كى دلسۆزى پێشمه‌رگه‌یه؟
(خواندنه‌ك سایكۆلۆژیك بۆ كه‌ساتیا تاكێ كورد)
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
مانشیت
(هنده كه‌ناڵ وه‌ك هه‌رجار و زڕنالێدانا هه‌رده‌م و تێكڤه‌دانێ، رۆندكێن تیمساحا بۆ پێشمه‌رگه‌ى دئیننه خار)
ل ماوى بۆرى و د سه‌روبه‌ندێ چاكسازیێن د وه‌زاره‌تا پێشمه‌رگه‌ى دا دهێنه‌كرن و ئاماژه ب گوهۆڕینا ڕیّژه‌یا مووچێ پێشمه‌رگه‌ى دهێته‌كرن، هنده‌ك كه‌ناڵ بێى ئێكودو و وه‌كى هه‌رجار و زڕنا لێدانا هه‌میشه‌یى و تێكڤه‌دانا خابیرێ كوردستانێ و شێلوبێلكرنێ و ماسیگرتنه‌كا باشتر بۆ خوه، هه‌مى تشته‌كى دبێژن و تشته‌ك نینه پێنه‌ئاخڤن. دبیتن ئه‌ز كه‌سه‌كێ سیاسى و د ستافێ وێ وزاره‌تێ و حوكمه‌تێ دا نه‌بم و ئاگه‌هدارى گه‌له‌ك هووركارى و ئه‌گه‌ر و چاوانیا وان گوهۆڕینان نه‌بم، له‌ما نه‌شێم وى مافى بده‌مه خوه و ل سه‌ر وێ بئاخڤم، لێ دێ شێم ل دۆر وان كه‌س و لایه‌نان بئاخڤم و سایكۆلۆژیایا وان ژ دوورڤه بخوینم. به‌رى ئه‌ڤێ چه‌ندێ و وه‌كى هه‌رجار تاوانه هه‌كه‌ر بهێـه‌گۆتن ل كوردستانێ چو گه‌نده‌لیه‌ك نینه و ڤێجا ل هه‌ر جهه‌كێ هه‌بت و به‌لكۆ ژى ڤێ وه‌زاره‌تێ، و جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانى ئێكه ژ هه‌رى ئه‌وێن به‌رى نۆكه و نوكه ژى كه‌س هندى وى ناخوازیت، ئه‌ڤ دیاردا نه‌شرین و نه‌شارستانى و تاوانا مه‌زن ل دژى كوردستانیان نه‌مینیت. به‌لێ پا ئه‌ڤ كاره نه‌یا ڤاله‌یه ژ زه‌حمه‌تى و ئاسته‌نگان.
به‌لێ ئه‌وێن “رۆهندكێن تیمساحى” بۆ پێشمه‌رگه‌ى دڕێژن و ل سه‌ر سایتێن كه‌نالێن راگه‌هاندنێ و بۆ وه‌رگرتنا مافێن پێشمه‌رگه‌ى داخوازێ ژ خه‌لكێ دكه‌ن رابن و راپه‌رینێ بكه‌ن، گه‌له‌ك ره‌فتار و گۆتاره‌ك سه‌یره و پنیه‌كه نه ژ وى كراسى و فیستانى دئێت یا وان دورى و كرییه به‌ر خۆ و نه‌ش وان هزرانه یا د مه‌ژیێ وان كه‌س و لایه‌نان دا. هه‌مى كوردستانیان دزانن تنێ ئه‌و تشتێ ژ هه‌میان كێمتر د هزر و پرۆگرام و مه‌ژى و پلان و پیلانێن وان دا، پێشمه‌رگه‌یه. به‌لۆك ژ وێ ژى كمباختره ئه‌وه ئه‌و پێشمه‌رگه‌ى ب ئاسته‌نگى هه‌ره مه‌زن بۆ پیلانێن خوه دبینن و هه‌كه‌ر ئه‌و شه‌ڤ و رۆژا (دوعایا) ژناڤچوونا هێزا پێشمه‌رگه‌ى نه‌كه‌ن، ئه‌و چ جاران داخوازى و ( دۆعایا ) بۆ قه‌نجیا وان ناكه‌ن.
