د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
ژێده‌رێن باوه‌رپێكرى وه‌سا دبینن كو ئاریایى پشتى زێده‌بوونا هژمارا وان ژ ده‌ڤه‌رێن (كۆ نۆكه دكه‌ڤنه د ئاسیا ناڤین دا) و ژ ئه‌گه‌رێن ئابوورى بۆ لایێ جهێن نۆكه كۆچ دكه‌ن و ئه‌ڤه ل (4000) سالێن پێشى زایینێ بوویه، ل ده‌سپێكێ سێ هۆزێن مه‌زن بووینه: میدیایى و پارس، و بارز. و هنده‌كێن دیتر ژ وان ژى بناڤێن وه‌كى گۆرگانیان و یان ژى ئاران (Arran) ( یان ئالانى) دهێنه نیاسین، كه ئه‌وێن ئێكه‌م ل ده‌ڤه‌رێن گۆرگان و ئالانى ل ده‌ڤه‌رێن قه‌فقازییا و لنك ڕویبارێ مه‌زنێ ئاراس ئاكنجى دبن (3: 245)، و هنده‌ك جهێ ئاكنجیبوونا وان باكوورێ ڕۆژئاڤایێ ئیرانا نۆكه و ڕۆژئاڤایا ده‌ریایێ قه‌زوین دده‌نه زانین، و ئه‌و جهه یێ كۆ ڕۆسى نۆكه وێ ب ئازه‌ربایجانا ڕۆسى دده‌نه زانین، و باژێڕێن وێ یێن دیار ژى باكوو، گه‌نجێ، شماخى، ده‌ربه‌ند، ئیرڤان، و نه‌خجه‌ڤانن، و ژ باژێڕێن وێ یێن كه‌ڤن، كو كاڤلێن وێ هه‌تا نۆكه ژى یێن ماین (به‌ردعێ یان بردۆا) و یه‌ونانى و ڕۆمێن كه‌ڤنار وى نه‌ته‌وه‌ى ب ئالبانیا (Albania) و ئه‌رمینى بناڤێ ” ئاغوانگ” دخوینن و عه‌ره‌بان ژى وشه و ناڤێ ” ئاران” بۆ وان بكار ئینایه‌ن و بخوه ته‌عریبكریه (2: ب.51). ل هنده‌ك ژێده‌ران ژى وه‌سا هاتیه كه “ئاران” بناڤه‌كێ وه‌كى “ئاسى” دهێته شۆبهاندن، كه وه‌كى نه‌ته‌وه‌یێن وه‌كى “سكائى” و “سه‌رمه‌تى” هۆزێن بیابانى بووینه ل ئاسیایا ناڤین و ئه‌و ژى ژ نڤشێ ئاریایینه. چونكى هه‌مى ئه‌و وه‌كى گه‌له‌ك ژ وان نفشێن ژ به‌ر وان مایین و ژ وان ژى هنده‌ك ل وه‌لاتێ چینێ و نه‌خاسمه ل ده‌ڤه‌را “خۆته‌ن” و “توومه‌شق” و قه‌فقاسیا ب زمانێن ئارى دئاخڤن. و ئالانیان په‌یوه‌ندیا ل گه‌ل وان ” ئاسى” یا هه‌ى و هنده‌ك ژ وان لقێن دیترێن ب وانڤه گرێداى، یێن كو وێژه و ئه‌ده‌بیاته‌كێ هه‌ى، ژى “سۆغدى ” و ” پارتى” نه. (2: 146). ل دووڤ ژێده‌رێن دیرۆكى ویلایه‌تا وان د قووناغه‌كێدا، پشكه‌ك بى ژ ئیمپراتۆریه‌تێن ئیرانى و نه‌خاسمه ساسانیێن ب نه‌ژاد كوردێن ره‌سه‌ن، و به‌رده‌وام دگه‌ل وه‌لات و هۆزێن ده‌روه‌به‌رى خوه د جه‌نگ و ململانێ و شه‌ڕكرنێدا بین. وه‌ك نه‌ته‌وه‌ك ئاریایى نه‌ژاد هنده‌ك جاران خوه ل رۆمییان ددان و دشكاندن. پاشایێن وان وه‌كى یێن ساسانییا پاره‌یێ بناڤێ خوه ل خۆراسانا نوكه به‌لاڤكرین. پاشایه‌كێ وان یێ بناڤۆده‌نگ بناڤێ كورس (Kurs) هه‌تا یێ هاتیه كوردستانا نوكه و ده‌ڤه‌را شنگالێ. هه‌تاكو عه‌بدولعه‌زیم ره‌زائى بسۆرێ دیرۆكناسیێ د پرتووكا خوه یا بناڤێ دیرۆكا پێنج هزار سالیا ئیرانێ، به‌رگێ 2، ب. 115، وه‌سا دبینت ئه‌و جهێ نۆكه بناڤێ سیستان دهێته نیاسین ئێك ژ وان جهانه د سه‌رده‌مێ فه‌رهادێ دووه‌مێ ئه‌شكانى ل سالێن 136 پێشى زاینێ، سكائى چوونه وێ ده‌ڤه‌رێ و ماوه‌كى ناڤێ وێ ده‌ڤه‌رێ هاته گوهۆڕین ب “سه‌كستان”. پاشى سنوورێ خوه ڤه‌گۆهاستنه ملێ دیترێ وى ده‌ریاى و ل ده‌ڤه‌رێن قه‌فقازیا ئاكنجى بین و ده‌وله‌ته‌ك مه‌زن ب هێز و باسكێن خوه ئاڤاكرن، و ب شه‌ڕا هێدى هێدى لاواز و په‌رت و به‌لاڤ بین (2). هه‌ر ئه‌و ژێده‌ر دبێژیتن كه ئه‌و ” ئاس” نۆكه بناڤێ ” ئۆسیت” (Osset) یان ” ئۆسیتین”(Ossetin) دهێنه نیاسین كه ل ده‌ڤه‌را قه‌فقاسیا ئاكنجینه، و ل سه‌ر ده‌مێن جودا هێڕشى وه‌لاتێن ئیرانێ و نه‌خاسمه ئازه‌ربایجان و ئه‌رمینستانێ كرینه و ل وان وه‌لاتان تاوانێن مه‌زن دژى خه‌لكێ و باژێڕ و ده‌ڤه‌رێن وان ئه‌نجام داینه. دهێته گۆتن ئالان، هه‌روه‌سا ژى گه‌لیه‌كه ل ده‌ڤه‌را باژێڕێ سه‌رده‌شتا كوردستانا ڕۆژهه‌لات، ڕویبار و ئاڤێن بانێ و مۆكریان بڕێكا وى گه‌لى دڕێژنه زێیێ بچویك، و هه‌روه‌سا ل چیایێ عه‌ره‌فه ژى چیایه‌كێ ب ڤى ناڤى هه‌ى (2: 290). ژێده‌ر هه‌روه‌سا ژى ئاماژه‌ى ب هندێ دده‌ن، بۆ نموونه دیرۆكنڤیسێ بناڤ و ده‌نگێ جوهى (یوسفۆس فلافیۆس)( 37 ـ 101 ز.) ڤه‌دگێڕیتن كه ئالانیان گه‌له‌ك جاران هێڕشى سه‌ر ده‌ڤه‌رێن قه‌فقاسیا دكرن و هه‌تاكو سه‌ر سنوورێن ئیرانیان تالان دكرن، و ل وى سه‌رده‌مى ئه‌رمه‌نیان پترتر ژ گۆرجییان دژاتیا ڕۆمیان دكرن، هینگى ده‌ڤه‌را چیایى، باشورێ ده‌ریایا قه‌زوین ناڤێ وێ كردون یان گردوون بى، و ناڤێ وێ ده‌ڤه‌رێ د ژێده‌رێن سریانى دا (بیت قاردۆ) یه و پاشایێ وێ لبن فه‌رمانا شاهێن (پارتى) یان ئاریایان بى (1: 625)، و هه‌كه‌ر وه‌سا بیتن زمانێ وان، ئۆسیتینى، وه‌كى بسپۆرێن ئه‌نترۆپۆلۆژى دبێژن هه‌ڤشێوه‌ى زمانێن پارسیا كه‌ڤن و ئاڤێستایێ (یان میدى)، كوردى و لۆرى و به‌ختیارى و به‌لووچى و تاجیكى و تاتى (ئانكۆ زمانێ جوهیێن دۆرماندۆرى ده‌ریایا قه‌زوین و خه‌زه‌ر و قه‌فقاسیا) دكه‌ڤیته د چارچۆڤه‌ى زمانێن ئیرانى دا كو ئه‌و ژى د ڕاستایا خۆ دا یێن د گرۆپێ زمانێن هندوئه‌ورۆپى دا (3: 67). ئه‌ڤ كۆرتیا مه ئیناى ل چه‌ند سالێن بۆرى د بنه‌ماله‌كا كوردى، بناڤێ ئالا خوه دبینیت، كو ل دووڤ پێزانینێن ڕهسپیێن ڤێ بنه‌مالێ ل هه‌رێما كوردستانێ، نازناڤێ خوه ژ ئال پاشایێ بابێ مه‌مۆیێ قه‌هره‌مانێ شاهاكارا وێژه‌یا مه‌موزینا خانى وه‌رگرتى، كۆ پشتى تراژێدیایا مرنا مه‌مێ، و ته‌راوبه‌را بینا دوینده‌ها ئال پاشاى، هنده‌ك ژ وان چوونه رۆژهه‌لاتا كوردستانێ و هنده‌ك ژى باشوورى كوردستانێ و جهێن دیتر. ئال پاشا بخۆ به‌رمایكێ ڤێ ده‌وله‌تا مه‌زنه یا مه ل سه‌ر ئاماژه‌پێداى.
ئه‌ڤه ئانكۆ مرۆڤ هه‌ر ژ رۆژا بوونا خوه و هه‌تا نۆكه ل جهه‌كى جێگیر نه‌بوویه و ژ واره‌كى بۆ یێ دیتر هاتیه ڤه‌گۆهاستن. هه‌تاكو دهێته‌گۆتن شارستانیه‌تێن سۆمه‌ڕى و بابلیێن ژ ده‌ڤه‌رێن باكوورى ئیرانا نۆكه هاتینه، به‌لێ خه‌لك وان ب جۆره‌ك دیتر بۆ خوه دهژمێریت. له‌وما پێدڤیه مرۆڤایه‌تى ڤان نموونا و هزارانێن دیتر بكه‌ته وانه و ده‌ست ژ ده‌مارگیریا نه‌ته‌وه‌یى و ئایینى و ره‌گه‌زپه‌رێستى و ئه‌نفال و جینۆسایدا بینت و ل خوه بزڤڕیت و بزانیت هه‌ر جهه‌كێ ڤێ جیهانێ جهێ هه‌ر مرۆڤه‌كى تێدا دبیت ب مه‌رجه‌كى ئه‌و مرۆڤ ئاڤاكه‌ر و ئه‌ڤیندارێ ژیانێ و مرۆڤێن وى جهى بت، نه‌ك دۆگماتى و بنڤه‌بنڤه و ب دووروویێ خۆ بكه‌ته خودانێ هه‌ر تشته‌كى. مرۆڤێن نه‌ته‌وه‌یێن جودا، سه‌ربارى ئایین و كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگ و ئایدیۆلۆژیا و هزر و بهایێن جودا، بێگۆمان دڤیا هنده‌ك تشت و بهایێن هه‌ڤپشك و وه‌ك ئێك ژى هه‌بن دا بشێن پێكڤه بقه‌تینن. هندى مرۆڤ د رێزبه‌نیا ڤان بهایا ل جۆداهییا بگه‌ڕهت و وان ده‌ینته پێش دێ خه‌وشا من نه‌خۆش، به‌لێ هه‌كه‌ر بهایێن هه‌ڤپشك و یونیڤێرسال (universal values) و جیهانى ده‌یننه سه‌ردێرێ كار و بزاڤێن خو یێن سیاسى، دێ جیهانه‌كا ئارام و ئاسووده و ئازاد و دوور ژ تیرۆرێ ئێته‌ئاڤاكرن. ئه‌ڤه ئه‌و ئارمانجه یا سه‌ركرده و په‌یامبه‌ر و فه‌یله‌سۆف و زانایێن دلسۆزێن مرۆڤاتیێ، هزاران سالى بۆ گه‌هشتن ب وان كاردكه‌ن. ئه‌ڤرۆكه، مرۆڤایه‌تى ب گشتى و كورد و كوردستانى وه‌ستیاى و ماندى و شه‌كه‌تترن ژ هه‌رده‌م، و ژ هه‌رده‌مه‌كى به‌رى نۆكه پترتر پێدڤى ب ئارامى و ئاسایش و ته‌ناهى و راستگۆیێ و شه‌فافیه‌ت و یه‌كسانى و دادپه‌روه‌رى و دلۆڤانى و ڤیان و دیمۆكراسیه‌ته‌كا دروستن، و هه‌ر مرۆڤ، بچویك و مه‌زن، یان سه‌ركرده و لایه‌ن و وه‌لات ب ره‌فتار و كریار و بڕیارێن خوه، بهه‌ر ناڤه‌كى و درووشمه‌كێ بریقه‌دار، دیمۆكراسى، ئاینى و …هتد، بزاڤێ بكه‌ت ببیته ئاسته‌نگ ل به‌رامبه‌ر ڤان داخوازى و پێدڤیاتیێن سایكۆ ـ سۆسیۆلۆژى و ئابوورى، بیگۆمان زۆرداریه‌ك مه‌زنه و چ جاران ناهێته‌به‌خشین و لێبۆرین. بێهنا مرۆڤایه‌تیێ ژ زۆردار و زۆرداریێ ته‌نگ بوویه. هه‌ر نه‌ته‌وه و وه‌لات و كه‌سه‌ك یێ بیه “عه‌مێ گۆزێ” و ب بسته‌هیڤه بلویلا مرنێ بۆ مرۆڤاتیێ لێدده‌ت. خۆپه‌رێستییا وان مرۆڤێ ئێخستیه د ده‌راڤه‌كێ نه‌خوه‌ش و ته‌نگاڤیێدا. ها ئه‌ڤه هێڕشا ئێدلبێ یا بڕێڤه و هند مه‌زنه دێ پریشكێن وێ بسه‌ر مه دا ده‌رباز بن و كا دێ مالا چه‌ندا و كێ خراب كن. دفن بلندیێ هێدى كار گه‌هانده هندێ مرۆڤى بهایێ خوه نه‌مایه. هه‌ر كه‌س بۆ خۆ رادكێشیت بێى هندێ هزار سباهى بكه‌ن كا دێ چ رووى ده‌ت، و دوهى كا هه‌ر كه‌س و نه‌ته‌وه‌ك كى بى و ش كیڤه هاتیه. زه‌نگه‌كا مه‌ترسیدار و بێهنه‌ك نه‌خۆش ش ڤان هه‌مى شه‌ڕا دهێت. مخابن بۆ كه‌سێ نه‌خه‌مه و هنده‌ك باوه‌ر ناكن دێ چى چێبیت و چه‌ند مرۆڤ ژناڤچن. هێجه‌ت زه‌حفن. ژ هێجه‌تێن ئاینى بگره هه‌تا نه‌ته‌وه‌یى و …هتد. شوونا ده‌ست د هه‌ڤدو ئالاندنێ و هه‌مبێزه‌كا براینى، هه‌ر نه‌ته‌وه‌ك بزاڤێ دكت زوویتر یێ دیتر ژناڤببه‌ت. مرۆڤاتى یا بوویه بێ بهاترین تشت. لڤێ دنیا خرابینێ هنده‌ك هێشتا ل سه‌ر ده‌ه و دۆا خوه‌نه. بزاڤا وى تشتى دكن یێ به‌لكو سباهى ل و بۆ وان تنێ به‌ڵایه‌ك بیت نه تشته‌ك دیتر. ژێده‌ر: 1ـ (بووره‌كه‌یى) صفى زاده، صدیق (1385). تاریخ پنج هزار ساله ایران، ێرون، تهران. 2 – رچائی، عبدالعڤیم ( 1376 ). تاریخ ده‌ه هزار ساله ایران، چاپ اقبال، تهران. 3 – عارف، مجید حمید ( 1984 ). الأپنوغرافیا و الأقالیم الحچاریه، جامعه بغداد. 4 – علی، سعید إسماعیل (1999). التربیه فی حچارات الشرق القدیم، القاهره.
