د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
د سه‌روبه‌ندێ بدووماهیهاتنا جه‌نگێ داعشێ (ئه‌وا هنده‌ك ژ شه‌رما خوه دبێژن فلمه‌كێ سه‌خته‌یه و بخۆ نه‌وه‌سایه، به‌لگه ژى په‌یدابوونا جۆره‌كێ دیترێ هاوكۆفێن وانه ب ناڤێ حه‌شدا شه‌عبى، نه‌یا به‌رئاقله ئه‌ڤ هه‌مى فلمێن ساخته ئێك ل دووڤ ئێك بهێن دروستكرن، به‌لكۆ ئه‌ڤه زاده‌ى مێنتالیته و عه‌قلێ وه‌لات و تاخمێن ده‌مارگیرێن ده‌ڤه‌رێ یه و كوردستان قۆربانیێ وان تاخمانه)، ماوه‌ك به‌رى نۆكه هنده‌ك ده‌یك، ده‌یكێن گه‌نجێن سه‌رداچوویێن وه‌لاته‌كێ بنده‌ست ب ناڤێ چێچێن (чечен) یان ئه‌و ل نك خه‌لكى ژ هه‌میان پترتر دهێت نیاسین ب شیشان و عه‌ره‌بیه، ل وه‌لاتێن ده‌ڤه‌رێ ل كۆڕ و كچێن خوه دگه‌ڕهان، یێن د ناڤ رێزێن رێكخراوه‌كا خوینمێژا تیرۆریستیا داعشێ دا و هزر دهێته‌كرین نه‌هاتینه كوشتن. ئه‌ڤ كارێ وان ده‌یكا نه‌یا سه‌یره به‌لكۆ ئاساییه و جه‌گه‌رگۆشه‌بوون زه‌حمه‌ته و یێ نه‌دیتى نزانیت. ئه‌ى گه‌نج و لاوێن چێچێنى ئه‌ڤه مافێ ده‌یكێن هه‌وه‌یه، هه‌تاكۆ هوون تیرۆرست و سه‌رژێكه‌ر ژى بن به‌لێ هوون زارۆیێن وانن و بۆ وان ده‌یكا جه‌گه‌رن و ئه‌و نه‌شێن ده‌ستان ژ هه‌وه به‌رده‌ن.
باشه ما هوون نزانن جه‌رگێ وان ده‌یكا ل دو جهان و دو جاران یێ سۆتیه. جاره‌كێ ئه‌و زۆرداریا داگیركه‌رێن زۆردار و بێ دلۆڤانێن سیاسه‌تا رۆسى ل وان كرین و تاوانێن وان ل ل دژى ده‌یك و بابێن هه‌وه مه‌زنترین تاوانێن مرۆڤاتیێنه، و گۆهێن عه‌ردى و عه‌سمانى و چیایێن قه‌فقاسێ چ جاران ده‌نگێ سه‌رژێكرنا گه‌نجان، و پارچه‌بوونا جه‌ستێ قه‌هره‌مانێن وه‌لاتێ هه‌وه یێن ب هه‌سپێن شه‌همۆز ڤه هاتیه‌ن گرێدان و ژێكهاتینه چه‌لقاندن و یان ئه‌وێن ساخ ل بن تانكێن له‌شكرى هاتینه په‌رچقاندن، یان قێریێن كچ و ژن و خووشكێن هه‌وه یێن كو ل سه‌رده‌ستێ سه‌ربازێن دڕندێن له‌شكرێ سۆر هاتینه‌كرێتكرن، ژبیرناكه‌ن و وه‌ك ڤیدیۆیه‌كێ د بۆشاهیا عه‌سمانى و د بیردانكا فیزیكیا وێ هاتینه‌پاراستن، هه‌تا رۆژا وا دئێت و لسه‌ر بێگۆنه‌هیا وان مرۆڤان و تاوانباریا جوینێ دن ببنه چاڤدێر و گه‌واهى، و چ جاران ژناڤناچن.
به‌لێ پا ب مخابنیڤه هه‌وه ئه‌و رۆژێن ژبیركرین، چونكى هه‌كه وه‌سا نه‌بایه و وه ژبیرنه‌كربایه هوون نه‌دهاتن و هه‌مان ئه‌و تاوان دژى خه‌لكێ دیتر نه‌دكرن. چه‌ند ساله‌ك تێرخوارن و ڤه‌خوارنان ل بن ده‌ستهه‌لاتا سیاسیا نوو و نه‌خاسمه سه‌رۆك كۆمارێ چێچێنێ، ئه‌و رۆژ نه‌هێلانه ل بیرا هه‌وه. كار گه‌هشته هندێ هوون گه‌نجێن چێچێنى ب گۆتنێن راگه‌هاندنا وه‌لاتێن وه‌هابى و وه‌هابى په‌روه‌ر بهێنه‌بسه‌ردابرن و پۆل پۆل پشتا خۆ بده‌نه وان ده‌یباب و خویشك و برایان و ب ناڤێ ئاینى بێن ل كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ هه‌مان وى تشتێ كرێت ل گه‌ل مه دا بكه‌ن ئه‌وێ دگه‌ل وه هاتیه‌كرن. راستى گه‌له‌ك شه‌رمه و بێ عاری یه. مخابن بۆ هه‌وه هوون ب سانه‌هى ژ بهایێ مرۆڤبوونێ هاتین شووشتن.
ب هزاران كورد و خه‌لكێ دیتر ژ رۆژئاڤایێ كوردستانا من و بگره هه‌تا خانه‌قینا وێ ب ده‌ستێن چه‌په‌لێن هه‌وه هاتنه سه‌رژێكرن و كرێتكرن و كۆشتن و سۆتن و به‌رزه‌كرن. هزاران گه‌نج ل سپایكه‌ر هه‌وه بێ گۆنه‌ه و وه‌كى په‌زى ڤه‌كۆشتن و تام ژ دیتن و بێهنكرنا خوینێ و گۆشتێ مرۆڤان و كه‌له‌خێ وان سه‌ربڕیان وه‌ردگرت، بێى هندێ بیرا هه‌وه ل ده‌یبابێن وه بخۆ بێت. هوون بینه ئه‌گه‌ر ل دووڤ هه‌وه و ب هێجه‌تا هه‌وه تاخمه‌ك دیترێ وه‌كى هه‌وه و هه‌ڤڕكێ وه یێن شێعه، بێن و هه‌مان كاره‌ساتان دووباره بكه‌ن، وه‌لا چیه دا داعشێ ژناڤ ببه‌ین. راستى چه‌ندى بۆ بێشه‌رمیا وه و وان بێته گۆتن هه‌ر كێمه.
هوون ل نك دله‌كى خوه ب په‌یره‌وێ وى محه‌مه‌دێ ئه‌مین (س) دده‌نه زانین یێ كۆشتنا مرۆڤه‌كێ بێ تاوان ل هه‌مبه‌ر و وه‌كى كۆشتنا ته‌ڤ جیهانێ دزانیتن. هه‌وه چاوا شه‌رم ژ وى مرۆڤێ مه‌زن و شانازیا وى نه‌كر؟ ئه‌و په‌یامبه‌رێ زانایێ بۆ نه‌هێلانا ڤێ حه‌زا بێ وێنه د ناڤ (قه‌ومێ جاهلى) خوه و ژ نه‌چارى رابى ب ده‌یناندنا قوربانیكرنا گیانه‌وه‌ران، به‌لكو مرۆڤێن وى نه‌ته‌وه‌یێ پاشكه‌فتى و دڕنده ب دیتنا كاره‌ساتا قۆربانیكرنا گیانه‌وه‌ران لخوه بزڤڕن و د ژیانا مرۆڤان و بهایێ مرۆڤبوونێ بگه‌هن و ده‌ست ژ كۆشتن و سه‌رژێكرنا ئێكدیتر به‌رده‌ن.
بێگۆمان ئه‌و یه‌زدانێ محه‌مه‌دێ ئه‌مێن باوه‌رى پێ هه‌ى هه‌مان ئه‌و خودایه ئه‌وێ مووسایێ خودان پرتووكا ته‌وراتێ، و … و ئه‌شعیا و …(سلاڤ ل هه‌میا بن) هنارتین و ئه‌و ئه‌شعیایێ جوهى و ژ دوینده‌ها به‌نى ئیسرائیلیان د ناڤ خه‌لكێ خوه دا دگه‌ڕها و په‌یاما یه‌زدانى به‌لاڤدكر:” خه‌لكینۆ! خوه‌دا دفه‌رمۆتن ئه‌ڤه چنه هوون ڤان هه‌مى قۆربانیان بۆ من دكه‌ن؟ من ئه‌ڤ قۆربانییه ژ وه نه‌ڤێن. ئه‌ز یێ تێر (و بێزار) بیم. ئه‌ز (هێدى) گوهێ خوه ناده‌م داخوازیێن هه‌وه (وان ده‌ستێن بۆ دۆعایێ هاتینه‌بلنكردن)، چونكى ده‌ستێن هه‌وه بخوینن. هه‌ڕن خوه پاقژ بكه‌ن. هزرێن خراب ژ مه‌ژیێ خوه بهاڤێژن. خرابیا بهێلن. قه‌نجییا بكن. راستیێ بێژن و مافێ خه‌لكێ بده‌ن. پشته‌ڤانێن مرۆڤێن سته‌ملێكرى بن. مافێ سێوى نه‌خۆن. پشته‌ڤانیێ ل بیژنان بكه‌ن. هینگى وه‌رن و داخوازییا ژ من بكه‌ن …”
باشه هه‌كه هه‌مى په‌یامبه‌رێن ده‌روون پاقژ هنارتیێ یه‌زدانێ مه‌زن و دلۆڤان بن، ئانكۆ بێگۆمان په‌یامبه‌رێ هه‌وه ژى هه‌مان ئه‌و هزروبیرێن ئه‌شعیاى هه‌بووینه و به‌لگه ژى ب هزاران جاران د قۆرئانێ ئه‌و هزر دووباره بووینه، به‌لێ پا ئه‌وێن هوین فێرى سه‌ربڕینا كوردان كرین، هه‌ر ئه‌ون ئه‌وێن، پشتى وه‌غه‌را داویێ یا وى په‌یامبه‌رێ مه‌زن و دلۆڤان، ده‌مێ داگیركرنا كوردستانێ و وه‌كى هه‌وه و گه‌له‌كێن دیتر، فه‌رمووده و ره‌فتارێن وان په‌یامبه‌ران ژبیر و بنپێكرین، و وان هزاران گه‌نج و قه‌هره‌مانێن وه‌لاتێ من یێ كو تنێ تاوانا وان به‌رگریكرن ژ ئاخ و وه‌لات و نامووسا خوه بى، سه‌رژێكرن و وه‌كى په‌زى قه‌لپدانه عه‌ردى و رووبارێن خوینێ ژێ چێكرن.
ئه‌و سه‌ركردێن دڕنده و شۆڤینى و ده‌مارگیر، ئه‌وێن هوین په‌روه‌رده‌كرین، نه‌ڤیا قورئانا پاقژ نیشانى هه‌وه بده‌ن به‌لكو هنده‌ك پرتووك كرنه د مه‌ژیێ هه‌وه دا دا هوون به‌رۆڤاژى په‌یاما پیرۆزا محه‌مه‌دێ ئه‌مین (س) و قۆرئانێ و په‌یامبه‌ر و پرتووكێن پێشى وان ره‌فتار بكه‌ن و ببنه دڕندێن هۆڤ و سه‌ربڕ و بێ دلۆڤان و ببنه ئالاڤه‌كێ ده‌ستێ بازرگانێن مرۆڤى و ئاینى.
