ ل هه‌مان ده‌مدا ژی بكارئینانا وان پترتر ژ ئاسته‌كێ پێدڤی و گۆنجای نیشانه‌كه‌ ژ جۆره‌ك په‌ریشانیێ و تێكچۆنه‌كا سایكۆلۆژیك و نه‌مانا باوه‌ری ب خۆبوونێ لنك وی تاكی و هه‌ستكرن ب گۆنه‌هباریێ و نه‌مانا ئارامییا ده‌روونی لنك وی. ئه‌ڤ میكانیزمه‌ ژ لایه‌نێ “من ” كه‌ساتیێڤه‌ دهێته‌ دروستكرن و وه‌ك دیاره‌ كو ئه‌ڤ پشكا گرنگ ژ ستراكچه‌رێ كه‌ساتیا مرۆڤی هژماره‌كا كارێن سه‌ره‌كی وه‌كی هزركرنێ، تێگه‌هشتن ژ تشتی و چاره‌سه‌ركرنا ئاریشه‌یا ب ستۆیێ خۆڤه‌ دگریتن. هه‌كه‌ر ماوه‌یه‌كێ دویر و درێژ و به‌رده‌وام ” من ” د بزاڤا بكارئینانا فرت و فێل و میكانیزمێن به‌رگرییا ده‌روونی دا بیتن، ده‌لیڤه‌ بۆ ئه‌نجامدانا كارێن سه‌ره‌كیێن خۆ نابیتن.
ئه‌ڤ جۆرێ میكانیزمێن سایكۆلۆژی نه‌ك ته‌نها لسه‌ر ئاستێ تاكی به‌لكۆ د سیاسه‌تێدا ژی دهێته‌ دیتن. دۆزا گه‌لێ كورد ژ ڤی بابه‌تییه‌. نه‌ته‌وا كوردی یێ خۆدان كه‌توار و كه‌لتوور و زمان و هه‌می سالۆخه‌تێن دیمۆگرافیێن نه‌ته‌وه‌یه‌كێ بۆ ماوه‌یه‌كێ دویرودرێژه‌ ب ڤێ میكانیزما سایكۆلۆژیك به‌لێ ل سه‌ر ئاسته‌ك مه‌زنتر و سیاسی و ده‌ڤه‌رێ سه‌ره‌ده‌ری دگه‌لدا دهێته‌ كرن و كه‌فتیه‌ به‌ر هێڕشێن نكۆلی لێكرنێ و حاشالێكرنا ڤی نه‌ته‌وه‌ی یا بوویه‌ قاچكێ ده‌ڤێ وان لایه‌ن و نه‌ته‌وه‌ و وه‌لاتێن دژایه‌تیا وێ دكه‌ن. وان دوژمنێن نه‌ته‌وه‌یی هه‌رده‌مه‌كێ به‌ر پێیێن خۆ دیتبن ب هه‌می ڕه‌نگه‌كی دژایه‌تی و دوژمناتیا مه‌ یا كری و نه‌هێلایه‌ ئاڤا خۆش ب گه‌وریا مه‌ دا بچیته‌ خوارێ و بكارئینانا به‌رده‌وام یا ڤێ میكانیزمێ هزرا چاره‌سه‌ركرن و سه‌ره‌ده‌رییه‌كا كه‌تواری و راسته‌قینه‌ د گه‌ل ڤێ دۆزا ره‌وا ل به‌ر به‌رزه‌كری. دووماهیا جۆرێن ڤه‌شارتیێن ڤێ میكانیزمێ خۆ د هێڕشێن رێكخراوه‌كا تیرۆریستی دا دیت كه‌ ب ناڤێ ده‌وله‌ته‌كا خه‌یالی خیڤه‌تێن خۆ ئینان و ل ڕه‌خ مالا مه‌ داناندن و چاوا ده‌نگۆیێ ده‌وله‌تا كوردی گه‌هشته‌ دوژمنێن مه‌ وان ده‌ست ب پفدانا ڤان تیرۆریستا كرن و ب هاریكارییا هژماره‌كا خه‌لكێن ده‌ڤه‌رێ كه‌ د بنه‌ڕه‌تدا ئاكنجیێن ڕه‌سه‌نێن كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ نینن و ل سه‌رده‌مێن جۆدا و نه‌خاسمه‌ قۆناغا ده‌ستهه‌لاتا به‌عسا فاشی و سه‌دامێ گۆڕ به‌ گۆڕ هاتینه‌ ناڤ كوردان، په‌لاماری كوردستانێ دده‌ن و ب سه‌دان هزار كه‌سان ب دڕندایه‌تی و دویر ژ هه‌می پیڤه‌رێن مرۆڤایه‌تیێ تالان دكه‌ن و دكۆژن و دڕه‌ڤینن و ئاواره‌ و ده‌ربه‌ده‌ری كوردستانێ و جیهانێ دكه‌ن تنێ ژ به‌ر هندێ كو ژ ئه‌گه‌رێ قۆرتالبوون ژ زۆرداریێ به‌حسێ سه‌ربخۆیێ و ده‌وله‌تبوونێ دكرن و چونكی كوردن.
ژێـــده‌ر:1- بیشكچی، ئیسماعیل ( 2014). كۆمارا توركیا چ دا كوردان؟ گۆڤارا مه‌تین، ژ. 224، ل. 4-11.
2- صالح،قاسمحسین. (2011)الشخصیه‌العراقیه‌المڤهروالجوهر- تحلیلاتسیكوسوسیولوجیه‌،گ. 2.

*بسپۆری پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی / به‌شی ده‌روونزانی / زانستگه‌ی زاخوَ

پشتی بانگهێشتكرنا وه‌لاتێن ئێكگرتیێن ئه‌مریكا یاكۆ ئاراسته‌ی سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ هاتیه‌كرن و ئه‌و ژی بۆ مه‌به‌ستا روینشتن دگه‌ل كاربده‌ستێن ڤی وه‌لاتی، خاله‌كا وه‌رچه‌رخان د سایكۆلۆژیایا سه‌ركرداتیا ئه‌مریكی دا دهێته‌ هه‌ستپێكرن كو ئه‌و ژی گه‌هشتن ب وێ باوه‌رێ یه‌ كه‌ ئه‌و وه‌لاتێ بناڤ عێراق یاكو ل چارێكا ئێكه‌ما سه‌دێ بیستێ و بره‌زامه‌ندییا به‌ریتانیا و چه‌ند وه‌لاتێن دیترێن ئه‌ورۆپی هاتیه‌ ده‌یناندن، یا لسه‌ر بنیاته‌كێ خه‌له‌ت و خاڤ هاتیه‌ ئاڤاكرن، و به‌لگه‌ ژی بۆ ڤێ چه‌ندێ ئه‌زموونا ڤی وه‌لاتییه‌ هه‌ر ژ ده‌ستپێكا ده‌یناندنا وێ و هه‌تا نۆكه‌ ژی هیچ جۆره‌ ڤه‌حه‌ویانه‌ك ڤێ نه‌كه‌فتیه‌ و به‌رده‌وام یا د ئاگرێ ململانێ و جه‌نگ و چه‌نده‌ها جۆرێن كێشه‌یێن ده‌ره‌كی و نافخۆیی دا سۆتی.
ئه‌ڤرۆكه‌ و پشتی نێزیكی هه‌شتێ سالان ژ هنگی وه‌ره‌ وه‌لاتێن وه‌كی ئه‌مریكا هزرێ د هندێ دا دكه‌ت كه‌ یا فه‌ره‌ ئه‌ڤ وه‌لاته‌ سه‌ر ژ نوی بهێته‌ ئاڤاكرن و دبیتن ئێك ژ گرنگترین قۆناغێن ڤێ پرۆژه‌ی ئاڤاكرنا ده‌وله‌تا كوردی بیت كه‌ گه‌هشتن ب وێ قۆناغێ چه‌ندین ئاسته‌نگێن مه‌زن دكه‌ڤنه‌ د ڕێكا وێ دا یا ژ هه‌میا مه‌زنتر هه‌بوونا كۆمه‌كا بۆهایێن شۆڤینی و خۆپه‌رێستانه‌یه‌ كو یێن ل نك دوژمنێن كوردستانیان هه‌ین.