نووترين نووچه
- ئامادەكاریێن بەلاڤكرنا پارچەیێن ئەردی ل دهۆكێ د قوناغێن دووماهیێ دانە
- مەسرور بارزانی: هەبوونا سیستەمەكێ بانكییێ ب هێز و كاریگەر یێ گرنگە
- کـوردێن سووریێ ژ هـەلوەستێ رۆسیا دلگرانن
- نێچیرڤان بارزانی دوپاتی ل گرنگییا هەلبژارتنان و سەرئێخستنا پڕۆسەیا دەنگدانێ بۆ هەرێما كوردستانێ كر
- د 14 سالێن بۆریدا بەغدا پارەیێ قەرەبۆكرنا زیانڤێكەفتیێن هەرێما كوردستانێ نەدایە
- ژ پێخەمەت پۆستێ پارێزگەری، كوردان پترییا پۆستێن ئیداری ل كەركووكێ ژ دەستدان
- فوئاد حسێن: د بزاڤێ داینە پرسا مووچەیێن مەها هەشت چارەسەر بكەین تاكو ل نێزیك بهێنە هنارتن.
- راستییا 31 ئاب 1996(دفع الافسد بالفاسد) بوو
- دوپاتیێ ل بجهئینانا رێككەفتنان دكەین و بەغدا د دەمێ خوە دا مووچە و بودجەیێن هەرێمێ بهنێریت
- بالیۆزێ ئیرانێ ل ئیراقێ سوپاسییا سەرۆكێ حوكمەتا هەرێمێ دكەت
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گولی
كچ یان كۆڕبوونا زارۆى و جڤاك (فه‌لسه‌فه و سایكۆلۆژیایا سێكسى )
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
گه‌له‌ك جاران مه گۆهلێدبت فلان مالبات مێینه‌یه، و ئه‌ڤه ب تشته‌ك كێماسى دهێته‌هژمارتن. ئانكۆ تۆڤێ وێ مالێ و پتر ژى مه‌به‌ست زه‌لامه، تۆڤه‌ك مێیه. ئه‌ڤه جاران ره‌نگڤه‌دانێ ل سه‌ر په‌یوه‌ندیا وێ مالباتێ دكه‌ت، بۆ نموونه ئه‌وێن نیاس زووى ب زووى خوه ل ژنئینان ژ وێ مالباتێ ناده‌ن، تنێ كه‌سه‌ك دوور نه‌بت یان كه‌سه‌كێ هند گوهێ خوه نه‌ده‌ته ڤى بابه‌تى. راستى بابه‌تێن هۆسا و ژ ئه‌گه‌ر بلندبوونا ئاستێ ره‌وشه‌نبیرى و تێگه‌هشتنا خه‌لكى و ڤه‌بوونا چاڤێن خه‌لكێ و نه‌مانا هنده‌ك هزرێن كرێت بۆ دیتنا ژن و ره‌گه‌زێ مێ وه‌ك كێماسیه‌ك و خۆرافاته‌كا كو ژ كلتووره‌كێ بیانى و سه‌رده‌مێ (جاهلیه‌تێ) هاتیه ناڤ مه و گه‌له‌ك ئه‌گه‌رێن دیتر یا كێم دبیت، لێ هێشتا شوونووارێن وێ ل نك هنده‌ك مال و كه‌سان مایه. هه‌رده‌م و نها ژى ژن د جڤاكێ كورده‌واری دا خودان جه و پله و پایه‌ك جڤاكى و رێزه‌كا تایبه‌ت بوویه.
د راستیدا ئه‌ڤ بابه‌ته وه‌ك زانست دبینت وه‌سا نینه وه‌ك خه‌لك تێدگه‌هت. زانست گه‌له‌ك یێ پێشكه‌فتى و هه‌كه بازرگانێن بێ وژدان و گه‌نده‌ل و فرۆشیارێن مرۆڤاتیێ بهێلن دێ زانست ده‌رمانێن وه‌سا په‌یدا كت مرۆڤ مه‌نده‌هۆش ببن، به‌لێ پا پاره‌په‌رست رێگرن.
ل دووڤ ئه‌زموونا كه‌سێن شه‌هره‌زا و جه‌ڕباندى، هندى زارۆ ببته كچ یان كوڕ، یا د ده‌ستێ مرۆڤى و نه‌خاسمه زه‌لامی دا، هند ب سروشتى و فاكته‌رێن دیتر ڤه گرێداى نینه. د ناڤ ئاڤا زه‌لامى دا، زیندك (حه‌یمن) یێن ژ هه‌ردو جۆرێن نێر و مێ بوونا خوه یا هه‌ى. یێن نیر لڤۆك و بزۆكه و زیره‌كترن، به‌لێ ژیێ وان كۆرتتره. به‌لێ یێن مێ سست و خاڤن، نه‌لڤۆكن و كێم بزاكه‌رن، به‌س پا ژیێ وان درێژتره و هه‌تا 48 ده‌مژمێران ژى دژین و دمیننه ساخ د هه‌ڤالبچویكى دا. راستى هژمارا یێن زه‌لامى ب به‌راورد ل گه‌ل هێكا ژنێ كو تنێ ئێك یان چه‌ند هێكه‌كن، گه‌له‌كن و دگه‌هنه چه‌ند مه‌لیۆنان و ئه‌ڤ تۆڤه هه‌ر ده‌ژمێره‌كێ چه‌ند مه‌لیۆنا دروست دكه‌ت یان یێن هاتینه چێكرن و تێدا كۆم دبن. له‌وما به‌رده‌وام دگه‌هنه جهێ پێدڤى و د گونا دا، د تێهنه‌كا كێمتر ژ تێهنا له‌شى دهێنه پاراستن هه‌تا ده‌مێ ده‌ركه‌تنا وان دئێت. كۆمبوونا وان د ناڤ گونا دا هنده‌ك نووچه‌یێن ئه‌لكترۆ ـ كیمیاوى دده‌نه مه‌ژیێ زه‌لامى و گڤاشتنه‌كێ ل سه‌ر وى په‌یدا دكه‌ن و ئه‌ڤ چه‌نده خوه ل هه‌مى وان جه و لایه‌نێن په‌یوه‌ندار دده‌ت، وه‌كى چاڤا، گوهى یان له‌شێ زه‌لامى و ئالاڤێ وى یێ سێكسى و هه‌مى ئه‌و گڤاشتن وى تووشى شه‌پرزه‌یه‌كا ده‌روونى دكه‌ن و وى پال دده‌ن بۆ ڤه‌دیتنا رێكه‌كێ بۆ ده‌رئێخستنا وان چه‌ند مه‌لیۆن زیندك و تۆڤى. ئه‌ڤ چه‌نده بۆ هندێ دا به‌لانسه‌كا كیمیاوى و ده‌روونى ل نك وى په‌یدا ببت. ئه‌و سه‌ركوتكرنا فرۆید ب زیانه‌ك مه‌زن بۆ مرۆڤى دبینت، د هه‌مى بیاڤان دا، نه‌خاسمه لایه‌نێ سێكسى، ب ئێك ژ فاكته‌رێن كۆژه‌ك دهێته زانین و كارتێكرنێن نه‌رێنى یێن ل سه‌ر مرۆڤى هه‌ین و پێدڤى ب ڤاله‌كرنێ هه‌ى و نه‌خاسمه ل نك زه‌لامان ئاستێ وێ بلندتر و گڤاشتنێن وێ ژى پترن ژ یا ژنا.
ده‌مێ ئاڤسبینێ ل نك ژنێ تنێ حه‌فت رۆژن، نه‌ك پتر و نه كێمتر. ئه‌ڤ حه‌فت رۆژه دكه‌ڤنه د رۆژێن 10 و 11 و 12 و 13 و 14 و 15 و 16 هه‌یڤێ، ژ ده‌مێ ئه‌و رۆژا ژن ژ سووڕا هه‌یڤانه (عادێ) بدووماهی دئێت. فه‌ره بهێته زانین ئه‌و هه‌یڤ و رۆژ چ په‌یوه‌ندى ب رۆژ و هه‌ڤیا ئاسایا ئه‌م د سالناما دا دبینین نینه، به‌لكو ئه‌وه یا ژ خوینێ دبینت و به‌لكۆ نیڤا هه‌یڤێ یان سه‌رێ هه‌یڤێ یان هه‌ر ده‌مه‌ك دیتر ژ هه‌یڤا ئاسایى بت. هه‌یڤا ژنكێ ب دیتن و راوستانا خوینێ و جارا دیتر هه‌ر یا وێ چه‌ندێ 28 رۆژن نه‌ك هه‌یڤه‌ك ته‌واو. له‌وما دابه‌شى سه‌ر سێ پشكا دبت: یا ئێكه‌م ژ رۆژا ئێكێ یا پشتى سه‌كنینا خوینێ ده‌ستپێدكه‌ت، هه‌تا رۆژا نه‌ه و پشكا دیتر دكه‌ڤته پشتى هینگى و ژ رۆژا 10 و هه‌تا 16 هه‌یڤێ (هه‌یڤا ژنكێ) به‌رده‌وام دبت، وه‌كى ل سه‌رى هاتى. ئه‌ڤ قووناغه قووناغا هه‌رى گۆنجاى و تێدا رۆژا 14 1ژ هه‌میان هه‌ستیارتر و ده‌مه‌كێ گۆنجایه بۆ به‌رگرتنێ (خصوبێ). چونكى د رۆژا 14 ژ هه‌یڤا ژنكێ دا، هێكا ژنكێ ژ هێكدانێ ده‌ردكه‌ڤت و قه‌ستا هه‌ڤالبچیكى دكت دا تێدا ل هیڤییا تۆڤێ زه‌لامى بمینت.
ئه‌ڤَجا رۆژا 14 رۆژه‌كا گرنگه دا تێدا دیار ببت ئه‌ڤ زارۆیه ببت كچ یان ده‌ركه‌ڤت كوڕ، چاوا؟ هه‌كه خودانێن مالێ ل به‌ر بت یان ل به‌ر نه‌بت، هه‌كه ب زانین بت یان نه زانین، ده‌مێ د رۆژێن گۆنجاى بۆ جۆتبوونا ژن و زه‌لامى ل رۆژێن 10 و 11 و 12 و 13 دا، وان ڤیا جۆت ببن، بێگومان تۆڤێ زه‌لامى دێ رشت ناڤ له‌شێ ژنێ. دیاره وى ده‌مى یێن نێر دێ زوویا مرن، چونكى ژیێ وان كورته، به‌رى رۆژا 14، ئه‌وا مه ل سه‌رى گۆتى و رۆژه‌كا گرنگه، چونكى هێكا ژنكێ هینگى ده‌ردكه‌ڤت، و وى ده‌مى زیندكێن نێر یێت مرین و ناگه‌هنه هێكا ژنكێ. چونكى ئه‌و سێ چار رۆژێن بسه‌رڤه چووین، هه‌كه جۆتبین ل رۆژا 10 یان 11 بێته‌كرن. هه‌تاكۆ جۆتبوون ل 13 ژى ببت زیندكێن نێر ناگه‌هنه رۆژا پاشتر و 14 هه‌یڤێ یاكۆ هێك ده‌كه‌تى. به‌لێ زیندكێن مێ، ئه‌وێن ل گه‌ل یێن نێر ژ ناڤ تۆڤێ زه‌لامى هه‌ین و ده‌ركه‌تین و ژیدرێژن هه‌تا هینگى یێن ماینه ساخ و رۆژا 14 و رۆژا هێكێ یه و دكه‌ڤنه د هه‌ڤالبچیكیدا و ل گه‌ل هێكا ژنكێ ئێكدگرن. ل ڤى ده‌مى زارۆ دێ كچ بت.
به‌لێ هه‌كه خودان مالێ بڤێن زلرۆكێ وان كۆڕك بیت، نابت رۆژا 10 و 11 و 12 و 13 جۆتبوونێ ئه‌نجام بده‌ن. چونكى وه‌كى مه ل سه‌رى گۆتى زیندكێن نێر هه‌تا رۆژا 14 مرن. به‌لێ باشتره رۆژا 14 جۆتبوون بێته‌كرن. چونكى وێ رۆژێ تۆڤێ نێر، یێ لڤۆك و زیره‌ك، دێ زووى زووى خوه گه‌هیننه تۆڤ یان هێكا ژنكێ، یاكو ژنوى و وێ رۆژێ ده‌ركه‌تى. ئه‌و دێ به‌رى زیندكێن مێ ئه‌وێن ل گه‌ل زیندكێن نێر و د ناڤ تۆڤێ زه‌لامى و پێكڤه ده‌ركه‌تین، و زیندكێن مێ سست و خاڤن، خوه گه‌هیننه هێكا ژنكێ و یاكو هاتیه د هه‌ڤالبچیكى دا. گاڤا ئه‌ڤ زیندكێن نێر و هێكا ژنكێ گه‌هشتن ئێك زارۆ نێره.
لێ پێدڤیه رۆژێن خویندیتن (عادێ) باش و هوور و دروست بێنه تۆماركرن و خه‌له‌تى تێدا چێنه‌بن و چه‌ند رۆژه‌كا پێش و پاش نه‌كه‌ڤت، چونكى دێ شۆل خه‌له‌ت ده‌ركه‌ڤن. هنده‌ك و به‌لكو گه‌له‌ك جاران وه‌سا چێدبت ژ ئه‌گه‌رێ هندێ هه‌ڤالبچیكێ هنده‌ك ژنكا هه‌مى ده‌ما ڤه‌كریه، له‌وما زینكێن نێر و مێ یێن تۆڤێ زه‌لامى پێكڤه و ل گه‌ل ئێك ده‌ردكه‌ڤن و به‌ر ب هێكێ و هه‌ڤالبچیكى رێكه‌ڤن. پا یێن نێر لڤۆكن زووى خوه دگه‌هینن هێكێ و یێن مێ سستن زوو ناگه‌هنێ. هه‌تاكو هنده‌ك جاران به‌رى زه‌لام ئاڤا خوه به‌ربدت ئه‌و زیندك دگه‌ل بزاڤ و لڤین و ل گه‌ل وێ ئاڤا به‌رى ئاڤا تۆڤى، یاكو بۆ رێخۆشكرنا كارێ سێكسى دئێته رشتن و ژ له‌شێ زه‌لامى ده‌ردكه‌ڤت و رێكێ ته‌ڕ دكه‌ت، دئێنه خارێ و دوور نینه دگه‌ل هێكێ تێكل ببن و ببنه زارۆكه‌ك. بۆ ڤێ قووناغێ دێ مینت ل سه‌ر لایه‌نێن سێكس و جۆتبوونێ، و ئه‌و دێ بڕیارێ ده‌ن. به‌لێ پا یا باش ئه‌وه زه‌لام به‌رى ئاڤا خوه به‌ردت (قه‌زف)، له‌شێ خوه و ئالاڤێ خوه یێ سێكسى ڤه‌كێشت دا پشتى ڤاله‌كرنا ئاڤ یان تۆڤێ خوه، زیندكێت نێر و مێ به‌ریكانێ (مسابقێ) بكن و یێ زوویتر بگه‌هته هێكا ژنكێ دێ زارۆك وه‌سا ده‌ركه‌ڤت كچ یان كۆڕ.