هوزن ب ناڤێ ئاینى هاتنه‌خاپاندن و ده‌زگه‌هێن سیخۆڕى ل هه‌مى جیهانێ هوون ڕاكێشان و هاژۆتنه وه‌لاتێ من، یێ سه‌د جار داگیر و سته‌ملێكرى، و بینه خودانێ ئه‌فسانه‌یا سه‌رژێكرنا مرۆڤان، هه‌وه روویێ گه‌له‌كێن به‌رى خوه سپى كر. گه‌له‌ك ژ هه‌وه ئه‌ون یێن ب سه‌دان گه‌نجێن وه‌لاتێ من ژى ل ڤان هه‌مى سالان ل چێچێن و كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ و ئه‌فغانستانێ و جیهانێ خاپاندین و فێرى وێ په‌روه‌ردێ كرین و د ناڤ رێكخراوێن تیرۆریستیێن وه‌ك جوندۆلنه‌ئیسلام و ئه‌نساره‌لنه‌ئیسلام و …هتد، جهێن وان ڤه‌كرین و پاشى داینه كۆشتن و قۆربانیكرن و ل وان جهان ژ كیستێ دیبابێن وان كرین و داینه كوشتن و هه‌كه‌ر هنده‌ك ژى مابن و نوكه خوه د “كه‌ڤلێ مهێ” و ناڤ پارتێن جودا ڤه‌شارتى و به‌لكۆ پله و پایه ژى هه‌بن و چاڤه‌ڕێى یێن مه‌زنتر ژى بن و ب زمانه‌كێ لۆس و رۆهندكێن تیمساحى خوه دلسۆز نیشان دده‌ن، د راستیدا هه‌مان باوه‌رێن تووندهاژۆیێن وه‌كى هه‌وه یێن هه‌ین چونكى په‌روه‌رده‌كریێن قوتابخانا ده‌مارگیرییا وه‌ك هه‌وه‌نه و ل بلندترین پۆستێن كوردستانێ ژى بن نۆكه‌رییا خوه بۆ وان لایه‌نێن تیرۆریستى ب ئاغاتیا كوردان ناده‌ن و ل هیڤییا رۆژێن خوه‌نه. ئه‌وانا هێدى ل سه‌رده‌مێن به‌رى نوكه وانه‌یێن خوه یێن ل باره‌گایێن ده‌مارگیریێ وه‌رگرتین و یێ “گرتى ب شیرى به‌ر ناده‌ت ب پیرى”!
ئه‌ى گه‌نجێن چێچێنێ! هه‌وه چیایێن سه‌ركێشێن قه‌فقاسیا و رووبارێن زه‌لال و كانیێن ته‌زى و ده‌ریایه‌كێ جوانێ وه‌ك قه‌زوینا زه‌نگین، ئاخا بابوكالان یا تژى خێر و زێڕ، و ژ هه‌میا ژى كمباختر وه‌لاته‌كێ كه‌ڤنار و شارستانى، پاشى ژى ده‌یبابێن پیر و په‌ككه‌فتى و هه‌ژار، پاشى ژى كچێن شۆخ و شه‌نگێن وه‌لاتێ خوه بۆ رۆسێن زۆردار و بێ نامووس هێلاین، هزاران ژ وان كچ و ژنێن جوان و به‌ركه‌فتى، ژبه‌ر نه‌داریێ و بێ زه‌لامینیێ، و بۆ په‌یداكرنا پاریه‌كێ نانى ل وه‌لاتێ وه و ل باژێڕێن رۆسیایێ و ئه‌ورۆپا و وه‌لاتێك زه‌نگینێن عه‌ربى كڕین و فرۆتن و له‌شه‌فرۆشى پێدهێته‌كرن، و هوون ل شوونا هندێ ئارامیێ بپارێزن و ل وان ده‌یباب و خووشك وبرا و ژنان ببنه خودان، و وه‌كى مرۆڤه‌كێ خودان به‌رپرسیار به‌رامبه‌رى وان بۆ وان كاره‌كى بكه‌ن و و وه‌لاتێ خوه ئاڤه‌دان بكه‌ن و ل هیڤیا رۆژه‌كا گه‌شا نێزیك بمینن دا وه‌كى وه‌لاتێن دیترێن ده‌وروبه‌رى خوه تاجیكستان و ئۆزبه‌كستان و.. ل وى ملى َده‌ریایێ قه‌زوین و ئازه‌ربایجان و ئه‌رمه‌نستان و گۆرجستان و … ل ڤى ملى، هوون و گه‌له‌ك وه‌لاتێن دیترێن وه‌كى هه‌وه ل ده‌ڤه‌رێ (ئه‌نگۆشیا، داغستان، ئۆسیتیایا ئالانیان و … هتد) سه‌رخوه‌بوونا خوه وه‌ربگرن و ژ زۆردارێن داگیركه‌رێ وه‌لاتێ خوه رزگار ببن و ئه‌و رۆژ نه‌دوورن، ب ناڤێ ئایینى دهێنه خه‌له‌تاندن و نزانن هه‌ر ئه‌وێن هه‌وه ب وى ناڤى به‌سه‌ردادبه‌ن د كۆچك و ته‌لارێن زێڕین دا پێ ل سه‌ر پێ د رۆنشتینه و پالداى و كچ و خووشكێن هه‌وه بۆ له‌شفرۆشیێ و ب بهایێن مه‌زن ژ بازرگانێن مرۆڤى و ده‌زگه‌هێن سیخۆڕى دكڕن، و هوون بۆ باوه‌رێن وان خۆ كۆم كۆم ب كۆشت دده‌ن و دبنه سه‌ربڕ و تیرۆریست. ل ده‌مه‌كێ جهێ گه‌نجێن به‌ركه‌فتى و نه‌ته‌وه‌ێن ژیرێن وه‌كى هه‌وه باشترین زانینگه‌هن، نه‌ك بێن و خوه ل سینگێ پێشمه‌رگێن قه‌هره‌مان و ب ئه‌زموون بده‌ن و پاشى وه‌كى سه‌گى بهێنه سه‌كتاندن و ژ كیستێ خوه بچن. بلا ل بیرا هه‌وه بیت و ژ بیر نه‌كه‌ن هێزێن گه‌له‌ك مه‌زنتر و زۆردارتر نه‌شیایه خوه ل به‌ر هێز و ده‌ست و باسكێن پوان بگریت، ڤێجا گه‌ڕا هنده‌ك ڕویته‌كێن وه‌كى هه‌وه و یێ تنێ تایا شه‌ڕى هاتیێ و بۆ وان تشتان هاتینه شه‌ڕى یێن هوون بخۆ ژى باش نزانن چینه.
راستى دلێ مه دمینیته ب گه‌نجاتیا هه‌وه ڤه و وان ده‌یكێن هه‌ژار و دلۆڤان و دلسۆتى، كۆ بۆ مه‌زنكرنا هه‌وه ل وى وه‌لاتێ سار و سه‌قه‌م و قه‌ڕه‌سه و بۆ تێركرنا زكێ هه‌وه سال بۆ سال د ناڤ زه‌ڤى و كێلگه‌هێن تژى دار و به‌ر دا، شه‌ڤ و رۆژا ناسناكه‌ن و كار دكه‌ن و زه‌حمه‌تێ دكێشن. دلێ مه بۆ وان كچ و خووشكان دكۆزریت ل شوونا هوون ببنه زه‌لامه‌كێ هه‌تاهه‌تایى، ئه‌و هه‌ر چه‌ند رۆژان و هه‌یڤان ل هۆتێل و كابارێت و باژێڕێن گه‌شتیارى و یان ل مالا كه‌سه‌كێ بیانى و نه زه‌لامێ وان یێ راستین، وه‌كى دێهلكه‌كێ مێهڤانێ له‌شفرۆشیێنه. جه‌رگێ مه بۆ هه‌وه گه‌نجان دسۆژیت كو هوون ل شوونا ل زانینگه‌هان بخوینن ل كۆلانێن مۆسكۆ و ئه‌ورۆپایێ تژى چانتێن هه‌وه پرتووكێن زانستى بن، تژى چه‌قۆ و خه‌نجه‌رن و هوون جاران ژى بۆ رێكخراوێن تیرۆریستیێن وه‌كى ئه‌لقاعیده و تالیبان و داعش و …هتد، ده‌رمانێن، هۆشبه‌ر و سه‌رخۆشكه‌ر دفرۆشن و به‌لاڤدكه‌ن یان ژى ل كوردستانێ و جیهانێ خوه دپه‌قینن. دلێ مه دمینیته ب مه بخۆڤه، كو هوون وه‌سا هاتین تێگه‌هاندن كافرین و ئاگرپه‌رێست و مه‌جووسى و … هتد، ل ده‌مه‌كى ل ڤى وه‌لاتێ پیرۆزێ پیرۆزیا خوه ژ قۆرئانا هه‌وه وه‌رگرتى و ل دۆرماندۆرى چیایێ جۆدى، هه‌ر رۆژ پێنج جاران ده‌نگێ بانگى دهێت و هه‌كه هنده‌ك تێدا نه‌مۆسلمان بن، به‌لێ ئه‌ڤ چه‌ند هزار ساله وان باوه‌ریا ب یه‌زدانه‌كێ مه‌زن و ئێكانه هه‌ى و ژبلى ڤان هه‌مى تشتان و هێجه‌تێن هه‌وه، ئه‌و مرۆڤن و پاداشت و یان سزادانا وان ژبه‌ر باوه‌رى و ئایینێ وان ل جیهانا دیتر ژى هه‌ر كارێ وى یه‌زدانێ دادپه‌روه‌ره، ئه‌وێ د قورئانێ و ل گه‌له‌ك جهان دان ب هندێ دده‌تن” مرۆڤێن ب ره‌نگ و زمان و گه‌لێن نه‌وه‌ك ئێك ئافراندین و….”، نه‌ك یا ته یێ كو تو ژى به‌نده‌یه‌كى وه‌ك هه‌ر به‌نده و مرۆڤه‌ك دیتر.
رۆژا هندێ یا هاتى گه‌نجێن موسلمانێن چێچێن و ئه‌نگۆشییا و داغستان و … هتد، بخۆدا بچن، به‌لكۆ ئه‌و ناڤێ ره‌شێ ب سه‌هم و ترسناكێ بۆ خۆ په‌یدا و چێكرى، ب خێرا هه‌ستكرن ب به‌رپرسیاره‌تیێ به‌رامبه‌ر ب ده‌یباب و خووشك و برا و نیشتمانێ خوه وى ناڤى سپى بكه‌ن و به‌رامبه‌ر ب مه كوردستانیان ژى دلۆڤانیێ ب ده‌یباب و زارۆكێن مه ببه‌ن و دلێ تژى برینێ مه بریندارتر نه‌كه‌ن، و جاره‌ك دیتر ده‌ستێن ده‌یكێن خوه بگرن و بزڤڕنه وه‌لاتێ خوه ب خه‌لكێ و باوه‌رێن دره‌وین نه‌هێنه خاپاندن. كوردستانێ و چێچێن و جیهانێ هند خه‌مێت مه‌زنێن هه‌ین هه‌تا ب تشتۆكێن به‌رنه‌كفتى د مه‌ژیێ پاشكه‌فتیێ هه‌وه دا بهێته شه‌پلاندن.
*پرۆفیسۆرێ ه. /بسپۆرێ زانستێن سایكۆلۆژى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
نووترين نووچه
- سەرۆك بارزانی ب گوهلێبوونا دەنگوباسێ مالئاڤاییكرنا ئیبراهیم گاباری خەمبار بوو
- ئامینا زكری: سەرۆك بارزانی ژێدەرێ باوەری و هێزا ئافرەتا كوردە
- رێككەفتن بۆ كڕینا پەترۆلا كوردستانێ هاتیە كرن و تنێ هنارتن مایە
- ژ ترسا كارڤەدانێن پارتی و بایكۆتكرنا هەلبژارتنان دێ بەغدا بڕیارەكێ ل دۆر مووچەی دەت
- هەرێما كوردستانێ بوویە پەناگەهەكا ئارام بۆ ئاشۆرییان
- نێچیرڤان بارزانی ل گەل شاندەكێ ئاشۆرییێن ئەمریكا كۆمبوو
- بۆ كونترۆلكرنا میلیشیایان ئیراقێ پێدڤی ب قانوون و دادگەهێ هەیە
- هەلبژارتن ل ئیراقێ گوهۆڕینان پەیدا ناكەن
- ئیراقێ پێدڤی ب دادگەهەكێ هەیە كو ب رێیا پشتەڤانییا مادەیا 92 یا دەستوورێ بهێتە دروستكرن
- سەركرداتی و حوكمەت و خەلكێ ئیماراتی هەردەم هاریكار و پشتەڤانێن كوردستانێ بوون
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گولی
ئازادیا تاكى یان سه‌روه‌ریا خاكى؟
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
ده‌مێ پسیار ژ هنده‌ك كه‌سان دهێته‌كرن ئه‌رێ ته ده‌وله‌ت دڤێت یان نه؟ دبیت هه‌ر تاك و نه‌ته‌وه‌كى بۆ ڤێ پرسیارێ به‌رسڤه‌ك هه‌بت گرێداى ب گه‌له‌ك لایه‌نێن ژیانا وى یا سایكۆلۆژى، جڤاكى، سیاسى، ئابوورى و …هتد.
