مه‌ رۆژانه‌ گۆه ل تێگه‌هێن تیرۆر و تیرۆرستان دبیت، به‌لێ ئه‌رێ ئه‌و پیڤه‌رێن سایكۆلۆژی یێن كۆ كه‌سه‌ك ل سه‌ر بنه‌مایێ وان ب تیرۆرست بهێته‌ هژمارتن چنه‌؟ سایكۆلۆژیا زانسته‌كه‌ ئه‌ڤ دیارده‌یه‌ خستیه‌ به‌ر به‌رچاڤكه‌كا هوور و وی كه‌سی ب تیرۆرست دده‌ته‌نیاسین یێ كو ئه‌ڤ مه‌رجێن سه‌ره‌كی د كه‌ساتیا وی دا بهێته‌ تێبینیكرن. تیرۆرست ئه‌و كه‌سه‌ یێ كو هزرێ د ڤێ چه‌ندێ دا بكه‌ت كو ب ڕێیا ترساندنا مرۆڤان، ل دووڤ ئایین یان نه‌ژاد یان ته‌خه‌كێ دیار، بزاڤا گه‌هشتن یان بده‌ستڤه‌ئینانا هنده‌ك ئارمانجێن سیاسی یان ئابووری یان ئاینی بده‌ت، به‌لكو ئه‌و كه‌سێ هاریكاریا هنده‌ك كه‌س و لایه‌نان ژی بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ بكه‌ت یان ب ڤی كاری ڕابیت و تێدا سه‌رنه‌كه‌ڤیتن ژی هه‌مان وه‌كی تیرۆرسته‌كی دهێته‌ هژمارتن. دبیت ئه‌ڤ كه‌سه‌ ب كارێ كوشتن ڕابیت یان ڕه‌ڤاندنا پۆلیس یان یاساناسه‌كی یان سیاسه‌تڤانه‌كی یان كه‌سه‌كێ كارێ ڕاگه‌هاندنێ دكه‌ت و ب ڤێ چه‌ندێ بڤێت زیانێ بگه‌هینیته‌ وان یان خه‌لكێ سیڤیل. خرابكرن و هه‌ڕفاندنا داموده‌زگه‌هێن میری و خومالی و كارگه‌ه و دێر و كه‌نیسه‌ و مزگه‌فتان ژی پشكه‌كه‌ ژ كریارێن تیرۆرستان. هه‌بوونا جۆر و ئاسته‌كێ ده‌مارگیریه‌كا كۆسركۆرانه‌ بۆ هزر و بیرۆكه‌ك یان دژی وێ یان لایه‌نه‌كی یان بڕیاردانا هندێ كه‌سه‌ك كافره‌ یان ژ ئاینی لادایه‌ یان خیانه‌تكاره‌ یان گه‌نده‌لی بێی چو بنه‌ما و به‌لگه‌یه‌ك یاسایی یان ژبه‌ر داهینانه‌كا هزری و یان هونه‌ری دچیته‌ د خانا تیرۆرێدا. كه‌سه‌كێ ده‌ستهه‌لاتا خوه‌ بۆ مه‌به‌ستی سه‌ركوتكرنا ئازادیا خه‌لكێ دیتر یان ڕاگرتنا چالاكیێن وان یێن سیاسی و ئایینی و هزری بكار ببه‌ت تیرۆریسَته‌. هه‌می ئه‌ڤ كریاره‌ دخوازن كه‌سێ تیرۆرست خودانێ هنده‌ك هێما و سالۆخه‌تان بیت كو به‌رهه‌ڤیا وی بكه‌ن بۆ ئه‌نجامدانا كریارێن تیرۆرستی و ڤێ چه‌ندێ مسۆگه‌رتر بكه‌ن. ئه‌ڤ كه‌سه‌ مرۆڤه‌كه‌ خودان تایبه‌تمه‌ندیه‌كێ كو ته‌نها و ته‌نها هزرا د خوه‌ دا دكه‌ت و ته‌وه‌رێ سه‌ره‌كیێ هزرا وی ئه‌و بخوه‌یه‌ و نه‌شێت ژبلی خوه‌ هزرێ د كه‌سه‌ك دیتر دا بكه‌ت و نه‌شێت هزره‌ك ناوه‌ندی یان هزره‌ك جودا په‌سند بكه‌ت. خودێ وی ل نك وی هند مه‌زنه‌ كو هه‌ر كریار و هزره‌ك ژ خۆده‌ك دیتر وه‌ك مه‌ترسیه‌كێ ل سه‌ر خودێ خوه‌ دهژمێریت، له‌وما ره‌نگڤه‌دانا وێ خوه‌ د كریاره‌ك تووندوتێژانه‌ دا دبینیت ژ لایه‌نێ تیرۆریسَتی ڤه‌. تێهنیێ ڕشتنا خوینا وی دبیت و دیتنا وی قۆربانی چو كارتێكرنه‌كێ ل سه‌ر هه‌ست و سۆزێن وی ناكه‌ت. چونكی ئه‌و تێهنیێ گه‌هشتن ب ئارمانجێن خوه‌یه‌ ب هه‌ر ره‌نگه‌كێ و هه‌ر رێیه‌كێ بیت. دبیت ئه‌ڤ مرۆڤه‌ ب ده‌ست هنده‌ك ئێش و ئازار و نه‌ساخیێن ده‌روونی و جڤاكی ڤه‌ بنالینیت. دبیت كه‌سه‌ك بیت ب شێوه‌یه‌كێ ده‌مكی یان هه‌میشه‌یی نه‌ساخیێن مێنتالی وه‌كی میلانخولیایێ ل نك هه‌بیت، یان به‌لكو كه‌سه‌ك سایكۆپاتی یان دژی جڤاكی (antisocial) بیت و بوهایێن وی جودا بن و هه‌می د ئاراسته‌یه‌ك دژی جڤاكێ و دابونه‌ریتێن وێ بن. دبیت كه‌سه‌كێ گۆماناوی و دودل و خه‌یالاتی بیت و ژ ئه‌گه‌رێ هه‌ستكرنه‌كا زێده‌ ب لاوازیا كه‌ساتیا خوه‌ ل هه‌می كه‌سه‌كی و لایه‌نه‌كی ب گومان بیت و ژ هزر و كریارێن وان پشتڕاست نه‌بیت و وه‌سا هزر بكه‌ت ئه‌وی مه‌به‌ستا ئێشاندنا وی یا هه‌ی. چونكی ئه‌و به‌رده‌وام یێ د چاڤه‌روانیا هاتنا مه‌ترسیه‌كێ بۆ خوه‌ ژ لایه‌نێ خه‌لك و كه‌س و لایه‌نێن دیتر دا دژیت. دبیت ئه‌ڤ تیرۆرسته‌ مرۆڤه‌ك بیت كو ژ لایه‌نێ ویژدانیڤه‌ نه‌یێ جێگیر بیت و ئه‌ڤ چه‌نده‌یه‌ كو ده‌لیڤه‌ی بۆ ئالی و ڕێكخراوێن تیرۆرستی خۆش دكه‌ت ڤان كه‌سان هه‌لبژێرن بۆ جێبه‌جێكرنا مه‌رامێن پیسێن خوه‌، چونكی ئه‌ڤ كه‌سه‌ ب سانه‌هی دهێنه‌ كۆنترۆلكرن. دبیت كه‌سه‌كێ كو خولیایا خوه‌كۆشتنێ ل نك هه‌بیت و ژیانا خوه‌ پێخه‌مه‌ت و ل به‌رامبه‌ر بده‌ستڤه‌ئینانا ئارمانجێن رێكخراوا خوه‌ یا تیرۆریسَتی ب چو بزانیت و بۆ ڤان ئارمانجان ب هه‌ر كریاره‌كا دڕندانه‌ و هۆڤا مه‌ترسیدار ڕابیت هه‌رچه‌نده‌ مرن و ژناڤچوونا وی مسۆگه‌ر بیت. كه‌سێ تیرۆرست دبیت كه‌سه‌كێ شیزۆفرینی بیت و د ناڤ په‌نجه‌یێن دینی و هاریێدا و خه‌یالێن مه‌زن وه‌كی هه‌ستا مۆعجیزاتا ئینانێ و پێغه‌مبه‌راتیێ ژی ل نك هه‌بیت و ئه‌ڤ هه‌سته‌ وی به‌ر ب كریارێن هۆڤ پالدده‌ت.