بۆهایێن شۆڤینیێن وه‌كی حه‌زا زاڵبوون ب سه‌ر كورد و كوردستانیان، نه‌ڤیانا ژبه‌ر ئێكچۆنا ( وه‌ته‌ن عه‌ره‌بی) یان عێراقا عه‌ره‌بی، هه‌ستا خوه‌ ب مه‌زنتر زانین ژ كورد و كوردستانیان ل نك حكۆمه‌تا ناڤندی، هزرا د خزمه‌تا عه‌ره‌ب و عه‌ره‌باتیێ دا بوونا كوردان و نه‌ته‌وێن كوردستانێ، هزرا بمنه‌ت زانینا ئیسلامكرنا كوردستانیان و بێی هندێ كه‌ بیرا وان بیتن ئه‌ڤ ئاینێ پیرۆز بێی جیاوازی یا بۆ هه‌می مرۆڤایه‌تیێ هاتیه‌ خوارێ و نه‌ك تنێ یا عه‌ره‌بانه‌، بۆهایێن دیكتاتۆرخوازیێ، بۆهایێ ده‌یناندنا به‌رژه‌وه‌ندیێن خۆ به‌ری یێن خه‌لكێن دیتر و به‌لكو ژی گۆهنه‌دان ب وان، ڤیانا خۆسه‌پاندن ل سه‌ر كوردستانیان، كو هنده‌ك جاران و ل گه‌له‌ك قۆناغان و نه‌خاسمه‌ ل سه‌رده‌مێ ده‌ستهه‌لاتا دیكتاتۆریه‌تا به‌عس و سه‌دامێ گۆڕ ب گۆڕ خۆ د نكۆلی لێكرن ژ بوونا كوردان و به‌لكۆ ژی ب عه‌ره‌ب زانینا وان و حاشا لێكرن ژ ره‌سه‌ناتی و سه‌ربخۆبوونا وان یا نه‌ته‌وه‌یی و. .. هتد، كۆمه‌كن ژ وان بۆهایێن شۆڤینینه‌ كۆ بكووری جهێ خۆ د ڕه و ڕیشالێن ستراكتوورێ كه‌ساتیا تاكێ ده‌ستهه‌لاتدارێن حكومه‌تا ناڤندی دا ڤه‌كرین و مێنتالیته‌یه‌كا شۆڤینی و دیكتاتۆریانه‌ ژێ دروستكری كو هه‌می ده‌مه‌كی دژی بۆهایێن ره‌سه‌ن و پیرۆز و جوان و مرۆڤدۆستانه‌ و ئازادیخوازی و تێهنیێ دانپێدانا جڤاكییا خه‌لك و نه‌ته‌وه‌یێن دیتر بۆ كورد و كوردستانیان و گه‌له‌ك بۆهایێن دیترێن گه‌لێ مه‌ ڕوه‌ستیای و نه‌هێلای دارێ ڤان بۆهایا سه‌رێ خۆ هه‌لبده‌ت و بێهنا خوه‌ ب خۆشی و ئازادی هه‌لكێشیتن. نه‌ته‌وایه‌تیا هشك و دۆگماتی ده‌ها كاره‌سات و تاوانێن مه‌زنن ل دژی كورد و كوردستانیان كو دۆماهیك تاوانا هه‌ره‌ مه‌زن ژی نه‌مه‌ردییا ڕێكخراوا تیرۆریستانه‌یا داعشێ بوو كه‌ دبنه‌ڕه‌تدا ره‌نگڤه‌دانا سیاسه‌ت و پرۆژه‌یێن شۆڤینیێن ده‌ڤه‌رێ بوویه‌، كو دژی كوردستانیان هاته‌ پیاده‌كرن و هزاران قۆربانی و شه‌هید ل دووڤ خوه‌ هێلان. ئه‌ڤ مێنتالیته‌یا شۆڤینی و دژایه‌تیكرنا بۆهایێن مرۆڤدۆستانه‌یێن كورده‌واری بوونه‌ بنیاتێ ژبه‌رئێكچۆنا دیوارێن حكومه‌تا ناڤندی و ڕزین و خراب بوونا وێ و هزركرن د سه‌رژنوی ئاڤاكرنا وێ ل سه‌ر هنده‌ك بۆهایێن سه‌رده‌میانه‌ كه‌ بگۆنجن دگه‌ل جیهانا هه‌ڤچه‌رخ و دیمۆكراتیك.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیێ / به‌شێ ده‌روونزانی / زانینگه‌ها زاخوَ

ئاسایشا سایكۆلۆژی وه‌ك پێناسه‌ بریتیه‌ ژ هه‌ستكرنا تاكی ب ئارامی و ته‌ناهییا ده‌روونی بێی كارتێكرنا هیچ فاكته‌ر و گڤاشتنه‌كا ده‌ره‌كی كه‌ مه‌ترسیێ لسه‌ر ڤێ ته‌ناهیێ بكه‌ت و وه‌ك ژ ڤێ پێناسه‌ و پێناسه‌یێن هاوشێوه‌ دیار دبیت فاكته‌رێن ده‌ره‌كی رۆل و كارتێكرنه‌كا به‌رچاڤ دگێڕن د دابینكرن و مسۆگه‌ركرنا ئاسایشا ده‌روونی دا. ئه‌ڤ فاكته‌ر و بناسێن ده‌ره‌كی دبیت فاكته‌رێن مرۆڤی و جڤاكی بن یان ژی فیزیكی و كۆنكرێت بن. فاكته‌رێ مرۆڤی وه‌ك چه‌وا هه‌بوونا دوژمن و نه‌یار و گرووپ و لایه‌نێن دژایه‌تیكه‌ر گرنگن د تێكدان و شه‌پرزه‌كرنا جڤاكێ بگشتی و سایكۆلۆژیایا تاكی نه‌خاسمه‌، هند ژی فاكته‌رێن مادی و كۆنكرێت د كارتێكه‌رن د دروستكرن یان تێكدانا ئارامی و ئاسایشا ده‌روونی.
ئێك ژ وان فاكته‌رێن كۆنكرێت كه‌ گه‌له‌ك گرنگه‌ د به‌رهه‌ڤییا تاكێن جڤاكێ ژ ئالیێ ئاسایشا ده‌روونیڤه‌ لایه‌نێ ئابووری و نه‌خاسمه‌ ژی كشتۆكالییه‌. كوردستان وه‌ك جهه‌ك جیۆپۆلیتیك ژبلی كۆ ژ لایه‌نێ په‌ترۆلێڤه‌ گه‌له‌ك زه‌نگینه‌، ب هه‌مان ئه‌ندازه‌ ژی ئاڤ و خاك د ژیانا جڤاكێ بگشتی و دیمۆگرافیایا وێ دا كارتێكه‌ره‌، و دبیتن پشكه‌كا مه‌زن ژ وێ زۆردارییا ل كوردستانیان دهێته‌كرن بۆ ڤان سێ ته‌خێن زێڕین، ئانكۆ: ئاڤ، ئاخ و په‌ترۆلا وێ بزڤڕیت.
لایه‌نێ كشتۆكالیا كوردستانیان هه‌می ده‌مه‌كی باره‌كێ مه‌زن ژ ئاسایشا سایكۆلۆژیایا تاكێ ڤی جهی یا هه‌لگرتی، لێ ئه‌ڤ لایه‌نه‌ پشتی ده‌ستهه‌لاتا ڕژێما گۆڕ ب گۆڕا به‌عسا فاشی و تێكدانا پترتر ژ ( 4500 ) گۆند و باژێڕۆكێن وێ و هه‌روه‌سا پشتی ڕاپه‌رینا گه‌لێ مه‌ و سه‌رهلدانا جه‌نگێن نافخۆیی و زالبوونا سیسته‌مێ مووچه‌ی قۆناغه‌ك خراب ده‌ستپێكر، و كار گه‌هشته‌ هندێ كه‌ ئه‌و چه‌ند خه‌لكا ل گۆندان ژی دژیان به‌رێ خۆ بده‌نه‌ باژێڕان یان ژی به‌هرا پترتریا وان ده‌ست ژ كارێ كشتوكالیێ به‌رده‌ن و ئه‌ڤه‌ مه‌زنترین گۆرزێ كۆژه‌ك بوویه‌ ل ستراكتوورێ ئاسایشا سایكۆلۆژیایا كوردستانیان و ئه‌ڤ ڕاستیه‌ هنگی به‌رجسته‌ و بارز بوو كه‌ لڤان سالێن دۆماهیكێ حكومه‌تا ناوه‌ندی جه‌نگه‌كێ ئابووری-سایكۆلۆژی ل دژی كوردستانیان ڕاگه‌هاند و پیاده‌كر و ئاستێ ڤێ نه‌ئارامیێ و نه‌بوونا ئاسایشا سایكۆلۆژی هندێ دیتر بلندتر بوو. هه‌رچه‌نده‌ كۆ ئه‌ڤه‌ ئه‌زموونه‌ك ته‌حل و دژوار بوو و دیار بوو كۆ مووچه‌ نه‌هه‌می تشته‌كه‌ و ئه‌گه‌ر ئه‌م وه‌كی جاران نه‌زڤڕینه‌ سه‌ر لایه‌نێ كشتوكالی و ئاستێ ئاسایشا خۆراكییا كوردستانێ بلند نه‌كه‌ین هه‌میشه‌ دێ ئاسایشا سایكۆلۆژییا تاكێ كوردستانێ دبن مه‌ترسی و گه‌فێن دوژمناندا بیت، و ئه‌ڤ چه‌نده‌ لسه‌ر ده‌مێن جۆداجۆدا یا دژی كوردستانیان هاتیه‌ جێبه‌جێكرن و مه‌ ئه‌زموونه‌كا بێ وێنه‌یا د ڤی بواریدا هه‌ی و نه‌خاسمه‌ دگه‌ل رژێما به‌عسی ده‌مێ ڤیای ب هه‌می شیانڤه‌ ڕه و ریشالێن ڤی لایه‌نێ گرنگ ل كوردستانێ هشك بكه‌تن چونكی ب باوه‌را وێ ستونه‌كێ خۆڕاگرییا نه‌ته‌وه‌یێ كورد د سه‌رده‌مێن جیاواز دا بوویه‌.