بۆ تاكه‌كێ كورد ل هه‌ر پارچه‌كا كوردستانێ ئه‌گه‌ر مرۆڤه‌ك بیت هه‌ر ژ زارۆكینى ل سه‌ر بهایێن كورده‌وارى و نیشتمانى و نه‌ته‌وه‌په‌روه‌رى هاتبیته پێگه‌هاندن و په‌روه‌رده‌كرن و تۆڤێ خرش و خاڤێ خیانه‌ت و ره‌فتارێن دیترێن دژى وه‌لاتێ خوه د وێ دلى و ناخێ كه‌سیدا نه‌هاتبیته چاندن، بێ جیاوازى، رامانا تێگه‌هێ ئازادیێ نه‌وه‌كى كه‌سێ یان باشتره بێژین گه‌له‌ك كه‌س و نه‌ته‌وانه.
واتا و رامان و پێناسه‌یا كورده‌كى ژ ئازادیێ ل دووڤ تایبه‌تمه‌ندیێن سیاسیێ وان وه‌لات و سنوورێن جۆگرافیایى، ئه‌وێن كورد ب بڕیارێن خه‌لكا دیتر و نه ب ویست و ڤیان و حه‌ز و ده‌ستێ خوه هاتیه ده‌یناندن، و كورد ب هه‌ر ره‌نگ و ل هه‌ر ئاست و پله و پایه‌یه‌كێ بیت تێدا تنێ زیندانییه‌كه، هه‌كه‌ر هنده‌ك ژبه‌ر هنده‌ك فاكته‌رێن ده‌مه‌كى و بێ ئاگه‌هى هه‌ست ب وێ زیندانیبوونێ ناكه‌ن، پشتى ماوه‌یه‌كى یان د هه‌لوێسته‌ك دیتر دا كاودانه‌كێ وه‌سا ب سه‌رێ وى هێت، هینگى ئه‌و ژى دێ هه‌ست ب هندێ كه‌ن، به‌لێ ئه‌و ژى زیندانییه‌ك بییه وه‌ك هه‌ر كورده‌ك دیتر، لێ هه‌تا هینگى پێنه‌حه‌سیایه.
هه‌مى ئه‌نفال و جینۆساید و تاوانێن دژى كوردان، نه‌خاسمه پشتى ده‌یناندنا سنوورێن ڤان چه‌ند وه‌لاتان مه‌زنترین و باشترین به‌لگه و گه‌واهییه بۆ ڤێ گۆتنێ. راسته جیهانێ نه‌ته‌وه و خه‌لكا دیتر ژى یا هه‌ى هه‌مان ئه‌و تشت دگه‌لدا هاتیه‌كرن یان دهێته‌كرن، لێ هنده‌كان بۆ خۆ ب خۆراگریێ و ب هیڤیبوونێ وه‌لات بۆ خوه دروستكرن و تێدا ئازاد و سه‌ربلند و سه‌رفیرازن و هه‌كه بازرگانێ، له‌شكرى و سیاسى و نه‌ته‌وه‌یى و ده‌مارگیر و خۆپه‌رێست بهێلن، ئه‌و نه‌ته‌وه دشێن ببنه ده‌رگه‌هێ وه‌رچه‌رخانێ ل ده‌ڤه‌رێ و به‌خته‌وه‌رى و خۆشبه‌ختییا خه‌لكێ خۆ و ئارامى و ته‌ناهییا ناوچه و جیهانێ.
به‌لێ بۆ كوردان وه‌سا نه‌بوویه و نینه. هه‌ر ده‌مێ ژ عه‌رد و عه‌سمانى ب تۆپ و فڕۆكه‌یان تۆپبارانا پارچه‌كا كوردستانێ هاتبیته‌كرن، و هزاران زارۆك و ژن و مرۆڤێن سیڤیل بهێنه‌ژناڤبرن و جینۆسایدكرن، ده‌ستهه‌لاتدارێن وى وه‌لاتى ب كریاره‌ك ئاسایى و یاسایى، و به‌لكۆ پیرۆز، دایه‌زانین، و لدژى هنده‌ك ئاژاوه‌گێڕ و تیرۆریست و یاخیبوویان هژماركرییه، و وه‌لاتێن ده‌وروبه‌ر ژى چه‌پله بۆ قۆتاینه و پاره و پاداشت و پیرۆزباهى بۆ وان مرۆڤكۆژان هنارتینه، جڤاكا نێڤده‌وله‌تى ژى ژ ئه‌گه‌رێ به‌رژه‌وه‌ندیێن خۆ ئه‌و كۆشتار و ئه‌نفال و كۆمكۆژى ب ئاریشه‌ك ناڤخۆیى هژمارتییه و خۆ لێ بێده‌نگ كریه و ب مافێ ره‌وایێ وان وه‌لاتێن داگیركه‌ر زانییه بۆ پاراستنا ئاخا خوه وى كارى بكه‌ن، هنده‌ك نه‌یارێن ناڤخۆیى ژى ب داهۆل و زۆڕنایێ یا ژ ده‌ستى دهێتن دكه‌ن و هێدى چ پێ نامینیتن به‌حسێ مووچه‌یێ خه‌لكێ دكه‌ن و وه‌سا دده‌نه به‌لاڤكرن مووچه ژ ئازادیێ و ژیانێ گرنگتره، چونكى بۆ وان نه‌خه‌مه ب سه‌دان گه‌نجان ب ناڤێ كوردینیێ د كۆنجێن زیندانان و به ئه‌شكه‌نجه و سێداره‌دانێ ژناڤ ببه‌ن، وى ده‌مى مه‌نترین هێجه‌ت بۆ وان بۆ تێكدانا ره‌وشێ “و باشترگرتنا ماسییان” مووچه‌یه نه‌ك ئازادییا نه‌ته‌وه‌كێ بنده‌ست.
باشه كه‌نگى وه‌لێهاتییه سه‌روه‌رییا خاكێ وه‌لاته‌كێ ده‌ستكرد و سنووره‌ك جۆگرافیایێ ساخته ژ گیانێ هزاران مرۆڤێن كورد پیرۆزتر بیت؟ باشه دیمۆكراسیه‌ت و ب جیهانیبوونێ بۆ شرۆڤه‌یا ڤێ زۆرداریێ چ ئاخفتنه‌ك پێ یه؟ باشه زۆڕنابێژێن دیمۆكراسیزمێ ل جیهانێ و رۆژئاڤایێن دیمۆكراسیپه‌روه‌ر بۆ كوردان چكرییه ژ بلى پاراستنا به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه ل گه‌ل رژێمێن ده‌مارگیرێن شێعه و سوننه‌یێن ئاخووندیزم و وه‌هابیزم و كه‌مالیزم و ئه‌سه‌دیزم؟
باشه ل سه‌دان سالێن بۆرى و نه‌خاسمه پشتى جه‌نگێ داعشێ، و پشتى وێ مێرخاسییا كوردان نیشانداى، كفش و ئاشكرا بى نه وه‌لات و نه‌ته‌وێن دۆرماندۆر و نه ژى رۆژئاڤایى ب هه‌مى جوینێن خۆڤه، “نه به‌رن و نه پشت” و “تنێ نانى ب نرخێ رۆژێ دكڕن و دخۆن” و قۆربانیدانا كوردان هندى سه‌رێ ده‌رزیكه‌كێ بۆ وان بهایێ خۆ نینه، و كورد تنێ ته‌حته‌كه بۆ پاراستنا تاخمێن سیاسیێن شێعه و سۆننه و رۆژئاڤایێ، ده‌مێ بناڤێن جۆدا لسه‌ره‌كى مه دخایپنن و ب سه‌ره‌ك دیتر خه‌نجه‌را دوه‌شینن. به‌ریتانیا خۆ ب هه‌لگرێ ئالایێ دیمۆكراسیه‌ت و پشته‌ڤانێ گه‌ل و نه‌ته‌وێن بنده‌ست دزانیتن، به‌لێ پشته‌ڤانیێ ل ئۆپراسیۆنێن له‌شكرى بۆ سه‌ر كوردستانێ (باشوور و رۆژئاڤا) دكه‌تن و ب مافێ وه‌لاتان دزانیتن، به‌لێ مافێ كوردان گرنگ نینه، چونكى كوردان گه‌له‌ك جاران دژى به‌رژه‌وه‌ندى و داگیركارییا وان بوویه. باشه رۆژا هندێ نه‌هاتیه ئه‌ڤ سه‌ربۆره ببیته وانه و په‌نده‌ك، جاره‌ك دیتر كورد ده‌ستێن خوه بده‌نه ئێك و د ستۆیێ ئێك وه‌رینن و بچنه بن ئالایێ كوردستانێ و ل بن بجه‌نگن، به‌لێ نه وه‌ك هه‌ر جه‌نگه‌كێ پێشتر به‌لكۆ جه‌نگه‌كێ دووماهیێ، وه‌كى هه‌ر نه‌ته‌وه‌كێ خانه‌دانه‌ك ژ خانه‌دانێن دێرینێن كوردستانێ هه‌ر ژ میرێن به‌درخانیان یان بارزانیان یان هه‌ر كه‌سه‌كێ شێانێن وێ هه‌بن ب ئاڤاكرنا وه‌لاته‌كێ ئازاد ئازادیا مه ژ سه‌روه‌ریا ئاخا وه‌لاتێن سفله و بێ نان و خوێ جۆدا بكه‌ن؟ چونكى و بێگۆمان ئه‌و مووچێ هنده‌ك وه‌كى پتاتۆكێن بچویكان رۆژانه پۆرپۆر و كار ـ كارێ بۆ دكه‌ن ل دووماهیێ بهایێ وێ هند گرانه هێدى ناهێته قه‌ره‌بۆكرن.
*پرۆفیسۆرێ ه. /بسپۆرێ زانستێن سایكۆلۆژى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتیا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
كى دلسۆزى پێشمه‌رگه‌یه؟
كى دلسۆزى پێشمه‌رگه‌یه؟
(خواندنه‌ك سایكۆلۆژیك بۆ كه‌ساتیا تاكێ كورد)
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
مانشیت
(هنده كه‌ناڵ وه‌ك هه‌رجار و زڕنالێدانا هه‌رده‌م و تێكڤه‌دانێ، رۆندكێن تیمساحا بۆ پێشمه‌رگه‌ى دئیننه خار)
ل ماوى بۆرى و د سه‌روبه‌ندێ چاكسازیێن د وه‌زاره‌تا پێشمه‌رگه‌ى دا دهێنه‌كرن و ئاماژه ب گوهۆڕینا ڕیّژه‌یا مووچێ پێشمه‌رگه‌ى دهێته‌كرن، هنده‌ك كه‌ناڵ بێى ئێكودو و وه‌كى هه‌رجار و زڕنا لێدانا هه‌میشه‌یى و تێكڤه‌دانا خابیرێ كوردستانێ و شێلوبێلكرنێ و ماسیگرتنه‌كا باشتر بۆ خوه، هه‌مى تشته‌كى دبێژن و تشته‌ك نینه پێنه‌ئاخڤن. دبیتن ئه‌ز كه‌سه‌كێ سیاسى و د ستافێ وێ وزاره‌تێ و حوكمه‌تێ دا نه‌بم و ئاگه‌هدارى گه‌له‌ك هووركارى و ئه‌گه‌ر و چاوانیا وان گوهۆڕینان نه‌بم، له‌ما نه‌شێم وى مافى بده‌مه خوه و ل سه‌ر وێ بئاخڤم، لێ دێ شێم ل دۆر وان كه‌س و لایه‌نان بئاخڤم و سایكۆلۆژیایا وان ژ دوورڤه بخوینم. به‌رى ئه‌ڤێ چه‌ندێ و وه‌كى هه‌رجار تاوانه هه‌كه‌ر بهێـه‌گۆتن ل كوردستانێ چو گه‌نده‌لیه‌ك نینه و ڤێجا ل هه‌ر جهه‌كێ هه‌بت و به‌لكۆ ژى ڤێ وه‌زاره‌تێ، و جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانى ئێكه ژ هه‌رى ئه‌وێن به‌رى نۆكه و نوكه ژى كه‌س هندى وى ناخوازیت، ئه‌ڤ دیاردا نه‌شرین و نه‌شارستانى و تاوانا مه‌زن ل دژى كوردستانیان نه‌مینیت. به‌لێ پا ئه‌ڤ كاره نه‌یا ڤاله‌یه ژ زه‌حمه‌تى و ئاسته‌نگان.