جۆتبوون، كریاره‌كا ده‌روونى و سایكۆلۆژییه، به‌لێ ب لایه‌نه‌كێ جه‌سته‌یى دهێته ئه‌نجامدان و ئێكه ژ بنه‌مایێن به‌رده‌وامیا ژیانێ، ئه‌و نه‌ته‌وه‌یێن كچكێن خوه بن ئاخ و زیندى ب چال دكرن ئه‌وان كار بۆ ژناڤبرنا نڤشێ خوه دكرن. سێكس ب ئێك ژ هونه‌رێن ژیانێ و د هه‌مان ده‌م دا شیانا یه‌زدانێ مه‌زن و جوانیا كارێ وى و سروشتى دهێته زانین، لاوازى تێدا ب ئێك ژ مه‌زنترین ئاریشێن ژیانێ و گه‌له‌ك خێزانان دهێته زانین، و سه‌ركه‌تن تێدا ب ئێك ژ كارتێكه‌رێن خۆشكرنا ژیانێ دهێته هژمارتن.
مفایێ ژ ڤى ژێده‌رى هاتیه وه‌رگرتن: د ئیبراهیم ره‌مه‌زان نه‌جار (2010): دێ چه‌وا پیریێ پاش ئێخى؟ چ.1، چاپخانا زانا، دهۆك.
*پرۆفیسۆرێ ه. /بسپۆرێ زانستێن سایكۆلۆژى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
كوردستان ل به‌ندا كێ بیت؟
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
كوردستانى ئێستا
بابۆكالێن مه ب خوین و ماندیبوونا خۆه، و ل بن رێنمایێن زه‌رده‌شتێن خوه ئه‌و وه‌لات ئاڤادكرن و زه‌رده‌شت تنێ كه‌سه‌ك و ناڤه‌ك نینه، به‌لكو وه‌كى گه‌له‌ك خه‌لك و نازناڤ و پاشاتى و زنجیره‌كه ژ كه‌سێن ب ڤى ناڤى دهاتنه نیاسن و كارێ وان ئاراسته‌كرنا نه‌ته‌وه‌یێن ئاریایى بوویه و پترتر ئاراسته‌ك ئاینى بوویه، چونكى ئه‌و قۆناغ قۆناغا وه‌رارا ئاستێ هزریا مرۆڤى و قورتالبوون ژ خورافات و دره‌وا بوویه به‌ر ب بابه‌تێن ئاینى و رۆحى، یێن بۆ وێ قۆناغێ پێدڤى و بوویه یاسایێن برێڤه‌برنا ژیانا مرۆڤان، و دووماهی زه‌رده‌شت ژى سپیتمانێ میدى بوویه، ل سالا (660) هه‌تا (583) سالێن پێشى زاینێ ژیایه، د ژیێ (72) سالیێ ل سه‌رده‌ستێ داگیركه‌ران شه‌هید دبیت.
وه‌لاته‌كێ وه‌كى كوردستانێ، ئه‌و وه‌لاتێ زه‌نگینێ، ئاكنجیێن وێ مرۆڤێن رێنجبه‌ر و شۆلكه‌ر و كه‌د ـ حه‌لال، بۆ بنیاتنانا ئه‌ڤرۆیا جیهانێ قوربانى ب ژیانا خوه دان و بۆ مه وه‌لاته‌ك مه‌زن بجه هێلا و ده‌مێ ئه‌و د گوپیتكا خوه‌شیێ و تێرخوارى، خه‌لكێ نان نه‌بى و بۆ پارییه‌كێ نانى ئێكدو دخوارن و كه‌لتوورێ وان ب ئه‌گه‌رێ برسێ و هه‌ژاریێ و نه‌داریێ ببیه تالانكرن و كوشتن و ره‌ڤاندن و فرۆتنا مرۆڤان و نه‌خاسمه ژن و زارۆ و بیابانێ زۆردار هه‌مى بهایێن مرۆڤاتیێ ژ وان ستاندبین، تنێ هاتنا ئیسلامێ ل سه‌ر ده‌ستێ محه‌مه‌دێ ئه‌مین (س) ئه‌و هنده‌ك كرنه مرۆڤ و ل خوه‌زڤڕاندن.
ئه‌و ئه‌مانه‌ت ئه‌ڤرۆ یا كه‌تیه سه‌ر به‌خت و ویژدانا مه. هه‌ر داگیركه‌ره‌كى پشكه‌كا ژ مه ستاندى و ل ئێك ژ پارچێن وێ سال بۆ سالێ بناڤێ ئاینى هزاران گه‌نج بۆ چاڤترساندنا وى نه‌ته‌وه‌ى و ده‌ستبه‌ردان ژ سۆزا خوه بۆ وى وه‌لاتى، دهێنه سێداره‌دان، بێى هندێ كه‌س هه‌بیت پرسیاره‌كێ لێ بكه‌ت و خه‌ما وان هلگرت. وه‌لاتێن تڕۆهاتێن دیمۆكراسى هه‌ر جار خوه ب ناڤێ هندێ ئه‌ڤه بابه‌ته‌ك ناڤخوه‌یه ژ چاره‌سه‌ركرنا وێ ڤه‌دزن. ل پارچه‌ك دیتر سه‌دان ساله خه‌لكێ ماف نینه بێژیت ئه‌ز كوردم، چونكى مه‌زنترین تاوانه. مه‌لا سه‌عیدێ هه‌مكى، یێ گۆنده‌كێ باكۆرى كوردستانێ یه و ده‌هان ساله ئاكنجیێ گوندێ نه‌رمكێ یه ل كوردستانا باشوور و ئه‌م وه‌كى گۆندیه‌كى خوه هژمار دكه‌ین، ڤه‌دگێڕت وى ده‌مێ ل سه‌رده‌مێ رژێمێن ئاتاتۆركیا وى وه‌لاتى (جه‌ندرمه) بى (بێگۆمان ب زۆرى)، رۆژه‌كێ مه‌زنێ وان ل جهێ جه‌ندرما وان رێزدكه‌ت و پرسیارا جهێ ژیار یان گوندێن وان دكه‌ت، و ده‌مێ دوور دگه‌هته وى، ئه‌و ژى ب بسته‌هى و ب شانازیڤه دبێژت ئه‌ز كوردم و خه‌لكێ فلان گ=وندى. دبێژت هێدى من خوه نه‌دیت و تێر و پڕ هاتمه قوتان، چونكى من دان ب كوردبوونا خوه دا. ل پارچه‌كا دیتر، وه‌سا ل بن ناڤێ وه‌لاتى كوردبوون یا هاتیه ژبیركرن و باشوورى كوردستانێ ژى ب هه‌مان ده‌رد و ژبلى وێ زۆرداریا ل سالێن بیستێ هه‌تا نۆكه ب هه‌مى ته‌رزا لێ دهێته‌كرن، چ تشته‌ك نه‌ماى پێ نه‌هاتیه‌كرن، چه‌ندین جاران ئه‌نفال و تالان و كیمیابارانكرن و …هتد، كوردستانى تنێ پێپكێن راگرتنا ده‌ستهه‌لات و ئێكپارچه‌یا ئاخا پیرۆزا (نیشتمانێ عه‌ره‌بى یه)، نه‌ك تشته‌ك دیتر. حه‌چكۆ ئه‌و نیشتیمان پیرۆزه به‌لێ خوینا هزاران شه‌هید و بریندار و رۆندكێن ده‌یك و سێوى و بیژن ژن و كچ و زارۆك و مرۆڤێن ئه‌نفال و كێمیابارنكرى و جینۆسایدكرى و فرۆتى و كریتكریێ كورد نه پیرۆزه و به‌ر نیشتیمانى عه‌ره‌بى ناكه‌ڤت.
به‌لێ پا هێشتا كورد نڤستیی و نه‌یار دیاره دێ كه‌نگى خه‌و رابت. به‌رى چه‌ند رۆژان ئێكێ جامێره‌كێ وه‌كى عه‌لى قه‌ره‌داغى هند خه‌ما وه‌لاتێ توركیا هلگرتبى دگۆت ئه‌مریكا یا ل پشت هاتنا خوارێ یا بهایێ لیرێ توركیایه. هه‌كه وه‌سا یان نه‌وه‌سا، هێشتان هنده‌ك هند یێ د خه‌ما پاراستنا ئێكپارچه‌یا جیهانا عه‌ره‌بى و ئیسلامى، تو دێ بێژى ئه‌م كوردستانى د ناڤ وێ جیهانێ، یێ ل شاما شه‌ریف و چ جاران تاوانێن 16 ئۆكتۆبه‌ر و رۆبۆتسكى و قامیشلۆ و عه‌فرین و كه‌ركووك و شنگال و حه‌له‌بچه و پاوه و سه‌قز و شنۆ و نه‌غه‌ده و مهاباد و …هتد، ل سه‌ر ده‌ستێ ده‌ستهه‌لاتدارێن وان وه‌لاتان نه‌هاتینه روودان و هه‌مى پیلانێن ئه‌مریكا و رۆسیا و ئسرائیلێ بووینه و ئیسرائیل، ئه‌جنه و هه‌ر شه‌ڤ دئێته به‌ر خه‌ونا ئێك ئێكێ مه كوردستانیان و دبێژته مه سوباهى داخوازا ده‌وله‌تێ بكه‌ن و ریفراندۆمێ بكه‌ن و پارتێن سیاسى ده‌ینن و هه‌ڕن ببنه پێشمه‌رگه و هه‌ڕن بچووكێن خوه بهێلن و هه‌ڕن ل سه‌نگه‌ران ل سحێلا و پردێ و كه‌ركووك و قامیشلۆ و كۆبانێ و شنگالێ و … هتد، كۆم ببن ! ئه‌ڤه كورد چه‌ند بێگانه‌په‌رسته و حه‌ز ژ خوه ناكه‌ت؟ كى د خه‌ما كوردایه، ل ده‌مه‌كى د یاسایا هه‌رێما كوردستانێ، و د ئاخفتنێن سه‌ركردێن وه‌كى سه‌رۆك بارزانی دا هه‌مى نه‌ته‌وه و ئوول و ئایین و مرۆڤ تێدا برا و یه‌كسان و هه‌ڤپشكن، نه‌ته‌وه‌یێن برا بۆ قڕكرنا مه و ژپێخه‌مه‌ت سه‌ره‌وه‌ریا خوه، ئاماده‌نه ب هزاران رێكخراوێن وه‌ك داعشێ په‌روه‌رده بكه‌ن و ڤڕێبكه‌نه سه‌ر گۆهێن كوردستانیان و ئه‌م ژى بۆ وان خه‌ما بخۆین و تاوانا پاره و ئاخ و سه‌روه‌ریا وان هلگرین. مخابن بۆ كوردستانیان.
ئه‌م بۆ پاراستنا خوه یێن نه‌چار بووین هزاران قۆربانى و شه‌هید و ئه‌نفالان و برینداران پێشكش بكه‌ین، ئه‌و ئاماده‌نه هه‌ر جار ب ناڤێ داعشێ و ناڤێن دیتر مه وه‌ك كافر هژمار بكن و دووڤه‌لانكێن ئیسرائیل و ئه‌مریكا و … هتد، بده‌نه نیاسین و ژبیرا خوه ببه‌ن، ئه‌و بخوه هه‌مى پێكڤه و تێكرا بنده‌ستێن ڤان وه‌لاتانه و سه‌فاره‌تێن وان ب ئالایێ وانڤه دگه‌شت، و ئه‌و نه كافرن و هه‌كه ئه‌م ژ نه‌چارى و ژ زۆرداریا وان وه‌لاتێن ب ناڤ ئیسلامى هندى سه‌رێ ده‌رزیكه‌كێ ل وان وه‌لاتان نێزیك بین، كافرین و كوشتنا مه (واجبه)، و گرتنا ژن و زارۆیێن مه دروسته و تالانكرنا تشتێ مه و هه‌مى كه‌ره‌ستێ ناڤمالێ، دروسته، هه‌تاكو هه‌كه ئه‌و مرۆڤ مامۆستایه‌كێ ئاینى بیت ل مزگه‌فته‌كا باژێڕێ عه‌فرینێ!
راستى سه‌یره گاڤا ئه‌و ته‌نگاڤ دبن مه ب كافر و ئیسرائیلى دده‌نه نیاسین و ب ڤێ چه‌ندێ خه‌لكێ ژ شیشان و قرقیزستان و مالیزیا و ئه‌ندۆنیسیا و پاكستان و ئه‌فغانستانێ و وه‌لاتێن عه‌ره‌بى و رۆژهه‌لاتا ناڤین د هه‌وارا خوه دئینن، دا وه‌لاتێ خوه ژ بنده‌ستێ مه بیننه ده‌ر، حه‌چكۆ ئه‌و خۆدان مال و ئه‌م داگیركه‌ر.
مخابنێ بۆ كوردێن خه‌مخۆرێن وان و بۆ وان بخوه، كو نه‌وێرن ل دیرۆكێ بزڤڕن و چه‌ند به‌رپه‌ڕێن دیرۆكێ هلبدن، دا راستیا بزانن، چونكى راستى ته‌حلن و ل گه‌ل به‌رژه‌وه‌ندیێن وان ناگونجن و بهێزترین چه‌كێ وان تنێ ب كافرناساندنا مه و داروده‌ستێ ئیسرائیلێ زانینا مه‌یه و هه‌تا نوكه كه‌س نه‌هاته د دیرۆكێ دا ببینت كا ئه‌ڤه چیه هه‌ر كه‌سێ وان كه‌رب ژێڤه ببت بۆ هندێ بشێن وى بشكێنن ڤیابا وى ب كافر و جوهى به‌نه نیاساندن. پێدڤیه سایكۆلۆژیا كوورتر د ڤى بابه‌تیدا بچیته خوارێ دا ڕه و ڕیشالێن تیرۆرێ ل ده‌ڤه‌رێ بهێته‌هشككرن، ئارامیا ده‌روونى و جڤاكى بزڤریته ده‌ڤه‌رێ و نه‌خاسمه وه‌كى چه‌ند هزار سالێن بابۆكالێن مه شانازیا مه‌زنترین شارستانیه‌تێن ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ هه‌ى و رێز ل مرۆڤاتیێ دگرت و به‌رێن بنیاتا وێ دادڕشتن و ب شان و ملێن خوه خزمه‌تا هه‌میان دكر، بێى جوداهى، وه‌ك چاوا ئه‌ڤرۆ ژ وێ پارچا مه‌زن تنێ پیچووكه‌ك یا ماى و تێدا مه‌لیۆنه‌ها ئاواره و ده‌ربده‌ر، ب ئارامى و ئاسووده‌یى و ل بن سیبه‌را پێشمه‌رگێ قه‌هره‌مان و سه‌رۆكه‌كێ مرۆڤدۆستێ وه‌ك بارزانى، بێى جۆداهیا نه‌ته‌وه‌یى و زمانى و ئاینى و هزرى و سه‌ربارى هه‌مى نه‌دارى و ئاریشێن ناڤخوه‌یى و گه‌فێن سه‌ر ئاسایشا كوردستانێ و هه‌بوونا تیرۆرێ، وه‌ك قه‌لایه‌كێ هاتینه پاراستن و ئه‌ڤ هه‌رێما یا بۆ مه هه‌میان بوویه مناره‌ك دا ده‌نگێ سته‌ما ل كوردستانیان دهێته‌كرن بگه‌هینینیه گوهێن جیهانێ. كوردستان یا ل به‌ندا ڤان پارێزه‌رێن خه‌مخۆر بۆ كوردستانێ، ئه‌و دلسۆزێن بشێن به‌رى خه‌ما دوژمنى بخۆن، خه‌ما وه‌لات و نیشتیمانێ خوه هلگرن.