هه‌می ئه‌ڤ سالۆخه‌ت و كریار و هێمایه‌ ب جاره‌كێ ئاماژه‌ی ب هندێ دده‌ن كو لاوازی و ئێش و ئازارێن ده‌روونی و وژدانی پالده‌رێن مه‌زنن بۆ مرۆڤه‌كی ژ ژیان و رێیا ئاسایی لابده‌ن و وی به‌ر ب وان ره‌فتار و كریارێن هۆڤانه‌ پالبده‌ن یێن كو رۆژانه‌ د میدیایێن جیهانی و ده‌ڤه‌رێ بچاڤێن خوه‌ دبینین و یێن كو جه‌رگێ كافری بۆ وان تاوانا و مرۆڤان دسۆژیت به‌لێ دلێ تیرۆرستان چپكه‌كێ خوه‌ شاش ناكه‌ت.
ژێده‌ر: ابراهیم، ماجد موریس( 2005 ). الإرهاب الڤاهره‌ و أبعادها النفسیه‌، گ. 1، دار الفارابی، ( 509)ص.
• بسپۆری پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی/به‌شی ده‌روونزانی/زانستگه‌ی زاخۆ

زیگمۆند فرۆید ل سالا 1894 چه‌ند تێگه‌هێن نوو ئینانه‌ ناڤ زانستێ پسیكۆلۆژیایێ كو باشترین ناڤ بۆ وان هه‌میان ” به‌رگریا ده‌روونی ” (defense mechanism ) كو ل هنده‌ك ژێده‌ران ب فرت و فێلێن ده‌روونی دهێته‌ نیاسین. هژمارا وان چه‌نده‌كن و ئێك ژ وان تێگه‌هێن دناڤا ڤان میكانیزما دا هه‌ین هێجه‌تگرتنا مێنتالی (rationalization یان التبریر) كه‌ مه‌به‌ست ژێ ئه‌و كه‌سه‌ك بۆ ره‌فتارێن خوه‌ هێجه‌تا بگریت و بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ ژی به‌لگه‌یێن وه‌سا بئینیت كو گه‌له‌ك جاران وه‌سا دهێته‌ هزركرن كو دڕاست و لۆژیكن، به‌لێ د راستیدا وه‌سا نینه‌ و ئه‌و ڤێ چه‌ندێ تنێ ژبۆ پاراستنا كه‌ساتیا خوه‌ ژ بێ ڕێزی و هه‌ستكرن ب گۆنه‌هباریێ ئه‌نجام دده‌ت [ 3: 66 ]. ئه‌ڤ چه‌نده‌ ل سه‌ر ئاستێ نه‌ستی (لاشعوری) روو دده‌ت و دبیت جۆرێن ساده‌ و د كاودانێن خێزانی دا بیت [ 2:1248 ]، و دبیتن ل سه‌ر ئاستێ مه‌زن ژی رووی بده‌ن. سه‌دامی بۆ هه‌می تاوانێ خوه‌ ئه‌ڤ میكانیزمه‌ بكاردئینا و هێجه‌تا وی نه‌ته‌وه‌یێ عه‌ره‌بی بوو، بۆ ستالینی هێجه‌ت ئایدیۆلۆژیایا پرۆلیتاریایێ هه‌بی، و بۆ هیتله‌ری ژێگرتی بوونا نه‌ته‌وه‌ و نه‌ژادێ ئاریایی خۆش هێجه‌ت بوو، ئه‌ریێل شارۆنی لایه‌نێ ئایینی كربووه‌ هێجه‌ت و بۆ بن لادنی خه‌لافه‌تا ئیسلامی هێجه‌ته‌ك دیتر بوو [ 1:234]. هه‌ر ئێك ژ وان كۆمه‌كا تاوانێن دژی مرۆڤاتیێ ئه‌نجامدان و د هزرا خوه‌ دا بۆ ڤێ تاوانێ هێجه‌ته‌ك پێشكه‌شكرن كو ژ لایه‌كێ وه‌ پێ رازی بكه‌ن و د ڤی كارێ هۆڤانه‌دا به‌رده‌وام بن و ژ لایه‌ك دیترڤه‌ قه‌ناعه‌تێ ب خه‌لك و كه‌سێن دیترێن لایه‌نگر و دژ پێشكه‌ش بكه‌ن.
ئه‌ڤرۆكه‌ نه‌ته‌وه‌یێن كوردستانێ یێن تووشی ته‌وژمه‌كا تیرۆریستانه‌ بووین كو وان ژی وه‌كی یێن به‌ری خوه‌ ئه‌ڤ میكانیزمێ به‌رگریێ یێ كریه‌ بنه‌مایێ كاروكریار و تاوانێن خوه‌ و هێجه‌تا خوه‌ یا كریه‌ ده‌یناندنا خیلافه‌تا ئیسلامی و ب ڤێ چه‌ندێ دخۆڕن و كریارێن هۆڤ و دڕندانه‌یا خوه‌ پێ پنی دكه‌ن و ڤه‌دشێرن. ل ڤێ به‌ینێ دا دو جه‌مسه‌رێن په‌یدا بووین. جه‌مسه‌ره‌ك لایه‌نگرێن ڤێ ته‌وژما تووندرۆ و ره‌فتارێن نه‌شرین و دڕندانه‌نه‌ و ب هه‌می شیان و جۆرڤه‌ هاریكاریا وان دكه‌ن و بۆ خوه‌ و وان و ره‌فتارێن هه‌ر دو لایه‌نان هێجه‌تان دگرن و ڤێ خه‌لافه‌تا نه‌د جهێ خوه‌ دا ، ب تشته‌ك ره‌وا دده‌نه‌ نیاسین و ب ڤێ چه‌ندێ پێش خوه‌ و وانڤه‌ هێجه‌تێ دگرن و كار و ره‌فتارێن وان یێن دوور ژ هه‌ر پێڤه‌ره‌كێ ئایینی و لۆژیكی و مرۆڤی، ب كاره‌ك ئاسایی دهژمێرن و باوه‌را وان ئه‌وه‌ بۆ دامه‌زراندنا خه‌لافه‌تا ئیسلامی ب ڤی ره‌نگی ئاسایه‌ ئه‌و هه‌ر ره‌فتاره‌كێ ئه‌نجامبده‌ن هه‌تا كو هه‌كه‌ هزاران مرۆڤ تێبچن و قۆربانی ببن هه‌كه‌ر مۆسلمان ژی بن.