به‌لێ ئه‌وێن “رۆهندكێن تیمساحى” بۆ پێشمه‌رگه‌ى دڕێژن و ل سه‌ر سایتێن كه‌نالێن راگه‌هاندنێ و بۆ وه‌رگرتنا مافێن پێشمه‌رگه‌ى داخوازێ ژ خه‌لكێ دكه‌ن رابن و راپه‌رینێ بكه‌ن، گه‌له‌ك ره‌فتار و گۆتاره‌ك سه‌یره و پنیه‌كه نه ژ وى كراسى و فیستانى دئێت یا وان دورى و كرییه به‌ر خۆ و نه‌ش وان هزرانه یا د مه‌ژیێ وان كه‌س و لایه‌نان دا. هه‌مى كوردستانیان دزانن تنێ ئه‌و تشتێ ژ هه‌میان كێمتر د هزر و پرۆگرام و مه‌ژى و پلان و پیلانێن وان دا، پێشمه‌رگه‌یه. به‌لۆك ژ وێ ژى كمباختره ئه‌وه ئه‌و پێشمه‌رگه‌ى ب ئاسته‌نگى هه‌ره مه‌زن بۆ پیلانێن خوه دبینن و هه‌كه‌ر ئه‌و شه‌ڤ و رۆژا (دوعایا) ژناڤچوونا هێزا پێشمه‌رگه‌ى نه‌كه‌ن، ئه‌و چ جاران داخوازى و ( دۆعایا ) بۆ قه‌نجیا وان ناكه‌ن.
به‌ڵگه ژى بۆ ڤان گۆتنا هندن هه‌كه‌ر بێنه تۆماركرن هزاران به‌رپه‌ڕ تێرا ناكه‌ن، لێ تنێ ئه‌و چه‌ندێن ڤان دو سێ هه‌یڤێن بۆرى ل دژى كوردستانێ و پێشمه‌رگه‌ى كرین نه كێمن بۆ ڤێ چه‌ندێ.
ده‌مێ ل (25/9) نه‌ته‌وێن ماندیێن كوردستانێ بڕیارا سه‌ربخوه‌یێ و ریفراندۆمێ وه‌ك بچووكترین دیارى بۆ وان پێشمه‌رگا و شه‌هیدێن پێشمه‌رگه و زارۆك و خێزانێن وان كرین، تنێ ئه‌و به‌ره‌یه و یێن خوه ب نفشێن نوو دده‌ه‌زانین ل دژى وێ كریارا دیمۆكراسى راوستان بێى هندێ هیچ نرخ و بهایه‌كى بده‌نه قۆربانیا وان پێشمه‌رگێن قه‌هره‌مان، و وان بخوه، بۆ ڤێ كوردستانێ چ ماندیبوونه‌ك وه‌سا نه‌دیتیه و به‌لگه ژى ته‌مه‌نێ وانێ بچووكه. د هه‌مى پرۆژێن بازرگانیێن خۆ دا وان نانه‌ك ژى بخێرا پێشمه‌رگه‌ى نه‌دا خێر و به‌لاڤ نه‌ك، نه‌كۆ خێرا وێ پێشمه‌رگه سه‌ربكه‌ڤیت و پیلانێن وان تێكبچن. ئه‌و مه‌زنترین پشت و په‌نا و هێز و بزۆتك بین بۆ وان كه‌س و لایه‌نێن رابین ب خیانه‌تا مه‌زنا گه‌نده‌لكارانه یا (16) ئۆكتۆبه‌ر، كۆ كه‌رامه‌تا تاكێ كوردى و پرستیژ و نامیس و شه‌ره‌فا كورد و كوردستانیان و ئالا و ده‌سته‌كه‌فت و پیرۆزیێن وان كه‌تنه بن گه‌فێن شێعه و سۆننه‌یێن خوینمێژ و ئه‌نفالكرنا تاك و زمان و ئالا و كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگێ ره‌سه‌نێ كورده‌وارى، ژ هه‌میان ژى خه‌بات و قۆربانیدانا پێشمه‌رگێ قه‌رهه‌مان و سیمبۆلێ به‌رخودانێ ل هه‌مى جیهانێ و شكێنه‌رێ ئه‌فسانه‌یا داعشا كۆ رۆژهه‌لات و رۆژئاڤایێ د ئافراندنا وێ دا هه‌مى هونه‌رێ خوه‌مه‌زاختى. سه‌دان پێشمه‌رگه و هه‌ڤوه‌لاتى بێگونه‌ه و بێ تاوان بدڕندانه‌ترین شێوه هاتنه شه‌هیدكرن و ژن و كچێن خه‌لكێ هاتنه‌كرێتكرن و مالێن وان هاتنه سۆتن، تنێ دا ریفراندۆم نه‌گه‌هیته ئارمانجێن خوه، ئه‌ڤه ژى هه‌ر ئه‌و تشتن یێن ڤى به‌ره‌ى و به‌ره‌یێ (16) ئۆكتبه‌ر دڤیا و مرادا وان ئه‌و بى په‌ترۆلا كوردستانێ بۆ هنده‌ك لایه‌نان و مووچه‌یێ كوردستانیان نه‌بیت، به‌لێ بلا بۆ شێعه و سوننه‌یێن دڕنده بیت دا دیسا پێ هار ببن و كێمیاباران و ئه‌نفالان بكه‌ن، و ئه‌و ژبه‌ر په‌ترۆلا برایێ وان یێ مه‌زن، سه‌دامێ گۆڕ بگۆڕ، یێ كۆ به‌رى وان ژ به‌هرا سیسه‌د ـ چهارسه‌د سالان ب بیست سیه سالان ده‌رئێخستى، و ل شوونا هندێ بكه‌ته زێڕ و ل بن پێیێن مه رائێخیتن، هه‌مى كرنه چه‌ك و د مه و خه‌لكى وه‌ركرن، ژى بكه‌نه د پاخلا دوژمنێن شیعه و سوننه‌یان. ئه‌ڤرۆ ئه‌و بۆ پێشمه‌رگه‌ى خوه خه‌مبار نیشادده‌ن! داخوازا راپه‌رینان بۆ وه‌رگرتنا مافێن وان دكه‌ن، لێ به‌لێ هه‌ر ئه‌و بخۆ مه‌زنترین دوژمنێن پێشمه‌رگه‌ى و كوردستانیانه، چونكى ئه‌و باش دزانن هه‌ر راپه‌رینه‌كا وه‌كى ئه‌و دخوازن، ژ بلى مالوێرانیێ و خوه‌لیسه‌ریێ تشته‌ك پێڤه‌نه‌هاتیه. ئه‌و ئه‌ڤرۆ یێن بووینه دارێ ده‌سته‌كێ چه‌ند وه‌لاته‌كا ل ده‌ڤه‌رێ و رۆژئاڤا، و بۆ بجهئینانا پیلانێن وان و تۆلڤه‌كرن ل راپه‌رینا بارزانیێ نه‌مر و پێشمه‌رگێ وى یێ قه‌هره‌مان ل به‌هدینان و ده‌ڤه‌را زاخۆ ل ده‌ستپێكا سه‌دێ بیستێ، بۆ ژناڤبرنا بهایێ ریفراندۆمێ و ده‌ستكه‌فتێن وێ ل نۆكه و ئاینده‌ى، هه‌ر دار و گۆرزه‌كى ل ڤى وه‌لاتى و نه‌ته‌وه‌ى و كوردستانیان دجه‌ڕبینن. رۆهندكین وان تاخمان بۆ پێشمه‌رگه‌ى تنێ رۆندكێن تیمساح و كۆرۆكۆدیلانه و نه ژ دلسۆزى و ڤیانه، به‌لكۆ مه‌زنترین نه‌ڤیانا یا د ناخ و ده‌روونێ وان یێ بێهنگه‌نى و هه‌ڕمى دا، و ئه‌ڤا ئه‌و دكن تنێ ریكلامن بۆ خۆ شرینكرنێ و كڕینا سۆزداریا خه‌لكێ، لێ خه‌لك و كوردستانى ژ هندێ هشیارترن ب وان رۆندكان بسه‌ردا بچن، چونكى ئه‌و دلسۆزێن پێشمه‌رگه‌ى ژى دنیاسن. د ده‌روونناسیێ دا، ئه‌ڤ كریارا وان تاخمان بناڤ و نیشانێن وه‌كى میكانیزمێن به‌رگرییا ده‌روونى یان فرت و فێلێن سایكۆلۆژى (psychological defense mechanism) دهێته نیاسین، كۆ فرۆید و ئانا فرۆید و لایه‌نگرێن قوتابخانا شرۆڤه‌كارییا شرۆڤه‌كرنا ده‌روونى گه‌له‌ك به‌حس دكه‌ن. ئه‌ڤ نفشێن نوى فه‌ره بزانن نه هه‌ر نوویاتیه‌ك پێشكه‌فتن، نه هه‌ر پێشكه‌فتنه‌ك به‌خته‌وه‌ریێ دئینیت، و نابیتن هه‌میشه “نوو هاتن كه‌ڤنى خه‌لاتن” بسه‌ر مێنتالیته‌یا وان زال بیت، چونكى زیانێن وان پترترن ژ مفایێن وان.
*پرۆفیسۆرێ ه. /بسپۆرێ زانستێن سایكۆلۆژى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتیا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
ئازادیخوازین نه‌ك جوداخواز!!
د.نه‌سره‌دین گۆلى
ئێك ژ رێیێن جه‌نگێ ده‌روونى (الحرب النفسیه) یاكو ل گه‌ل نه‌ته‌وه‌یێن ئازادیخواز دا دهێته‌كرن، لێنانا ناڤونیشانێن كرێت و به‌لاڤكرنا ساخله‌تیێن نه ژهه‌ژیه، كه جۆره‌كى وى ئه‌م ڤى ماوه‌ى د راگه‌هاندنیێن ناڤخۆیى دا دبینین و د نووچه و بابه‌تان دا بۆ ئاماژه‌دان ب كوردستانیان، هنده‌ك وه‌لات و لایه‌ن، بمخابنیڤه، تێگه‌هێ “جۆداخواز” بكاردئینن.