ژێده‌ر:خالید، شاخه‌وان (2017). ڕاگه‌یاندنى ده‌وڵه‌ت مافى ڕه‌واى گه‌لى كوردستانه، ڕۆژنامه‌ى خه‌بات، ژماره (5212 ) له ( 13/2/2017)، ل. (4).
سایكۆلۆژیایا خیانه‌تێ
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
خیانه‌ت، چ بچووك و چ مه‌زن، هه‌كه به‌رده‌وام و دوباره ببت، پشكه‌كه ژ كه‌ساتیه‌كێ لاداى و تژى ده‌رد ژ لایه‌نێ ده‌روونیڤه، یێ ژ ئه‌گه‌رێ ژیانه‌كا كێم سۆزدارى و تژى نه‌خوه‌شى و په‌روه‌رده‌كا نه‌دروست هاتیه‌ئاڤاكرن. ل دووڤ قه‌بارێ وێ دبیت چه‌ند كه‌س یان سه‌دان هزار زیانمه‌ند ببن. گه‌له‌ك ره‌فتار و كریارێن ل نك مه، ئاسایى بخوه جۆره‌كن ژ خیانه‌تێ: گه‌نده‌لى، تیرۆر، دزى، بازرگانیا سه‌خته و گرانفرۆشى، خۆرتیكرن ل خه‌لكێ، ستاندنا مولك و مالێ وان، دووروویى (منافقى)، و … هتد، به‌لێ ئه‌م وه‌سا نابینین. ئه‌وا ژ هه‌میان ته‌حلتر دووماهیا خیانه‌تێ یه، كو هه‌رده‌م تراژێدیك و نه‌خۆشه. ئه‌ڤا خوارێ ئێكه ژ مه‌لیۆنها نه‌موونا:
دیرۆكنڤیسێن رۆمى دبێژن: ژبه‌ر ده‌ستدرێژیێن وى بۆ سه‌ر وه‌لاتێ ئاریان، شاهپوورێ ساسانێى، ب دوینده‌ه میدى و كورد، قه‌ستا گرتنا وى باژێڕكى كر، یێ وى ئه‌میرێ عه‌رب خوه، یێ ناڤێ وى “زیزه‌ن”، به‌لێ ژ به‌ر ده‌یكا وى دگۆتنێ “ئه‌بۆ جه‌هیله”، ژ ترسێن شاهى تێ دا ڤه‌شارتبوو. كه‌لهه‌كا قاهیم بوو. شاهى نه‌دشیا ب سانه‌هى بستینت. جاره‌ك ژ وان جارێن ئه‌و ل هه‌سپى سووار و لێ دزڤڕى دا ببینت كا دێ چ ڕێكه‌كێ بته كارى، “نه‌زیرا”، كچا ئه‌میرێ وى باژێركى ل سه‌ر دیوارێن كه‌لهێ شاه دیت و كه‌ته دلێ وێ، به‌رشڤ دا وى هه‌كه‌ر سۆزێ بده‌ت دێ وێ مه‌هر كت، ئه‌و دێ هاریكاریا وى كه‌ت وێرێ بستینت. شاه رازى بوو، كچكێ بابێ خوه و سه‌ردار و مه‌زنێن سۆپایێ وى سه‌رخوه‌شكرن، و پاشى ده‌رگه‌ه ل له‌شكرێ شاهى ڤه‌كرن. ئه‌و جه هاته ستاندن و شاهى سۆزا خوه بجهئیناند و كچك ل خوه مه‌هركر. دو سێ شه‌ڤێن ئێكه‌م وێ گازنده ژ جهێن نڤستنا خوه كر. شاهى گۆته خزمه‌تكاران بزانن چیه. وان هنده‌ك چۆلى د ناڤ دا دیت، شاه ما حێبه‌تى. پسیارا وێ كر كا ئه‌ڤه بابێ وێ چ ددایێ ئه‌و هنده ناسك و نازداركرى. وێ ژى به‌حسێ بابێ خوه كر كا چاوا هه‌ر تشته‌كێ وێ ڤیاى بۆ دئینا و چ خوارنه‌كا خوه‌ش ل جهه‌كى هه‌بایه دا بۆ وێ په‌یدا كت و … هتد. شاه زیره‌ك بى. زووى د وێ گه‌هشت گۆته وێ كا چاوا ئه‌و بۆ بابێ وه‌سا یێ باش نه‌بوویه مال دێ چاوا بكێر من ئێى. وى گۆته له‌شكرى وێ ببن و ب هه‌سپه‌كێ شه‌همۆزڤه گرێده‌ن و به‌ردنه بیابانى هه‌تا دسه‌كتت. هه‌سپ هینگى سه‌كنین گۆشتێ وێ ب دار و به‌ر و تڕاشا ڤه ماى و مرى. ئه‌ڤ روودانا خیانه‌تكارانه ل سالا 242 زاینى قه‌وما [1:728].
ئانكۆ هه‌مى مرۆڤ، بێ جوداهیا ئایینى، نه‌ته‌وه‌یى، عه‌شیره‌ت، باوه‌رى، و …هتد، نه‌خاسمه مرۆڤێن نێزیك بهادارن و نابت بۆ تشته‌كێ كێم مرۆڤ وى كارى دگه‌لدا بكت. ئه‌وێ بۆ مرۆڤى ببنه مال تنێ دێ ئه‌و بن. هه‌كه تو نه‌شێى قه‌نجیێ ل وان بكى بزاڤێ نه‌كه خیانه‌تێ ل وان بكى. چونكى به‌رناكه‌ڤت و كه‌سێ باوه‌رى ب ته نامینت و دووماهیا ته دێ نه‌ش یا “نه‌زیرا”یێ جوانتر بت. ئه‌ڤه مه‌زنترین وانه‌نه “مامۆستایه‌كێ” راستگۆ یێ ئه‌م بناڤێ ” دیرۆك” دنیاسین دده‌ته مه، و ب كێر هه‌ر مرۆڤه‌كى د هه‌ر پله و پایه و پۆسته‌كى یان ژى مرۆڤه‌كێ ساده و ئاسایى ژى دئێت. سروشت بۆ هه‌میان وه‌ك ئێكه. سروشت نابینت ئه‌وێ هه شاهه یان گه‌دا، تنێ كریارێن وى دبینت و دپیڤت و سزاددت یان پاداشت دكت. ژێده‌ر:[1] د. صدیق صفى زاده (بووره‌كه‌یى) (1385): تاریخ 5 هزار ساله ایران، انتشارات ێرون، جلد(1).
سایكۆلۆژیایا پێڤه‌چوون ژ دوهى ل نك كوردى
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
دهێته‌گۆتن كه‌ر گیانه‌وه‌ره‌ك نه‌زانه، لێ ئه‌ڤ گیانه‌وه‌ره جاره‌كا دیتر ب سه‌ر وى جهێ ناكه‌ڤت یێ تێدا ب زه‌حمه‌ت بكه‌ڤت و ئێشه‌ك ژ كه‌س یان جه یان پره‌كێ دیتبت، چ جار ژبیرناكت.
د پرتووكا خوه یا ب ناڤێ “كوردێن عیراقێ” (the Kurds of Iraq) ئۆفرا بێنگیۆ (Ofra Bengio)، جاره‌كا دیتر بیرا مه ل هه‌مى وان ته‌حلى و زه‌حمه‌تا خه‌لكێ مه ل سه‌رده‌مێ رژێما سه‌دامێ گۆڕبگۆڕ دیتى، دئینت. سالێن هه‌شتێیان “جه‌هنه‌ما كوردان” دهێته هژمارتن.
وێ رژێمێ نه‌ك تنێ دوژمن، به‌لكو كوردێ خزمه‌تا وى ژى ب چاڤێ نه‌یار ددیت و ب سه‌دان ژ وان ل سێدارێ دان، و ژ وان ژى برایێ جه‌لال تاله‌بانى و گه‌له‌ك ژ ئه‌ندامێن پارتا وى، ل ده‌مه‌كى وان رۆژا هه‌ڤپه‌یمانى ل گه‌ل هه‌بى. ئه‌وێن ئه‌ڤرۆ پشتا خوه ب یێن ئه‌ڤرۆ ل به‌غدایێ گرێداین، نزانن ئه‌و هه‌ر ئه‌وێن دهێنه به‌س ناڤێت وان نه‌وه‌ك ئێكن، به‌لێ هزر و دیتنا وان بۆ مه كوردستانیان هه‌ر ئه‌وه یا به‌عسیان هه‌بى، و به‌لگه ژى ره‌فتارێن وانه ل گه‌ل مه.
ده‌مێ مرۆڤ ڤێ پرتووكێ دخوینت، یاكو پشتا خوه ب به‌لگه‌نامه‌یێن بده‌ست ئه‌مریكیان كه‌فتین گرێداى، تو دێ بێژى نه به‌رى 20 ـ 30 سالان، به‌لكو دوهى و پار و پێراره. كا چاوا بۆ شكاندنا كوردان، و تێكنه‌چوونا نه‌خشا “وه‌ته‌ن عه‌ره‌بى” وه‌لاتێن عه‌ره‌بى پشته‌ڤانى لێدكر، و كا چاوا توركیا هاریكاریا وێ دكر، و چاوا بناڤێ ئاینى ئه‌نفال دكرن و چاوا وان نه‌ك تنێ سه‌رباز (جێش) و ئیستخباراتێن خوه تێگه‌هاندین، به‌لكو (250 هزار) جه‌حشك یان “فه‌وجێن به‌رگریا نیشتمانى” ژى وه‌سا تێگه‌هاندبین كو ” پێشمه‌رگه كافرن و دڤیا وه‌ك كافر سه‌ره‌ده‌رى دگه‌ل دا بێته‌كرن و هه‌ر تشتێ وان، هه‌تاكو ژنێن وان بۆ وان حه‌لاله”.
هه‌تاكو نوكه و به‌رى چه‌ند هه‌یڤا ژى هه‌مان ئه‌و هه‌لسوكه‌فت ژ وان میلیشیایان هاته‌دیتن، چ داعش و چ ئه‌وێن پشتى وان، هێڕشى كوردستانێ كرین. د دیتنا وان دا كوردستانى كافرن و بزاڤا ڤه‌قه‌تاندنا خوه ژ ڤى “وه‌ته‌ن عه‌ره‌بیێ” پیرۆز دده‌ن و پێدڤیه جیهانا ئیسلامى ل دژى ڤێ چه‌ندێ بسه‌كنیت.
دوهى پێر كۆمكارا عه‌ره‌بى بۆ شه‌هیدبوونا چه‌ند كه‌س ژ گه‌نجێن بێتاوانێن نه‌ته‌وێ نه‌عه‌ره‌بى ل فه‌له‌ستینى ل سه‌ر ده‌ستێ سه‌ربازێن توندرۆیێن ئیسرائیلێ، وه‌كى سه‌دان جاران كۆمبووینه، لێ هه‌ر وێ كۆمكارا خودانا “ناڤه‌ك گران و هۆزه‌ك وێران”، نه سالێن هه‌شتیان و نه دوهى و نه ئه‌ڤرۆ، تنێ پێنج خوله‌كان ژى بۆ نه‌ته‌وێ كورد و سه‌دان هزار شه‌هیدێن ل سه‌ر ده‌ستێ وان هاتینه‌كوشتن، كۆمنه‌بین، و ئه‌ڤه چ دگه‌هینیت؟
ده‌مێ مرۆڤ ڤێ پرتووكێ دخوینیت دزانیت یێ پشتا خوه ب نه‌ته‌وه‌یێن “وه‌ته‌ن عه‌ربى” و هیڤى و قه‌نجیا وان گرێبدت، پالێ پویشییه، و ڤێجا نه‌خاسمه ئه‌وێن بزاڤا ئێكگرتنا ئێراقێ ددن. تاوان ژ هندێ مه‌زنتر هه‌یه تو وه‌سا هزر بكى ئێكگرتنا وه‌لاته‌كى هند پیرۆزه دا تو ب هزاران مرۆڤێن ناخوازن تێدا بژین بناڤێن ئایینى جینۆساید بكى و سه‌د و بیست مه‌لیۆن ژ وى نه‌ته‌وه‌ى و مه‌لیاره‌ك ژ وى ئایینى خوه ل وێ حه‌شامه‌تا كۆشتیان بێده‌نگ بكه‌ن.
پرتووك نیشادده‌ت كا سیاسه‌تا وان و ده‌مارگیرێن ناسیۆنالیستێن عه‌ره‌ب ل به‌غدایێ، هینگى و نوكه بۆ ڤێ هزرا خوه هه‌مى رێك و چه‌ك و هۆڤاتى ل كوردستانیان جه‌ڕباندین، و یا ژ هه‌میان سه‌یرتر كورده، یێ تێدا دلێ وى خوه‌شه د وه‌لاته‌كى دا دێژیتن و چاڤێ وى ل مووچێ وێ و قه‌نجیا وێ یه، به‌لێ هه‌ر به‌ر و داره‌كا ڤێ ئاخێ خوینا شه‌هیده‌كێ كوردستانێ ژ هه‌مى ئایین و نه‌ته‌وه‌كى یێ پێڤه و رحا وان شه‌هیدان ل ئه‌سمانى ژ وان سله ئه‌وێن ژ بلى ئازادیێ و سه‌رخوه‌بوونێ خه‌یاله‌كا دیتر دكن، یاكو خاڤه و خودانێ وێ هزرێ تنێ ” پالێ پویشى” یه.
سه‌رچاوه: بینیغو، أوفرا (2014): كُرد العراق: بنا‌و دوله داخل دوله، گ.1، دار الساقی مع دار ێراس للنشر، أربیل: اقلیم كوردستان العراق، 432 ص.
*پرۆفیسۆرێ ه. /بسپۆرێ سایكۆلۆژییا په‌روه‌رده‌یى/ زانینگه‌ها زاخۆ
ره‌خنه و سایكۆلۆژیایا ره‌خنه‌گرتنێ ل نك كوردستانیان
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
گه‌هشتن ب مافێن ره‌وایێن خوه یێن سروشتى و جڤاكى، مافێ هه‌ر مرۆڤه‌كی یه، ژ هه‌ر جڤاك و ل بن هه‌ر ده‌ستهه‌لاته‌كێدا، ب مه‌رجه‌كى ره‌وشا جڤاكى و سیاسیا وى وه‌لاتى بهێته‌ل به‌رچاڤگرتن، و ل به‌رامبه‌ر ژى ده‌ستهه‌لات ژى دڤیا هه‌مان دیتن هه‌بیت و د كاودانێن ئاسایى و نه‌قه‌یراناوى دا مافێن ره‌وایێن خه‌لكێ خوه بێى چو جوداهیه‌كا ئاینى و نه‌ته‌وه‌یى و نه‌ژادى و هزرى و سیاسى بده‌ته وان.
ره‌خنه‌گرتن و ئازادیا وێ ئێكه ژ بنه‌مایێن پیشكه‌فتنا هه‌ر وه‌لاته‌كى، ب مه‌رجه‌كى ئه‌و ره‌خنه ئاڤاكه‌ر و بنیاتى و به‌رهه‌مێ ڤیانا وى كه‌س و لایه‌نى بیت بۆ نیشتمان و وه‌لات و نه‌ته‌وێ خوه، نه‌ك چاڤلێكرن و ل بن فشارێن لایه‌ن یان هنده‌ك فاكته‌رێن لاوه‌كى و دژى به‌رژه‌وه‌ندیێن گشتى یێن وان نه‌بن. وه‌لاتێن پێشكه‌فتى به‌رهه‌مێن ره‌خنه و ره‌خنه‌ژخۆگرتنێ و دیتنه‌كا خه‌مخۆرانه بوویه بۆ وه‌لات و خۆشگۆزه‌رانى و ئاڤاكرنێ.