ل جه‌مسه‌رێ دیتر ژی نه‌ته‌وه‌یێ كورد و كوردستانیێن هه‌ین ل گه‌ل كۆمه‌كا دۆست و هه‌ڤالان، ل سه‌نگه‌رێ به‌رگریكرن ژ خوه‌نه‌. د ڤی جه‌مسه‌ریدا كوردستانی بێی هندێ هێجه‌ته‌ك هه‌بیت و ب ڕێیا فرت و فێلێن ده‌روونی و ب شێوه‌یه‌كێ نه‌ستی ب ڤی كاری ڕابن، ب باوه‌ریه‌كا ب هێز و هزره‌كا ئازاد و ئازادانه‌ ره‌فتار دكه‌ن و بزاڤێ دكه‌ت مافێن ره‌وایێن خوه‌ و یێن ژ هه‌میان ساده‌تر و سه‌ره‌كیتر كه‌ ژیان و ئازادییه‌، بپارێزیتن ژ ژناڤچوونێ. هه‌كه‌ وه‌لات و لایه‌نێن جوداجودا هه‌ر كه‌سه‌ك ژپێخه‌مه‌ت هنده‌ك به‌رژه‌وه‌ندیان د هه‌وارا كورستانیان هاتینه‌، ئه‌م كوردستانی، ل سه‌ر ئاستێ هه‌ستی شعوری) یێن بڤی كاری ڕابووین و هیچ به‌رژه‌وه‌ندیه‌ك دگه‌ل لایه‌ن و وه‌لاته‌كی نینه‌ و هه‌كه‌ پێشمه‌رگه‌هێ قه‌هره‌مان و خه‌لكێ خۆبه‌خش و ب خیره‌تێ كوردستانێ ڕابووینه‌ ب كارێ به‌رگریكرن ژ خوه‌ ته‌نها ئێك به‌رژه‌وه‌ندیا تێدا هه‌ی و ئه‌و ژی پاراستنا نه‌ته‌وه‌یێن كوردستانێ یه‌ ژ نه‌مان و ژناڤچوونێ، یاكۆ دیرۆكێ نیشا مه‌ دای و مه‌ ئه‌زموونێن گه‌له‌ك نه‌خۆش و ته‌حل دگه‌لدا هه‌ین. ئه‌م وه‌كی جه‌مسه‌رێ دیتر هیچ به‌هانه‌كا نه‌هه‌ ژی و نه‌لۆژیكی بۆ ره‌فتارێن خوه‌ نائینن به‌لكۆ ئه‌م ب هه‌می ڤیانێ بۆ نه‌ته‌وه‌یێن كوردستانێ و كوردستانیان بۆ ژیانێ و ئازادیێ دجه‌نگین چونكی ئه‌ڤه‌ سه‌ره‌تایترین مافێن هه‌ر مرۆڤه‌كینه‌ و مه‌ چ خیلافه‌ته‌ك و ئیمپراتۆریه‌ته‌ك ژ كه‌سێ نه‌خواستیه‌.
ژێده‌ر: [ 1] ابراهیم، ماجد موریس ( 2005 ). الإرهاب الڤاهره‌ و أبعادها النفسیه‌، گ. (1). دار الفارابی، بیروت، لبنان، (509)ص. [ 2 ] پورێفکاری. ن. (1380). فرهنگ معاصر جامع روانشناسی وروانپزشکی وزمینه های پیوسته انگلیسی وفارسی ، جلد 1 -2 ،تهران ، 814 ص. [ 3 ] كمال ،علی(1988) النفس انفعالاتها و تمراچها و علاجها، فی جزءئین، گ،4 دار الاوسگ، بغداد (818).

سه‌ده‌یا بیست و ئێكێ ب هه‌می پێشكه‌فتن د بیاڤێن ته‌كنه‌لۆژی و زانستێ دا، دیسا سه‌ده‌یا سه‌رهلدانان چه‌نده‌ها قه‌یرانێن ئابووری و سۆسیۆلۆژی ژی بوویه‌. مه‌ترسیا زێده‌بوونا ژمارا ئاكنجیێن جیهانێ و هه‌می خه‌م و خه‌یالێن پێڤه‌گرێدای، هه‌ر ژ كێمبوونا ژێده‌رێن ژیانێ و دگه‌لدا ژی پیسبوونا ژینگه‌هێ كێم نه‌بوون هه‌ڕه‌شێ ل بوون و مان و نه‌مانا مرۆڤایه‌تیێ بكه‌ن، تیرۆر ژی هاته‌ سه‌ر و ل گه‌ل ده‌ستپێكا سه‌ده‌ی ب كریارێن دڕندان و تووندوتیژیێ تام و چێژه‌كا نه‌خۆشتر دایه‌ ژیانا مرۆڤاتیێ و شارستانیا وی. تیرۆر ئه‌و دیارده‌یه‌ یا كو چ بوهایێن مرۆڤاتیێ جهێ خوه‌ د فه‌رهه‌نگۆكا وێدا نینن. چ سنۆران نزانیت و ڕێزێ ل چ بیروباوه‌ر و ئایین و نه‌ته‌وه‌ و ڕێبازان ناگریت. چاخێ نوكه‌ ژبلی هه‌می بارگرانیا خوه‌ بۆ سه‌رملێن مرۆڤاتیێ، ژ ئه‌گه‌رێ كارتێكرنا كریارێن تیرۆریستی ل جهێن جودا جودا یێن ڤێ جیهانێ هندێ دی بارێ مرۆڤاتیێ و شارستانا جیهانی یا گرانتر كری و بوویه‌ سه‌ده‌مێ سه‌رهلدانا چه‌نده‌ها قه‌یران و مالوێرانیان. ل سه‌ر ده‌ستێ ڕێكخراوێن تیرۆریستی ب مه‌لیۆنه‌ها مرۆڤان یێن ژ جه و وارێن خوه‌ ده‌ربه‌ده‌ر و ئاواره‌بووین و هزاران كه‌س بێ سه‌ر و شوون و به‌رزه‌نه‌، ژبلی كۆش و كۆشتارا خه‌لكێ سیڤیل و بێگۆنه‌هان زارۆ و ئافره‌ت و دانعه‌مران. ئه‌ڤه‌ هه‌می به‌رهه‌مێ خۆپه‌رێسیێ و ده‌مارگیریا مێنتالی و دۆگماتیزما هزریا جه‌نگفرۆش و بازرگانێن جه‌نگ كه‌ ژبۆ به‌رژه‌وه‌ندیێن تایبه‌ت ل شوونا به‌رێ ڤێ كه‌شتیا ئه‌م هه‌می تێدا سویار بده‌نه‌ كه‌نارێن ئارام، یێ دده‌ته‌ ئاقاره‌كێ ترسناك و ته‌ ژی ئێش و ئازارێن سۆسیۆسایكۆلۆژی. چونكی ئه‌ڤ كاودانێن نه‌خۆشێن تیرۆریزما جیهانی بوویه‌ ئه‌گه‌رێ وێ كارتێكرنه‌كا نه‌رینی و خراب یا ل سه‌ر كه‌ت كه‌تێ تاكێن جڤاكا مرۆڤایه‌تیێ هه‌ی. دوورترین مرۆڤ ژ گۆڕه‌پانا جه‌نگێ دژی تیرۆرێ ئه‌ڤرۆ ب ڕێیا تۆڕێن ئه‌نترنێتێ و كه‌نالێن جۆراوجۆرێن ڕاگه‌هاندنێ گۆهدار یان بینه‌رێ كاره‌سات و روودان و تراژێدیێن كوشتن و تالانكرنا گۆند و باژێڕێن كوردستانێ دبیت و چ گومان تێدا نینه‌ دكه‌ڤیته‌ بن كارتێكرنا وان. به‌لێ ل كوردستانێ هزاران ده‌ربه‌ده‌ر و ئاواره‌ و جینۆساید و ئێش و ئازارێن جه‌سته‌یی و ده‌روونی كو به‌رهه‌مێ ڕاسته‌وخۆیێ تیرۆریزمێ یه‌. ئه‌رێ ئه‌ڤ كاودانێن نه‌خۆش ویژدانا مرۆڤایه‌تیێ نه‌هه‌ژاندیه‌؟ بێگۆمان به‌رسڤ ” به‌لێ ” یه‌. به‌لگه‌ ژی هه‌می ئه‌و هاریكارینه‌ یێن دۆست و هه‌ڤالێن نه‌ته‌وه‌یێ كورد دگه‌هیننه‌ مه‌. هه‌كه‌ هنده‌ك ژ وان به‌رژه‌وندیێن خوه‌ ژی هه‌بن به‌لێ پشكه‌كن ژ وان یێن ب ئێش و ئازارێن نه‌ته‌وێ مه‌ دحه‌سیێن. بوونا ڕاسته‌وخوه‌ د ناڤ گۆڕه‌پانا ڤێ تراژێدیێ دا بۆ گه‌له‌ك كه‌س و زارۆیان ئه‌زموونه‌ك ته‌حل و دژواره‌ و دێ بۆ ده‌مه‌كێ دۆمدرێژ كارتێكرنه‌كا نه‌رینی ل سه‌ر سایكۆلۆژیا وان هه‌بیت و چو نه‌بیت د بیردانكا واندا وێنه‌یه‌كێ نه‌خۆش ژ وان هه‌می قۆربانی و كۆشتار و ڕه‌ڤاندن و بێسه‌روشوونكرنا مرۆڤان ل جه‌م وی دوروست كه‌ت و چ جاران ڕه‌ش نابیت و دێ بیته‌ پشكه‌ك ژ پێكهاتا سایكۆلۆژیا وان و دێ ڕه‌نگڤه‌دانا خوه‌ ل سه‌ر بیروباوه‌ر و بوها و ئاراسته‌یێن وی یێن تایبه‌ت و جڤاكی هه‌بیت. به‌لكو هنده‌ك كه‌سان ئه‌ڤ ئه‌زموونه‌ دێ بیته‌ پێناسه‌ك بۆ سه‌رهلدانا جۆره‌ها ئێش و ئازار و به‌لكو ژی نه‌ساخیێن سایكۆلۆژیك و ڤێ گۆتنێ به‌لگه‌یێن خوه‌ یێن هه‌ین و ئه‌و ژی سه‌رهلدانا جۆره‌ها په‌ریشانی و سترێس و خه‌مۆكی و خه‌ونێن نه‌خۆشه‌ ل جه‌م هنده‌ك ژ وان كه‌سێن ب ڤان كاودانان دا ده‌رباز دبن ل ده‌ڤه‌را مه‌ و جهێن دیترێن جیهانێ. ژ ڤێ ئێكێ یه‌ ئه‌ركێ شارستانیا مرۆڤاتیێ ب جه‌نگ دژی تیرۆریزمێ گرانتر دبیت، چونكی ب ڤێ چه‌ندێ خزمه‌تا مرۆڤاتیێ ب گشتی دهێته‌كرن و و ڕێژه‌ و ئاستێ مه‌ترسیێ و هه‌ڕه‌شه‌یا تیرۆرێ بۆ سه‌ر مرۆڤاتیێ و ئاساییشا تاكێن وێ كێمتر لێ دهێت و پشكه‌ك ژ ساخله‌میا سایكۆلۆژیا وان دهێته‌ مسۆگه‌ركرن.