پشتی وان ئاسته‌نگێن حكومه‌تا ناوه‌ندی د سیاسه‌تا خۆ به‌رامبه‌ر په‌ترۆل و مووچه‌یێ هه‌رێما كوردستانێدا دروستكرین و پشتی وی جه‌نگێ نه‌خوازرایێ تیرۆریستێن داعش بسه‌ر مه‌ دا سه‌پاندی، بڕیارا قه‌ده‌غه‌كرنا ئینانا هنده‌ك به‌رهه‌مێن كشتوكالی و گیانه‌وه‌رێن وه‌ك مریشكا ژ ده‌رڤه‌ی كوردستانێ ئێكه‌ ژ وان پێنگاڤێن مه‌زن بوویه‌ كه‌ حكومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ بۆ زڤڕاندنا پرستیژا كشتوكالی ل كوردستانێ و ئاسایشا خۆراكی و لدویڤدا ژی ئاسایشا سایكۆلۆژیایا هه‌ڕفتیا كوردستانیان دای. چونكی ئه‌ڤ هه‌ر دوو جۆرێن ئاسایشێ پێكڤه‌ گرێداینه‌ و هه‌كه‌ر پلانێن درێژخایه‌ن بۆ بهێنه‌ داڕشتن بێگۆمان نه‌ك ته‌نها مسۆگه‌ركه‌رێ ئاسایشا سایكۆلۆژییا تاكێ ئه‌ڤرۆكه‌یه‌، به‌لكۆ ده‌ستگرتنه‌كه‌ بۆ نڤشێن ئایینده‌، یێن كۆ بێگۆمان، وان ژی به‌هر یا د هه‌می خێر و بێرا ڤێ كوردستانێدا هه‌ی.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیێ / به‌شێ ده‌روونزانی / زانینگه‌ها زاخوَ

دبیت كێم كه‌سێ وه‌كی ڤیكتۆر فرانكل (1905 ـ 1997) هند ته‌كه‌ز ل سه‌ر تێگه‌هێ رامانا ژیانێ كربیت و نه‌خاسمه‌ ئه‌ڤ بابه‌ته‌ وه‌ك لایه‌نه‌كێ سایكۆلۆژیك و ب ره‌نگه‌كێ سیستماتیك و زانستیانه‌ دابیته‌ به‌رئێك و به‌رهه‌مێ وێ بزاڤێ ژی پرتووكه‌كه‌ ب ناڤێ “مرۆڤ ل دووڤ رامانا ژیانێ. ئه‌زموونا هه‌ر كه‌سه‌كێ و سه‌ربۆرا ژیانا وی باشترین چارچووڤێ ئه‌ندازه‌یه‌ كو تێدا رامان ژ ژیانێ ل نك وی مرۆڤی دروست دبیت و دجه‌ڕبینیت و تام دكه‌ت و ده‌ردبڕیت. ئه‌ڤ زانایێ ب ناڤوده‌نگێ ئۆتریشی خودانێ ئه‌زموونه‌كا ته‌حله‌ ژ وان رۆژێن ب سه‌ر وی دا هاتی و و ئه‌و د قه‌ید و به‌ندێن نازیسما هیتله‌ریدا زیندانی و مرنا ده‌یك و باب و برا و خێزانا خوه‌ ب چاڤێن خوه‌ دیتی. ئه‌رێ كه‌س دێ شێت نكۆلی و حاشایێ ل كارتێكرنا ڤان جۆره‌ سه‌ربۆرێن ته‌حل و نه‌خۆش بكه‌ت.
به‌لێ فرانكل د وێ باوه‌رێدایه‌ كۆ مرۆڤ پێدڤی ب هۆنه‌را ژیانێیه‌ و ئه‌و كه‌سێ د ڤێ ژیانا كاتیدا نه‌شێتن بۆ ڤێ “بوونا ده‌مكی” رامانه‌كێ په‌یدا بكه‌ت نه‌شێت ئامانجه‌كێ بۆ ژیانا خوه‌ دروست بكه‌ت. چونكی مرۆڤ خودان سالۆخه‌ته‌كێ ئێكانه‌یه‌ و ئه‌و ژی ئه‌وه‌ كو دشێت ب ڕێیا “چوونه‌پێشڤه‌” به‌رده‌وامیێ ب ژیانا خوه‌ بده‌ت و ئه‌و ژی چونكو وه‌ك داستایۆفسكی باوه‌ری پێ هه‌ی “مرۆڤ بوونه‌وه‌ره‌كێ زیندییه‌ كو دشێت ل گه‌ل هه‌ر تشته‌كی رابێت” و فرانكل ژی د ڤێ چه‌ندێ دا رژده‌ كو وه‌ك هه‌ڤالێن فه‌یله‌سۆفێن وی یێن دیترێن رێبازا بوونی (ئێكزێستنشیالیزم existentialism ) باوه‌ری پێ هه‌ی مان و بوونا مرۆڤی گرێدایه‌ ب ئارمانجێن ژیانێ.
هه‌لبه‌ت چ گومان تێدا نینه‌ كو ده‌یناندنا ئارمانجا رامانێ دده‌ته‌ ژیانا مرۆڤی، لێ ل ڤێرێ د جهێ خوه‌ دایه‌ بهێته‌ گۆتن كو كیژ ئارمانجن پترتر رامانێ دده‌نه‌ ژیانی؟ چونكی ئارمانجێن هه‌ین نه‌رینی و یێن هه‌ین ئه‌رینی و مفایێ وێ به‌هرا هه‌می مرۆڤایه‌تیێنه‌. ئارمانج ژ ئارمانجێ جودایه‌. مرۆڤ دشێت ئارمانجێن وه‌كی ده‌یكا ترێزا هه‌بیت و بۆ به‌لاڤكرنا بیروباوه‌رێن خوه‌ ده‌ستی ژ هه‌می خۆشی و جیهانێ بشۆت و ل گۆندێن پاشكه‌فتی ل دوورترین جهێن جیهانێ و وه‌لاتێ هندستانێ كارێ خزمه‌تا خه‌لكێ بكه‌ت و ئارمانجێن هه‌ین كه‌ تاكێن تیرۆریست بۆ خوه‌ ده‌یناندین و تێدا نه‌ك خزمه‌تا مرۆڤایه‌تی بكه‌ن، به‌لكو بۆ چه‌سپاندنا هزرو بیروباوه‌رێن چاواشه‌كریێن خوه‌ مه‌زنترین زۆرداریێ ل خه‌لكێ سڤیل بكه‌ن كه‌ نموونه‌یێ وێ د هزاره‌یا سێهه‌مدا تنێ هه‌ڤالێن وان یێن سه‌ر ب ڕێكخراوێن بوو كو حه‌رام و ئه‌لشه‌باب ل وه‌لاتێن هه‌ژارێن ئه‌فریقیا دا ئه‌نجام دده‌ن. ئه‌وان رامانا ژیانا خوه‌ یا د زۆرداری و كوشتن و سۆتن و سه‌ربڕینێ دا دیتی. ئه‌رێ شارستانی ژ ڤی تاكێ رامانا ژیانا خوه‌ د ڤان جۆره‌ ره‌فتارێن تیرۆرستان دا دبینیت چاڤه‌ڕێی چ بكه‌ت؟ ئه‌رێ ئاڤاكرنا دارێ رامانا ژیانا خوه‌ ل سه‌ر بنیاتێ ژیان و ئارمانجێن خه‌لكێ چ دگه‌هینیت؟
هه‌كه‌ ب باوه‌را فرانكلی پێدانا رامانێ رۆلێ وه‌ریسه‌كی دگێڕیت كو ژیان پێڤه‌گرێدایه‌، دبینین ده‌مێ كویر هزرێ د ڤێ رامانێ د ژیانا تیرۆرستان دا دكه‌ین ب ئاشكرایی دهێته‌ هه‌ستپێكرن وه‌ریسه‌كێ زراڤه‌ و پچانا وێ هینگی مسۆگه‌رتر دبیت كه‌ ببینین كه‌ ئه‌و هێشتا ب جوانی د رامانا ژیانێ نه‌گه‌هشتینه‌ و به‌لگه‌ ژی بۆ ڤێ چه‌ندێ ئه‌وه‌ كه‌ بۆ ئه‌وان رامانا ژیانێ خه‌لكێ چ رامانا خوه‌ نینه‌، ئه‌ڤجا دێ ته‌ چ هیڤی ب ده‌وله‌تا تیرۆرستان هه‌بیت؟ بوونا مرۆڤی هنگی رامانا خوه‌ دبیت كو مرۆڤی ب تنێ ل به‌ر خوه‌ نه‌بیت، وه‌كی ئه‌وا تیرۆرست دكه‌ن، به‌لكو رامانا ژیانا خوه‌ د هندێ دا ببینیت كا چاوا دێ شێت خزمه‌تا مرۆڤاتی كه‌ت و بۆ كه‌سانێن دیتر بژیت نه‌ك ژیانا خه‌لكێ، كو وه‌ك دیاریه‌كێ یه‌ خودایێ مه‌زن دایه‌ هه‌ر كه‌سه‌كێ و ستاندنا وێ تنێ مافێ خوه‌ دایه‌، ژ خه‌لكێ بستینیت و گۆری هنده‌ك مه‌ره‌م و بیروباوه‌رێن چه‌واشه‌كری و شێواندی بكه‌ن، ئه‌ڤه‌ ئه‌وه‌ كو د هزرا تیرۆرستان دا ڤێ رامانێ چ بوهایێ خوه‌ نینه‌ و رامانا ژیانێ ل نك وان تنێ یا د هه‌ڕفاندن و تێكدان و خرابكرنێدا.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیێ / به‌شێ ده‌روونزانی / زانینگه‌ها زاخوَ