ژێده‌رێن زانستى و رێكخراوێن تایبه‌ت ب ساخله‌مییا جه‌سته‌یى و ده‌روونى و ده‌رووندروستیێ ل هه‌مى جیهانێ وه‌سا دده‌نه دیاركرن كه ده‌مێ گله‌یێن تاكه‌كى ژ ره‌وشا خۆ یا جه‌سته‌یى و فیزیكى و ده‌روونى پترتر ژ ئاستێ پێدڤى بیت و پترتر ژ ئاستێ گازنده‌یێن كه‌سه‌كێ ئاسایى و سروشتى بیت و بۆ ماوه‌یه‌كێ دوور و درێژتر ڤه‌كێشت، و ئه‌ڤ مرۆڤه به‌رده‌وام ژ ره‌وشا خوه یا جه‌سته‌یى و ده‌روونى ب گازنده بیت و پترتر ژ ئاستێ پێدڤى ژ ئه‌نجامدانا كار و شۆله‌كى ماندى ببیت و بوه‌ستیت، و كه‌توارێ ژیانا خۆ لبه‌ر چاڤ نه‌گریت و نه‌بینت، ئاماژه‌نه بۆ هندێ بسه‌لمینت ئه‌ڤ كه‌سه ژ ئالیێ ده‌روونى ڤه نه یێ جێگیره و د قه‌یرانه‌كا ده‌روونى دا دژیت، ڤێجا چ ئه‌ڤ قه‌یرانه به‌رهه‌مێ فاكته‌رێن بۆماوه‌یى بیت و ژ ده‌یباب و بابۆكالێن وى بۆ وى هاتبیته ڤه‌گۆهاستن و چ ژ ئه‌گه‌رێن گڤاشتنێن ده‌روونى ـ جڤاكى و یان كارى و پیشه‌یى بیت یان گرێداى بیت ب لایه‌نێ په‌روه‌رده‌ییا وى یا شاش و شاشڤه ل قۆناغێن پێشترێن ژیانێ، كۆ نۆكه ئه‌و ئێخستیه د ڤێ ره‌وشێدا و فشار ل سه‌ر زێده‌كرین و گه‌هاندیه ڤێ ره‌وشا ناله‌بارا ده‌روونیا نوكه.
ئه‌ڤ رێكخراوێن تایبه‌ت بۆ كێمكرنا گڤاشتنێن ژ ڤى ره‌نگى و بۆ پاراستنا تاكى ژ ئالۆزتركرنا ره‌وشا خوه یا ده‌روونى دشێت گه‌له‌ك رێكا بكاربینت و ژ وان ژى یا ژ هه‌میان پراكتیكیتر و ئاسانتر و به‌رده‌ستتر هه‌داركێشان و به‌لكۆ ژى جۆره‌كێ خه‌مساریێ یه د سه‌ره‌دریكرن دگه‌ل كاودانێن زه‌حمه‌تێن ژیانێ، تاكو ل بن فشارا وان نه‌هێته شكاندن و ژناڤچوون، نه‌بیته قۆربانیێ وان. چونكى هه‌ر مرۆڤه‌كى، چ یێ ئاسایى و ده‌رووندروست و چ یێ نه‌خۆش، سیسته‌مه‌كێ به‌رگریا ده‌روونى(مناعه‌یا نفسی) یێ هه‌ى كه ئاستێ خۆلبه‌رگرتنا ئاسته‌نگ و كاودانێن ژیانێ دیار دكه‌ت، چ بلند یان نزم بیت. ئانكۆ مرۆڤه‌كێ ئاسایى ئه‌ڤ سیسته‌مه لنك وى یێ بهێزه و كه‌سێن دیتر و ده‌روون نه‌خۆش خۆدان سیسته‌مه‌كێ ئاست نزمن و نه‌شێن خۆ ب سانه‌هى ل به‌ر نه‌خۆشیا بگرن و به‌رده‌وام ب گله‌یى و گازنده‌نه.
هه‌مان ئه‌ڤ ره‌وشه بۆ كاودانێن ئاسایى و جڤاكى د هه‌ر جڤاكى دا و تاكێن هه‌ر وه‌لاته‌كیدا دروسته ب لایه‌نێ كێمیڤه نێزیكه ش وێ چه‌ندێ. ره‌خنه و گازنده‌یێن به‌رده‌وامێن تاكى ژ ره‌وشا ژیانێ و سیسته‌مێ برێڤه‌چۆنا وێ هه‌مان رامانێ دده‌ت. و هه‌مان رامان بۆ گازنده‌یێن به‌رده‌وامێن هنده‌ك تا و لایه‌نان ژ سیسته‌مێ سیاسییا وه‌لاتى دشێتن بهێته‌بكارئینان. به‌لگه ژى بۆ ڤێ چه‌ندێ گه‌له‌كێن هه‌ین وى كارى دكه‌ن ل ده‌مه‌كى ئه‌ون یێن خۆدان ده‌ستكه‌فت یان ئه‌ون یێن بخۆ نه‌وه‌جن و هه‌كه‌ر ل جهێن وه‌سا بن نه‌ك نه‌شێن ببنه كه‌سێن به‌رهه‌مهینه‌ر و ب مفا بۆ جڤاكێ، به‌لكۆ ژى ژ گه‌له‌ك ژ وان كه‌سێن ئه‌و بخۆ گازنده‌ى ژ وان دكه‌ت و ب گه‌نده‌ل دزانیت، گه‌نده‌لتر ده‌ربكه‌ڤیت، به‌لێ چونكى نۆكه ئه‌و نه د وى جهیدایه گازنده‌ى دكه‌ت.
ئه‌ڤ كه‌سێن ل جڤاكا كوردستانى گه‌له‌ك سه‌رڤه‌سه‌رڤه هه‌لسه‌نگاندنێ بۆ بابه‌تا دكه‌ن و گه‌له‌ك د هه‌ڤكێشه‌یێن سیاسى و جڤاكى و ئابووریێن كوردستانێ و جیهانێ ناگه‌هن یان خوه تێناگه‌هینن، و نزانن گه‌له‌ك ژ وان هه‌ڤكێشا نه د ده‌ستێ كه‌سه‌كى ل كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ و هه‌تاكۆ جیهانێ دا نینه و كاودانێن ده‌مه‌كى یان ژنه‌شكافى و چاڤه‌ڕێنه‌كرى یان پلانێن مه‌زنێن سه‌ر ئاستێ وه‌لاتێن زلهێزن، ب سانه‌هى و ب بچووكترین هێجه‌ت و ل بن بچووكترین ده‌رفه‌ت دكه‌ڤنه بن كارتێكرنا گۆتنه‌ك و پرۆپاگندێن هنده‌ك كه‌س و لایه‌نان، چ ناڤخوه‌یى چ ده‌ره‌كى، ژبلى هندێ نیشاندده‌ن خۆدان كه‌ساتیه‌ك لاوازن، هند ژى كه‌ساتییا خوه دئێخنه بن پرسیار و گۆمانێ.
مه‌به‌ست ئه‌ڤه نینه بێژین بلا فه‌رمانبه‌ر و مامۆستا ژ برسان بمرن و به‌نده‌یه‌كێ ده‌ست و پێ گرێدایێن سیسته‌مێ ده‌ستهه‌لاتێ بن و ل هه‌مى دیكتاتۆریه‌ته‌كێ بێده‌نگ بن و نه‌ئێن رێپیڤانه‌كى و داخوازا مافێ خۆ نه‌كه‌ن و حاشایێ ل ئازادیا خوه بكه‌ن. دابینكرنا خۆشگۆزه‌رانیێ بۆ خوه و ئه‌ندامێن خێزانێن وان مافێ ره‌وایێ وانه، به‌لێ پشتى ل به‌رچاڤگرتنا به‌رژه‌وه‌ندى و ره‌وشا گشتیا نیشتمانێ خوه و ئه‌و مه‌ترسیێن ل سه‌ر هه‌رێمێ هه‌ین و ده‌ستێن ده‌ره‌كى و ناڤخوه‌یى و پیلانێن هه‌ڕفاندنا وێ ژى ببینن.
ده‌مێ تاكێن جڤاكه‌كێ زۆر ب ئاسانى ب هنده‌ك پرۆپاگنده‌یێن بێ بنه‌مایێن كه‌س و لایه‌نێن هه‌لپه‌رست و تێكڤه‌ده‌ر و تێكده‌ر دهێنه خاپاندن، و زووى باوه‌ر ژ گۆتنێن وان دكه‌ن به‌لێ باوه‌ر ژ به‌لگه و بڕیار و ژێده‌ر و ئامارێن فه‌رمى و حكومى ناكه‌ن، و دبنه ده‌سته‌ك بۆ تێكدانا ره‌وشا هه‌رێمێ و جاره‌ك دیتر بنده‌ستكرنا وێ، و نزانن ئه‌وێن وێ تێكڤه‌دانى َدكه‌ن تنێ ژپێخه‌مه‌ت گه‌هشتن ب هنده پله و پۆست و پایه و وه‌زاره‌ت و سامانه‌كییه و ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ هه‌مى بزاڤا دكه‌ن بۆ باوه‌رپێكرنا خه‌لكى َهه‌ر كاره‌كى و نووچه‌یه‌كێ به‌لاڤ بكه‌ن. و مالوێرانى هنگییه ده‌مێ هنده‌ك كه‌سێن خۆشباوه‌ر و ساویلكه یان ژى به لایه‌نێ كێمیڤه یێن دلساف و دلپاقژ و ئاگه‌ه ژ چ تشته‌كى نه‌هه‌ى سویارى پێلێن وان تێكڤه‌ده‌ران دبن بێى هندێ بزانن كا دێ د ئه‌نجامدا چه‌ند تشتێن خراب ب سه‌رێ ڤى نیشتمانى و خه‌لكێ وێ ئێن بێى جیاوازیا هزرى و سیاسى. بێى هندێ تێبگه‌هین دێ چه‌ند تشتێن مه هه‌میا پێكڤه كۆمكرین و هه‌ین ژ ده‌ستێن مه چن. هنگى به‌لگه نه‌ویسته ئه‌ڤ مرۆڤه هه‌كه‌ر ڤان تشتا بزانیت و بكه‌ت دێ سه‌لمینیت مرۆڤه‌ك نه‌واقعییه. مرۆڤه‌كێ نه‌كه‌توار تشتێ دویر نابینت و ناخوینت. هنده‌ك تشتى سه‌رڤه‌سه‌رڤه دبینت، به‌لێ كویر د بابه‌تیدا ناچته خوارێ، تنێ ژ ده‌رگه‌هه‌كى ب ژۆر دكه‌ڤت و تنێ چاڤێت خۆ دئێخیته په‌نجه‌ره‌كێ، و بێگۆمان ژى دێ هه‌مى تشتا تنێ د وێ په‌نجه‌رێ ڕا بینیت، به‌لێ پا هه‌مى تشت ش وێ په‌نجه‌رێ را دیار نابن. ئه‌ڤ مرۆڤه به‌رده‌وام و هه‌میشه ب گله‌یى و گازنده‌نه، و ئه‌زموونێ و بیردۆزێن ده‌روونناسیێ نیشاندده‌ن ئه‌و مرۆڤ به‌رامبه‌ر ب هه‌ر تشت و كه‌س و كاودانه‌كێ وه‌سانه و هه‌مان ره‌فتارێ دكه‌ن و گازنده‌یێن وان چ جاران ناڤه‌بڕن. هه‌تاكۆ ئه‌و كاودانێ نۆكه گازنده‌ى ژێ دكه‌ن ژى هه‌كه پشتى ماوه‌كێ دروست ببیت و ئه‌و هێجه‌ت نه‌مینت ئه‌ڤ كه‌سێن لاواز دێ ل هێجه‌ت و سووژێته‌ك دیتر گه‌ڕهن دا پێ بئاخڤن و گازندا بكه‌ن، بۆ هندێ لاوازییا كه‌ساتیا خوه تێدا ڤه‌شێرن و به‌رزه بكن، و دیسانێ دێ ل سه‌ر پت پت و پۆره پۆر و كۆت كۆتا خوه به‌رده‌وام بیت. لده‌مه‌كى به‌رى هینگى وه‌سا دیار دكر هه‌كه‌ر ئه‌ڤ كێماسییه نه‌مینت دێ ئاریشێن وى چاره‌سه‌ر بن و گازندێن وى بدووماهیك ئێن، به‌لێ پاشى ده‌ردكه‌ڤیت نه‌وه‌سایه.
رۆژا هندێ یا هاتى ئه‌م هێدى د فه‌لسه‌فه‌یا ژیانێ و نیشتمانى و ئه‌رك و مافێ، خوه بگه‌هین و فه‌لسه‌فا ژیانا خۆ دگه‌ل وان رێكبێخین، و ب سانه‌هى خوه بده‌ست كه‌س و لایه‌نانڤه به‌رنه‌ده‌ین و رابردووى بكه‌ین ئه‌زموون و وانه و په‌ند، و بیرا خوه بینین چه‌ندا بۆ گه‌له‌ك كه‌س و لایه‌نان و به‌عسێ و یێن دوژمن وه‌كر، به‌لێ نه‌ك چ پێڤه نه‌هات به‌لكۆ رژێما به‌عس بێ جیاوازى گه‌له‌ك ژ وان ژى ژناڤبرن، بزاڤێ بكه‌ین نه‌بینه ئه‌گه‌رى دۆڕاندنا خوه و خه‌لك و نیشتمان و ئاخ و زه‌حمه‌ت و رابردو و نۆكه و داهاتوویا خوه و زارۆك و كه‌س و كارێن خۆ، و ل بیرا مه بیت گه‌له‌ك تشت و هویركارى یێن هه‌ین د هه‌ڤكێشه‌یێن سیاسى ل كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ و هه‌تاكۆ هه‌مى جیهانێ نه‌ك د ئاستێ تێگه‌هشتن و ده‌ستهه‌لاتا كه‌سه‌ك ژ مه یه، به‌لكۆ یێت وه‌كى پوتینى و ترامپى و ماكرۆنى ژى نزانن دێ چ لێ ئێت و گه‌هته كیڤه، له‌وما بێهنفره‌یى باشترین رێكه بۆ هندێ بزانین كا دێ پشتى هینگى ده‌رگه‌هێن خێرێ ڤه‌بن.
*پرۆفیسۆرێ ه. /بسپۆرێ زانستێن سایكۆلۆژى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
مرۆڤایه‌تى به‌ره‌ف ئاڤابوونێ؟
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
دیاره هه‌تا هنده‌ك مرۆڤ و سه‌ركرده د هزرا ئاڤاكرن و گوهۆڕین و پێشڤه‌برنا نه‌ته‌وه و خه‌لك و جڤاكێ خوه و ئاسووده‌كرنا و پاراستنا وانه ژ نه‌یاران و داگیركه‌ران، و هه‌تا كو بۆ ڤێ چه‌ندێ گازندا ژى دئیننه سه‌ر خوه، هنده‌كێن دیتر ل ڤێ جیهانێ تنێ بۆ ڤه‌مراندنا حه‌زێن نه‌جوان و كه‌ربوكین و ڕكێن خوه و تێركرنا وان، ده‌ست بۆ تشته‌كى و كاره‌كێ نه‌شرین و كرێت دبه‌ن، هه‌تاكو هه‌كه ب بهایێ ژناڤچوونا هزاران مرۆڤ و ژن و زارۆیان ژى بیت. ئه‌وان گوه ل هندێ نینه كا دێ ب ڤان كریاران چ ب سه‌ر كێ ئێت!.