*بسپۆرێ سایكۆلۆژیایا پێداگۆگی/زانینگه‌ها زاخۆ

دبیت گه‌له‌ك جاران مه‌ پێ سه‌یر بیت كا بۆچی رێكخراوێن تیرۆریستی یێن وه‌كی داعشێ كه‌سه‌كێ وه‌كی فرۆكه‌ڤانێ ئورده‌نی یان دیلكریێن پێشمه‌رگه‌هی یان هه‌ر قوربانیه‌كێ خوه‌ یان بۆ ئه‌نجامدانا تاوانێن وه‌كی په‌قاندنێ و كریارێن بێ زه‌ڤه‌رێن خوه‌ ل به‌ر چاڤێن كامیره‌ و ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ ئه‌نجامدده‌ن و وان بۆ خه‌لكێ به‌لاڤ دكه‌ن؟ ئه‌ڤ ته‌كتیكه‌ ئێكه‌ ژ وان ستراتێژیێن سایكۆلۆژیێن تیرۆریستێن جیهانی بۆ مه‌به‌ستی گه‌هشتن ب ئارمانجێن خوه‌ جێبه‌جێ دكه‌ن. ب ڕێیا ڤێ ته‌كتیكێ ئه‌وان دڤێت ڤێ چه‌ندێ نیشا خه‌لكێ بده‌ن كه‌ چاوا چه‌رخێ بیست و ئێكێ هه‌تا چ ڕاده‌یه‌كی د به‌رژه‌وه‌ندیا وان دا یا پێشكه‌فتی. هه‌كه‌ر جاران تیرۆرێ ب خه‌نجه‌ر و گیڤتینێ و ب دزیكیڤه‌ ململانێ ل گه‌ل مرۆڤاتی و شارستانیه‌تێ دكر، لێ ئه‌ڤرۆ راگه‌هاندنێ ب هه‌می ئالاڤ و جۆرێن خوه‌ ڤه‌ كارێ گه‌هاندنا هۆشداریا مه‌ترسیدارا وان یا ب سانه‌هی ئێخستی. تیرۆر ئه‌ڤرۆ ب ڕێیا كه‌ره‌ستێن ئه‌لكترۆنی و هه‌می ئالاڤێن وێنه‌یی كریارێن هۆڤێن خوه‌ وێنه‌ دگرن و ب ڕییا سیسته‌مێ تۆڕێن ئه‌نترنێتێ د ده‌مێ چه‌ند چركه‌یه‌كا نیشا وان كه‌سێن مه‌به‌ستا وانن دده‌ن و ڤی وێنه‌یێ دڕندانه‌، كه‌ هێمایێ گۆپیتكا هۆڤاتیا هه‌ر مرۆڤه‌كێ نه‌ئاسایینه‌، ل سایتێن خوه‌ به‌لاڤ دكه‌ت، هه‌تا كو ب ڕێیا وێ بێژیت ك “ئه‌ڤه‌ ئه‌مین و ئه‌م یێن هه‌ین و ئه‌ڤه‌ ئه‌م هاتین. تو و ده‌ستهه‌لاتا ته‌ دوژمنن و كافرن و نابیتن هوون بمینن. هوون دڤیا بهێنه‌ گۆهۆڕین “. به‌لێ ئه‌وا راستی بیت ئه‌وان یا ژبیركری یان ژبیرا خوه‌ دبه‌ن و خوه‌ ل گێلی دده‌ن ئه‌و نه‌ته‌وه‌یێ بۆ هزاران سالانه‌ خوه‌ ل به‌ر دڕنده‌ترین مرۆڤێن دیرۆكێ هه‌ر ژ ئه‌سكه‌نده‌رێ مه‌قدۆنی هه‌تا تورانیێن مه‌غۆل و هه‌تا مه‌زنترین دیكتاتۆرێ چه‌رخێ بیست و ئێكێ “سه‌دامێ گۆڕ به‌ گۆڕِ و ڕژێما به‌عسا فاشیستی” گرتی، ب قۆربانیدان و هێزا ده‌ست و باسكێن پێشمه‌رگه‌هێ قه‌هره‌مان دێ هه‌می خه‌ون و خه‌یالێن وان ساخ بن ئاخ كه‌ت. هه‌كه‌ر راگه‌هاندنێ ژ لایه‌كی ڤه‌ هاریكاریا به‌لاڤكرنا بوهایێن هۆڤانه‌یێن وان دابیتن، لێ د هه‌مان ده‌مدا ژی په‌نجه‌ره‌یه‌ك ل به‌رچاڤێن مه‌ ڤه‌كریه‌ و نیشا مه‌ دده‌ت هه‌كه‌ بڕیار ئه‌و بیت دووماهیا نه‌ته‌وه‌ و ژیان و نامووس و كه‌رامه‌ت و پرستیژا كوردستانیان ل بن گه‌فێن تیرۆریستێن دڕنده‌ وه‌لێ بهێت وه‌ك ئه‌وا وان دگه‌ل هزاران كه‌س ژ خه‌لكا كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ كری، پا ئه‌م دێ پیر و شیر ل سه‌نگه‌رێن به‌رگریكرنێ خوه‌ قۆربانی ڤی نه‌ته‌وه‌ی و ئاخا وێ كه‌ین و بنده‌ستیا تاخمه‌كێ هۆڤ وه‌كی تیرۆریستێن داعشێ قه‌بوول ناكه‌ین.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیێ / به‌شێ ده‌روونزانیێ / زانستگه‌ها زاخۆ

پشكه‌كا مه‌زن ژ فاكته‌ر و ژێده‌رێ به‌لاڤبوونا رادیكالیزما ئیسلامیا كۆ ئه‌ڤرۆ خوه‌ د گه‌له‌ك گرۆپێن تووندرۆ و تیرۆریستیدا دبینیتن، ده‌سپێكا وێ بۆ هندێ دزڤڕیتن كو وان ب ره‌نگه‌كی ژ ره‌نگان به‌رهنگاری وان بهایان ببن یێن كو ئه‌و هزر دكه‌ن به‌رهه‌مێ هزر و كار و سه‌ره‌ده‌ریا جڤاكێ رۆژئاڤاییه‌. هه‌می ئه‌و بزاڤه‌ ژپێخه‌مه‌ت خوه‌پاراستن وه‌كی ژێده‌رێن زانستی ئاماژه‌ی پێدده‌ن ژ گۆتاره‌كا ئایینی ئاڤێ ڤه‌دخۆن كۆ تێكه‌لی ل گه‌ل رۆژئاڤایێ ب مه‌ترسیه‌ك ل سه‌ر بوهایێن خوه‌ دزانن ل ده‌مه‌كی كۆ تێكهه‌لی سروشتێ ژیانێ یه‌ [ 1 : 422]، له‌وما ئه‌ڤ ترسا بێ ڕامان چو مفایه‌كێ ناگه‌هینیته‌ كاروانێ مرۆڤاتیێ ب گشتی و كه‌لتوورێ رۆژهه‌لاتیا و ئه‌و فه‌رهه‌نگێن كاردكه‌ن بۆ دروستكرنا دیواره‌كێ مه‌زن د ناڤبه‌را كه‌لتوور و بوهایێ رۆژهه‌لات و رۆژئاڤایێ و گه‌له‌ك جاران نه‌چار دبن بۆ جێبه‌جێكرنا ڤێ هزرێ تووشی هنده‌ك كاره‌ساتێن مه‌زن ببن و ئێك ژ وان سه‌رهلدانا بزاڤ و ڕێكخراوێن هشكباوه‌ر و تیرۆریستن كۆ ئه‌ڤرۆ ژبلی نه‌هامه‌تیێ و زیانا وێ بۆ مرۆڤایه‌تیێ، ناڤ و بانگێ ئیسلامێ ژی ئێخسته‌ بن پرسیارێ.