مه‌ رۆژانه‌ گۆه ل تێگه‌هێن تیرۆر و تیرۆرستان دبیت، به‌لێ ئه‌رێ ئه‌و پیڤه‌رێن سایكۆلۆژی یێن كۆ كه‌سه‌ك ل سه‌ر بنه‌مایێ وان ب تیرۆرست بهێته‌ هژمارتن چنه‌؟ سایكۆلۆژیا زانسته‌كه‌ ئه‌ڤ دیارده‌یه‌ خستیه‌ به‌ر به‌رچاڤكه‌كا هوور و وی كه‌سی ب تیرۆرست دده‌ته‌نیاسین یێ كو ئه‌ڤ مه‌رجێن سه‌ره‌كی د كه‌ساتیا وی دا بهێته‌ تێبینیكرن. تیرۆرست ئه‌و كه‌سه‌ یێ كو هزرێ د ڤێ چه‌ندێ دا بكه‌ت كو ب ڕێیا ترساندنا مرۆڤان، ل دووڤ ئایین یان نه‌ژاد یان ته‌خه‌كێ دیار، بزاڤا گه‌هشتن یان بده‌ستڤه‌ئینانا هنده‌ك ئارمانجێن سیاسی یان ئابووری یان ئاینی بده‌ت، به‌لكو ئه‌و كه‌سێ هاریكاریا هنده‌ك كه‌س و لایه‌نان ژی بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ بكه‌ت یان ب ڤی كاری ڕابیت و تێدا سه‌رنه‌كه‌ڤیتن ژی هه‌مان وه‌كی تیرۆرسته‌كی دهێته‌ هژمارتن. دبیت ئه‌ڤ كه‌سه‌ ب كارێ كوشتن ڕابیت یان ڕه‌ڤاندنا پۆلیس یان یاساناسه‌كی یان سیاسه‌تڤانه‌كی یان كه‌سه‌كێ كارێ ڕاگه‌هاندنێ دكه‌ت و ب ڤێ چه‌ندێ بڤێت زیانێ بگه‌هینیته‌ وان یان خه‌لكێ سیڤیل. خرابكرن و هه‌ڕفاندنا داموده‌زگه‌هێن میری و خومالی و كارگه‌ه و دێر و كه‌نیسه‌ و مزگه‌فتان ژی پشكه‌كه‌ ژ كریارێن تیرۆرستان. هه‌بوونا جۆر و ئاسته‌كێ ده‌مارگیریه‌كا كۆسركۆرانه‌ بۆ هزر و بیرۆكه‌ك یان دژی وێ یان لایه‌نه‌كی یان بڕیاردانا هندێ كه‌سه‌ك كافره‌ یان ژ ئاینی لادایه‌ یان خیانه‌تكاره‌ یان گه‌نده‌لی بێی چو بنه‌ما و به‌لگه‌یه‌ك یاسایی یان ژبه‌ر داهینانه‌كا هزری و یان هونه‌ری دچیته‌ د خانا تیرۆرێدا. كه‌سه‌كێ ده‌ستهه‌لاتا خوه‌ بۆ مه‌به‌ستی سه‌ركوتكرنا ئازادیا خه‌لكێ دیتر یان ڕاگرتنا چالاكیێن وان یێن سیاسی و ئایینی و هزری بكار ببه‌ت تیرۆریسَته‌. هه‌می ئه‌ڤ كریاره‌ دخوازن كه‌سێ تیرۆرست خودانێ هنده‌ك هێما و سالۆخه‌تان بیت كو به‌رهه‌ڤیا وی بكه‌ن بۆ ئه‌نجامدانا كریارێن تیرۆرستی و ڤێ چه‌ندێ مسۆگه‌رتر بكه‌ن. ئه‌ڤ كه‌سه‌ مرۆڤه‌كه‌ خودان تایبه‌تمه‌ندیه‌كێ كو ته‌نها و ته‌نها هزرا د خوه‌ دا دكه‌ت و ته‌وه‌رێ سه‌ره‌كیێ هزرا وی ئه‌و بخوه‌یه‌ و نه‌شێت ژبلی خوه‌ هزرێ د كه‌سه‌ك دیتر دا بكه‌ت و نه‌شێت هزره‌ك ناوه‌ندی یان هزره‌ك جودا په‌سند بكه‌ت. خودێ وی ل نك وی هند مه‌زنه‌ كو هه‌ر كریار و هزره‌ك ژ خۆده‌ك دیتر وه‌ك مه‌ترسیه‌كێ ل سه‌ر خودێ خوه‌ دهژمێریت، له‌وما ره‌نگڤه‌دانا وێ خوه‌ د كریاره‌ك تووندوتێژانه‌ دا دبینیت ژ لایه‌نێ تیرۆریسَتی ڤه‌. تێهنیێ ڕشتنا خوینا وی دبیت و دیتنا وی قۆربانی چو كارتێكرنه‌كێ ل سه‌ر هه‌ست و سۆزێن وی ناكه‌ت. چونكی ئه‌و تێهنیێ گه‌هشتن ب ئارمانجێن خوه‌یه‌ ب هه‌ر ره‌نگه‌كێ و هه‌ر رێیه‌كێ بیت. دبیت ئه‌ڤ مرۆڤه‌ ب ده‌ست هنده‌ك ئێش و ئازار و نه‌ساخیێن ده‌روونی و جڤاكی ڤه‌ بنالینیت. دبیت كه‌سه‌ك بیت ب شێوه‌یه‌كێ ده‌مكی یان هه‌میشه‌یی نه‌ساخیێن مێنتالی وه‌كی میلانخولیایێ ل نك هه‌بیت، یان به‌لكو كه‌سه‌ك سایكۆپاتی یان دژی جڤاكی (antisocial) بیت و بوهایێن وی جودا بن و هه‌می د ئاراسته‌یه‌ك دژی جڤاكێ و دابونه‌ریتێن وێ بن. دبیت كه‌سه‌كێ گۆماناوی و دودل و خه‌یالاتی بیت و ژ ئه‌گه‌رێ هه‌ستكرنه‌كا زێده‌ ب لاوازیا كه‌ساتیا خوه‌ ل هه‌می كه‌سه‌كی و لایه‌نه‌كی ب گومان بیت و ژ هزر و كریارێن وان پشتڕاست نه‌بیت و وه‌سا هزر بكه‌ت ئه‌وی مه‌به‌ستا ئێشاندنا وی یا هه‌ی. چونكی ئه‌و به‌رده‌وام یێ د چاڤه‌روانیا هاتنا مه‌ترسیه‌كێ بۆ خوه‌ ژ لایه‌نێ خه‌لك و كه‌س و لایه‌نێن دیتر دا دژیت. دبیت ئه‌ڤ تیرۆرسته‌ مرۆڤه‌ك بیت كو ژ لایه‌نێ ویژدانیڤه‌ نه‌یێ جێگیر بیت و ئه‌ڤ چه‌نده‌یه‌ كو ده‌لیڤه‌ی بۆ ئالی و ڕێكخراوێن تیرۆرستی خۆش دكه‌ت ڤان كه‌سان هه‌لبژێرن بۆ جێبه‌جێكرنا مه‌رامێن پیسێن خوه‌، چونكی ئه‌ڤ كه‌سه‌ ب سانه‌هی دهێنه‌ كۆنترۆلكرن. دبیت كه‌سه‌كێ كو خولیایا خوه‌كۆشتنێ ل نك هه‌بیت و ژیانا خوه‌ پێخه‌مه‌ت و ل به‌رامبه‌ر بده‌ستڤه‌ئینانا ئارمانجێن رێكخراوا خوه‌ یا تیرۆریسَتی ب چو بزانیت و بۆ ڤان ئارمانجان ب هه‌ر كریاره‌كا دڕندانه‌ و هۆڤا مه‌ترسیدار ڕابیت هه‌رچه‌نده‌ مرن و ژناڤچوونا وی مسۆگه‌ر بیت. كه‌سێ تیرۆرست دبیت كه‌سه‌كێ شیزۆفرینی بیت و د ناڤ په‌نجه‌یێن دینی و هاریێدا و خه‌یالێن مه‌زن وه‌كی هه‌ستا مۆعجیزاتا ئینانێ و پێغه‌مبه‌راتیێ ژی ل نك هه‌بیت و ئه‌ڤ هه‌سته‌ وی به‌ر ب كریارێن هۆڤ پالدده‌ت.
هه‌می ئه‌ڤ سالۆخه‌ت و كریار و هێمایه‌ ب جاره‌كێ ئاماژه‌ی ب هندێ دده‌ن كو لاوازی و ئێش و ئازارێن ده‌روونی و وژدانی پالده‌رێن مه‌زنن بۆ مرۆڤه‌كی ژ ژیان و رێیا ئاسایی لابده‌ن و وی به‌ر ب وان ره‌فتار و كریارێن هۆڤانه‌ پالبده‌ن یێن كو رۆژانه‌ د میدیایێن جیهانی و ده‌ڤه‌رێ بچاڤێن خوه‌ دبینین و یێن كو جه‌رگێ كافری بۆ وان تاوانا و مرۆڤان دسۆژیت به‌لێ دلێ تیرۆرستان چپكه‌كێ خوه‌ شاش ناكه‌ت.