راستى چ بۆ ڤێ چه‌ندێ و شێوازێ كلاسیكێ جه‌نگێ سایكۆلۆژى هندى بێته گوتن كێمه، هێشتا كێمه و چ نه‌هاتیه‌گۆتن، لێ تنێ گه‌له‌ك شه‌رمزاریه ل چه‌رخێ بیست و ئێكێ، سه‌رده‌م و چه‌رخێ ئازادیا تاكى و نه‌ته‌وان، ژنویكا هنده‌ك لایه‌ن ڤى تیگه‌هى بۆ وى نه‌ته‌وێ كو هزاران ساله چ جۆرێ سته‌مێ نینه ل دژى نه‌هاتیه بكارئینان، ڤى شێوازێ كریت و دوور ژ بنه‌مایێن مافێ مرۆڤان و ئازادیا نه‌ته‌وه و تاكه كه‌سى و پره‌نسیپێن راگه‌هاندن و ئایین و ره‌وشت و لۆژیكى بكاردئینن، و پتر ژى شه‌همزاریه هنده‌ك پارت و لایه‌نیێن كوردستانێ و ته‌نانه‌ت ب ناڤ كورد ژى هه‌مان كارى دكه‌ن یان خراپتر ژ وێ، بزاڤا به‌رده‌وامیا بنده‌ستیێ دده‌ن و كمباختر ژى بزاڤێ دكه‌ن ببنه ئالاڤه‌ك بۆ مانا كوردستانیان ل بن وێ داگیركارى و سته‌مگه‌ریێ و ژهه‌مى ئه‌وان ژى رووێ ره‌شتر، ئه‌و گه‌نده‌لكارێن هه‌تا نۆكه و هه‌تا هه‌تا چاڤیێن وان ژ مالى و خانى و ترۆمبێل و كڕینا ڤێله و كۆشك و ته‌لار و گزیرتا ل ده‌رڤه‌ى كوردستانێ تێرنابن و بووینه ئه‌گه‌ر هنده‌ك ناڤونیشانیێن جودا ببنه ده‌رگه‌هێ هندێ، هنده‌ك خوه ل دژى ئازادیا كوردستانیان بهه‌لاڤێژن و ببنه ده‌رگه‌ه بۆ هندێ لایه‌ن و وه‌لات تێگه‌هێ جوداخوازیێ ل سه‌رده‌مێ دیمۆكراسیه‌تێ بۆ وان كه‌سێن ژ هه‌ستیارى و ڤیان و دلسۆزیا خوه بۆ مله‌ته‌كێ ماندى، بزاڤا ئازادیخوازیێ دده‌ن، لێ هه‌مى ئه‌و لایه‌نیێن تروهات دبنه ئاسته‌نگ ل به‌ر ڤێ ئێكێ و فاكته‌ر و بناس و ئه‌گه‌ر هنده‌ك و خه‌لكه‌ك بێژنه مه جوداخواز.
ب خوه جوداخوازى ئه‌وه تۆ پشكه‌ك بى ژ نه‌ته‌وه‌ى عه‌ره‌ب، بۆ نموونه، تۆ جوداببى و ببیه ده‌وله‌ته‌ك وه‌ك كوێت یان قه‌ته‌ر یان یه‌مه‌ن یان مه‌غرب، به‌لێ دیاره و ئاشكرایه وه‌كى رۆژێ رۆهنه، وه‌ك سه‌رۆك بارزانى دفه‌رمووتن “ئه‌م دوو نه‌ته‌وه و كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگێن جودانه “و ئه‌م ئازادیخوازین نه‌ك جوداخواز. چونكو ئه‌م ل دووڤ ئایه‌تا 13 ژ سۆره‌تا حه‌جه‌رات د بنیاتێ خوه دا، ژ هه‌ڤدو جودانه و ئه‌ڤ سنوور و ستاتۆ و وه‌لاتیێن جوگرافیایێن ده‌ستكرد تنێ تشته‌ك سیاسى و ساخته‌نه، و بۆ رۆژئاڤایا چه‌سپاندنا هێزا ده‌ستهه‌لاتێ و بۆ وه‌لاتیێن دیتر ژى داگیركرن و سته‌مگه‌ریه، كو رۆژه‌ك ژ رۆژان دووماهیه‌كا هه‌یى. ئازادیخوازیى نه تاوانه و نه گونه‌ه و نه‌جوداخوازیه، به‌لكو تنێ ئازادیخوازیه و ئازادیخوازى جۆره‌ك ژ په‌رستنا یه‌زدانێ مه‌زنه، چونكو وى ئافرێنه‌رێ كه‌زن هه‌مى مرۆڤ وه‌ك ئێك یێن ب ئازاد ئافراندین.
سێگۆشا تیرۆر و گه‌نده‌لى و خیانه‌ت د خواندنه‌ك سایكۆلۆژیك دا
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
سێ دیاردێن مرۆڤى و سێ ره‌فتارێن جودا د ئه‌نجامدانێ دانه، به‌لێ هه‌ڤپشك د بنیاتێ ده‌روونى و ئارمانج و ئه‌نجام و زیانان دا، دو روویێن دراڤه‌كى. تیرۆر كارێ گه‌هشتنه ب هنده‌ك ئارمانجانه، پترتر سیاسى و ب ڕێیێن توندوتیژى و پترتر چه‌كدارى. گه‌نده‌لى ب ده‌ستڤه‌ئینانا ئارمانجێن مادى و بووژه‌نیه ب ڕێیێن نه قانوونى و ژ ده‌رڤه‌ى ماف و ده‌ستهه‌لاتا كه‌سى و خیانه‌ت بزاڤا ڕێگریێ یه ل گه‌هشتنا كه‌سه‌كى و لایه‌نه‌كى ب ئارمانجێن خوه، هه‌ر سێ كێم و زێده و مه‌زن و بچووك ل هه‌مى نه‌ته‌وه و وه‌لاتان دهێنه دیتن و رێژه‌یى یه و ب هه‌مى ره‌نگ و جۆرێن خوه‌ڤه ب مه‌زنترین ئاسته‌نگێن به‌خته‌وه‌ریا جڤاكى و ئارامى و دادپه‌روه‌رى و یه‌كسانیا مرۆڤان دهێنه هژمارتن. ناله‌باریا جیهانێ ب گشتى و كوردستانێ ب تایبه‌تى به‌رهه‌مێ كارتێكرنا نه‌رێنیا وان سێ ره‌فتارانه، كه ب گه‌واهیا زانستى خوه د هنده‌ك ساخله‌تێن هه‌ڤپشك و هه‌ڤشێوه دا دبینن كه دكه‌ڤنه د خانه‌ى نه‌خۆشیێن ده‌روونى ـ جڤاكى یێ بناڤێ ئه‌نتى سۆشیال (anti social) یان سایكۆپات (psychopath) دا دبینن، پشكه‌كن ژ وان نه‌ساخیێن دكه‌ڤنه د ناڤ كه‌ساتیێن گرێداى ب زانستێ پاتۆلۆژى (pathology) ڤه.
گه‌له‌ك زانست و ژ وان ژى ده‌رووناسیێ و نه‌خاسمه زانایێ مه‌زنێ جوهى، فرۆیدى، ئه‌گه‌رێن وان بۆ په‌روه‌رده و سه‌ره‌ده‌رییا رۆژ و سالێن ئێكه‌م ژ شیردانێ و شیرڤه‌خوارنا زارۆى ڤه‌دگه‌ڕینن. فرۆید چاوانیا شیردانێ و ده‌لیڤه‌یێ ده‌ركرنا پیساتیێ و میزكرنا زارۆى ژ لایه‌نێ ده‌یكێ ڤه ب گرنگ دزانیت.
ئه‌و زارۆیێ ل ڤێ قووناغێ و د ڤه‌خوارنا شیرى و ده‌ركه‌تنا پاشه‌رۆ و پیساتیێ ب نه‌رم و نیانى و ئارامى و دلۆڤانى و بێهنفره‌یى و سۆزدارى و دوور و دوور ژ تووندوتیژى و ئاخفتن و ره‌فتارێن كرێت و ره‌ق و قوتان و لێدان و ئه‌شكه‌نجه‌دانێ، سه‌ره‌ده‌رى د گه‌ل دا دهێته‌كرن ل سالێن پشتى هینگى د ژیانێ دا كه‌سه‌ك وه‌سا هێته په‌روه‌رده‌كرن كێمتر هه‌ست ب نه‌ئارامیێ و نه‌ئاسووده‌یێ و ترس و نیگه‌رانیێ و سترێس و شه‌پرزه‌یێ د و ژ و بۆ ژیانێ بكه‌ت، له‌وما ژى كێمتر تووشى گڤاشتنێن ده‌روونى دبیتن و ب هه‌مان ئاراسته ل گه‌ل خودێ خوه و جڤاك و ژینگه‌ها مرۆڤى یا ده‌وروبه‌ر كێمتر تووشى ململانێ و كێشمه‌كێش و هه‌گڕكیێ دبیت، هه‌روه‌سا ژى هزر و دیتنگه‌ه و فه‌لسه‌فه و سیاسه‌تا ژیانا وى مه‌زنترین پالده‌رێن ئه‌رێنى لنك وى دروست دكه‌ن و بزاڤا خۆگونجاندن و سازانا ده‌روونى و جڤاكى، به‌لكو ژى پترتر وێ بوون ب ئه‌ندامه‌ك به‌رهه‌مهێنه‌ر و ب مفا و گوهداریكه‌رێ یاسا و ڕێسا و بها و پره‌نسیپ و ره‌وشتوتیتالێن جڤاكى و جڤاكى بخوه و سیسته‌مێ ده‌ستهه‌لات و رێڤه‌برنا وێ دبیت، ب ڤى ره‌نگى هه‌م دێ تاكه‌كێ ب مفا بیت و هه‌م ژى ل گه‌ل جڤاكێ ناكه‌ڤیته ململانێ و بگره و به‌رده‌یه‌كا بێ رامان و توندوتیژ و دژوار، یاكو تیرۆر و گه‌نده‌لى و خیانه‌ت چه‌نده‌كن ژ هزاران جۆرێن وان ره‌فتار و ململانێیان.
به‌روڤاژى وى، تاكه‌كێ دوور ژ په‌روه‌رده‌یه‌كا په‌روه‌رده‌یه‌كا نه‌رم و نیان ل ڤێ قووناغێ، وه‌سا پێدگه‌هیت كه‌سه‌ك بیت هه‌ست ب ئارامیێ و ئاسایشێ ناكه‌ت و ژ هه‌ر مرۆڤ و هه‌ر تشته‌كى دترسیت و باوه‌رى بخوه و كه‌سێن دیتر ل نك نینه، ل دووماهیێ ژى ل هه‌مبه‌ر ڤێ جڤاكى رادوه‌ستیت و په‌نایێ بۆ وان ره‌فتاران دبه‌ت كه دژى جڤاكێ و یاسا و سیسته‌م و بهایێن وێ بیت. ئه‌ڤ كه‌ساتیه، ئه‌و كه‌ساتیێن ل سه‌ر هاتینه ئاماژه‌پێدان جۆرێن هه‌ره دیارێن وێ نه. دبنه كه‌سێن دژى جڤاكى و ب ڤان ره‌فتاران بزاڤێ دكه‌ن بگه‌هنه هنده‌ك ئارمانجان، كه مه‌به‌ستا دووماهیێ ژى ئێشاندن و ئازاردانا وێ جڤاكى یه، یاكو ئه‌ڤ گه‌نده‌لكار و تیرۆریست و خیانه‌تكارێن نۆكه، ل سه‌رده‌مێ شیرڤه‌خوارنێ و پیسكرنا خوه ژ لایێ ده‌یكێ ڤه دلۆڤانى پێنه‌هاتیه‌برن و ل بن سیبه‌را ترس و پرس و توندوتیژیا وێ دلێ وى ژ جیهانێ ره‌ش بووى و ناخێ وى تژى ترس و نیگه‌رانى و نه‌ئارامى بوویه، و ژ هینگى و هه‌تا نوكه جیهان و كه‌س و جڤاكێ ب جهه‌ك و تشته‌ك مه‌ترسیدار دبینن و تێدگه‌هن، ب هه‌مى ره‌نگه‌كى دژاتیا وێ و بها و بنه‌ما و یاسایێن وێ و وان دكه‌ن. ئه‌ڤ كه‌سه ل بن ده‌ستكه‌فتێن خوه یێن كو نه‌هه‌ژى و نه د ئاستێ شیانێن وى و نه د چارچووڤه‌ى قانوونان دانه، بزاڤا تۆلڤه‌كرن ل جڤاكێ دكه‌ن، و ئه‌و جڤاك دبیت پارته‌ك یان ده‌ستهه‌لات یان سیسته‌م و ده‌زگه‌هه‌ك بیت، كو بخوه ره‌نگڤه‌دانا كه‌ربوكین و دلره‌شیا وى مرۆڤینه ژ وان لایه‌نان.