به‌ڵگه ژى بۆ ڤان گۆتنا هندن هه‌كه‌ر بێنه تۆماركرن هزاران به‌رپه‌ڕ تێرا ناكه‌ن، لێ تنێ ئه‌و چه‌ندێن ڤان دو سێ هه‌یڤێن بۆرى ل دژى كوردستانێ و پێشمه‌رگه‌ى كرین نه كێمن بۆ ڤێ چه‌ندێ.
ده‌مێ ل (25/9) نه‌ته‌وێن ماندیێن كوردستانێ بڕیارا سه‌ربخوه‌یێ و ریفراندۆمێ وه‌ك بچووكترین دیارى بۆ وان پێشمه‌رگا و شه‌هیدێن پێشمه‌رگه و زارۆك و خێزانێن وان كرین، تنێ ئه‌و به‌ره‌یه و یێن خوه ب نفشێن نوو دده‌ه‌زانین ل دژى وێ كریارا دیمۆكراسى راوستان بێى هندێ هیچ نرخ و بهایه‌كى بده‌نه قۆربانیا وان پێشمه‌رگێن قه‌هره‌مان، و وان بخوه، بۆ ڤێ كوردستانێ چ ماندیبوونه‌ك وه‌سا نه‌دیتیه و به‌لگه ژى ته‌مه‌نێ وانێ بچووكه. د هه‌مى پرۆژێن بازرگانیێن خۆ دا وان نانه‌ك ژى بخێرا پێشمه‌رگه‌ى نه‌دا خێر و به‌لاڤ نه‌ك، نه‌كۆ خێرا وێ پێشمه‌رگه سه‌ربكه‌ڤیت و پیلانێن وان تێكبچن. ئه‌و مه‌زنترین پشت و په‌نا و هێز و بزۆتك بین بۆ وان كه‌س و لایه‌نێن رابین ب خیانه‌تا مه‌زنا گه‌نده‌لكارانه یا (16) ئۆكتۆبه‌ر، كۆ كه‌رامه‌تا تاكێ كوردى و پرستیژ و نامیس و شه‌ره‌فا كورد و كوردستانیان و ئالا و ده‌سته‌كه‌فت و پیرۆزیێن وان كه‌تنه بن گه‌فێن شێعه و سۆننه‌یێن خوینمێژ و ئه‌نفالكرنا تاك و زمان و ئالا و كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگێ ره‌سه‌نێ كورده‌وارى، ژ هه‌میان ژى خه‌بات و قۆربانیدانا پێشمه‌رگێ قه‌رهه‌مان و سیمبۆلێ به‌رخودانێ ل هه‌مى جیهانێ و شكێنه‌رێ ئه‌فسانه‌یا داعشا كۆ رۆژهه‌لات و رۆژئاڤایێ د ئافراندنا وێ دا هه‌مى هونه‌رێ خوه‌مه‌زاختى. سه‌دان پێشمه‌رگه و هه‌ڤوه‌لاتى بێگونه‌ه و بێ تاوان بدڕندانه‌ترین شێوه هاتنه شه‌هیدكرن و ژن و كچێن خه‌لكێ هاتنه‌كرێتكرن و مالێن وان هاتنه سۆتن، تنێ دا ریفراندۆم نه‌گه‌هیته ئارمانجێن خوه، ئه‌ڤه ژى هه‌ر ئه‌و تشتن یێن ڤى به‌ره‌ى و به‌ره‌یێ (16) ئۆكتبه‌ر دڤیا و مرادا وان ئه‌و بى په‌ترۆلا كوردستانێ بۆ هنده‌ك لایه‌نان و مووچه‌یێ كوردستانیان نه‌بیت، به‌لێ بلا بۆ شێعه و سوننه‌یێن دڕنده بیت دا دیسا پێ هار ببن و كێمیاباران و ئه‌نفالان