ژێده‌ر: ابراهیم، ماجد موریس( 2005 ). الإرهاب الڤاهره‌ و أبعادها النفسیه‌، گ. 1، دار الفارابی، ( 509)ص.
• بسپۆری پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی/به‌شی ده‌روونزانی/زانستگه‌ی زاخۆ

زیگمۆند فرۆید ل سالا 1894 چه‌ند تێگه‌هێن نوو ئینانه‌ ناڤ زانستێ پسیكۆلۆژیایێ كو باشترین ناڤ بۆ وان هه‌میان ” به‌رگریا ده‌روونی ” (defense mechanism ) كو ل هنده‌ك ژێده‌ران ب فرت و فێلێن ده‌روونی دهێته‌ نیاسین. هژمارا وان چه‌نده‌كن و ئێك ژ وان تێگه‌هێن دناڤا ڤان میكانیزما دا هه‌ین هێجه‌تگرتنا مێنتالی (rationalization یان التبریر) كه‌ مه‌به‌ست ژێ ئه‌و كه‌سه‌ك بۆ ره‌فتارێن خوه‌ هێجه‌تا بگریت و بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ ژی به‌لگه‌یێن وه‌سا بئینیت كو گه‌له‌ك جاران وه‌سا دهێته‌ هزركرن كو دڕاست و لۆژیكن، به‌لێ د راستیدا وه‌سا نینه‌ و ئه‌و ڤێ چه‌ندێ تنێ ژبۆ پاراستنا كه‌ساتیا خوه‌ ژ بێ ڕێزی و هه‌ستكرن ب گۆنه‌هباریێ ئه‌نجام دده‌ت [ 3: 66 ]. ئه‌ڤ چه‌نده‌ ل سه‌ر ئاستێ نه‌ستی (لاشعوری) روو دده‌ت و دبیت جۆرێن ساده‌ و د كاودانێن خێزانی دا بیت [ 2:1248 ]، و دبیتن ل سه‌ر ئاستێ مه‌زن ژی رووی بده‌ن. سه‌دامی بۆ هه‌می تاوانێ خوه‌ ئه‌ڤ میكانیزمه‌ بكاردئینا و هێجه‌تا وی نه‌ته‌وه‌یێ عه‌ره‌بی بوو، بۆ ستالینی هێجه‌ت ئایدیۆلۆژیایا پرۆلیتاریایێ هه‌بی، و بۆ هیتله‌ری ژێگرتی بوونا نه‌ته‌وه‌ و نه‌ژادێ ئاریایی خۆش هێجه‌ت بوو، ئه‌ریێل شارۆنی لایه‌نێ ئایینی كربووه‌ هێجه‌ت و بۆ بن لادنی خه‌لافه‌تا ئیسلامی هێجه‌ته‌ك دیتر بوو [ 1:234]. هه‌ر ئێك ژ وان كۆمه‌كا تاوانێن دژی مرۆڤاتیێ ئه‌نجامدان و د هزرا خوه‌ دا بۆ ڤێ تاوانێ هێجه‌ته‌ك پێشكه‌شكرن كو ژ لایه‌كێ وه‌ پێ رازی بكه‌ن و د ڤی كارێ هۆڤانه‌دا به‌رده‌وام بن و ژ لایه‌ك دیترڤه‌ قه‌ناعه‌تێ ب خه‌لك و كه‌سێن دیترێن لایه‌نگر و دژ پێشكه‌ش بكه‌ن.
ئه‌ڤرۆكه‌ نه‌ته‌وه‌یێن كوردستانێ یێن تووشی ته‌وژمه‌كا تیرۆریستانه‌ بووین كو وان ژی وه‌كی یێن به‌ری خوه‌ ئه‌ڤ میكانیزمێ به‌رگریێ یێ كریه‌ بنه‌مایێ كاروكریار و تاوانێن خوه‌ و هێجه‌تا خوه‌ یا كریه‌ ده‌یناندنا خیلافه‌تا ئیسلامی و ب ڤێ چه‌ندێ دخۆڕن و كریارێن هۆڤ و دڕندانه‌یا خوه‌ پێ پنی دكه‌ن و ڤه‌دشێرن. ل ڤێ به‌ینێ دا دو جه‌مسه‌رێن په‌یدا بووین. جه‌مسه‌ره‌ك لایه‌نگرێن ڤێ ته‌وژما تووندرۆ و ره‌فتارێن نه‌شرین و دڕندانه‌نه‌ و ب هه‌می شیان و جۆرڤه‌ هاریكاریا وان دكه‌ن و بۆ خوه‌ و وان و ره‌فتارێن هه‌ر دو لایه‌نان هێجه‌تان دگرن و ڤێ خه‌لافه‌تا نه‌د جهێ خوه‌ دا ، ب تشته‌ك ره‌وا دده‌نه‌ نیاسین و ب ڤێ چه‌ندێ پێش خوه‌ و وانڤه‌ هێجه‌تێ دگرن و كار و ره‌فتارێن وان یێن دوور ژ هه‌ر پێڤه‌ره‌كێ ئایینی و لۆژیكی و مرۆڤی، ب كاره‌ك ئاسایی دهژمێرن و باوه‌را وان ئه‌وه‌ بۆ دامه‌زراندنا خه‌لافه‌تا ئیسلامی ب ڤی ره‌نگی ئاسایه‌ ئه‌و هه‌ر ره‌فتاره‌كێ ئه‌نجامبده‌ن هه‌تا كو هه‌كه‌ هزاران مرۆڤ تێبچن و قۆربانی ببن هه‌كه‌ر مۆسلمان ژی بن.
ل جه‌مسه‌رێ دیتر ژی نه‌ته‌وه‌یێ كورد و كوردستانیێن هه‌ین ل گه‌ل كۆمه‌كا دۆست و هه‌ڤالان، ل سه‌نگه‌رێ به‌رگریكرن ژ خوه‌نه‌. د ڤی جه‌مسه‌ریدا كوردستانی بێی هندێ هێجه‌ته‌ك هه‌بیت و ب ڕێیا فرت و فێلێن ده‌روونی و ب شێوه‌یه‌كێ نه‌ستی ب ڤی كاری ڕابن، ب باوه‌ریه‌كا ب هێز و هزره‌كا ئازاد و ئازادانه‌ ره‌فتار دكه‌ن و بزاڤێ دكه‌ت مافێن ره‌وایێن خوه‌ و یێن ژ هه‌میان ساده‌تر و سه‌ره‌كیتر كه‌ ژیان و ئازادییه‌، بپارێزیتن ژ ژناڤچوونێ. هه‌كه‌ وه‌لات و لایه‌نێن جوداجودا هه‌ر كه‌سه‌ك ژپێخه‌مه‌ت هنده‌ك به‌رژه‌وه‌ندیان د هه‌وارا كورستانیان هاتینه‌، ئه‌م كوردستانی، ل سه‌ر ئاستێ هه‌ستی شعوری) یێن بڤی كاری ڕابووین و هیچ به‌رژه‌وه‌ندیه‌ك دگه‌ل لایه‌ن و وه‌لاته‌كی نینه‌ و هه‌كه‌ پێشمه‌رگه‌هێ قه‌هره‌مان و خه‌لكێ خۆبه‌خش و ب خیره‌تێ كوردستانێ ڕابووینه‌ ب كارێ به‌رگریكرن ژ خوه‌ ته‌نها ئێك به‌رژه‌وه‌ندیا تێدا هه‌ی و ئه‌و ژی پاراستنا نه‌ته‌وه‌یێن كوردستانێ یه‌ ژ نه‌مان و ژناڤچوونێ، یاكۆ دیرۆكێ نیشا مه‌ دای و مه‌ ئه‌زموونێن گه‌له‌ك نه‌خۆش و ته‌حل دگه‌لدا هه‌ین. ئه‌م وه‌كی جه‌مسه‌رێ دیتر هیچ به‌هانه‌كا نه‌هه‌ ژی و نه‌لۆژیكی بۆ ره‌فتارێن خوه‌ نائینن به‌لكۆ ئه‌م ب هه‌می ڤیانێ بۆ نه‌ته‌وه‌یێن كوردستانێ و كوردستانیان بۆ ژیانێ و ئازادیێ دجه‌نگین چونكی ئه‌ڤه‌ سه‌ره‌تایترین مافێن هه‌ر مرۆڤه‌كینه‌ و مه‌ چ خیلافه‌ته‌ك و ئیمپراتۆریه‌ته‌ك ژ كه‌سێ نه‌خواستیه‌.
ژێده‌ر: [ 1] ابراهیم، ماجد موریس ( 2005 ). الإرهاب الڤاهره‌ و أبعادها النفسیه‌، گ. (1). دار الفارابی، بیروت، لبنان، (509)ص. [ 2 ] پورێفکاری. ن. (1380). فرهنگ معاصر جامع روانشناسی وروانپزشکی وزمینه های پیوسته انگلیسی وفارسی ، جلد 1 -2 ،تهران ، 814 ص. [ 3 ] كمال ،علی(1988) النفس انفعالاتها و تمراچها و علاجها، فی جزءئین، گ،4 دار الاوسگ، بغداد (818).