بیروباوه‌رێن فرۆیدى و شرۆڤه‌یا وى بۆ كه‌ساتیێ و تێكچوونێن ده‌روونى به‌رهه‌مێ پتر ژ نیڤ سه‌ده‌ى ژ ڤه‌كۆلینێ بووینه، له‌وما راستیا وان ناهێنه حاشالێكرن تنێ ئه‌و نه‌بیت رێژه‌ینه. ئه‌ڤه ژى ئانكو جڤاك دشێت ب رێیێن بلندكرنا ئاستێ ئابوورى و ژیارا خێزان و جڤاكى، نه‌هێلانا هه‌ژاریێ و كێمكرنا وێ و ل به‌رچاڤگرتنا یاسایێن جڤاكى و زێده‌كرنا دادپه‌روه‌ریێ، نه‌هێلانا نه‌خوانده‌واریێ، بلندكرنا ئاستێ ره‌وشه‌نبیریا تاكێن جڤاكى و په‌روه‌رده‌كرنا وان و نه‌خاسمه ده‌یبابان ل سه‌ر بنه‌مایێن زانستى و ب مفا وه‌رگرتن ژ داموده‌زگه‌هێن پێگه‌هاندنا جڤاكى (socialization) یێن جودا، نه‌خاسمه په‌روه‌رده‌یى و فێركرن و راگه‌هاندن و جڤاكى، وه‌كى قوتابخانه و زانینگه‌ه و رادیۆ و ته‌له‌فزیۆن و مزگه‌فت و…هتد، رێ ل ڤان جۆره ره‌فتاران و په‌یدابوونا وان جۆره كه‌ساتیان بگرن. ب گۆتنه‌ك دیتر كاره‌ك بێته‌كرن هه‌ستا به‌رپرسیاره‌تیێ به‌رامبه‌ر خوه و جڤاك و نیشتمانى و ب ئاڤێ دا به‌رنه‌دانا سامانى ب هه‌ر سێ رێیێن سه‌رى و ده‌ستێ خوه پێڤه‌گرت ببیته كه‌لتوور و پشكه‌ك ژ كه‌ساتى و سایكۆلۆژیایا مرۆڤى، چونكى كوردستان و جیهان یێ ب ده‌راڤه‌ك ته‌نگاڤ دا ده‌رباز دبیت و هزار ئاریشه‌یێن سیاسى و هزرى و جڤاكى و ئابوورى و ژینگه‌هى گه‌فان ل مرۆڤاتیێ دكه‌ن.
*پرۆفیسۆرێ ه./بسپۆرێ سایكۆلۆژیا په‌روه‌رده‌یى/ زانینگه‌ها زاخۆ
سایكۆلۆژییا پرسیارێ و خیانه‌ت
د، نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
هه‌ر سه‌ركه‌تن و بنكه‌تنه‌ك به‌رهه‌مێ پسیارێن مرۆڤینه، پسیار هێڤێنه‌كێ گرنگێ ژیانێ یه، به‌لێ پسیار یا هه‌ى مرۆڤى دهه‌ڕفینت و یا هه‌ى ئاڤا دكه‌تن، زانایێت ده‌روونناسى دبێژن ئه‌و كه‌سێن سه‌ركه‌تین پسیارێت وان نه‌وه‌كى خه‌لكا شكه‌ستخوارییه،
ئه‌وێت سه‌ردكه‌ڤن به‌رده‌وام پسیارێت هۆسا ش خۆ دكه‌ن: چه‌وا ڤى كارى بكم؟ چه‌وا ڤى تشتى چاره‌سه‌ر بكه‌م؟ چه‌وا بگه‌همه فلان تشتى و ئارمانجێ؟ چاوا،،،؟؟ چاوا ،،،،؟؟؟ و ،،،، چاوا ،،،،؟؟؟
به‌لێ كه‌سێت دۆڕاى هه‌ر ده‌م پسیاره‌كا نه‌دروست و شاش یا د مه‌ژیێ وان دا هه‌ى: بۆچى هۆسا لێهات؟ بۆچى من وه‌كر؟ بۆچى وى وه‌كر؟ بۆچى ،،،؟؟ بۆچى ،،،؟؟ بۆچى ،،،؟؟ و هزاران بۆچى كۆ چ جاران ناهێنه به‌رسڤدان، چونكى وه‌ك زنجیره‌كێ ئه‌و یێ دا ڕابردووى دا گرێداى و هێلاى ل كۆنجه‌ك و قۆڕنه‌ته‌ك تارى و داخستى، و ناهێلت بلڤت و بچته پێش و ڕێكا ببته شۆلى،
ئه‌ڤ یاسایا ده‌روونناسى هه‌میشه و بۆ هه‌ر تشت و ڕه‌فتار و بڕیاره‌كێ دروسته، چ لسه‌ر ئاستێ تاكى و چ جڤاكى و نه‌ته‌وه‌یى، ئه‌وا ئه‌ڤرۆكه هنده‌كا بۆ مه‌ره‌ما برینداركرنا كه‌ركووكێ و كۆشتنا كوردستانێ و شكاندنا شكۆیا مه كرى، تشته‌ك نینه تنێ ئه‌وێت ئه‌ڤه چه‌ند پشته و نیڤ سه‌ده و پترتره نه‌شێن به‌رسڤه‌كێ بۆ گه‌له‌ك ” بۆچى” یێت خۆ ببینن، و چاڤێت وان تارى و گۆهێ وان كه‌ڕ و دلێ وان مرى و مه‌ژیێ وا قه‌پات ببى، تكایه ژیانا خۆ و یا خه‌لكێ بڤێ پسیارێ خراب نه‌كن!
ڕیفراندۆم نه گۆنه‌هكرنه
مخابن و گه‌له‌ك ژى مخابن! نوكه ده‌ركه‌فت ئه‌ڤا ب سه‌رێ كوردان دئێت ژ كیژ ژێده‌رى هاتیه، ڕاستى كورد هه‌تا د ڤى ئاستێ عه‌قلى و ده‌روونى دا بیت دێ هه‌ر دبن زۆڵم و ده‌ست و پێت خه‌لكێ بین، مخابن !
ب هه‌بینا هنده‌كا، ئه‌م تێرا خوه هه‌ینه و مه دۆژمن بۆچنه؟ ئه‌ڤه به‌رى و پشتى ڕیفراندۆمێ و هه‌تا نۆكه، جه‌بهه‌یه‌ك یێ چێبى هه‌مى بزاڤا وێ ئه‌وه وێ ئێكێ بكته د مه‌ژیێ مه دا، كۆ هه‌مى ئه‌ڤ به‌ڵا و مۆسیبه‌ته ش وێ ڕیفراندۆمێ یێ چێبى.
ئه‌ڤه شێوازه‌كه ژ وان شێواز و ته‌كنه‌لۆژیایا دۆژمنێن ناڤ و ده‌رڤه بكاردئینیت بۆ دینكرن و شێتكرنا كوردان، نویترین و پێشكه‌تیترین ڕێك، هه‌رزه‌كارێن نه‌سیاسى و په‌روه‌ردێن قوتابخانێت كه‌رب و ڕك و عینادێ ژ كاڵفامییا خوه دكن، لێ كاڵفامن، و لێ ناهێته‌گرتن، به‌لێ ده‌مێ سه‌ركرده‌یه‌كێ سه‌ره ل ڤێ كوردستانێ ئه‌و تلا ده‌نگێ به‌لێ پێ داى، ڤه‌شێریت و وه‌سا دیار بكه‌ت یێ گۆنه‌هباره كۆ ده‌نگداى و بیه ئه‌گه‌رێ ڕوویدانێن ڤان ڕۆژا، ئه‌ڤه مه‌زنترین كاره‌ساته و نموونا وێ ل چ جهێ جیهانێ نائێته دیتن و بیست، مخابن!
به‌لكۆ ژى ئه‌ز و ئه‌م نزانین و ئه‌ڤه ده‌سته‌كه بنه‌مایێت ده‌روونناسیێ دزانن و دزانن هه‌ستا زێده خوه گۆنه‌هباركرنێ مرۆڤى به‌ره‌ف دینبوون و دۆماهیكێ ژى خۆكۆشتنێ دبتن، له‌وما ب زانینا ڤێ ڕاستییا زانستى وێ ته‌كنه‌لۆژیایێ دگه‌ل مه بكار دئینن دا ئه‌وێت ده‌نگێ خوه دایه به‌لێ دین و هار بن،
به‌لێ پا خه‌یالا خۆدانێت ڤى پرۆژه‌ى خاڤه، ئه‌وێت ڕفراندۆم بسه‌ر ئێخستى باشترین و ڕاستترین و شه‌ریفترین و پاقژترین و وێره‌كترین مرۆڤێت ڤێ كوردستانێ و جیهانێ نه، هه‌ر ئێك ش وان ده‌مێ بڕێڤه دچت وه‌كى هنده‌كا سه‌رێ خوه شۆڕ ناكت، به‌لكۆ هندى سه‌ر چیایا سه‌رێ خوه بلند دكت و قه‌ب قه‌با سنگێ وى هه‌واى و عه‌در و عه‌سمانى دكه‌لێشت، ئه‌و هه‌كه‌ر بزانن پشتى ڤى ده‌نگى دێ وى پارچه‌پارچه كن و ستۆیێ وى ب هه‌فت مشارا بڕن و هزار سالا هێلنه د زێندانێ ڤه، هندى هه‌مى مرۆڤاتیێ دفنا خوه ب سه‌ربلندى و شانازى بلند دكن، چنكۆ دزانن مرۆڤ ئێك جار دمرت، ڤێجا نه‌خاسم مرنه‌كا سه‌ربلندانه، به‌لێ پا سه‌رشۆڕى هزاران سالا ڤه‌دكێشت، نموونه زه‌حفن،
خۆدانێت ده‌نگێ “به‌لێ” شه‌رمێ ش چ تشته‌كى و كه‌سه‌كێ نه‌كن، ش چ تشت و هێزه‌كێ نه‌ترسن، ده‌نگێ وه ش بلى سه‌ربلندیا ڤێ دنیایێ سه‌رفیرازییا ئاخره‌تێ ژى ب رسقێ وه كر، وه چ گۆنه‌ه و تاوان نه‌كره، ڕیفراندۆم نه گۆنه‌ه بى، گۆنه‌ه ئه‌و بى مه ش ترسا نه‌كربایه و ب سه‌رشۆڕى ماباین و ژیاباین و مرباین،
ئه‌و بێ ئاقلێت ڤان مۆسیبه‌ت و تاوانا دژى مه تێته‌كرن، ش ڕیفراندۆمێ دبینن ئه‌و مرۆڤن ش لایه‌نێ ده‌روونى ڤه نه‌تمامن، و باشترین به‌لگه ژى ئه‌وه ئه‌ڤ پرۆسه‌یه ل (25/9/2017) و تنێ ئێكجار هاته‌كرن، به‌لێ پا ئه‌ڤه سه‌دان سال و سه‌دان هزار جاره تاوان دژى مه دئێنه‌كرن، پا ئه‌گه‌رێ وان و هه‌تا ڕۆژه‌كێ به‌رى وێ چ بى؟ ئه‌و ژى ڕیفراندۆم بى؟
سه‌رێ خوه بۆ كه‌سێ ناچه‌مینین، مه دروسترین ڕێك یا هه‌لبژارتى هه‌تاكۆ ئه‌گه‌ر ئه‌م هه‌مى ژى ژ ئه‌گه‌رێ وێ بڕیارا گرتن و سه‌رژێكرن و زیندانێ بۆ مه ش دادگه‌ها ڕه‌سافه ده‌ربچیتن یان ژى وه‌كى خویشك و برایێت خوه بێنه ئه‌نفال و جینۆسایدكرن و ژناڤ بچین ژى، ئه‌م ته‌سلیمى وێ بێ عه‌قلیێ و وان بێ عاقلا نابین ئه‌وێت دڤێت مه تێبگه‌هینن یان بخۆ وه‌سا تێدگه‌هن ڕیفراندۆمێ كاره‌سات ئینان یان ئه‌م ژبه‌ر ده‌نگێ به‌لێ گۆنه‌هكارین،
گۆنه‌هكارێن مه‌زن ئه‌ون یێت نه‌وه‌كى مه، پشتڕاستبن و هیچ گۆمانێ نه‌ئێخنه د دل و ده‌روونێ خوه دا، دنیا شانازیێ و حه‌سویدیێ ب مه دبت، مه هاژێ نینه، كه‌س و وه‌لات و نه‌ته‌وه یێ هه‌ى خنێكێ بۆ وێره‌كیا مه دخازت، به‌لێ پا ئه‌م نه د دلێ وان داینه و ئه‌م نزانین، حنێرا مه كرى هه‌مى كه‌س و نه‌ته‌وه‌ك نه‌شێت بكت، گه‌شبین بن، گه‌شبینییا مه كوردان جوانترین نموونه و وانه‌یا وێ یه ل هه‌مى چه‌رخ و سه‌رده‌مان، نهێنییا مان و ئه‌ڤرۆ و سۆبه‌هى، و خۆڕاگرییا مه گه‌شبینییا مه بیه و دێ بیتن،
له‌زێ بكن و ببه‌زن و هه‌ڕن و ل كۆلان و ده‌شت و چیا و خابیر و گۆند و باژێڕان بگه‌ڕهن و داهۆل و زڕنایا هلگرن و ڤێ مزگینیێ بدنه وان كه‌س و دۆست و هه‌ڤالێت وه‌كى ته ده‌نگێ خوه دایه “به‌لێ”، ب شانازى و باوه‌رى بخۆبوونه‌كا بێ وێنه د گۆهێ وى دا هه‌وار بكن: ” یا ته كرى كه‌سێ نه‌كر، ته دنیا كڕى، ته مرۆڤایه‌تى قۆرتالكر”!