ئه‌ڤ بزاڤێن ڕادیكالی ( fundamentalist ) ژبلی پاشئێخستنا عه‌جه‌لۆكا شارستانیێ نه‌شیایه‌ چو ده‌ستكه‌فت و به‌رهه‌م و داهینانه‌كێ پێشكه‌شی كاروانێ مرۆڤایه‌تی بكه‌ن. سه‌ره‌ده‌ریكرن بنیاتێ ژیانا هه‌ڤچه‌رخه‌. یا گرنگ ئه‌وه‌ مرۆڤی باوه‌ری بخۆ و رٍێبازا خۆ هه‌بیتن و ژ هه‌لسوكه‌فت و په‌یوه‌ندیێ نه‌ترسیتن. بلا ل بیرا ڤان ڕادیكال په‌رست و هشكباوه‌ران بیت كۆ كاروانێ شارستانیێ نه‌ك تنێ به‌رهه‌مێ گه‌ل و نه‌ته‌وه‌ و ئایینه‌كی ب تنێ یه‌. ئه‌ڤ كاروانه‌ ژ ئه‌نجاما ماندیبوون و كار و بزاڤێن هزاران نه‌ته‌وه‌ و نه‌ژاد و ئایین و ڕێباز و لایه‌نانه‌، كه‌ ئه‌م ئه‌ڤرۆ ل بن سیبه‌را وێ دژین. ئه‌ڤ كاروانه‌ نه‌ گه‌میا كه‌س و لایه‌نه‌كێ ب تنێ یه‌ كو هزر بكه‌ت هه‌كه‌ ل نیڤه‌كا ده‌ریایه‌كی دا ئه‌و دێ شێت یان چێدبیت ب بزمارا بنێ وێ به‌له‌مێ كون بكه‌ت و ئه‌ڤه‌ ژی ژبه‌ر هندێ كو وی دڤێت و ئه‌و وه‌سا حه‌ز دكه‌تن چونكو ئه‌ڤ به‌له‌مه‌ یا وی یه‌، فه‌لسه‌فه‌یه‌ك خه‌له‌ت و نه‌په‌سند كرییه‌. هه‌ر ژ ڤێ چه‌ندێیه‌ دبینین دگه‌ل سه‌رهلدانا ڕێكخراوه‌كا تیرۆریستی وه‌كی داعشێ ل ده‌ڤه‌رێ و ڕاگه‌هاندنا جه‌نگه‌كێ نه‌خوازرای ل دژی كوردستانیان، ب ده‌هان وه‌لات و لایه‌ن ڕاستی وان هاتن و ب شێوازێن جۆداجۆدا دژاتیا وان كرن.
ئه‌ڤ جیهانه‌ نه‌ یا كه‌س و لایه‌نه‌ك ب تنێ یه‌ كه‌ وه‌سا هزر بكه‌ت چاوا وی دڤێتن دێ وه‌كی خوه‌ كه‌ن و كه‌س به‌ره‌نگاری وان نابیتن. ئه‌ڤ هزرا رادیكالی خزمه‌تا مرۆڤایه‌تیێ ناكه‌ت، به‌لكو ڤێ ڕاستیێ نیشا دده‌ت كه‌ ئه‌ڤ ڕێكخراو و لایه‌نه‌ ژ گۆهۆڕینێ و نووبوونێ و سه‌ره‌ده‌رێ دترسن. ئه‌ڤه‌ گۆپیتكا لاوازیێ یه‌ و ده‌مارگیرییه‌كا بێ بنه‌ما و نه‌لۆژیكانه‌یه‌ به‌رامبه‌ر هنده‌ك بنه‌مایێن كۆ دبنه‌ڕه‌تدا ب خه‌له‌تی یێن هاتینه‌ وه‌رگرتن و فێربوون و شرۆڤه‌كرن. ئه‌ڤ چه‌نده‌ ل گه‌ل ژیانا هه‌ڤچه‌رخ ناگۆنجیت. گۆهۆڕین و سه‌رده‌ری ئه‌ڤرۆ یا د قووناغه‌كا كه‌توار و دیفاكتۆ یا خوه‌ دا.
ژێده‌ر : [ 1 ] ابراهیم، ماجد موریس ( 2005 ). الإرهاب الڤاهره‌ و أبعادها النفسیه‌، گ. (1). دار الفارابی، بیروت، لبنان، (509)ص.
*بسپۆری پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی / به‌شی ده‌روونزانی / زانستگه‌ی زاخۆ

ریفراندوم وه‌ك ڕێیه‌ك و ئالاڤه‌ك بۆ چاره‌سه‌ركرنا ئاریشه‌یێن ئالۆزێن سیاسی و بۆ گۆهۆڕینا سیسته‌مێ ده‌ستهه‌لاتێ و یانژی بۆ په‌سندكرن یان ره‌تكرنا پرۆژه‌ یاسایه‌ك و نه‌خاسمه‌ ژی پشتی جه‌نگێ جیهانیێ دوویێ چه‌نده‌ها جاران یا ل وه‌لاتێن جودا هاتیه‌ پیاده‌كرن و بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ راسته‌وخوه‌ په‌نا یا هاتیه‌ برن به‌ر ب زانینا بیروباوه‌رێن خه‌لكێ و ئه‌ڤ چه‌نده‌ یا بوویه‌ ده‌لیڤه‌یه‌ك بۆ چاره‌سه‌ركرنا گه‌له‌ك ئاریشه‌یێن جیهانی یێن هه‌ڤچه‌رخ و دبیت ل هنده‌ك جهان ژی هنده‌ك ئالۆزی دروست كربن.
ل ناڤه‌راستا سالا بۆری و پشتی داگیركرنا گه‌له‌ك جهێن جۆگرافیایی و ده‌ڤه‌رێن ڤه‌قه‌تیای ژ كوردستانێ ژ ئالیێ تیرۆریستێن داعشێ ڤه‌ ده‌نگۆیا ده‌وله‌تا كوردی گه‌له‌ك ژ جاران بهێزتر لێهات. هه‌ر چه‌نده‌ ئه‌ڤه‌ نه‌ بیرۆكه‌یه‌ك نوویه‌، لێ پشتی كاودانێن شنگارێ یا مه‌زنتر بووی و كارێ گه‌هشتیه‌ هندێ دبیت خوه‌ د پرۆسێسا ریفراندومه‌كێدا ببینیت كو ئه‌ڤ چه‌نده‌ دبیته‌ وه‌رچه‌رخانه‌ك دیرۆكی و سیاسی و جۆگرافی و دیمۆگرافی ژی ل ده‌ڤه‌رێ په‌یدا بكه‌ت.