ژ جۆرێ ئێكێ وان سه‌ركردێن دلسۆز بۆ خه‌لكێ خوه سه‌رۆك بارزانی یه كو ل ڤان چه‌ند سالێن دووماهیێ هه‌مى هه‌ولێن خوه دان بۆ دروستكرنا كه‌شتیه‌كا ئارام بۆ هه‌مى ئاكنجیێن كوردستانێ و بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ خوه ل سینگێ هه‌مى جیهانى دا و ڤیا وان تێبگه‌هینیتن هه‌مى كوردستانى و بێ جوداهیێن باوه‌ر و ئایین و نه‌ته‌وه و نه‌ژادى، و ب حنێرا پێشمه‌رگێ قه‌هره‌مان هه‌ژى ژیانه‌كا ئارامتره ژ ئه‌ڤا نوكه، دا ل بن هێدى ژ گه‌نده‌لكار و داگیركه‌ر و تیرۆر و ده‌مارگیر و هه‌مى نه‌خۆشى و پیسه‌مرۆڤان و هۆڤه‌نه‌ته‌وه و وه‌لاتان دوور بیت، هه‌تا مرۆڤ گۆتارێن پرتووكا چه‌ند به‌رگیا (مه‌سعود بارزانى: پێشمه‌رگه‌یه‌ك له پێگه‌ى سه‌رۆكى هه‌رێم دا) نه‌خوینت د كه‌ساتیا وى و حه‌ز و ڤیانا وى بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ ناگه‌هیت و نزانیت د ڤى ئاستى و قووناغا ژیانێ دا چ فه‌لسه‌فه و بنه‌ما و نهێنى و ئاراسته و جیهانبینیه‌ك بۆ ژیانێ ب گشتى و سیاسه‌ت و ده‌ستهه‌لات و رێڤه‌برنا كوردستانێ د هزرێدایه.
دیاره نموونه ژى بۆ جۆرێ دویێ گه‌له‌كن و یێن ژ هه‌میان نووتر، ئه‌و سه‌ربازێن جوهی یێن ل ڤى ماوه‌ى هنده‌ك گه‌نج و زارۆ كۆشتین، تنێ چونكى یێن بووینه پێتڕانكێن بازرگانێن سیاسى ل جیهانا ئیسلامى و وه‌لاتێن تێر و تژى یێن عه‌ره‌ب و خه‌لیجى، یاریان ب هه‌ست و سۆز و دلسۆزیا وێ خه‌لكێ ساده دكه‌ن و به‌رێ وان دده‌نه ئاقارێ مرنێ تنێ بۆ مه‌زنكرنا ئاریشا و نه‌ك بۆ مه‌به‌سته‌ك دیتر. دیاره سه‌ربازێن جوهى ژى ژ هندێ زۆردارترن دلۆڤانیێ ب وان ببن. ئه‌و ئاریشا دیرۆكیا دشێت گه‌له‌ك ب سانه‌هى چاره‌سه‌ر ببیت، و خۆدێ جوهى و فه‌له‌ستینى و عه‌ره‌ب ژى باش دزانن نه فه‌له‌ستینى عه‌ره‌بن، به‌لكو نه‌ته‌وه‌كن جودا و سه‌ر ب نه‌ژادێ سامى و پاشمایێن فینیقیان ڤه‌نه، نه ئه‌و و نه جوهى خه‌لكێ ره‌سه‌نێ فه‌له‌ستینا نوكه نینن و هه‌ر دو مێهڤان و به‌لكو داگیركه‌رنٍ، و ئه‌ڤ حنێرا ب هه‌ڤدو دكه‌ن و مه هه‌میان د ئاگرێ خوه دا دسۆژن. نموونه‌ك دیتر ژى بۆمبارانكرنا كێمیایى یا خه‌لكێ بێ تاوانێ سووریایێ ژ ئالیێ رژێما ئه‌سه‌دیڤه، ب پشته‌ڤانیا ئیران و رۆسیایێ و ژناڤبرنا هزاران كه‌س و زارۆ و ژنێن كو هه‌تاكو هه‌كه‌ر بمیننه ساخ ژى هه‌تا دووماهیا ژیانێ د ئێش و ئازارێن ده‌روونى و جڤاكى و نه‌ساخیێن سایكۆلۆژى دا دێ كه‌لن و حه‌لن، وه‌ك زارۆ و ژن و زه‌لامێن حه‌له‌بچه‌یا كوردستانێ. بلا به‌رى هه‌ر وه‌لاته‌كى ئه‌م گازندا ژ خوه بكه‌ین و بزانین راستى ڤان ده‌ستهه‌لاتدارێن ب ناڤ موسلمان دلێ مرۆڤى ژ گه‌له‌ك تشتا ره‌ش كرن: بێ ناڤێ خودێ نامه ڤه‌نابن/ بێ وه‌لات ئه‌م قه‌ت ئازاد نابن/ پشتى مرنێ نه من ئه‌ڤ ناڤ و نه چ به‌هى/ تنێ بنڤێسن لسه‌ر گۆڕێ من ئه‌ڤێ:”ناڤ زه‌رده‌شته ژ كوردستانێ”.
مخابن سه‌ركردێن هۆڤ و خۆپه‌رێست به‌رێ جیهانێ دده‌نه ئاقارێن هۆسا، و بۆ بازرگانێن ئه‌ورۆپى ژى ب سانه‌هیه هه‌ر تشته‌كێ بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا خوه بكه‌ن هه‌تاكو ب نه‌مانا هه‌مى مرۆڤاتیێ بیت.
كێمێ بده به‌ر دا نه‌وه‌ستى!
كێمێ بده به‌ر دا نه‌وه‌ستى!
(سایكۆلۆژیایا به‌خته‌وه‌ریێ و سیاسه‌تێ)
د. نه‌سرده‌ین ئیبراهیم گۆلى
فۆنتانا (Fontana, A., 1992) ئێك ژ وان كه‌سێن د بیاڤێ فشار و گڤاشتنێن ده‌روونى و جڤاكى ل نك مرۆڤان كاركرى و ڤه‌كۆلین ئه‌نجامداین، فشارا ده‌روونى (stress) ێ ب ڤى ره‌نگى پێناسه‌دكه‌ت كه بریتیه ژ وێ ره‌وشا كو تێدا داخوازیێن ده‌ره‌كى مه‌زنتر و پترترن ژ شیانێن گیانه‌وه‌رى و باشتر بێژین مرۆڤى. گڤاشتنێن ژیانێ ل دووڤ ڤه‌كۆلین و باوه‌رێن زانایێ، ده‌روونناسیێ رۆژ بۆ رۆژێ زێده‌تر دبن و قۆربانیێن پترتر گۆرى خوه دكه‌ت. فاكته‌رێن جودایێن ناڤخۆیى و ده‌ره‌كى كارتێكه‌رن د په‌یدابوونا وان دا. ب مخابنیڤه چه‌ندین جۆرێن مرۆڤان ل ده‌رڤه‌ى خودێ مرۆڤى یێن هه‌ین د هاریكار نینن و ب هه‌مى ره‌فتارێن خۆڤه خه‌مێن مه زێده‌تر دكه‌ن و ئاستێ وان گڤاشتنان زێده‌تر دبن و ل گه‌ل هندێ ئاریشه و خه‌م و خه‌یالێن مرۆڤایتێ ژى ب ئه‌گه‌رێ ره‌فتارێن وان پترتر دبن. ئه‌ڤ مرۆڤه گه‌نده‌لكار و بازرگانێن ئایدیۆلۆژیك، هزرى، له‌شكرى و جه‌نگى و سه‌ربازى، ئایینى، سیاسى، جڤاكى، كه‌لتوورى و فه‌رهه‌نگى، په‌روه‌رده‌یى، و… هتد، ژبه‌ر دۆگماتیزما مه‌ژى و هزرییا خوه، بزاڤ نه‌كرن بۆ هندێ تنێ پیچه‌ك ژ خه‌رجى و ته‌خشان و په‌خشانكرنا ئه‌و و ئه‌ندام و كاربده‌ست و لایه‌نێن به‌رپرسیار و دام و ده‌زگه‌ه و دامه‌زراوه‌یێن وان یێن سیاسى یان ئایینى یان جڤاكى یان كارگێڕى، و یان مالبات و ژن و خێزانێن وان، یێن ده‌ستدڕهاى و هه‌ڤڕكییا وان دگه‌ل هه‌ڤدۆ، چ وه‌ك تاك و چ وه‌ك لایه‌ن و پارتێن سیاسى و چ وه‌كى وه‌لات، پێڕادبن، هه‌مى ژ كیستێ خه‌لك و وه‌لاتى و مرۆڤێن كێمده‌رامه‌تێ جیهانێ و هه‌ڤنیشتمانیانه، ول دووڤ ژێده‌ران پترتر ژ 70% ژ ده‌رامه‌تێ جیهانێ د ده‌ستێ چه‌ند مرۆڤاندایه، یێن بوویه ژێده‌رێ مه‌ترسیا ئاسایشا خۆراكى و ژیانێ بسه‌ر مرۆڤاتیێ. ئه‌ڤه جهێ مخابینێ یه، كو مرۆڤ هه‌بن ببنه ئاسته‌نگ ل به‌ر برایێ خوه یێ مرۆڤ و هه‌كه‌ر تو دگه‌ل ب ئاخڤى د بیتن خوه ل به كراسێن جۆدایێن وه‌سا ڤه‌شارتبیتن مرۆڤێ وى ناسنه‌كت هزرا فریشته‌یه‌كێ ژێ بكه‌ت، ل ده‌مه‌كى دبن وى كراسى و “كه‌ڤلێ مهێ گۆرگه‌ك” دڕنده و هۆڤ یێ هاتیه ڤه‌شارتن كو بۆ تێركرنا خوه دشێتن هه‌مى مرۆڤاتیێ بكه‌ته قۆربان. ئه‌ڤ جۆرێ مرۆڤان نه‌كێمن و د ئاست و جهێن جودا بوونا خوه یا هه‌ى.
ب هزاران مرۆڤ ل ڤێ جیهانێ ژ برسان دمرن و ئاڤا ڤه‌خوارنێ بده‌ست ناكه‌ڤت و شه‌ڤ و رۆژ حه‌پ حه‌پا وانه هه‌تا پاریه‌كێ نانى په‌یدا بكه‌ن و زكه‌كى تێرن و بیست و پانزدا برسى، لێ هنده‌ك ژ نه‌دلۆڤانییا خوه، پاره‌ى وه‌كى تۆزێ بكاردئینن و دزانن یان نزانن مرۆڤاتى یا د ئه‌و په‌ڕى به‌ده‌به‌ختیێ دا، پشت كاڤلێن وان و زكێ وان یێ برسى و هه‌ستیك و چه‌رماقێ له‌شێ وان، ئه‌ڤ گه‌نده‌لكارێن مرۆڤاتیێ خوه ب به‌خته‌وه‌ر و كامه‌ران دزانن!
دیاره هنده‌ك جاران د شیانا مرۆڤان دا نینه به‌ره‌نگارى هه‌مى ڤان فاكته‌رێن نه‌دلۆڤان و زۆردارێن ده‌ره‌كى ببیتن، چونكى ئه‌و كار بخۆ ژى دبیته ئه‌گه‌ره‌ك مه‌زن بۆ په‌یدابوونا هنده‌ك جۆرێن دیترێن گڤاشتنێن ده‌روونى ل سه‌ر خۆدێ تاكى، له‌وما چاره‌سه‌ر دێ ئه‌و بیت ئه‌و هنده‌ك برێكا كۆنترۆلكرنا خۆ ئاست و رێژه‌یا وان گڤاشتن و فشاران ل سه‌ر خوه كێم بكه‌ن.
نموونه ژى ئه‌وه یا د كاودانێن خێزانی دا دبینین. كۆڕ و كچه‌ك به‌رى ببنه هه‌ڤژین، وه‌كى مه‌م و زینى شه‌یدا و ئه‌ڤیندارن، به‌لێ پشتى چه‌ند رۆژ و هه‌یڤان ژ ژیانا هه‌ڤژینیێ هه‌مى ئه‌و رۆمانسیه‌ت نامینیت. ئه‌و دوو مرۆڤێن به‌رى هینگى دمرن ل جهه‌كى ئێكدو ببینن و بۆ وان خۆشترین ده‌م و چركه ئه‌و ده‌م بین، ئه‌ڤرۆكه گه‌هشتینه ئاسته‌كى وه‌كى “كێر و په‌نیرى” نابت ئێكدوو ببینن و نه‌خۆشترین ده‌مێن وان هنگینه گاڤا هه‌ڤدۆ دبینن. ئه‌و یێن مه‌رجى بووین و ده‌مێ دگه‌هنه ئێك شونیكا بیرا وان ل تشتێ نه‌خۆش دئێت و خۆ ب وان تشت و ره‌فتار و كریاران مرجى كرى و نه‌شێن خوه قۆرتال بكه‌ن. ئه‌زموون و بسپۆرێن ده‌روونناسیا جڤاكى و خێزانى د وێ باوه‌رێدانه پشكه‌ك مه‌زن ژ وان ئاریشه و نه‌خۆشییان بۆ وان گڤاشتنان دزڤڕیتن ئه‌وێن ئه‌و دوو كه‌س ب ئه‌گه‌رێن زێده‌خوازى و ل به‌رچاڤنه‌گرتنا ره‌وشا ژیان و بارێ ئابوورى، و ژ هه‌میان ژى گرنگتر سایكۆلۆژیا هه‌ڤدۆ، دبنه بناس بۆ بلندتربوونا فشارێن ده‌روونى ل سه‌ر ئێكدیتر و به‌رده‌وامبوونا وان گڤاشتن و ئاریشانه. ئه‌وان خوه فێرنه‌كریه و نه‌گه‌هشتینه وێ باوه‌رێ ئه‌و شه‌ڕ و شۆڕ و لێكدان و هه‌ڤڕكى و ململانێ و ئاریشه و رژدبوون ل سه‌ر وان داخوازیان هه‌رچه‌ند ره‌وا و نه د جهێ خوه دا و دوور ژ ده‌ستهه‌لات و شیانێن هه‌ر ئێك ش وان، چ مفایه‌ك نینه ژ بلى ماندیكرنه‌كا مه‌زن و بێ وێنه، و بلندكرنا ئاستێ توندوتیژى و نه‌خۆشیا د ناڤبه‌را وان، ژ هه‌میان ژى مه‌ترسیدارتر و خرابتر بارێ گرانێ وان كێشمه‌كێش و نه‌خۆشیان دكه‌ڤیته سه‌ر ملێن زارۆیێن وان و كارتێكرنه‌ك نه‌رێنى و خراب و كۆشنده ل سه‌ر ره‌وشا وان یا ده‌روونى دكه‌ت و وان كه‌سێن لاواز و نه‌خۆشده‌روون و بێ باوه‌ر بخۆ و ب جڤاكێ و خێزانێ په‌روه‌رده دكه‌ت و هه‌كه‌ر قوتابى بن د نزمترین ئاستێ خواندنێ دا دبن، چونكى هه‌مى هزر و مه‌ژیێ وان ل دۆرماندۆرى وان نه‌خۆشى و شه‌ڕ و شۆِران دزڤرَیتن ئه‌وێن رۆژانه د ناڤبه‌را ژن و زه‌لامى رووى دده‌ت. مه‌ژیێ وان شیانێن سنووردارێن هه‌ین. ئه‌و كه‌س دشێن ب لبه‌رچاڤگرتنا یاسایا ” كێمێ بده به‌ر تا زه‌حمه‌ت ب ته نه‌كه‌ڤت” و ب” درێژكرنا پێیێن خوه هندێ به‌ڕكا خۆه”، مه‌زنترین ده‌لیڤه‌ى بۆ خوه و زارۆك و خێزانا خوه دروست بكه‌ن دا تێدا ئاستێ وان گڤاشتنا كێم ببیت و فشارێ ل سه‌ر وان بخوه نه‌كه‌ت و وان ژ كاسنه‌ئێخیتن. هه‌ر شه‌ڕه‌ك ژ وان وه‌ك خژبه‌ركه‌كیه. نۆكه دیار نابت كا چ دكت به‌لێ پشتى چه‌ند سالان ده‌ردكه‌ڤیتن چ زیان هه‌بووینه. ئه‌ڤ چیایێن مه‌زن ب رۆژه‌كێ هۆسا نه‌هه‌ڕفینه، به‌لكۆ تۆز و باى و خژبه‌ركێن بچوویك هێدى هێدى و ب بۆرینا هزاران سالان كارتێكرنا ل سه‌ر كرى و خراب و رووتكرین. مرۆڤ ژى وه‌سانه. هێدى هێدى دهه‌ڕفت. ئه‌ڤ یاسایه و ستراتێژییه نه ده‌ستهلگرتنه ژ ماف و داخوازیێن خوه، به‌لكۆ ب سانه‌هیتر ئێخستنا ژیانا خۆیه لسه‌ر بنه‌مایێ هندێ خۆهلاڤێتن و ماندیكرن و زه‌حمه‌تدان به‌لكۆ سۆتن و حه‌لاندن بۆ ئه‌و تشتێ د ده‌ستهه‌لاتا مرۆڤیدا نینن، تشته‌كى ناگه‌هینیته مرۆڤى تنێ ئه‌و نه‌بیت وى ش كاس دئێخیتن و ناهێلیت بگه‌هته وى تشتێ د شیانێن ویدا، و ئه‌و ژبه‌ر مژوولى ب تشتێن دیتر، ناگه‌هیتێ. ده‌مێ كه‌س هاریكارێ ته نینه، هه‌ما هیچ نه‌بت تو هاریكارێ خوه بكه‌ن. نه ژبه‌ر خه‌لكێ یان ژبه‌ر هندێ كو تو ژ وان دترسى، به‌لكۆ ژبه‌ر هندێ تو هاریكارییا خوه و یا مالبات و خێزانا خوه و هه‌تاكو جڤاكێ ژى دكه‌ى.