سه‌ده‌یا بیست و ئێكێ ب هه‌می پێشكه‌فتن د بیاڤێن ته‌كنه‌لۆژی و زانستێ دا، دیسا سه‌ده‌یا سه‌رهلدانان چه‌نده‌ها قه‌یرانێن ئابووری و سۆسیۆلۆژی ژی بوویه‌. مه‌ترسیا زێده‌بوونا ژمارا ئاكنجیێن جیهانێ و هه‌می خه‌م و خه‌یالێن پێڤه‌گرێدای، هه‌ر ژ كێمبوونا ژێده‌رێن ژیانێ و دگه‌لدا ژی پیسبوونا ژینگه‌هێ كێم نه‌بوون هه‌ڕه‌شێ ل بوون و مان و نه‌مانا مرۆڤایه‌تیێ بكه‌ن، تیرۆر ژی هاته‌ سه‌ر و ل گه‌ل ده‌ستپێكا سه‌ده‌ی ب كریارێن دڕندان و تووندوتیژیێ تام و چێژه‌كا نه‌خۆشتر دایه‌ ژیانا مرۆڤاتیێ و شارستانیا وی. تیرۆر ئه‌و دیارده‌یه‌ یا كو چ بوهایێن مرۆڤاتیێ جهێ خوه‌ د فه‌رهه‌نگۆكا وێدا نینن. چ سنۆران نزانیت و ڕێزێ ل چ بیروباوه‌ر و ئایین و نه‌ته‌وه‌ و ڕێبازان ناگریت. چاخێ نوكه‌ ژبلی هه‌می بارگرانیا خوه‌ بۆ سه‌رملێن مرۆڤاتیێ، ژ ئه‌گه‌رێ كارتێكرنا كریارێن تیرۆریستی ل جهێن جودا جودا یێن ڤێ جیهانێ هندێ دی بارێ مرۆڤاتیێ و شارستانا جیهانی یا گرانتر كری و بوویه‌ سه‌ده‌مێ سه‌رهلدانا چه‌نده‌ها قه‌یران و مالوێرانیان. ل سه‌ر ده‌ستێ ڕێكخراوێن تیرۆریستی ب مه‌لیۆنه‌ها مرۆڤان یێن ژ جه و وارێن خوه‌ ده‌ربه‌ده‌ر و ئاواره‌بووین و هزاران كه‌س بێ سه‌ر و شوون و به‌رزه‌نه‌، ژبلی كۆش و كۆشتارا خه‌لكێ سیڤیل و بێگۆنه‌هان زارۆ و ئافره‌ت و دانعه‌مران. ئه‌ڤه‌ هه‌می به‌رهه‌مێ خۆپه‌رێسیێ و ده‌مارگیریا مێنتالی و دۆگماتیزما هزریا جه‌نگفرۆش و بازرگانێن جه‌نگ كه‌ ژبۆ به‌رژه‌وه‌ندیێن تایبه‌ت ل شوونا به‌رێ ڤێ كه‌شتیا ئه‌م هه‌می تێدا سویار بده‌نه‌ كه‌نارێن ئارام، یێ دده‌ته‌ ئاقاره‌كێ ترسناك و ته‌ ژی ئێش و ئازارێن سۆسیۆسایكۆلۆژی. چونكی ئه‌ڤ كاودانێن نه‌خۆشێن تیرۆریزما جیهانی بوویه‌ ئه‌گه‌رێ وێ كارتێكرنه‌كا نه‌رینی و خراب یا ل سه‌ر كه‌ت كه‌تێ تاكێن جڤاكا مرۆڤایه‌تیێ هه‌ی. دوورترین مرۆڤ ژ گۆڕه‌پانا جه‌نگێ دژی تیرۆرێ ئه‌ڤرۆ ب ڕێیا تۆڕێن ئه‌نترنێتێ و كه‌نالێن جۆراوجۆرێن ڕاگه‌هاندنێ گۆهدار یان بینه‌رێ كاره‌سات و روودان و تراژێدیێن كوشتن و تالانكرنا گۆند و باژێڕێن كوردستانێ دبیت و چ گومان تێدا نینه‌ دكه‌ڤیته‌ بن كارتێكرنا وان. به‌لێ ل كوردستانێ هزاران ده‌ربه‌ده‌ر و ئاواره‌ و جینۆساید و ئێش و ئازارێن جه‌سته‌یی و ده‌روونی كو به‌رهه‌مێ ڕاسته‌وخۆیێ تیرۆریزمێ یه‌. ئه‌رێ ئه‌ڤ كاودانێن نه‌خۆش ویژدانا مرۆڤایه‌تیێ نه‌هه‌ژاندیه‌؟ بێگۆمان به‌رسڤ ” به‌لێ ” یه‌. به‌لگه‌ ژی هه‌می ئه‌و هاریكارینه‌ یێن دۆست و هه‌ڤالێن نه‌ته‌وه‌یێ كورد دگه‌هیننه‌ مه‌. هه‌كه‌ هنده‌ك ژ وان به‌رژه‌وندیێن خوه‌ ژی هه‌بن به‌لێ پشكه‌كن ژ وان یێن ب ئێش و ئازارێن نه‌ته‌وێ مه‌ دحه‌سیێن. بوونا ڕاسته‌وخوه‌ د ناڤ گۆڕه‌پانا ڤێ تراژێدیێ دا بۆ گه‌له‌ك كه‌س و زارۆیان ئه‌زموونه‌ك ته‌حل و دژواره‌ و دێ بۆ ده‌مه‌كێ دۆمدرێژ كارتێكرنه‌كا نه‌رینی ل سه‌ر سایكۆلۆژیا وان هه‌بیت و چو نه‌بیت د بیردانكا واندا وێنه‌یه‌كێ نه‌خۆش ژ وان هه‌می قۆربانی و كۆشتار و ڕه‌ڤاندن و بێسه‌روشوونكرنا مرۆڤان ل جه‌م وی دوروست كه‌ت و چ جاران ڕه‌ش نابیت و دێ بیته‌ پشكه‌ك ژ پێكهاتا سایكۆلۆژیا وان و دێ ڕه‌نگڤه‌دانا خوه‌ ل سه‌ر بیروباوه‌ر و بوها و ئاراسته‌یێن وی یێن تایبه‌ت و جڤاكی هه‌بیت. به‌لكو هنده‌ك كه‌سان ئه‌ڤ ئه‌زموونه‌ دێ بیته‌ پێناسه‌ك بۆ سه‌رهلدانا جۆره‌ها ئێش و ئازار و به‌لكو ژی نه‌ساخیێن سایكۆلۆژیك و ڤێ گۆتنێ به‌لگه‌یێن خوه‌ یێن هه‌ین و ئه‌و ژی سه‌رهلدانا جۆره‌ها په‌ریشانی و سترێس و خه‌مۆكی و خه‌ونێن نه‌خۆشه‌ ل جه‌م هنده‌ك ژ وان كه‌سێن ب ڤان كاودانان دا ده‌رباز دبن ل ده‌ڤه‌را مه‌ و جهێن دیترێن جیهانێ. ژ ڤێ ئێكێ یه‌ ئه‌ركێ شارستانیا مرۆڤاتیێ ب جه‌نگ دژی تیرۆریزمێ گرانتر دبیت، چونكی ب ڤێ چه‌ندێ خزمه‌تا مرۆڤاتیێ ب گشتی دهێته‌كرن و و ڕێژه‌ و ئاستێ مه‌ترسیێ و هه‌ڕه‌شه‌یا تیرۆرێ بۆ سه‌ر مرۆڤاتیێ و ئاساییشا تاكێن وێ كێمتر لێ دهێت و پشكه‌ك ژ ساخله‌میا سایكۆلۆژیا وان دهێته‌ مسۆگه‌ركرن.