بكه‌ن، و ئه‌و ژبه‌ر په‌ترۆلا برایێ وان یێ مه‌زن، سه‌دامێ گۆڕ بگۆڕ، یێ كۆ به‌رى وان ژ به‌هرا سیسه‌د ـ چهارسه‌د سالان ب بیست سیه سالان ده‌رئێخستى، و ل شوونا هندێ بكه‌ته زێڕ و ل بن پێیێن مه رائێخیتن، هه‌مى كرنه چه‌ك و د مه و خه‌لكى وه‌ركرن، ژى بكه‌نه د پاخلا دوژمنێن شیعه و سوننه‌یان. ئه‌ڤرۆ ئه‌و بۆ پێشمه‌رگه‌ى خوه خه‌مبار نیشادده‌ن! داخوازا راپه‌رینان بۆ وه‌رگرتنا مافێن وان دكه‌ن، لێ به‌لێ هه‌ر ئه‌و بخۆ مه‌زنترین دوژمنێن پێشمه‌رگه‌ى و كوردستانیانه، چونكى ئه‌و باش دزانن هه‌ر راپه‌رینه‌كا وه‌كى ئه‌و دخوازن، ژ بلى مالوێرانیێ و خوه‌لیسه‌ریێ تشته‌ك پێڤه‌نه‌هاتیه. ئه‌و ئه‌ڤرۆ یێن بووینه دارێ ده‌سته‌كێ چه‌ند وه‌لاته‌كا ل ده‌ڤه‌رێ و رۆژئاڤا، و بۆ بجهئینانا پیلانێن وان و تۆلڤه‌كرن ل راپه‌رینا بارزانیێ نه‌مر و پێشمه‌رگێ وى یێ قه‌هره‌مان ل به‌هدینان و ده‌ڤه‌را زاخۆ ل ده‌ستپێكا سه‌دێ بیستێ، بۆ ژناڤبرنا بهایێ ریفراندۆمێ و ده‌ستكه‌فتێن وێ ل نۆكه و ئاینده‌ى، هه‌ر دار و گۆرزه‌كى ل ڤى وه‌لاتى و نه‌ته‌وه‌ى و كوردستانیان دجه‌ڕبینن. رۆهندكین وان تاخمان بۆ پێشمه‌رگه‌ى تنێ رۆندكێن تیمساح و كۆرۆكۆدیلانه و نه ژ دلسۆزى و ڤیانه، به‌لكۆ مه‌زنترین نه‌ڤیانا یا د ناخ و ده‌روونێ وان یێ بێهنگه‌نى و هه‌ڕمى دا، و ئه‌ڤا ئه‌و دكن تنێ ریكلامن بۆ خۆ شرینكرنێ و كڕینا سۆزداریا خه‌لكێ، لێ خه‌لك و كوردستانى ژ هندێ هشیارترن ب وان رۆندكان بسه‌ردا بچن، چونكى ئه‌و دلسۆزێن پێشمه‌رگه‌ى ژى دنیاسن. د ده‌روونناسیێ دا، ئه‌ڤ كریارا وان تاخمان بناڤ و نیشانێن وه‌كى میكانیزمێن به‌رگرییا ده‌روونى یان فرت و فێلێن سایكۆلۆژى (psychological defense mechanism) دهێته نیاسین، كۆ فرۆید و ئانا فرۆید و لایه‌نگرێن قوتابخانا شرۆڤه‌كارییا شرۆڤه‌كرنا ده‌روونى گه‌له‌ك به‌حس دكه‌ن. ئه‌ڤ نفشێن نوى فه‌ره بزانن نه هه‌ر نوویاتیه‌ك پێشكه‌فتن، نه هه‌ر پێشكه‌فتنه‌ك به‌خته‌وه‌ریێ دئینیت، و نابیتن هه‌میشه “نوو هاتن كه‌ڤنى خه‌لاتن” بسه‌ر مێنتالیته‌یا وان زال بیت، چونكى زیانێن وان پترترن ژ مفایێن وان.