مرۆڤاتیێ، چ ل سه‌ر ئاستێ تاكى و خێزانى و چ ل سه‌ر ئاستێ وه‌لات و نه‌ته‌وه‌یى و ده‌وله‌ت و سیاسه‌تێ هه‌مان ئاریشه‌یا هه‌ى. ماده‌م كه‌س هاریكاریا مرۆڤى نه‌كت بلا مرۆڤى بخوه هند تێدا هه‌بت و هاریكارێ خۆ بت، دا بشێت د ده‌لیڤه‌ك دیتر دا بگه‌هته وان تشتێن گه‌له‌ك زانا و ژ وان ژى فه‌یله‌سۆفێ مه‌زن، عه‌لى وه‌ردى (1913 ـ 1995) باوه‌را وان ئه‌وه دێ هه‌ر و هه‌ر ده‌لیڤه‌ك بۆ وى هه‌بت و ل رۆژانێن ژیانێ وه‌كى هه‌ر مرۆڤه‌كى بۆ هه‌ر كه‌سه‌كێ ده‌رگه‌هه‌ك ڤه‌بتن دا بگه‌هیته ئارمانج و ده‌ستكه‌فتێن وه، ب مه‌رجه‌كى هینگى و وى ده‌مى بزانیت و بشێت مفاى ژ وى ده‌لیڤه‌ى وه‌ربگرت و خوه بۆ وان ئارمانجا ته‌رخان بكه‌ت. هه‌كه‌ر وى نه‌شیا مفایى ژ وى ده‌لیڤه‌ى وه‌ربگرت به‌لكۆ ئه‌و ده‌لیڤه بۆ نه‌زڤڕته‌ڤه لێ قازانجێ وى د ڤێ هه‌ڤكێشێ دا ئه‌وه وى خوه ژناڤنه‌بریه بۆ وێ چه‌ندێ. چونكى د وى ده‌میدا كێم یا داى به‌ر و خوه بن نه‌ئێخستیه و یێ ماى ساخ و ده‌رووندروست و ئاڤا و نه‌هه‌ڕفتى، ئه‌ڤه مه‌زنترین ده‌ستكه‌فته بده‌ست هه‌میان ناكه‌ڤت.
شاشیێن جوگرافیایى و زارۆیێ كوردستانێ (سایكۆلۆژیایا پرۆگرامێ خواندنێ )
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى
سازى و سه‌نته‌رێن زانستى و ژ وان ژى دبستان و قوتابخانه ب ڕێیا پرۆگرامێ خواندنێ قوتابى په‌روه‌رده دكه‌ن، په‌روه‌رده وه‌ك پێناسه پێكهاتیه ژ ئاماده‌كرنا مرۆڤى بۆ ژیانى،َ و تێكراى زانایێن ده‌رووناسیا په‌روه‌رده‌یى و په‌روه‌رده‌كارێن مه‌زن ل سه‌ر ڤێ پێناسێ كۆكن. حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ، نه‌خاسمه د ئاستێ په‌روه‌ردێ دا وێراى گه‌له‌ك بزاڤ و سه‌ركه‌فتنان د بیاڤێ وه‌رگێڕانا وان دا بۆ زمانێ شرینێ كوردى، به‌لێ هێشتا نه‌شیایه خوه ژ بن كارتێكرنا كه‌لتووره‌كێ بیانى ده‌ربێخیت، كو ب ڕێیا هنده‌ك كه‌سان، ڤێجا بده‌ست یان بێده‌ستى بیت، د پرۆگرامێ خواندنێ دا، دهێته‌كرن. پرتووكا جۆگرافى ئێكه ژ ژێده‌رێن زانیاریا بۆ خوانده‌ڤانى حه‌تا ب ڕێیا وێ ژینگه‌ها سروشتى و جوگرافیایى یا كوردستان و ده‌ڤه‌ر و چیایان بنیاسیت. گرنگترین ئارمانجێن مرۆڤى هه‌میشه ئه‌و بوویه ب ڕێیا نیاسینا جوگرافیایا ده‌وروبه‌رێ خوه، هه‌م بشێت خوه ژ مه‌ترسیێن ده‌ره‌كى و ئه‌وێن گه‌فان ل ژیان و بوونا وى دكه‌ن، بپارێزیت و هه‌م بشێت هه‌مى شیانێن خوه بۆ مفاوه‌رگرتن ژ وێ ژینگه‌هێ و ل دووماهیێ ژى به‌خته‌وه‌ریا خوه و مالبات و نه‌ته‌وێ خوه، بمه‌زێخیت. جهێ داخێ یه ئه‌و جوگرافیایه ل بن كارتێكرنا فاكته‌رێن له‌شكرى و سیاسى و… هتد، به‌رده‌وام د گوهۆرینێ دا بوویه، و داگیركرن یان ئارمانجێن سیاسى و تایبه‌ت سنوورێن وان و ته‌نانه‌ت ناڤێ وان ژى ببه‌رده‌وامى یێ گوهۆڕى، و بێگومان ژى ده‌مێ ئه‌ڤ زانیاریه ب شاشى دگه‌هنه به‌رده‌ستێ قوتابى ژ بلى تێكدانا بیردانكا وى یا زانستى، چه‌ند جاران پتر ژى زیانێ ل بیروباوه‌رێن وى دكه‌ت. ئه‌م كوردستانى بخۆ ئه‌ڤه هزاران ساڵه ل بن ده‌ستیێ و داگیركرنێ دا دنالین و مه گه‌له‌ك قوربانیێ یێن داین، بۆچى بگه‌هته ئاستێ هندێ زارۆكێن مه ژى ئه‌و چه‌ند ب سه‌رێ وان بێت، نه‌خاسمه ئه‌م نوكه ب هه‌مى هێزڤه بزاڤا ئاڤاكرنا ده‌وله‌ته‌كێ ددین دا دبن سیبه‌را وێ ژ تاما خۆشا ئازادیێ بێبه‌هر نه‌بین. پێداچوونه‌ك ب پرتووك و نه‌خشه‌یێن جۆگرافیایى د پرۆگرامێن خواندنێ هنده‌ك ژ ڤان شاشیان بخۆڤه دگریت، و ل ڤێرێ ئه‌م تنێ نموونه‌كێ ژ وان ئینین. ب به‌رده‌وامى د نه‌خشه‌یێن ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤین ناڤه‌ك دهێته دیتن ” كه‌نداڤا عه‌ره‌بى ” كو د راستیدا شاشیه‌ك زانستى، د هه‌مان ده‌مدا پالدانا قوتابیه‌كێ ب نه‌ته‌وه كورده بۆ ناڤ ئاریشه‌كا سیاسى، ئایدیۆلۆژى، نه‌ژادى و دیرۆكى، كو ڤى قوتابى نه ژ دوور و نه ژ نێزیكڤه چ په‌یوه‌ندى پێڤه نینه و تژیكرنا مه‌ژیێ وى ب پێدانا ڤان زانیاریان د پرتووكێن خواندنێ و نه‌خاسمه ل دبستان و قوتابخانه‌یێن ناوه‌ندى و ئاماده‌یى زیانه‌ك ده‌روونى مه‌زنه ل كه‌ساتیا وى. هه‌لبه‌ت ل ڤێرێ مه‌به‌ستا مه ئه‌و نینه كو به‌رگریێ ژ نه‌ته‌وێ پارس (یان فارس وه‌كى عه‌ره‌ب دبێژنێ ) یێ ب ره‌گه‌ز ئاریایى بكه‌ین، چونكى زۆرداریا وان ل نه‌ته‌وێ كورد و كوردستانیان كرى چ كێمتر ژ یا عه‌ره‌بان نینه، و خرابتره، چونكى هیچ نه‌بیت ئه‌و ژى ئاریاینه وه‌كى مه، تاجیك و ئازه‌ر، و … هتد، و چاڤێ مه ل هندێ بى ل ده‌مێ ریفراندۆما كوردستانیان ئیران و ئاریایى ئێكه‌م پشت و هاریكارێن مه بن د ئاڤاكرنا وه‌لاته‌ك كورستانى، لێ ب مخابنیڤه گۆرزێ وان ژ هه‌میان كۆژه‌كتر بى و ئه‌ڤه دێ بۆ وان گران تمام بیت، نه‌خاسمه ئه‌و خوه ل وه‌لاتێن زلهێز دده‌ن. لێ ل دووڤ ژێده‌رێن دیرۆكى ئه‌ڤ كه‌نداڤه ل هزاران سالێن پێش زاینێ بناڤ و بنده‌ستێ پارسان بوویه، و هه‌تاكو د سه‌رده‌مێ میدیان دا ژى هه‌ر دو لایێن وێ ل بن ده‌ستهه‌لاتا میدیێن كورد بوویه. ئه‌ڤ ناڤه سه‌ده‌یا بۆرى و نه‌خاسمه پشتى ململانیێن دژوارێن ئیرانێ ل گه‌ل عه‌ره‌بان و نه‌خاسمه وه‌لاتێن كه‌نداڤێ، و ب تنێ ژ پێخه‌مه‌ت تێكدانا ئارامییا ده‌ڤه‌رێ و نه‌ته‌وه و وه‌لاتێن وێ هاتیه تێكدان و ب ڤى ره‌نگى به‌لاڤبووى. ل سه‌رده‌مێ رژێما به‌عسا شۆڤینى و سه‌دامێ گۆڕبگۆڕ گه‌هشته گۆپیتكا خوه، نه‌خاسمه وه‌لاتێن عه‌ره‌ب ب هه‌مى ڤه و ژ وان ژى یێن كه‌نداڤێ ئاگرێ ڤى شه‌ڕى ب پشتگیریا مادى و مۆرالى یا ڤێ رژێمێ، خۆشتركر، و كوردستانى ل هه‌ردوو سنوورێن ڤى شه‌ڕى مه‌زنترین قوربانى بین، ئه‌نفال و حه‌له‌بچه دیارییا هه‌رى مه‌زنا وێ بى. ئه‌زموونا كوردستانیان نیشادایه داگیركه‌رێن كوردستانێ ل هه‌مى پارچان، ل ده‌مێ دگه‌هنه خالا دژاتیكرنا كوردستانیان، هه‌مى خه‌م و ئاریشه‌یان د ناڤبه‌را خوه دا ژبیردكه‌ن، و ته‌نانه‌ت ل ڤێ دووماهیێ گه‌هشتینه وێ باوه‌رێ پێدڤیه ئه‌ڤ خاله ببیته ستراتژیه‌ك هه‌ڤپشك د ناڤبه‌را وان دا، ئه‌ڤه‌ژى بۆ ڕێگرى ل ئازادیا كوردستانیان و خه‌ونا دروستكرنا وه‌لاته‌ك سه‌ربخوه. ب گۆتنه‌ك دیتر بۆ مه هه‌مى وه‌ك ئێكن، و نابت ئه‌م زۆرداریا وان ژبیرا خوه ببه‌ین، و ژبه‌ر لایه‌نه‌ك یان تایبه‌تمه‌ندیه‌ك ل نك لایه‌نه‌ك ژ وان هه‌مى وێ زۆرداریێ بهێلین و دژاتیا لایه‌نه‌ك دیتر بكه‌ین، بێ لایه‌نى د بابه‌ت و ململانێ یا دیرۆكیا شیعه و سوننه‌یان بۆ كوردان باشترین ده‌رمانه. مه چ خێر و خۆشى ژ چ ژ هه‌ر دوكا نه‌دیت، ڤێجا بۆچى سه‌رێ خوه بۆ ئێك ژ وان بئێشینین، و مه‌ژیێ زارۆ و گه‌نجێ خوه بخڕینین: ها ئه‌ڤه شیعه و دوژمنه، و ئه‌ڤه عه‌ره‌به و سۆننه و دۆسته. ژبلى رێز بۆ وان دو لایه‌نان وه‌ك باوه‌ر و مه‌زهه‌ب، لێ د چارچۆڤه‌ى سیاسه‌تێدا ئه‌و دو لایه‌ن بچاڤه‌ك دیتر و كێمتر ته‌ماشه‌ى مه دكه‌ن، و ئه‌وا بۆ هه‌ر دوو وانا نه‌خه‌م و نه خیاله هزاران شه‌هید و قۆربانى و به‌دبه‌ختیا مه و زارۆكێ مه یه. له‌وما پێدڤیه لایه‌نێن په‌یوه‌ندار د پرۆگرامێ خواندنێ، و نه‌خاسمه په‌رتووكێن دیرۆكى و جۆگرافیایێ ڤێ و گه‌له‌ك جۆرێن دیتر ژ سه‌پاندنا هزرێن لایه‌نگیرانه و ده‌مارگیرى نه‌هێلن، و ئه‌گه‌ر ده‌سته‌ك ل پشتێ هه‌یه ب توندى بهێنه سزادان و دوور ئێخستن ژ پرۆسا په‌روه‌رده‌یى، چونكى دێ ل ئاینده‌یێن دۆمدرێژ زیانێن مه‌زن ل قوتابى و كه‌ساتیا وى و تاكێ كوردستانێ ده‌ن.
ره‌خنه و سایكۆلۆژیایا ره‌خنه‌گرتنێ ل نك كوردستانیان
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گولى*
گه‌هشتن ب مافێن ره‌وایێن خوه یێن سروشتى و جڤاكى، مافێ هه‌ر مرۆڤه‌كی یه، ژ هه‌ر جڤاك و ل بن هه‌ر ده‌ستهه‌لاته‌كێدا، ب مه‌رجه‌كى ره‌وشا جڤاكى و سیاسیا وى وه‌لاتى بهێته‌ل به‌رچاڤگرتن، و ل به‌رامبه‌ر ژى ده‌ستهه‌لات ژى دڤیا هه‌مان دیتن هه‌بیت و د كاودانێن ئاسایى و نه‌قه‌یراناوى دا مافێن ره‌وایێن خه‌ڵكێ خوه بێى چو جوداهیه‌كا ئایینى و نه‌ته‌وه‌یى و نه‌ژادى و هزرى و سیاسى بده‌ته وان.