*بسپۆرێ سایكۆلۆژیایا پێداگۆگی/زانینگه‌ها زاخۆ

دبیت گه‌له‌ك جاران مه‌ پێ سه‌یر بیت كا بۆچی رێكخراوێن تیرۆریستی یێن وه‌كی داعشێ كه‌سه‌كێ وه‌كی فرۆكه‌ڤانێ ئورده‌نی یان دیلكریێن پێشمه‌رگه‌هی یان هه‌ر قوربانیه‌كێ خوه‌ یان بۆ ئه‌نجامدانا تاوانێن وه‌كی په‌قاندنێ و كریارێن بێ زه‌ڤه‌رێن خوه‌ ل به‌ر چاڤێن كامیره‌ و ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ ئه‌نجامدده‌ن و وان بۆ خه‌لكێ به‌لاڤ دكه‌ن؟ ئه‌ڤ ته‌كتیكه‌ ئێكه‌ ژ وان ستراتێژیێن سایكۆلۆژیێن تیرۆریستێن جیهانی بۆ مه‌به‌ستی گه‌هشتن ب ئارمانجێن خوه‌ جێبه‌جێ دكه‌ن. ب ڕێیا ڤێ ته‌كتیكێ ئه‌وان دڤێت ڤێ چه‌ندێ نیشا خه‌لكێ بده‌ن كه‌ چاوا چه‌رخێ بیست و ئێكێ هه‌تا چ ڕاده‌یه‌كی د به‌رژه‌وه‌ندیا وان دا یا پێشكه‌فتی. هه‌كه‌ر جاران تیرۆرێ ب خه‌نجه‌ر و گیڤتینێ و ب دزیكیڤه‌ ململانێ ل گه‌ل مرۆڤاتی و شارستانیه‌تێ دكر، لێ ئه‌ڤرۆ راگه‌هاندنێ ب هه‌می ئالاڤ و جۆرێن خوه‌ ڤه‌ كارێ گه‌هاندنا هۆشداریا مه‌ترسیدارا وان یا ب سانه‌هی ئێخستی. تیرۆر ئه‌ڤرۆ ب ڕێیا كه‌ره‌ستێن ئه‌لكترۆنی و هه‌می ئالاڤێن وێنه‌یی كریارێن هۆڤێن خوه‌ وێنه‌ دگرن و ب ڕییا سیسته‌مێ تۆڕێن ئه‌نترنێتێ د ده‌مێ چه‌ند چركه‌یه‌كا نیشا وان كه‌سێن مه‌به‌ستا وانن دده‌ن و ڤی وێنه‌یێ دڕندانه‌، كه‌ هێمایێ گۆپیتكا هۆڤاتیا هه‌ر مرۆڤه‌كێ نه‌ئاسایینه‌، ل سایتێن خوه‌ به‌لاڤ دكه‌ت، هه‌تا كو ب ڕێیا وێ بێژیت ك “ئه‌ڤه‌ ئه‌مین و ئه‌م یێن هه‌ین و ئه‌ڤه‌ ئه‌م هاتین. تو و ده‌ستهه‌لاتا ته‌ دوژمنن و كافرن و نابیتن هوون بمینن. هوون دڤیا بهێنه‌ گۆهۆڕین “. به‌لێ ئه‌وا راستی بیت ئه‌وان یا ژبیركری یان ژبیرا خوه‌ دبه‌ن و خوه‌ ل گێلی دده‌ن ئه‌و نه‌ته‌وه‌یێ بۆ هزاران سالانه‌ خوه‌ ل به‌ر دڕنده‌ترین مرۆڤێن دیرۆكێ هه‌ر ژ ئه‌سكه‌نده‌رێ مه‌قدۆنی هه‌تا تورانیێن مه‌غۆل و هه‌تا مه‌زنترین دیكتاتۆرێ چه‌رخێ بیست و ئێكێ “سه‌دامێ گۆڕ به‌ گۆڕِ و ڕژێما به‌عسا فاشیستی” گرتی، ب قۆربانیدان و هێزا ده‌ست و باسكێن پێشمه‌رگه‌هێ قه‌هره‌مان دێ هه‌می خه‌ون و خه‌یالێن وان ساخ بن ئاخ كه‌ت. هه‌كه‌ر راگه‌هاندنێ ژ لایه‌كی ڤه‌ هاریكاریا به‌لاڤكرنا بوهایێن هۆڤانه‌یێن وان دابیتن، لێ د هه‌مان ده‌مدا ژی په‌نجه‌ره‌یه‌ك ل به‌رچاڤێن مه‌ ڤه‌كریه‌ و نیشا مه‌ دده‌ت هه‌كه‌ بڕیار ئه‌و بیت دووماهیا نه‌ته‌وه‌ و ژیان و نامووس و كه‌رامه‌ت و پرستیژا كوردستانیان ل بن گه‌فێن تیرۆریستێن دڕنده‌ وه‌لێ بهێت وه‌ك ئه‌وا وان دگه‌ل هزاران كه‌س ژ خه‌لكا كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ كری، پا ئه‌م دێ پیر و شیر ل سه‌نگه‌رێن به‌رگریكرنێ خوه‌ قۆربانی ڤی نه‌ته‌وه‌ی و ئاخا وێ كه‌ین و بنده‌ستیا تاخمه‌كێ هۆڤ وه‌كی تیرۆریستێن داعشێ قه‌بوول ناكه‌ین.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیێ / به‌شێ ده‌روونزانیێ / زانستگه‌ها زاخۆ

پشكه‌كا مه‌زن ژ فاكته‌ر و ژێده‌رێ به‌لاڤبوونا رادیكالیزما ئیسلامیا كۆ ئه‌ڤرۆ خوه‌ د گه‌له‌ك گرۆپێن تووندرۆ و تیرۆریستیدا دبینیتن، ده‌سپێكا وێ بۆ هندێ دزڤڕیتن كو وان ب ره‌نگه‌كی ژ ره‌نگان به‌رهنگاری وان بهایان ببن یێن كو ئه‌و هزر دكه‌ن به‌رهه‌مێ هزر و كار و سه‌ره‌ده‌ریا جڤاكێ رۆژئاڤاییه‌. هه‌می ئه‌و بزاڤه‌ ژپێخه‌مه‌ت خوه‌پاراستن وه‌كی ژێده‌رێن زانستی ئاماژه‌ی پێدده‌ن ژ گۆتاره‌كا ئایینی ئاڤێ ڤه‌دخۆن كۆ تێكه‌لی ل گه‌ل رۆژئاڤایێ ب مه‌ترسیه‌ك ل سه‌ر بوهایێن خوه‌ دزانن ل ده‌مه‌كی كۆ تێكهه‌لی سروشتێ ژیانێ یه‌ [ 1 : 422]، له‌وما ئه‌ڤ ترسا بێ ڕامان چو مفایه‌كێ ناگه‌هینیته‌ كاروانێ مرۆڤاتیێ ب گشتی و كه‌لتوورێ رۆژهه‌لاتیا و ئه‌و فه‌رهه‌نگێن كاردكه‌ن بۆ دروستكرنا دیواره‌كێ مه‌زن د ناڤبه‌را كه‌لتوور و بوهایێ رۆژهه‌لات و رۆژئاڤایێ و گه‌له‌ك جاران نه‌چار دبن بۆ جێبه‌جێكرنا ڤێ هزرێ تووشی هنده‌ك كاره‌ساتێن مه‌زن ببن و ئێك ژ وان سه‌رهلدانا بزاڤ و ڕێكخراوێن هشكباوه‌ر و تیرۆریستن كۆ ئه‌ڤرۆ ژبلی نه‌هامه‌تیێ و زیانا وێ بۆ مرۆڤایه‌تیێ، ناڤ و بانگێ ئیسلامێ ژی ئێخسته‌ بن پرسیارێ.
ئه‌ڤ بزاڤێن ڕادیكالی ( fundamentalist ) ژبلی پاشئێخستنا عه‌جه‌لۆكا شارستانیێ نه‌شیایه‌ چو ده‌ستكه‌فت و به‌رهه‌م و داهینانه‌كێ پێشكه‌شی كاروانێ مرۆڤایه‌تی بكه‌ن. سه‌ره‌ده‌ریكرن بنیاتێ ژیانا هه‌ڤچه‌رخه‌. یا گرنگ ئه‌وه‌ مرۆڤی باوه‌ری بخۆ و رٍێبازا خۆ هه‌بیتن و ژ هه‌لسوكه‌فت و په‌یوه‌ندیێ نه‌ترسیتن. بلا ل بیرا ڤان ڕادیكال په‌رست و هشكباوه‌ران بیت كۆ كاروانێ شارستانیێ نه‌ك تنێ به‌رهه‌مێ گه‌ل و نه‌ته‌وه‌ و ئایینه‌كی ب تنێ یه‌. ئه‌ڤ كاروانه‌ ژ ئه‌نجاما ماندیبوون و كار و بزاڤێن هزاران نه‌ته‌وه‌ و نه‌ژاد و ئایین و ڕێباز و لایه‌نانه‌، كه‌ ئه‌م ئه‌ڤرۆ ل بن سیبه‌را وێ دژین. ئه‌ڤ كاروانه‌ نه‌ گه‌میا كه‌س و لایه‌نه‌كێ ب تنێ یه‌ كو هزر بكه‌ت هه‌كه‌ ل نیڤه‌كا ده‌ریایه‌كی دا ئه‌و دێ شێت یان چێدبیت ب بزمارا بنێ وێ به‌له‌مێ كون بكه‌ت و ئه‌ڤه‌ ژی ژبه‌ر هندێ كو وی دڤێت و ئه‌و وه‌سا حه‌ز دكه‌تن چونكو ئه‌ڤ به‌له‌مه‌ یا وی یه‌، فه‌لسه‌فه‌یه‌ك خه‌له‌ت و نه‌په‌سند كرییه‌. هه‌ر ژ ڤێ چه‌ندێیه‌ دبینین دگه‌ل سه‌رهلدانا ڕێكخراوه‌كا تیرۆریستی وه‌كی داعشێ ل ده‌ڤه‌رێ و ڕاگه‌هاندنا جه‌نگه‌كێ نه‌خوازرای ل دژی كوردستانیان، ب ده‌هان وه‌لات و لایه‌ن ڕاستی وان هاتن و ب شێوازێن جۆداجۆدا دژاتیا وان كرن.