ئه‌وا جهێ گرنگی و دگه‌ل هندێ دا ژی مه‌ترسیێ یه‌ ئه‌وه‌ كو ژبلی گۆنجینا سه‌قایێ سیاسیێ ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ وه‌ك فاكته‌ره‌ك مه‌زن بۆ سه‌ركه‌فتنا ڤێ پرۆسێسێ هند ژی سه‌ركه‌فتنا وێ گرێدایه‌ ب وێ ئێكێ كۆ مێنتالیته‌ و ئه‌قلیه‌تێ هزریێ سه‌ركرداتیا كوردستانی ب گشتی و یا تاكێ كوردی نه‌خاسمه‌ بگه‌هیته‌ ئاسته‌كێ پێدڤی و نیمچه‌ ستانده‌رد دا ڤێ ڕاستیێ قه‌بوول بكه‌ت و ب هندێ رازی بیت كو نه‌ته‌وا كوردی و كوردستانی پێدڤی ب ریفراندومه‌كێنه‌. چونكی چه‌ند فه‌ره‌ كو ئاستێ هزری و تێگه‌هشتن و مێنتالیته‌یا تاكێ كوردی بگه‌هیته‌ ئاسته‌كێ هه‌ستیار هه‌تا بزانیت “ب ده‌وله‌تبوون” مفایا بۆ وی هه‌ی، هند ژی یا فه‌ره‌ كۆ بزانیت و ئه‌ڤ هزره‌ ل نك وی گه‌شێ بكه‌ت كو یێن هه‌ین كه‌سان و لایه‌ن كو بۆ به‌رژه‌وه‌ندیێن تایبه‌ت یان لاوازیا هه‌ستا نه‌ته‌واتی و نزمبوونا هوشیاریێ و سه‌رپێبوون و ژێیاتیا نه‌ته‌وه‌یی دژی ڤێ پرۆسێسێ كاردكه‌ن یان ژی هنده‌ك وه‌لات و دوژمنێن دێرینێن مه‌، كو به‌رده‌وام بزاڤێ دكه‌ن ل سه‌ر هندێ ئه‌ڤ پرۆسه‌ سه‌رنه‌گریتن و نموونه‌ ژی ئه‌و پووته‌پێدان بوویه‌ یا هنده‌ك ده‌وله‌تێن ده‌ڤه‌رێ پێشكه‌شی داعشێ كرین و ب خه‌یالا خاڤا خوه‌ ڤیای كوردستانێ ژ بن بهاڤێژن، به‌لێ پشتی دیتی كو پیلانا وان ده‌وله‌ت سه‌رێ سه‌ركرداتیا كوردستانێ و نه‌خاسمه‌ سه‌رۆك بارزانی و پێشمه‌رگه‌هێن گیانفیدا سه‌رنه‌گرت ژنوو به‌زین و هاتن و خوه‌ شرین كرن. ئه‌ڤ دوژمن و نه‌یاره‌ به‌رده‌وام یێن د كێشانا پیلانا دژی كوردستانیان. له‌وما یا فه‌ره‌ د ناخ و ده‌روونێ ستراكچه‌رێ كوردستانیان تۆڤێ هندێ بهێته‌ چاندن كۆ ئه‌م پێدڤی ب ” ب ده‌وله‌تبوونێ ” نه‌. ئه‌ڤ راستیه‌ هینگی بۆ مه‌ خوه‌یا دبیت كۆ ئه‌م دبینین جاران بزاڤێن بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ سه‌رناگرن و ئارمانجێن خوه‌ بده‌ستڤه‌ نائینن و نێزیكترینی ڤێ نموونه‌ ئه‌زموونا سكۆتله‌ندایه‌ كو بێ ئه‌نجام ده‌ركه‌فت.
ئه‌ڤ ئانكو ئه‌زموونا كوردستانیان د دیاركرنا ئاییندا خوه‌ ژبلی ئێكڕێزیا مالێ و ته‌بایی و برایه‌تیێ و گۆریكرنا به‌رژه‌وه‌ندیێن تایبه‌ت د راست به‌رژه‌وه‌ندیێن گشتیدا، هند ژی پێدڤی ب وێ چه‌ندێیه‌ كۆ ئاستێ هزری و مێنتالیته‌یا وی هه‌ست ب هندێ بكه‌ت كو بۆچی و ژپێخه‌مه‌ت كیژ ئارمانج و مه‌ره‌مێ یه‌ كو پێدڤیه‌ كوردستانیان ژی ببنه‌ خودان ده‌ستهه‌لات و وه‌لاته‌ك سه‌ربخوه‌. ئه‌ڤه‌یه‌ ئارمانجا سه‌ره‌كیا ریفراندومێ بۆ وان.
كاركرن ل سه‌ر ڤی لایه‌نێ كه‌ساتیا تاكێ كوردستانێ گه‌له‌ك گرنگه‌. به‌لاڤكرنا ره‌وشنبیریا هزری و زانینی یا وی و ل بیرا وی ئینانا هه‌می ئه‌و نه‌خۆشی و ته‌حلی و سه‌ختیێن ب درێژاهیا دیرۆكێ و نه‌خاسمه‌ ڤان چه‌ند ده‌ه سالێن بۆریدا، پێدڤیه‌ ل ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ ببنه‌ هێڤێنێ كار و چالاكیێن هشیاركرنا مێشك و هزرا تاكێ كوردستانی بێی جیاوازییا ئاینی و نه‌ته‌وه‌یی و عه‌شایری و مه‌زهه‌بی، ژ پێخه‌مه‌ت تێگه‌هاندنا وی ژ پێدڤیاتیێ بۆ ریفراندومه‌كێ، كو ببیته‌ په‌رژان و سنۆره‌ك بۆ هه‌می ئه‌و زۆرداری و سته‌ما ل ڤی تاكی و ل بن ناڤونیشانێن جوداجودا دا دهێته‌كرن.