سایكۆلۆژیا كارتێكرنا خیانه‌تێ
به‌لكو خیانه‌ت و ژ پشته‌ڤه خه‌نجه‌ر وه‌شاندن، ڤێجا هێجه‌ت و ئه‌گه‌ر هه‌ر تشته‌ك بن، هنده‌ك ده‌ستكه‌فت، ژ هه‌مى جۆران بۆ خودانێ وێ هه‌بن، لێ ئه‌و ده‌ستكه‌فت هه‌میشه و هه‌رده‌م كاتى و ده‌مه‌كینه. چونكى خیانه‌ت وه‌ك گزى و دزى و قۆپیه‌كرن و ساخته‌چیاتیێ ڕێكه‌كه نه ئاسایى و نه‌یاسایى و ڤه‌ده‌ر ژ یاسایێن سروشتى و بهایێن مرۆڤى و جڤاكى و هه‌ڤسه‌نگیا بڕێڤه‌چوونا وێ حه‌تا ماوه‌یه‌كێ نه‌دیار دێ یا به‌رده‌وام بیت، به‌لێ د درێژماوه دا، ژبلى كارتێكرنا گه‌له‌ك فاكته‌رێن ده‌ره‌كى، ئه‌و كه‌س ل بن گڤاشتنێن فاكته‌رێن ناڤخوه‌یى و ده‌روونى، و یا ژ هه‌میان گرنگتر ئێك ژ وان پێكهاتێن سه‌ره‌كى یێن كه‌ساتیێ ب ناڤێ وژدان، كو هه‌مى بیردۆزێن زانستى و ده‌روونناسى و فه‌لسه‌فى و ئایینى، بوونا وێ مسۆگه‌ر دزانن، تووشى هنده‌ك كریار و بڕاران بیت، وى به‌ر ب شاشى یان سه‌رلێشێواوى یان خرابكرنێ به‌ت.
سه‌باره‌ت ب لایه‌نێ دیتر، هه‌كه‌ر بۆ نموونه كوردستانیێن ڕاست و درۆست بیت، دبیت كاروانێ سه‌ركه‌فتنێ ژ وێ خیانه‌تێ هنده‌ك سستى، كێم و زێده، ڕووى بده‌ت، لێ ئه‌و كاروان هه‌رگیز و قه‌ت ڕاناوه‌ستیت. نینه د جیهانێ دا كاروانه‌ك پاشڤه‌بێت و پێشڤه نه‌چیت. هه‌كه وه‌سا بیت ئه‌و نه كاروانه، به‌لكۆ گاڕانه. گاڕانه ژ به‌ر نه‌زانییا ئه‌ندامێن تێدا، كۆ گا و گۆلك بن، پشت و پشت پاشده‌كڤت.
كاروانێ كوردستانێ ئه‌و كاروانه، یێ زانا و سه‌ركردێن وه‌سا سه‌ركاروانیا وێ دكه‌ن، ب سروشت و یاسایێن گوهۆڕینا جڤاكى، هه‌ر دێ پێشڤه‌چیت، و چ جاران پاشڤه نائێت، تنێ ئاسته‌نگ بۆ په‌یدا دبن و ژ ئه‌گه‌رێن وه‌كى گه‌نده‌ڵیێ و ژ وان ژى گه‌نده‌لیا خیانه‌تێ، چه‌ند مده‌هه‌كى لڤین و پێشڤه‌چوونا وێ تنێ خاڤتر دبیت.
دبیت هه‌بن ئه‌وێن هه‌ر ژ ئێكه‌م قووناغ ب خوه سست و خاڤ بین و خوه ب ڤێ كاروانێ ڤه شۆڕكربى و پشتى تێر و ژ خوارنا زێده‌تر بێهیڤى بین و كارێ خوه ڤه‌شارتن و ڤه‌دزین و ڤه‌كێشانێ بكه‌ن، به‌لێ ئه‌ڤه نه دووماهیا ڤى كاروانى یه. ئه‌ڤ نموونه‌یێن هۆسا د دیرۆكێ و ته‌نانه‌ت قۆرئانێ دا ژى هه‌نه. له‌شكرێ داوود و نه‌یارێن وان … نموونه‌كه.
هه‌ر كاروانه‌كى هنده‌ك مێرخاسێن تێدا، چ جاران تێر و بێ هیڤى نابن. بێ هیڤیبوونا هنده‌ك بێ هیڤیان چ جاران وان بێ هیڤى ناكت. كاروانێن ل دووماهیێ دگه‌هنه بنه‌جهێ یێ ب هیڤیا ڤان كه‌سانڤه، نه ئه‌وێن وه‌ك وى له‌شكرى ب هێجه‌تا ڤه‌خوارنا ئاڤێ و… سست ببن و خوه ڤه‌شێرن. ئه‌و كه‌س ئه‌ون یێن وه‌ك مه‌لك داوودێ دامه‌زرێنه‌رێ ده‌وله‌تا به‌نى ئیسرائیلى ب گه‌شبینى و زانایى و هشیارى كاروانێ خوه یێ له‌شكرى دگه‌هیننه سه‌رێ ملێ و خیانه‌تا هنده‌كا وى سست ناكت.
ده‌وله‌تا پشتى ڕیفراندۆمێ پێژانێ ئازادیێ یه ( سایكۆلۆژیایا سیاسى یا كوردستانیان)
(دیوار و تێگه‌ه و سیسته‌مێ ده‌وله‌تێ یا شیاى ببیته پێژانه‌كێ موكم دا نه‌هێلیت هه‌ر كه‌س و وه‌لات و نه‌ته‌وه‌ك ب دلێ خوه ژێ ده‌رباز ببیت)
بێگومان كورد ئێكه ژ نه‌ته‌وه‌یێن ب نه‌ژاد ئاریایى كه ماوه‌یێ چه‌ند هزاران ساله لڤى سنوورێ نۆكه تێدا، دژیتن، و وه‌كى نه‌ته‌وه‌یێن دیترێن ده‌ردۆر و برایێ خۆ ژ لایه‌نێ كه‌لتوورى و جڤاكیڤه یا لبن كارتێكرنا وان بیروباوه‌رێن جڤاكى و ئایینى دا بوویه كه لڤێ ده‌ڤه‌رێ بوونا خۆ هه‌بوویه و ئێك ژ كه‌ڤنترین ڤان بیروباوه‌ران ئایینێ كه‌ڤنارێ زه‌رده‌شتى بوویه كه ب شایه‌تى گه‌له‌ك ژێده‌ران ئایینێ سه‌ره‌كیێ ڤێ نه‌ته‌وه‌ى بوویه هه‌تا هاتنا مه‌سیحیه‌تێ و ئیسلامێ. ئه‌ڤ ئایینه وه‌كى ئایینێن به‌رى و پشتى خۆ بۆ ئازادیێ و بده‌ستڤه‌ئینانا ئێك ژ خه‌ونێن كه‌ڤنارێن مرۆڤان و ژ وان ژى كوردان هات، لێ ئازادییا وى تنێ ماوه‌یه‌كى تێدا هاته پاراستن و ئه‌و ژى لبن وێ ده‌وله‌تا میدى یا گشت هۆز و به‌ره‌بابێن كوردان لبن ئالا و سیبه‌را وێ هاتبوون كۆمكرن.
دیاره ئازادى هینگى و به‌رى هینگى بۆ كوردان و هه‌مى مرۆڤاتیێ ئێك ژ تێگه‌ه و بهایێن مه‌زن بوویه، كه پشكه‌كه ژ ستراكتوور و پێكهاته‌یا كه‌ساتیێ ل نك تۆخمێ مرۆڤى. فه‌لسه‌فێ و زانستێن جودا و ده‌روونناسیێ ژى ب درێژاهییا هزاران سالان پێكۆلا تێگه‌هشتن ژ لایه‌نێن وێ یێن جودا كرى دا ئاستێ كارتێكه‌رییا وێ ل سه‌ر ژیانا مرۆڤان بزانن.
نڤیسه‌رێ ڤێ گۆتارێ بۆ زانینا ڕێزبه‌ندییا وێ ل نك ته‌خه‌كێ جڤاكا كوردستانى، ڤه‌كۆلینه‌ك زانستى بناڤۆنیشانێ (ستراكتوور و دینامیكا ئاراسته‌یێن قوتابیان بۆ ڕامانا ژیانێ و بهایان ل نك قوتابیێن كۆلیژێن په‌روه‌رده‌یى ل زانینگه‌هێن كوردستانێ) ئه‌نجامدا، وه‌ك ناما دكتۆرایێ، و سه‌مپلێ ڤه‌كۆلینێ (252) قوتابى بین ژ زانینگه‌هێن دهۆك و سه‌لاحه‌دین، و بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ ڤه‌كۆله‌رى پیڤه‌رێ بناڤۆده‌نگێ “میلتۆن ڕۆكیچ”(M. Rokeach) یێ ( بهایان) بكارئیناند كو پێكدهات ژ ( 36) بڕگا، و پشتى ده‌رئینانا ساخله‌تێن وێ یێن سایكۆمێتریك، و بكارئینانا سیسته‌مێ ئاماریێ (spss)، گه‌هشته ئه‌نجامه‌كێ كۆ دگه‌ل زانست و لۆژیك و پێكهاتا سایكۆلۆژییا تاكێ كوردستانى دگونجیت و ئه‌و ژى ده‌ركه‌فتنا بهایێ ئازادیێ بى ل ڕێزبه‌ندییا ئێكه‌م لنك قوتابیێن كوردستانێ ل وێ قووناغا خواندنێ.