ئه‌ڤ جیهانه‌ نه‌ یا كه‌س و لایه‌نه‌ك ب تنێ یه‌ كه‌ وه‌سا هزر بكه‌ت چاوا وی دڤێتن دێ وه‌كی خوه‌ كه‌ن و كه‌س به‌ره‌نگاری وان نابیتن. ئه‌ڤ هزرا رادیكالی خزمه‌تا مرۆڤایه‌تیێ ناكه‌ت، به‌لكو ڤێ ڕاستیێ نیشا دده‌ت كه‌ ئه‌ڤ ڕێكخراو و لایه‌نه‌ ژ گۆهۆڕینێ و نووبوونێ و سه‌ره‌ده‌رێ دترسن. ئه‌ڤه‌ گۆپیتكا لاوازیێ یه‌ و ده‌مارگیرییه‌كا بێ بنه‌ما و نه‌لۆژیكانه‌یه‌ به‌رامبه‌ر هنده‌ك بنه‌مایێن كۆ دبنه‌ڕه‌تدا ب خه‌له‌تی یێن هاتینه‌ وه‌رگرتن و فێربوون و شرۆڤه‌كرن. ئه‌ڤ چه‌نده‌ ل گه‌ل ژیانا هه‌ڤچه‌رخ ناگۆنجیت. گۆهۆڕین و سه‌رده‌ری ئه‌ڤرۆ یا د قووناغه‌كا كه‌توار و دیفاكتۆ یا خوه‌ دا.
ژێده‌ر : [ 1 ] ابراهیم، ماجد موریس ( 2005 ). الإرهاب الڤاهره‌ و أبعادها النفسیه‌، گ. (1). دار الفارابی، بیروت، لبنان، (509)ص.
*بسپۆری پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی / به‌شی ده‌روونزانی / زانستگه‌ی زاخۆ

ریفراندوم وه‌ك ڕێیه‌ك و ئالاڤه‌ك بۆ چاره‌سه‌ركرنا ئاریشه‌یێن ئالۆزێن سیاسی و بۆ گۆهۆڕینا سیسته‌مێ ده‌ستهه‌لاتێ و یانژی بۆ په‌سندكرن یان ره‌تكرنا پرۆژه‌ یاسایه‌ك و نه‌خاسمه‌ ژی پشتی جه‌نگێ جیهانیێ دوویێ چه‌نده‌ها جاران یا ل وه‌لاتێن جودا هاتیه‌ پیاده‌كرن و بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ راسته‌وخوه‌ په‌نا یا هاتیه‌ برن به‌ر ب زانینا بیروباوه‌رێن خه‌لكێ و ئه‌ڤ چه‌نده‌ یا بوویه‌ ده‌لیڤه‌یه‌ك بۆ چاره‌سه‌ركرنا گه‌له‌ك ئاریشه‌یێن جیهانی یێن هه‌ڤچه‌رخ و دبیت ل هنده‌ك جهان ژی هنده‌ك ئالۆزی دروست كربن.
ل ناڤه‌راستا سالا بۆری و پشتی داگیركرنا گه‌له‌ك جهێن جۆگرافیایی و ده‌ڤه‌رێن ڤه‌قه‌تیای ژ كوردستانێ ژ ئالیێ تیرۆریستێن داعشێ ڤه‌ ده‌نگۆیا ده‌وله‌تا كوردی گه‌له‌ك ژ جاران بهێزتر لێهات. هه‌ر چه‌نده‌ ئه‌ڤه‌ نه‌ بیرۆكه‌یه‌ك نوویه‌، لێ پشتی كاودانێن شنگارێ یا مه‌زنتر بووی و كارێ گه‌هشتیه‌ هندێ دبیت خوه‌ د پرۆسێسا ریفراندومه‌كێدا ببینیت كو ئه‌ڤ چه‌نده‌ دبیته‌ وه‌رچه‌رخانه‌ك دیرۆكی و سیاسی و جۆگرافی و دیمۆگرافی ژی ل ده‌ڤه‌رێ په‌یدا بكه‌ت.
ئه‌وا جهێ گرنگی و دگه‌ل هندێ دا ژی مه‌ترسیێ یه‌ ئه‌وه‌ كو ژبلی گۆنجینا سه‌قایێ سیاسیێ ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ وه‌ك فاكته‌ره‌ك مه‌زن بۆ سه‌ركه‌فتنا ڤێ پرۆسێسێ هند ژی سه‌ركه‌فتنا وێ گرێدایه‌ ب وێ ئێكێ كۆ مێنتالیته‌ و ئه‌قلیه‌تێ هزریێ سه‌ركرداتیا كوردستانی ب گشتی و یا تاكێ كوردی نه‌خاسمه‌ بگه‌هیته‌ ئاسته‌كێ پێدڤی و نیمچه‌ ستانده‌رد دا ڤێ ڕاستیێ قه‌بوول بكه‌ت و ب هندێ رازی بیت كو نه‌ته‌وا كوردی و كوردستانی پێدڤی ب ریفراندومه‌كێنه‌. چونكی چه‌ند فه‌ره‌ كو ئاستێ هزری و تێگه‌هشتن و مێنتالیته‌یا تاكێ كوردی بگه‌هیته‌ ئاسته‌كێ هه‌ستیار هه‌تا بزانیت “ب ده‌وله‌تبوون” مفایا بۆ وی هه‌ی، هند ژی یا فه‌ره‌ كۆ بزانیت و ئه‌ڤ هزره‌ ل نك وی گه‌شێ بكه‌ت كو یێن هه‌ین كه‌سان و لایه‌ن كو بۆ به‌رژه‌وه‌ندیێن تایبه‌ت یان لاوازیا هه‌ستا نه‌ته‌واتی و نزمبوونا هوشیاریێ و سه‌رپێبوون و ژێیاتیا نه‌ته‌وه‌یی دژی ڤێ پرۆسێسێ كاردكه‌ن یان ژی هنده‌ك وه‌لات و دوژمنێن دێرینێن مه‌، كو به‌رده‌وام بزاڤێ دكه‌ن ل سه‌ر هندێ ئه‌ڤ پرۆسه‌ سه‌رنه‌گریتن و نموونه‌ ژی ئه‌و پووته‌پێدان بوویه‌ یا هنده‌ك ده‌وله‌تێن ده‌ڤه‌رێ پێشكه‌شی داعشێ كرین و ب خه‌یالا خاڤا خوه‌ ڤیای كوردستانێ ژ بن بهاڤێژن، به‌لێ پشتی دیتی كو پیلانا وان ده‌وله‌ت سه‌رێ سه‌ركرداتیا كوردستانێ و نه‌خاسمه‌ سه‌رۆك بارزانی و پێشمه‌رگه‌هێن گیانفیدا سه‌رنه‌گرت ژنوو به‌زین و هاتن و خوه‌ شرین كرن. ئه‌ڤ دوژمن و نه‌یاره‌ به‌رده‌وام یێن د كێشانا پیلانا دژی كوردستانیان. له‌وما یا فه‌ره‌ د ناخ و ده‌روونێ ستراكچه‌رێ كوردستانیان تۆڤێ هندێ بهێته‌ چاندن كۆ ئه‌م پێدڤی ب ” ب ده‌وله‌تبوونێ ” نه‌. ئه‌ڤ راستیه‌ هینگی بۆ مه‌ خوه‌یا دبیت كۆ ئه‌م دبینین جاران بزاڤێن بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ سه‌رناگرن و ئارمانجێن خوه‌ بده‌ستڤه‌ نائینن و نێزیكترینی ڤێ نموونه‌ ئه‌زموونا سكۆتله‌ندایه‌ كو بێ ئه‌نجام ده‌ركه‌فت.
ئه‌ڤ ئانكو ئه‌زموونا كوردستانیان د دیاركرنا ئاییندا خوه‌ ژبلی ئێكڕێزیا مالێ و ته‌بایی و برایه‌تیێ و گۆریكرنا به‌رژه‌وه‌ندیێن تایبه‌ت د راست به‌رژه‌وه‌ندیێن گشتیدا، هند ژی پێدڤی ب وێ چه‌ندێیه‌ كۆ ئاستێ هزری و مێنتالیته‌یا وی هه‌ست ب هندێ بكه‌ت كو بۆچی و ژپێخه‌مه‌ت كیژ ئارمانج و مه‌ره‌مێ یه‌ كو پێدڤیه‌ كوردستانیان ژی ببنه‌ خودان ده‌ستهه‌لات و وه‌لاته‌ك سه‌ربخوه‌. ئه‌ڤه‌یه‌ ئارمانجا سه‌ره‌كیا ریفراندومێ بۆ وان.
كاركرن ل سه‌ر ڤی لایه‌نێ كه‌ساتیا تاكێ كوردستانێ گه‌له‌ك گرنگه‌. به‌لاڤكرنا ره‌وشنبیریا هزری و زانینی یا وی و ل بیرا وی ئینانا هه‌می ئه‌و نه‌خۆشی و ته‌حلی و سه‌ختیێن ب درێژاهیا دیرۆكێ و نه‌خاسمه‌ ڤان چه‌ند ده‌ه سالێن بۆریدا، پێدڤیه‌ ل ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ ببنه‌ هێڤێنێ كار و چالاكیێن هشیاركرنا مێشك و هزرا تاكێ كوردستانی بێی جیاوازییا ئاینی و نه‌ته‌وه‌یی و عه‌شایری و مه‌زهه‌بی، ژ پێخه‌مه‌ت تێگه‌هاندنا وی ژ پێدڤیاتیێ بۆ ریفراندومه‌كێ، كو ببیته‌ په‌رژان و سنۆره‌ك بۆ هه‌می ئه‌و زۆرداری و سته‌ما ل ڤی تاكی و ل بن ناڤونیشانێن جوداجودا دا دهێته‌كرن.
*بسپۆری پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی/ به‌شی ده‌روونزانی/ زانستگه‌ی زاخۆ