*پرۆفیسۆرێ ه. /بسپۆرێ زانستێن سایكۆلۆژى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتیا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
نووترين نووچه
- سەرۆك بارزانی پێشوازی ل جڤاتا پشتەڤانییێ یا پارێزگەها هەلەبجە كر
- سەرۆك بارزانی سەرساخیێ ل محەمەد محسن ئامێدی و بنەمالا وی دكەت
- سەرۆك بارزانی و سەرۆكێ نوونەرایەتییا UN گوهۆڕینێن دەڤەرێ گەنگەشەكرن
- سەرۆكێ هەرێمێ سوپاسییا بالیۆزا فینلەندا كر
- چارەسەرییا كێشەیێن هەولێرێ و بەغدایێ د بەرژەوەندییا هەموو ئیراقێ دایە
- نێچیرڤان بارزانی و مەسرور بارزانی پشكداری د بەهییا محسن سالح ئامێدی دا كر
- وەزارەتا ناڤخوە: چو بنگەهێن ئیسرائیلی ل هەرێما كوردستانێ نینن
- سەرۆكێ حوكمەتێ هەردەم دبێژیت فەرمانبەران ئەرك ل سەر ملێ مە هەنە و ئەم خوە ب قەردارێن وان دزانین
- دڤێت بەغدا سیاسەتا نەهنارتنا مووچەیێ خەلكێ كوردستانێ ب دووماهی بینیت
- هەتا دووماهی خولەك مە باوەری هەیە کو بشێین بگەهینە رێككەفتنێ ل گەل بەغدایێ
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گولی
ئازادیخوازین نه‌ك جوداخواز!!
د.نه‌سره‌دین گۆلى
ئێك ژ رێیێن جه‌نگێ ده‌روونى (الحرب النفسیه) یاكو ل گه‌ل نه‌ته‌وه‌یێن ئازادیخواز دا دهێته‌كرن، لێنانا ناڤونیشانێن كرێت و به‌لاڤكرنا ساخله‌تیێن نه ژهه‌ژیه، كه جۆره‌كى وى ئه‌م ڤى ماوه‌ى د راگه‌هاندنیێن ناڤخۆیى دا دبینین و د نووچه و بابه‌تان دا بۆ ئاماژه‌دان ب كوردستانیان، هنده‌ك وه‌لات و لایه‌ن، بمخابنیڤه، تێگه‌هێ “جۆداخواز” بكاردئینن.
راستى چ بۆ ڤێ چه‌ندێ و شێوازێ كلاسیكێ جه‌نگێ سایكۆلۆژى هندى بێته گوتن كێمه، هێشتا كێمه و چ نه‌هاتیه‌گۆتن، لێ تنێ گه‌له‌ك شه‌رمزاریه ل چه‌رخێ بیست و ئێكێ، سه‌رده‌م و چه‌رخێ ئازادیا تاكى و نه‌ته‌وان، ژنویكا هنده‌ك لایه‌ن ڤى تیگه‌هى بۆ وى نه‌ته‌وێ كو هزاران ساله چ جۆرێ سته‌مێ نینه ل دژى نه‌هاتیه بكارئینان، ڤى شێوازێ كریت و دوور ژ بنه‌مایێن مافێ مرۆڤان و ئازادیا نه‌ته‌وه و تاكه كه‌سى و پره‌نسیپێن