*بسپۆری پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی/ به‌شی ده‌روونزانی/ زانستگه‌ی زاخۆ

تیرۆر د كارێ خوه‌ یێ قیزه‌وه‌ن دا هه‌می یاسا و بنه‌مایێن سایكۆلۆژی پیاده‌ دكه‌ت بۆ گه‌هشتن ب مه‌ره‌مێن خوه‌ یێن ئه‌هریمانی. تێگه‌هێ ئازراندن (الاستفزاز یان provocation) ل سالا (1969) د پرتووكا ئێك ژ شۆره‌شگێڕێن ئه‌مریكایا لاتینی دا ب ناڤێ ماركۆس ماریجیلایدا هاتیه‌ ئاماژه‌پێدان و ئه‌ڤه‌ وه‌ك ئه‌زموون یان ل قۆناغێن جه‌نگێن ئازادیخوازی ل ڤی كیشوه‌ری هاتیه‌ تێبینیكرن (1: 175). تیرۆر د ڤێ سیاسه‌تا خۆ دا دڤێتن بڕێكا پیاده‌كرنا كه‌لتۆر و فه‌رهه‌نگ و ره‌وشه‌نبیریا وه‌حشیگه‌ریێ و هۆڤانه‌ و ترساندنێ جۆره‌ ئاژاوه‌ و تێكچوونا ره‌وشا جڤاكی و سیاسی و ئابووری و سایكۆلۆژی د ناڤ جڤاكێدا به‌لاڤ بكه‌ت و ئه‌ڤ كاودانه‌، ب دیتنا وان دێ بیته‌ پالده‌ره‌ك بۆ هندێ خه‌لك هه‌ست ب نه‌خۆشیێ و مه‌ترسیێ بكه‌ن و ب ڤێ چه‌ندێ ده‌نگێ ناره‌زایی و به‌ل به‌لێ ل هه‌ر كۆژیه‌كی بلند ببیت و ئه‌ڤ چه‌نده‌ گه‌له‌ك جاران دهێته‌ بكارئینان وه‌ك چه‌كه‌ك ل دژی ده‌ستهه‌لاتێ. گازنده‌ و گله‌یی و ره‌خنه‌یێن خه‌لكێ ژ حوكمه‌تێ و ده‌ستهه‌لاتێ و كاودانێن پێدا ده‌باز دبیت، دبیته‌ ده‌لیڤه‌یه‌ك بۆ خوه‌نیشاندان و جاران سه‌رهلدان و شۆره‌ش و ڕاپه‌رینان، كۆ ڕێكخراوێن تیرۆرستی ب هه‌می شیان كاری بۆ دكه‌ن و بزاڤا به‌لاڤكرنا وێ و مه‌زنتركرنا وێ دده‌ن. ئه‌ڤ چه‌نده‌ هینگی بهێزتر لێدهێت ده‌مێ لایه‌ن و وه‌لاتێن ده‌روبه‌ر ژی مایێ خوه‌ تێدا دكه‌ن و ب شێوازێن جوداجودا بزاڤا پشته‌ڤانیكرن ل ڤان ڕێكخراوێن تیرۆرستی و ئاژاوه‌گێڕ دده‌ن و مه‌به‌ستا سه‌ره‌كییا وێ ژی پاشخستنا بڕێڤه‌برنا هنده‌ك پرۆسه‌ و پرۆژێن نه‌ته‌وه‌یی یێن گرێدای ڤی كاودانی نه‌. ده‌ما مرۆڤ د بزاڤ و ره‌فتارێن ڕێكخراوه‌كا تیرۆریستی وه‌ك داعشێ دفۆكریتن ب ئاشكرایی ڤێ سیاسه‌تا چه‌وت دبینیتن كه‌ پشكه‌كا مه‌زن ژ هه‌ول و چالاكییا وان بۆ هه‌مان مه‌به‌ستێ و بۆ پاشئێخستنا پرۆژێ “ب ده‌وله‌تبوونا كوردی” دهێته‌ كرن و یا ژ هه‌میان رۆهنتر ئه‌و بوو كو هنده‌ك وه‌لاتێن ده‌وروبه‌ر ب ئاشكرایی و ل به‌رچاڤێن جیهانێ هاریكاریا وان كر بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ، به‌لێ پشتی دیتی كه‌ ئه‌ڤ بزاڤه‌ نه‌شێت كوردستانیان هندی سه‌رێ درێزیكه‌كێ ژ ویست و داخوازیێن خوه‌ سار بكه‌ن و ب هێز و بازۆیێن پێشمه‌رگێ قه‌هره‌مان و سه‌ركرداتیا كوردستانی، جاره‌كا دیتر كلكا خوه‌ ده‌ینا سه‌رملێن خوه‌، به‌لێ هێشتان ئه‌و دوژمن جهێ باوه‌ریێ نینن و ئه‌و نوكه‌ وه‌ك “گۆرگه‌كێ برینداری” و پترتر ژ جاران مه‌ترسیدارن بۆ كوردستانیان.
ژێده‌ر : ( 1) ابراهیم، ماجد موریس (2005). الإرهاب الڤاهره‌ و أبعادها النفسیه‌، گ. (1). دار الفارابی، بیروت، لبنان، (509)ص.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیێ / به‌شێ ده‌روونزانیێ / زانستگه‌ها زاخۆ

پێداچوونه‌ك ب ستراكچه‌ر و پێكهاته‌یا هزری و كه‌ساتیا تیرۆرسته‌كی نیشاندده‌ت كه‌ پشكه‌كا مه‌زن ژ لادانێن وان بۆ لاوازیا ئاستێ ئازادیێ د كریار و هزر و ره‌فتارێن واندا دزڤڕیتن. تیرۆرسته‌كێ گرێدای ڕێكخراوه‌ و ده‌سته‌كه‌كا تیرۆرستی یێ د ناڤ هژماره‌كا هزر و بیروبۆچوون و بوها و ئاراسته‌یێن ره‌ها، كو چو جۆره‌ نه‌رماتیه‌ك تێدا نینه‌ و یێ د ناڤ وان دا هاتیه‌ ئاسێكرن و دۆرپێچ بووی. ئه‌ڤ بوها و هزرێن داخستی ژ لایه‌كی به‌رسینگێ رۆناهیا پێشكه‌فتن و خۆشی و تام و چێژا دیتنا جیهانێ و جوانیێ و ژیانا خه‌لكا دیتر دگریتن و وان وه‌كی وێنه‌ و روویه‌كێ ڕه‌ش و تاری نیشانی وی دده‌تن و ژ لایه‌ك دن ڤه‌ شیانا ئازاد هزركرن و ب ئازادی ره‌فتاركرنێ ژ تاكێ تیرۆرست دستینیت. چ گۆمان تێدا نینه‌ ئه‌ڤ هه‌ر دو لایه‌ن و ره‌هه‌نده‌ هندێ دی وی د كریارێن خوه‌ یێن دژی مرۆڤاتی دا رژد دكه‌ن. ژ لایه‌ك دیتر ڤه‌ هه‌سته‌كا نه‌خۆش ب دیتنا خۆشیا خه‌لكا دیتر ل جه‌م وی په‌یدا دبیت، هه‌روه‌سا ژی ب سه‌ده‌ما نه‌شیان و نه‌بوونا ئازادیێ و چو شانس و ده‌لیڤه‌یه‌ك بۆ هزركرن د كارێ خوه‌ یێ تیرۆریستی دا و یان ڕابوون ب كاره‌كێ لادای ژ چارچووڤێ وان كریار و ره‌فتاران، هه‌تا كو ب ڕێژه‌یه‌كا گه‌له‌ك كێم و بچووك چێبیت، جۆره‌كێ تێكچوون و شاشی و لاوازیا ئاستێ باوه‌ری بخوه‌بوونێ و ره‌زامه‌ندیێ ل جه‌م وی دروست دكه‌ت كو د ڕێیا خوه‌ دا وی به‌ر ب گڤاشتنێن سایكۆلۆژیك پالدده‌ت و ده‌رگه‌هێ داهینان و خوه‌قۆرتالكرنێ ژ قه‌ید و به‌ندێن تیرۆرێ ل به‌رسینگێ وی دگریتن و به‌رۆڤاژی وی هندێ دی پالدده‌ت كو رژد بیت د كار و كریارێن خوه‌ یێن نه‌مرۆڤایانه‌. چونكی ئه‌و یێ د ناڤبه‌را “نال و بزمارێ” دا ئاسێ بووی و هێدی بڕیار یا ل سه‌ر ره‌فتارا وی هاتیه‌ دان و وی چ چاره‌ نینه‌ ژ بلی ره‌فتارێن هشكباوه‌رێن تیرۆریستی. ئه‌ڤه‌ هه‌می بۆ هندێ دزڤڕیتن قانوون و ده‌سپلینا ڕێكخراوێن تیرۆریستی ئاسته‌نگن ل به‌رده‌م ئازادییا هزری و ره‌فتاری و بڕیاردانێ ل جه‌م ئه‌ندام و تاكێن ڕێكخراوێ.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی / به‌شێ ده‌روونزانی / زانستگه‌ها زاخۆ

هه‌رچه‌نده‌ كو بدیتنا سایكۆلۆژیك په‌یداكرنا كه‌ساتیه‌ك ئاسایی زیاده‌رۆیی و جۆره‌كێ ئیده‌ئالیزمێ یا تێدا لێ هنده‌ك پیڤه‌رێن هه‌ین كه‌ كه‌سانه‌كێ نێزیكتر ل ڤی پیڤه‌ری هه‌تا ڕاده‌یه‌كێ ب كه‌سانێن ئاسایی دده‌ن نیاسین. ئه‌ڤ پیڤه‌ره‌ ژ سێ لایه‌نانڤه‌ مرۆڤی هه‌لدسه‌نگینن. لایه‌نێ جه‌سته‌یی ئانكو نه‌بوونا گله‌یی و گازنده‌یێن به‌رده‌وام ژ ئێش و ئازارێن خوه‌ یێن جه‌سته‌یی و سایكۆلۆژیك ژ لایه‌نێ كه‌سیڤه‌ و لایه‌نێ ره‌فتاری كو لایه‌نه‌كێ گرنگه‌ ژ وان بناسێن نیشانده‌رێ كه‌سایه‌تیه‌ك ئاسایی و ساخله‌من هه‌كه‌ر بهێت كه‌سه‌ك خودان شیان بیتن د كار و كریارێن خوه‌ دا و حه‌ز ژ وی كاری بكه‌ت و گازندێ ژ كاركرنێ نه‌كه‌ت و واستیان ل نك وی تنێ د ئاسته‌ك پێدڤی دایه‌، و كێمتر بزاڤا گوهۆڕینا كارێ خوه‌ دكه‌ت و ژ په‌یوه‌ندیێن خوه‌ یێن كاری و جڤاكی و خێزانی د ئاسووده‌ و رازیه‌ و د پێدڤیێن خه‌لكێ دگه‌هیت و ل گه‌ل بیروبۆچوونێن جودا دا دگونجیت. لایه‌نێ یا سێی ژ ڤێ پیڤه‌ری گرێداینه‌ ب لایه‌نێ سۆزداریێ ڤه‌ كو تێدا مرۆڤه‌كێ ئاسایی و ساخله‌م ژ ململانێ و كێشمه‌كێشێن مه‌زن نه‌نالیت و ژ بلی خوه‌ حه‌ز ژ كه‌سێن دیتر ژی بكه‌ت.