ره‌خنه‌گرتن و ئازادیا وێ ئێكه ژ بنه‌مایێن پیشكه‌فتنا هه‌ر وه‌لاته‌كى، ب مه‌رجه‌كى ئه‌و ره‌خنه ئاڤاكه‌ر و بنیاتى و به‌رهه‌مێ ڤیانا وى كه‌س و لایه‌نى بیتن بۆ نیشتمان و وه‌لات و نه‌ته‌وێ خوه، نه‌ك چاڤلێكرن و ل بن فشارێن لایه‌ن یان هنده‌ك فاكته‌رێن لاوه‌كى و دژى به‌رژه‌وه‌ندیێن گشتى یێن وان نه‌بن. وه‌لاتێن پێشكه‌فتى به‌رهه‌مێن ره‌خنه و ره‌خنه‌ژخۆگرتنێ و دیتنه‌كا خه‌مخۆرانه بوویه بۆ وه‌لات و خوه‌شگۆزه‌رانى و ئاڤاكرنێ.
ژێده‌رێن زانستى و رێكخراوێن تایبه‌ت ب ساخله‌میا جه‌سته‌یى و ده‌روونى و ده‌روونساخله‌میێ ل هه‌مى جیهانێ وه‌سا دده‌نه دیاركرن كه ده‌مێ گله‌یێن تاكه‌كى ژ ره‌وشا خوه یا جه‌سته‌یى و فیزیكى و ده‌روونى پترتر ژ ئاستێ پێدڤى بیت و پترتر ژ ئاستێ گازنده‌یێن كه‌سه‌كێ ئاسایى و سروشتى بیت و بۆ ماوه‌یه‌كێ دوور و درێژتر ڤه‌كێشت، و ئه‌ڤ مرۆڤه به‌رده‌وام ژ ره‌وشا خوه یا جه‌سته‌یى و ده‌روونى ب گازنده بیت و پترتر ژ ئاستێ پێدڤى ژ ئه‌نجامدانا كار و شۆله‌كى ماندى ببیت و بوه‌ستیت، و كه‌توارێ ژیانا خوه ل به‌ر چاڤ نه‌گریت و نه‌بینت، ئاماژه‌نه بۆ هندێ بسه‌لمینت ئه‌ڤ كه‌سه ژ ئالیێ ده‌روونى ڤه نه یێ جێگیره و د قه‌یرانه‌كا ده‌روونى دا دژیت، ڤێجا چ ئه‌ڤ قه‌یرانه به‌رهه‌مێ فاكته‌رێن بۆماوه‌یى بیت و ژ ده‌یباب و بابۆكالێن وى بۆ وى هاتبیته ڤه‌گۆهاستن و چ ژ ئه‌گه‌رێن گڤاشتنێن ده‌روونى ـ جڤاكى و یان كارى و پیشه‌یى بیت یان گرێداى بیت ب لایه‌نێ په‌روه‌رده‌یا وى یا شاش و شاشڤه ل قووناغێن پێشترێن ژیانێ، كو نوكه ئه‌و خستیه د ڤێ ره‌وشێ دا و فشار ل سه‌ر زێده‌كرین و گه‌هاندیه ڤێ ره‌وشا ناله‌بارا ده‌روونیا نوكه.
ئه‌ڤ رێكخراوێن تایبه‌ت بۆ كێمكرنا گڤاشتنێن ژ ڤى ره‌نگى و بۆ پاراستنا تاكى ژ ئالۆزتركرنا ره‌وشا خوه یا ده‌روونى دشێت گه‌له‌ك رێیا بكار بینت و ژ وان ژى یا ژ هه‌میان پراكتیكیتر و ئاسانتر و به‌رده‌ستتر هه‌داركێشان و به‌لكو ژى جۆره‌كێ خه‌مساریێ یه د سه‌ره‌دریكرن دگه‌ل كاودانێن زه‌حمه‌تێن ژیانێ، تاكۆ ل بن فشارا وان نه‌هێته شكاندن و ژناڤچوون، و نه‌بیته قوربانیێ وان. چونكى هه‌ر مرۆڤه‌كى، چ یێ ئاسایى و ده‌رووساخله‌میێ و چ یێ نه‌خۆش، سیسته‌مه‌كێ به‌رگریا ده‌روونى (مناعه‌یا نفسی) یێ هه‌ى كه ئاستێ خۆلبه‌رگرتنا ئاسته‌نگ و كاودانێن ژیانێ دیار دكه‌ت، چ بلند یان نزم بیت. ئانكۆ مرۆڤه‌كێ ئاسایى ئه‌ڤ سیسته‌مه ل نك وى یێ ب هێزه و كه‌سێن دیتر و ده‌روون نه‌خۆش خودان سیسته‌مه‌كێ ئاست نزمن و نه‌شێن خوه ب سانه‌هى ل به‌ر نه‌خۆشیا بگرن و به‌رده‌وام ب گله‌یى و گازنده‌نه.
هه‌مان ئه‌ڤ ره‌وشه بۆ كاودانێن ئاسایى و جڤاكى د هه‌ر كۆمه‌لگه‌هه‌كێ دا و تاكێن هه‌ر وه‌لاته‌كیدا دروسته ب لایه‌نێ كێمیڤه نێزیكه ش وێ چه‌ندێ. ره‌خنه و گازنده‌یێن به‌رده‌وامێن تاكى ژ ره‌وشا ژیانێ و سیسته‌مێ برێڤه‌چوونا وێ هه‌مان رامانێ دده‌ت. هه‌مان رامان بۆ گازنده‌یێن به‌رده‌وامێن هنده‌ك تا و لایه‌نان ژ سیسته‌مێ سیاسییا وه‌لاتى دشێت بهێته‌بكارئینان. به‌لگه ژى بۆ ڤێ چه‌ندێ گه‌له‌كێن هه‌ین وى كارى دكه‌ن ل ده‌مه‌كى ئه‌ون یێن خوه‌دان ده‌ستكه‌فت یان ئه‌ون یێن بخوه نه‌وه‌جن و هه‌كه‌ر ل جهێن وه‌سا بن نه‌ك نه‌شێن ببنه كه‌سێن به‌رهه‌مهینه‌ر و ب مفا بۆ جڤاكێ، به‌لكو ژى ژ گه‌له‌ك ژ وان كه‌سێن ئه‌و بخوه گازنده‌ى ژ وان دكه‌ت و ب گه‌نده‌ل دزانیت، گه‌نده‌لتر ده‌ربكه‌ڤیت، به‌لێ چونكى نوكه ئه‌و نه د وى جهیدایه گازنده‌ى دكه‌ت.
ئه‌ڤ كه‌سێن ل جڤاكا كوردستانى گه‌له‌ك سه‌رڤه‌سه‌رڤه هه‌لسه‌نگاندنێ بۆ بابه‌تان دكه‌ن و گه‌له‌ك د هه‌ڤكێشه‌یێن سیاسى و جڤاكى و ئابووریێن كوردستانێ و جیهانێ ناگه‌هن یان خوه تێناگه‌هینن، نزانن گه‌له‌ك ژ وان هه‌ڤكێشا نه د ده‌ستێ كه‌سه‌كى ل كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ و هه‌تا كو جیهانێ دا نینه و كاودانێن ده‌مه‌كى یان ژنه‌شكافى و چاڤه‌ڕێنه‌كرى یان پلانێن مه‌زنێن سه‌ر ئاستێ وه‌لاتێن زلهێزن، و ب سانه‌هى و ب بچویكترین هێجه‌ت و ل بن بچووكترین ده‌رفه‌ت دكه‌ڤنه بن كارتێكرنا گۆتنك و پرۆپاگندێن هنده‌ك كه‌س و لایه‌نان، چ ناڤخۆیى چ ده‌ره‌كى، ژبلى هندێ نیشادده‌ن خۆدان كه‌ساتیه‌ك لاوازن، هند ژى كه‌ساتییا خوه دئێخنه بن پرسیار و گۆمانێ.
مه‌به‌ست ئه‌ڤه نینه بێژین بلا فه‌رمانبه‌ر و مامۆستا ژ برسان بمرن و به‌نده‌یه‌كێ ده‌ست و پێ گرێدایێن سیسته‌مێ ده‌ستهه‌لاتێ بن و ل هه‌مى دیكتاتۆریه‌ته‌كێ بێده‌نگ بن و نه‌ئێن رێپیڤانه‌كى و داخوازا مافێ خوه نه‌كه‌ن و حاشایێ ل ئازادیا خوه بكه‌ن. دابینكرنا خۆشگۆزه‌رانیێ بۆ خوه و ئه‌ندامێن خێزانێن وان مافێ ره‌وایێ وانه به‌لێ پشتى لبه‌رچاڤگرتنا به‌رژه‌وه‌ندى و ره‌وشا گشتییا نیشتمانێ خوه و ئه‌و مه‌ترسیێن لسه‌ر هه‌رێمێ هه‌ین، و ده‌ستێن ده‌ره‌كى و نافخۆیى و پیلانێن هه‌ڕفاندنا وێ ژى ببینن.
ده‌مێ تاكێن جڤاكه‌كێ زۆر ب ئاسانى ب هنده‌ك پرۆپاگنده‌یێن بێ بنه‌مایێن كه‌س و لایه‌نێن هه‌لپه‌رست و تێكڤه‌ده‌ر و تێكده‌ر دهێنه خاپاندن، و زووى باوه‌ر ژ گۆتنێن وان دكه‌ن به‌لێ باوه‌ر ژ به‌لگه و بڕیار و ژێده‌ر و ئامارێن فه‌رمى و حكومى ناكه‌ن، و دبنه ده‌سته‌ك بۆ تێكدانا ره‌وشا هه‌رێمێ و جاره‌ك دیتر بنده‌ستكرنا وێ، و نزانن ئه‌وێن وێ تێكڤه‌دانى َدكه‌ن تنێ ژپێخه‌مه‌ت گه‌هشتن ب هنده پله و پۆست و پایه و وه‌زاره‌ت و سامانه‌كییه و ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ هه‌مى بزاڤا دكه‌ن بۆ باوه‌رپێكرنا خه‌لكێ هه‌ر كاره‌كى و نووچه‌یه‌كێ به‌لاڤ بكه‌ن. و مالوێرانى هنگیه ده‌مێ هنده‌ك كه‌سێن خۆشباوه‌ر و ساویلكه یان ژى به لایه‌نێ كێمیڤه یێن دلساف و دلپاقژ و ئاگه‌ه ژ چ تشته‌كى نه‌هه‌ى سووارى پێلێن وان تێكڤه‌ده‌ران دبن بێى هندێ بزانن كا دێ د ئه‌نجامدا چه‌ند تشتێن خراب ب سه‌رێ ڤى نیشتمانى و خه‌لكێ وێ ئێن بێى جوداهیا هزرى و سیاسى. بێى هندێ تێبگه‌هین دێ چه‌ند تشتێن مه هه‌میان پێكڤه كۆمكرین و هه‌ین ژ ده‌ستێن مه چن. هنگى به‌لگه نه‌ویسته ئه‌ڤ مرۆڤه هه‌كه‌ر ڤان تشتا بزانیت و بكه‌ت دێ سه‌لمینیت مرۆڤه‌ك نه‌واقعیه. مرۆڤه‌كێ نه‌كه‌توار تشتێ دویر نابینت و ناخوینت. هنده‌ك تشتى سه‌رڤه‌سه‌رڤه دبینت، به‌لێ كویر د بابه‌تیدا ناچته خوارێ، و تنێ ژ ده‌رگه‌هه‌كى ب ژۆر دكه‌ڤت و تنێ چاڤێت خوه دئێخیته په‌نجه‌ره‌كێ، و بێگۆمان ژى دێ هه‌مى تشتا تنێ د وێ په‌نجه‌رێ ڕا بینیت، به‌لێ پا هه‌مى تشت ش وێ په‌نجه‌رێ را دیار نابن. ئه‌ڤ مرۆڤه به‌رده‌وام و هه‌میشه ب گله‌یى و گازنده‌نه، و ئه‌زموونێ و بیردۆزێن ده‌روونناسیێ نیشاندده‌ن ئه‌و مرۆڤ به‌رامبه‌ر ب هه‌ر تشت و كه‌س و كاودانه‌كێ وه‌سانه و هه‌مان ره‌فتارێ دكه‌ن و گازنده‌یێن وان چ جاران ناڤه‌بڕن. هه‌تاكو ئه‌و كاودانێ نۆكه گازنده‌ى ژێ دكه‌ن ژى هه‌كه پشتى ماوه‌كێ دروست ببیت و ئه‌و هێجه‌ت نه‌مینت ئه‌ڤ كه‌سێن لاواز دێ ل هێجه‌ت و سووژێته‌ك دیتر گه‌ڕهن دا پێ بئاخڤن و گازندا بكه‌ن، بۆ هندێ لاوازیا كه‌ساتییا خوه تێدا ڤه‌شێرن و به‌رزه بكن، و دیسانێ دێ ل سه‌ر پت پت و پۆره پۆر و كۆت كۆتا خوه به‌رده‌وام بیت. ل ده‌مه‌كى به‌رى هینگى وه‌سا دیار دكر هه‌كه‌ر ئه‌ڤ كێماسیه نه‌مینت دێ ئاریشێن وى چاره‌سه‌ر بن و گازندێن وى بدووماهیك ئێن، به‌لێ پاشى ده‌ردكه‌ڤیت نه‌وه‌سایه.
رۆژا هندێ یا هاتى ئه‌م هێدى د فه‌لسه‌فه‌یا ژیانێ و نیشتمانى و ئه‌رك و مافێ، خوه بگه‌هین و فه‌لسه‌فا ژیانا خوه دگه‌ل وان رێكبێخین، و بسانه‌هى خوه بده‌ست كه‌س و لایه‌نانڤه به‌رنه‌ده‌ین و رابردووى بكه‌ین ئه‌زموون و وانه و په‌ند، و بیرا خوه بینین چه‌ندا بۆ گه‌له‌ك كه‌س و لایه‌نان و به‌عسێ و یێن دوژمن وه‌كر به‌لێ نه‌ك چ پێڤه نه‌هات به‌لكۆ رژێما به‌عس بێ جیاوازى گه‌له‌ك ژ وان ژى ژناڤبرن، و بزاڤێ بكه‌ین نه‌بینه ئه‌گه‌رى دۆڕاندنا خوه و خه‌لك و نیشتمان و ئاخ و زه‌حمه‌ت و رابردوو و نۆكه و داهاتوویا خوه و زارۆك و كه‌س و كارێن خوه، و ل بیرا مه بیت گه‌له‌ك تشت و هووركاریێن هه‌ین د هه‌ڤكێشه‌یێن سیاسى ل كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ و هه‌تاكۆ هه‌مى جیهانێ نه‌ك د ئاستێ تێگه‌هشتن و ده‌ستهه‌لاتا كه‌سه‌ك ژ مه یه، به‌لكۆ یێت وه‌كى پوتینى و ترامپى و ماكرۆنى ژى نزانن دێ چ لێ ئێت و گه‌هته كیڤه، له‌وما بێهنفره‌یى باشترین رێكه بۆ هندێ بزانین كا دێ پشتى هنگى ده‌رگه‌هێن خێرێ ڤه‌بن.
*پرۆفیسۆرێ ه. /بسپۆرێ زانستێن سایكۆلۆژى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
نيشاندان
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com