راگه‌هاندن و ئایین و ره‌وشت و لۆژیكى بكاردئینن، و پتر ژى شه‌همزاریه هنده‌ك پارت و لایه‌نیێن كوردستانێ و ته‌نانه‌ت ب ناڤ كورد ژى هه‌مان كارى دكه‌ن یان خراپتر ژ وێ، بزاڤا به‌رده‌وامیا بنده‌ستیێ دده‌ن و كمباختر ژى بزاڤێ دكه‌ن ببنه ئالاڤه‌ك بۆ مانا كوردستانیان ل بن وێ داگیركارى و سته‌مگه‌ریێ و ژهه‌مى ئه‌وان ژى رووێ ره‌شتر، ئه‌و گه‌نده‌لكارێن هه‌تا نۆكه و هه‌تا هه‌تا چاڤیێن وان ژ مالى و خانى و ترۆمبێل و كڕینا ڤێله و كۆشك و ته‌لار و گزیرتا ل ده‌رڤه‌ى كوردستانێ تێرنابن و بووینه ئه‌گه‌ر هنده‌ك ناڤونیشانیێن جودا ببنه ده‌رگه‌هێ هندێ، هنده‌ك خوه ل دژى ئازادیا كوردستانیان بهه‌لاڤێژن و ببنه ده‌رگه‌ه بۆ هندێ لایه‌ن و وه‌لات تێگه‌هێ جوداخوازیێ ل سه‌رده‌مێ دیمۆكراسیه‌تێ بۆ وان كه‌سێن ژ هه‌ستیارى و ڤیان و دلسۆزیا خوه بۆ مله‌ته‌كێ ماندى، بزاڤا ئازادیخوازیێ دده‌ن، لێ هه‌مى ئه‌و لایه‌نیێن تروهات دبنه ئاسته‌نگ ل به‌ر ڤێ ئێكێ و فاكته‌ر و بناس و ئه‌گه‌ر هنده‌ك و خه‌لكه‌ك بێژنه مه جوداخواز.
ب خوه جوداخوازى ئه‌وه تۆ پشكه‌ك بى ژ نه‌ته‌وه‌ى عه‌ره‌ب، بۆ نموونه، تۆ جوداببى و ببیه ده‌وله‌ته‌ك وه‌ك كوێت یان قه‌ته‌ر یان یه‌مه‌ن یان مه‌غرب، به‌لێ دیاره و ئاشكرایه وه‌كى رۆژێ رۆهنه، وه‌ك سه‌رۆك بارزانى دفه‌رمووتن “ئه‌م دوو نه‌ته‌وه و كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگێن جودانه “و ئه‌م ئازادیخوازین نه‌ك جوداخواز. چونكو ئه‌م ل دووڤ ئایه‌تا 13 ژ سۆره‌تا حه‌جه‌رات د بنیاتێ خوه دا، ژ هه‌ڤدو جودانه و ئه‌ڤ سنوور و ستاتۆ و وه‌لاتیێن جوگرافیایێن ده‌ستكرد تنێ تشته‌ك سیاسى و ساخته‌نه، و بۆ رۆژئاڤایا چه‌سپاندنا هێزا ده‌ستهه‌لاتێ و بۆ وه‌لاتیێن دیتر ژى داگیركرن و سته‌مگه‌ریه، كو رۆژه‌ك ژ رۆژان دووماهیه‌كا هه‌یى. ئازادیخوازیى نه تاوانه و نه گونه‌ه و نه‌جوداخوازیه، به‌لكو تنێ ئازادیخوازیه و ئازادیخوازى جۆره‌ك ژ په‌رستنا یه‌زدانێ مه‌زنه، چونكو وى ئافرێنه‌رێ كه‌زن هه‌مى مرۆڤ وه‌ك ئێك یێن ب ئازاد ئافراندین.