ئه‌ڤه ئه‌نجامه‌ك ئه‌رێنى یه ژ ته‌خ و نه‌ته‌وه و نیشتمانه‌كێ كۆ تێدا بۆ هزاران ساله ئازادییا وى هاتیه بنپێكرن و ئه‌و ژ هینگى وه‌ره خه‌ونێ ب هاتنا ڕۆژه‌كا دیتر بۆ بده‌ستڤه‌ئینانا وێ ئازادیێ دكه‌ت. كوردستانى هه‌میشه ل به‌ندا وێ ڕۆژێ بووینه، و ئێك ژ وان ڕۆژێن خۆش ژى ده‌وله‌تبوونه، چونكو وى تاكى د ناخ و ده‌روونێ خوه دا كاكل و هێڤێنێ هه‌بوونا شیانێن ده‌وله‌تداریێ یێ تێدا هه‌ى. چونكى ئێكه‌م پێنگاڤ بۆ ده‌وله‌تێ حه‌ز و ڤیانا ئازادیخوازى و ئازادبوون و سه‌ربخۆیێ یه. ده‌وله‌ت، وه‌كى ژ هه‌مى جۆرێن پێناسا ده‌ردكه‌ڤیت كه كیانه‌كێ سیاسییه بۆ نه‌ته‌وه یان كۆمه‌كا خه‌لكێ كو د چه‌ند خالان دا هه‌ڤپشكن، سنووره‌كێ جۆگرافیایێ هه‌ى و دشێت وى ژ گه‌له‌ك فاكته‌رێن كارتێكه‌رێن ده‌ره‌كى و نه‌خاسمه كوشت و كۆشتارێ بپارێزیت. دیاره ئه‌وێن ب ناڤ به‌رپه‌ڕێن دیرۆكێ دا چووین دزانن مرۆڤایه‌تیێ پشى ده‌یناندنا سیسته‌مێ ده‌وله‌تێ و نه‌خاسمه ل پشتى جه‌نگێ جیهانیێ دووهه‌م كێمترین ڕێژه‌یا شه‌ڕان بخۆڤه دیتیه، كو ب شێوه‌یه‌كێ ئۆتۆماتیكى به‌رهه‌مێ هه‌بوونا كیانێ ده‌وله‌تێ بوویه كه ئه‌و مرۆڤ تێدا پاراستین. ل ده‌مه‌كى كه به‌رى هینگى ب هزاران شه‌ڕ د ناڤبه‌را نه‌ته‌وه و مرۆڤان ڕووى ددان ژ ئه‌گه‌رێ نه‌بوونا سنوورێن دیاركرى و دانپێداى. چونكى نۆكه دیوار و تێگه‌ه و سیسته‌مێ ده‌وله‌تێ یا شیاى ببیته پێژانه‌كێ موكم دا نه‌هێلیت هه‌ر كه‌س و وه‌لات و نه‌ته‌وه‌ك ب دلێ خوه ژێ ده‌رباز ببیت، و وه‌كى چاوا و ژ ئه‌گه‌رێ نه‌بوونا وێ ده‌وله‌تێ تاوانێن وه‌كى ئه‌نفال و كێمیاباران و … هتد، د گه‌ل دا ئه‌نجام بده‌ت. ژ به‌ر هندێ ژى هه‌بوونا وێ بۆ مه ب گرنگ و فه‌ر دهێته زانین و كوردستانیان دڤێت ب هه‌ر ڕه‌نگه‌كێ هه‌بیت وێ بده‌ستخۆڤه بینن.
*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
ڕیفراندۆم: شه‌ڕ چێتره یان ده‌وله‌ت یان به‌تالى؟
(شرۆڤه‌ك سایكۆلۆژى بۆ گۆتنه‌ك كورده‌وارى )
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
گه‌له‌ك جاران هه‌ر ئێك ژ مه بخۆ و دبیت خه‌لك و نه‌ته‌وه‌یێن دیتر گۆتنێن وه‌كى ” شه‌ڕ چێتره ژ به‌تالیێ” و به‌لكۆ گه‌له‌ك گۆتنێن پێشیێن كورده‌وارى بۆ مه‌به‌ستێن نه‌رێنى یان بۆ شكاندنا كوردان بكا ئینابیت و ئه‌و چه‌ند ژى قووناغ یان جۆره‌كه ژ وێ هه‌ستا كۆژه‌كا خوه ب كێم دیتن، یاكۆ بیردۆزێن ده‌روونناسى ب فاكته‌ره‌كێ كۆژه‌ك، چ ل سه‌ر ئاستێ تاكى و چ ل سه‌ر ئاستێ جڤاكى، دبینن.
دیاره ڕه‌نگ و ڕووى و وشه‌یێن ڤێ گۆتنێ د به‌رێخۆدانا ده‌ستپێكێ دا كرێت و نه‌رێنى دهێنه‌دیتن، به‌لێ پێداچوونه‌ك ب دیرۆكا كورد و كوردستانیان، ژ لایه‌نێ جڤاكى و كه‌لتوورى و فه‌رهه‌نگى و ئایینى وه‌سا نیشا ناده‌ت و به‌رۆڤاژى ڕامانه‌ك ب هێز و ئه‌رێنى یا تێدا هه‌ى و د فه‌لسه‌فه‌یا سیاسى و كارگێڕى و جڤاكیا سه‌رده‌مدا، وه‌ك ئێك ژ بنه‌ما و پره‌نسیپێن دیمۆكراسیه‌تێ دهێته دیتن و زانین، لده‌مه‌كى ئه‌ڤه بۆ هزاران سالانه بابۆكالێن مه وێ بنه‌مایێ د ژیانا خوه بكاردئینن، مه ل بن هه‌ستا خوه ب كێم زانینا كو هنده‌ك نه‌ته‌وه‌یان ل ده‌ڤه‌رێ و ژ به‌ر ئه‌گه‌رێن هه‌ڤڕكیا سیاسى و نه‌ته‌وه‌یى و جڤاكى و كه‌لتوورى د دل و ده‌روونێ مه دا چاندى، وێ وه‌كى گه‌له‌ك تشتێ دیتر ب كێماسییه‌ك ژ خوه دبینین و هه‌تاكۆ گه‌له‌ك جاران بۆ خۆ شكاندنێ وێ د گۆتنێن خۆ دا دووباره دكه‌ین و وه‌ك لاوازییه‌كا خوه بۆ خوه و خه‌لكێ دیار دكه‌ین، ل ده‌مه‌كى كو دیرۆكا مرۆڤایه‌تیێ نیشا دده‌ت، ده‌مێ كوردان شارستانیه‌ت هه‌ى خه‌لكێ هێشتان” نان ب گۆهى دخوار” ! به‌لێ خه‌لكێ هه‌ر یا كریه د سه‌رێ مه دا كورد نه‌ته‌وه‌كن به‌ڵاڕویش و هه‌مى ده‌مه‌كى ل به‌ڵایێ و شه‌ڕى و فتنا و ئاریشان دگه‌ڕهن.
یا ڤه‌شارتى نینه ئاڤێستا، پرتووكا ئایینى یا كو زه‌رده‌شتێ میدى، وه‌ك ئێك ژ بزاڤێن چاكسازیێ ل ده‌ستپێكا مرۆڤاتیێ و پێشى نێزیكى (4200) سالان، هاتى نڤێسین و به‌لاڤكرن، ئێكه‌م پرتووكه ب زمانێ كوردى هاتیه‌تۆماركرن و فه‌لسه‌فه‌یا ئایینى و پرۆگرامێ چاكسازییا وى په‌یامبه‌رێ كورد و ئاریایى یه، ب سه‌ر مرۆڤاتیێ دا باراندى. ڤێ پرتووكێ كارتێكرنه‌ك مه‌زن ل سه‌ر شارستانیه‌تێ بگشتى، و ئایێنێن وه‌كى جۆهیاتیێ ( یه‌هوودیه‌ت) و مه‌سیحیه‌تێ و هه‌تاكۆ فه‌لسه‌فه‌یێن دیتر، و نه‌خاسمه فه‌لسه‌فه‌یا یه‌ونانى و ئه‌لمانى و … هتد، هه‌بوویه و پێداچوون ب ناڤه‌رۆكا وان نیشان دده‌تن گه‌له‌ك ژ وان ژ ئایینێ زه‌رده‌شتى یێن هاتینه‌وه‌رگرتن و چاڤلێكرن.
ئێك ژ وان ژى مه‌زنترین فه‌یله‌سۆفێ حه‌زژێكه‌رێ زه‌رده‌شتى، ئانكۆ فریدریك نیچه‌یه، كه ل سالا (1753) پرتووكه‌ك بناڤێ زه‌رده‌شتى نڤێسى و تیدَا باوه‌رێن خۆ یێن فه‌لسه‌فى به‌لاڤكرین، و تێدا ب ئاشكرایى خۆیا دبیت كا نیچه چه‌ند كه‌فتیه بن كارتێكرنا زه‌رده‌شتى و چه‌ند ب باوه‌رێن وى سه‌همگرتى و حێبه‌تییه و وان ب دروست و گرنگ دزانیت.
دیاره ژى ئه‌ڤ پرتووكا زه‌رده‌شتى، ئانكۆ ئاڤێستا، یاكۆ د ناڤ نه‌ته‌وه‌كێ میدى-كوردى هاتیه گۆڕێ، وه‌ك چه‌وا هه‌مى ئایینێن دیتر ژى وه‌سا بووینه، هه‌ر ئایین و په‌رتووكه‌كا وى ئایینى دویر نه‌بوویه ژ كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگێ جڤاكیێ وى نه‌ته‌وه‌ى و كوردان، و گه‌له‌ك كارتێكرن ل سه‌ر هاتیه‌كرن.
نیچه‌یێ فه‌یله‌سۆف، ل جهه‌كى ژ پرتووكا خوه و ب كارتێكرنا زه‌رده‌شتى، دبێژیت: “ئه‌ز داخوازا شه‌ڕى و جه‌نگى دكه‌م. به‌لێ شه‌ڕه‌كێ تێدا نه ئاسن و نه ئاگر هه‌بیت، به‌لكۆ بنه‌ما و پره‌نسیپ تێدا ململانێ و شه‌ڕى بكه‌ن، و هه‌ڤڕكى و كێبركێیا وێ یا خۆدانێن بیروباوه‌ران بیتن”(ل. 286). ئانكۆ هه‌مان ئه‌وه یا كوردان گۆتى و شه‌ڕ پێ چێتر و باشتره ش به‌تالیێ! به‌س ئه‌و شه‌ڕ یێ كۆ چه‌ك و تڤه‌نگ و كۆشتار و سه‌ربڕین و تالانكرن و جاریه برن و سۆتن و وێرانكرن و مالوێرانى بوونا خۆ نینه. به‌لكۆ ل شوینا وان، خۆدانێن بیروباوه‌ر و هزرێن قه‌نج و بمفا و به‌رهه‌مهینه‌ر بێن و هزرێن خوه پێشكش بكه‌ن و كى باشتر بیتن ئه‌و سه‌ركه‌فتى و یێ دیتر دۆڕایه.
به‌لێ ئه‌و جۆرىِ شه‌ڕێ كورد دخوازن نهێنییا وێ ئه‌ڤه‌یه، و ئه‌ڤه هزاران ساله ئه‌م و خه‌لك ب شاشى تێگه‌هشتینه و ده‌وله سه‌رێ وێ شاشیێ هنده‌ك و یان گه‌له‌ك جاران تڕانا ژى بخۆ دكه‌ین. و ئه‌ڤرۆكه ژى، ل سه‌ر هزرا بابۆكالان و په‌یامبه‌رێ كه‌ڤنار و فه‌لسه‌فه‌یا حه‌زژێكه‌رێن وى و وێ، و ب كه‌لتووره‌كێ زه‌نگینێ كورده‌وارى و قه‌نجیخوازیێ و ئازادیخوازى و ل چه‌رخێ دیمۆكراسیه‌تێ هه‌وار دكه‌ن: شه‌ڕێ چۆنا سه‌ر سندۆقێن ده‌نگدانێ و ژپێخه‌مه‌ت ئاڤاكرنا ده‌وله‌ته‌كێ گه‌له‌ك ژ وى شه‌ڕێ ئه‌ڤه سه‌دان ساڵه ب هه‌مى جۆرێن چه‌كێ گه‌رم و سار، بێ مفا سه‌دان هزار قۆربانى هه‌ین، چێتر و باشتره.
ژێده‌ر: نیچه، فریدریك(2010). هكژا تكلم زردشت: كتاب للكل و لا لأحد، ترجمه: فلیكس فارس، میراپ.
*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
نيشاندان
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com