هه‌ر چه‌نده‌ ئه‌ڤ پیڤه‌ره‌ بۆ ناسینا كه‌سه‌كی ل سه‌ر ئاستێ تاكی پتر دگونجیت، به‌لێ ل هه‌مان ده‌مدا دشێت ب شێوه‌یه‌كێ گشتی ل سه‌ر گرۆپه‌كێ ژی بهێته‌ په‌یاده‌ و جێبه‌جێكرن. لڤێرێ هه‌كه‌ مه‌ بڤێت ڤی پیڤه‌ری ل سه‌ر كه‌ساتیا پێشمه‌رگه‌هی جێبه‌جێبكه‌ین دێ بینین ل سه‌ر ئاستێ جه‌سته‌یی بۆ ده‌مێ چه‌نده‌ها ده‌هكانه‌، هندی ئه‌ڤه‌ ناڤێ پێشمه‌رگه‌ی كه‌فتیه‌ د فه‌رهه‌نگۆكا زمانێ كۆردی دا، ب سال پێشمه‌رگه‌ی ل به‌ره‌یێن جه‌نگی ب مێرخاسی و خوه‌به‌ختركنێ و بێی هندێ گۆهێ خوه‌ دابیته‌ گه‌رما و سه‌رما و برسێ و ترسێ و ته‌حلی و نه‌خۆشیێن ژیانێ ل به‌رسینگێ دوژمنی یێ ڕاوه‌ستیای و خوه‌ نه‌چه‌ماندییه‌.
ژ لایه‌نێ ره‌فتاریڤه‌ مرۆڤێن خۆدان شیان بووینه‌ و حه‌ز و ڤیانه‌ك بێ وێنه‌ بۆ كارێ خوه‌ هه‌بوویه‌. پێشمه‌رگه‌هی هه‌می ده‌مه‌كی ب فه‌خر و شانازیڤه‌ ته‌ماشه‌ی كارێ خوه‌ كریه‌ و باوه‌رییا ب دۆزا ره‌وایا نه‌ته‌وه‌یێ خوه‌ هه‌بوویه‌. هه‌لبه‌ت د ڤێ ڕاستێدا جڤاك ژی گه‌له‌ك هاریكار و پشته‌ڤان بوویه‌ و چ جاران و ل سه‌رده‌مێن شۆره‌شێن ئیلۆن و گۆلانێ، كو ڕێزێن پێشمه‌رگه‌ی پڕبووینه‌ ژ ته‌خ و چینێن جودایێن جڤاكی، ژ مامۆستیێن زانینگه‌ه و ئایینی و پزیشك و ئه‌ندازیار و شێخ و ئاغاواتان بگره‌ هه‌تا كو جۆتیار و خه‌لكێ ساده‌ و ل سه‌رده‌مێ نۆكه‌ ژی ئه‌م دبینین هه‌می ته‌خوچین پێكڤه‌ ملێن خوه‌ یێن داینه‌ ملێن پێشمه‌رگه‌هی و یێن بووینه‌ هانده‌رێن وان د كارێ واندا و بۆ سه‌ركه‌فتن ب سه‌ر تیرۆریزما جیهانیا كو ئه‌ڤرۆ به‌رێ خوه‌ دایه‌ مه‌ و ڤیای مه‌ ژ ناڤ ببه‌ن. ئه‌ڤ چه‌نده‌ بخوه‌ فاكته‌ره‌كێ ب هێزكه‌رێ مۆرال و ۆره‌یا پێشمه‌رگه‌هییه‌ و یا بوویه‌ هێزه‌كا ده‌روونی بۆ ڤیانا كار و پیشه‌یا خوه‌ و نه‌خاسمه‌ ژی ئه‌ڤرۆ و پشتی پێشمه‌رگێن چه‌له‌نگ نیشادای كه‌ ئه‌و ئه‌و هێزه‌ یا بشێتن خوه‌ ل به‌ر سینگێ هه‌می نه‌یار و دوژمنان بگریت و ببیته‌ په‌یڤه‌ك كو مانشێت كۆڤار و رۆژنامه‌ و میدیایا كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ خوه‌ ب ڤی ناڤێ پیرۆز بڕازینن و شانازیێ بسه‌ركه‌فتنێن وان بكه‌ن. ڤێ چه‌ندێ هندێ دیتر وه‌ستیان و ماندیبوون یا ژ بیرا پێشمه‌رگه‌هی بری.
ژ لایه‌نێ سۆزداریڤه‌ پێشمه‌رگه‌ه ژ وان ململانێ و ئێش و ئازارێن كو كه‌ساتیه‌كا وه‌ك تیرۆرست بده‌ست وانڤه‌ دنالینیت بدویره‌ و به‌لگه‌ ژی بۆ ڤێ چه‌ندێ ئه‌وه‌ كو پێشمه‌رگێ به‌رده‌وام هزرا د پیرۆزییا كارێ خوه‌ و ئاخ و نه‌ته‌وه‌یا خوه‌ دا كری و ژبلی خودێ خوه‌ و دوور ژ نێرگزیسمێ و خۆپه‌رێسێ یا ڤیای نه‌ته‌وه‌ و خه‌لك و كه‌سێن دیتر ژی تام و چێژێ ژ ژیانێ وه‌ربگرن و ئه‌ڤه‌ گۆپیتكا هه‌ستا ڤیانا كه‌سانه‌ك دیتره‌ ل نك پێشمه‌رگه‌ی هه‌ی. ئه‌و بێی هندێ ده‌لیڤه‌ی بۆ دودلی و ململانێیه‌كا ده‌روونی بده‌ت بۆ پاراستنا ئاخ و نه‌ته‌وه‌یێ خوه‌ بێی جوداهیا ئایینی و مه‌زهه‌بی و پارتایه‌تیێ گیانێ خوه‌ گۆری نیشتمان و ئاخا خوه‌ دكه‌ت.
ئه‌ڤ شرۆڤه‌كرنه‌ به‌لگه‌نه‌ بۆ هندێ كو نیشا بده‌ن ب گشتی كه‌ساتیا پێشمه‌رگه‌هی خودانێ گه‌له‌ك ژ سالۆخه‌تێن كه‌ساتیه‌كا ساخله‌م و ئاساییه‌ كو بوویه‌ ئه‌گه‌رێ هندێ نه‌ته‌وه‌یه‌كێ مه‌زنێ وه‌كی كورد و هه‌روه‌سا جیهان ژی شانازیێ ب بوون و مانا وان ببه‌ت.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیێ / به‌شێ ده‌روونزانی / زانینگه‌ها زاخۆ