سێگۆشا تیرۆر و گه‌نده‌لى و خیانه‌ت د خواندنه‌ك سایكۆلۆژیك دا
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
سێ دیاردێن مرۆڤى و سێ ره‌فتارێن جودا د ئه‌نجامدانێ دانه، به‌لێ هه‌ڤپشك د بنیاتێ ده‌روونى و ئارمانج و ئه‌نجام و زیانان دا، دو روویێن دراڤه‌كى. تیرۆر كارێ گه‌هشتنه ب هنده‌ك ئارمانجانه، پترتر سیاسى و ب ڕێیێن توندوتیژى و پترتر چه‌كدارى. گه‌نده‌لى ب ده‌ستڤه‌ئینانا ئارمانجێن مادى و بووژه‌نیه ب ڕێیێن نه قانوونى و ژ ده‌رڤه‌ى ماف و ده‌ستهه‌لاتا كه‌سى و خیانه‌ت بزاڤا ڕێگریێ یه ل گه‌هشتنا كه‌سه‌كى و لایه‌نه‌كى ب ئارمانجێن خوه، هه‌ر سێ كێم و زێده و مه‌زن و بچووك ل هه‌مى نه‌ته‌وه و وه‌لاتان دهێنه دیتن و رێژه‌یى یه و ب هه‌مى ره‌نگ و جۆرێن خوه‌ڤه ب مه‌زنترین ئاسته‌نگێن به‌خته‌وه‌ریا جڤاكى و ئارامى و دادپه‌روه‌رى و یه‌كسانیا مرۆڤان دهێنه هژمارتن. ناله‌باریا جیهانێ ب گشتى و كوردستانێ ب تایبه‌تى به‌رهه‌مێ كارتێكرنا نه‌رێنیا وان سێ ره‌فتارانه، كه ب گه‌واهیا زانستى خوه د هنده‌ك ساخله‌تێن هه‌ڤپشك و هه‌ڤشێوه دا دبینن كه دكه‌ڤنه د خانه‌ى نه‌خۆشیێن ده‌روونى ـ جڤاكى یێ بناڤێ ئه‌نتى سۆشیال (anti social) یان سایكۆپات (psychopath) دا دبینن، پشكه‌كن ژ وان نه‌ساخیێن دكه‌ڤنه د ناڤ كه‌ساتیێن گرێداى ب زانستێ پاتۆلۆژى (pathology) ڤه.
گه‌له‌ك زانست و ژ وان ژى ده‌رووناسیێ و نه‌خاسمه زانایێ مه‌زنێ جوهى، فرۆیدى، ئه‌گه‌رێن وان بۆ په‌روه‌رده و سه‌ره‌ده‌رییا رۆژ و سالێن ئێكه‌م ژ شیردانێ و شیرڤه‌خوارنا زارۆى ڤه‌دگه‌ڕینن. فرۆید چاوانیا شیردانێ و ده‌لیڤه‌یێ ده‌ركرنا پیساتیێ و میزكرنا زارۆى ژ لایه‌نێ ده‌یكێ ڤه ب گرنگ دزانیت.
ئه‌و زارۆیێ ل ڤێ قووناغێ و د ڤه‌خوارنا شیرى و ده‌ركه‌تنا پاشه‌رۆ و پیساتیێ ب نه‌رم و نیانى و ئارامى و دلۆڤانى و بێهنفره‌یى و سۆزدارى و دوور و دوور ژ تووندوتیژى و ئاخفتن و ره‌فتارێن كرێت و ره‌ق و قوتان و لێدان و ئه‌شكه‌نجه‌دانێ، سه‌ره‌ده‌رى د گه‌ل دا دهێته‌كرن ل سالێن پشتى هینگى د ژیانێ دا كه‌سه‌ك وه‌سا هێته په‌روه‌رده‌كرن كێمتر هه‌ست ب نه‌ئارامیێ و نه‌ئاسووده‌یێ و ترس و نیگه‌رانیێ و سترێس و شه‌پرزه‌یێ د و ژ و بۆ ژیانێ بكه‌ت، له‌وما ژى كێمتر تووشى گڤاشتنێن ده‌روونى دبیتن و ب هه‌مان ئاراسته ل گه‌ل خودێ خوه و جڤاك و ژینگه‌ها مرۆڤى یا ده‌وروبه‌ر كێمتر تووشى ململانێ و كێشمه‌كێش و هه‌گڕكیێ دبیت، هه‌روه‌سا ژى هزر و دیتنگه‌ه و فه‌لسه‌فه و سیاسه‌تا ژیانا وى مه‌زنترین پالده‌رێن ئه‌رێنى لنك وى دروست دكه‌ن و بزاڤا خۆگونجاندن و سازانا ده‌روونى و جڤاكى، به‌لكو ژى پترتر وێ بوون ب ئه‌ندامه‌ك به‌رهه‌مهێنه‌ر و ب مفا و گوهداریكه‌رێ یاسا و ڕێسا و بها و پره‌نسیپ و ره‌وشتوتیتالێن جڤاكى و جڤاكى بخوه و سیسته‌مێ ده‌ستهه‌لات و رێڤه‌برنا وێ دبیت، ب ڤى ره‌نگى هه‌م دێ تاكه‌كێ ب مفا بیت و هه‌م ژى ل گه‌ل جڤاكێ ناكه‌ڤیته ململانێ و بگره و به‌رده‌یه‌كا بێ رامان و توندوتیژ و دژوار، یاكو تیرۆر و گه‌نده‌لى و خیانه‌ت چه‌نده‌كن ژ هزاران جۆرێن وان ره‌فتار و ململانێیان.
به‌روڤاژى وى، تاكه‌كێ دوور ژ په‌روه‌رده‌یه‌كا په‌روه‌رده‌یه‌كا نه‌رم و نیان ل ڤێ قووناغێ، وه‌سا پێدگه‌هیت كه‌سه‌ك بیت هه‌ست ب ئارامیێ و ئاسایشێ ناكه‌ت و ژ هه‌ر مرۆڤ و هه‌ر تشته‌كى دترسیت و باوه‌رى بخوه و كه‌سێن دیتر ل نك نینه، ل دووماهیێ ژى ل هه‌مبه‌ر ڤێ جڤاكى رادوه‌ستیت و په‌نایێ بۆ وان ره‌فتاران دبه‌ت كه دژى جڤاكێ و یاسا و سیسته‌م و بهایێن وێ بیت. ئه‌ڤ كه‌ساتیه، ئه‌و كه‌ساتیێن ل سه‌ر هاتینه ئاماژه‌پێدان جۆرێن هه‌ره دیارێن وێ نه. دبنه كه‌سێن دژى جڤاكى و ب ڤان ره‌فتاران بزاڤێ دكه‌ن بگه‌هنه هنده‌ك ئارمانجان، كه مه‌به‌ستا دووماهیێ ژى ئێشاندن و ئازاردانا وێ جڤاكى یه، یاكو ئه‌ڤ گه‌نده‌لكار و تیرۆریست و خیانه‌تكارێن نۆكه، ل سه‌رده‌مێ شیرڤه‌خوارنێ و پیسكرنا خوه ژ لایێ ده‌یكێ ڤه دلۆڤانى پێنه‌هاتیه‌برن و ل بن سیبه‌را ترس و پرس و توندوتیژیا وێ دلێ وى ژ جیهانێ ره‌ش بووى و ناخێ وى تژى ترس و نیگه‌رانى و نه‌ئارامى بوویه، و ژ هینگى و هه‌تا نوكه جیهان و كه‌س و جڤاكێ ب جهه‌ك و تشته‌ك مه‌ترسیدار دبینن و تێدگه‌هن، ب هه‌مى ره‌نگه‌كى دژاتیا وێ و بها و بنه‌ما و یاسایێن وێ و وان دكه‌ن. ئه‌ڤ كه‌سه ل بن ده‌ستكه‌فتێن خوه یێن كو نه‌هه‌ژى و نه د ئاستێ شیانێن وى و نه د چارچووڤه‌ى قانوونان دانه، بزاڤا تۆلڤه‌كرن ل جڤاكێ دكه‌ن، و ئه‌و جڤاك دبیت پارته‌ك یان ده‌ستهه‌لات یان سیسته‌م و ده‌زگه‌هه‌ك بیت، كو بخوه ره‌نگڤه‌دانا كه‌ربوكین و دلره‌شیا وى مرۆڤینه ژ وان لایه‌نان.
بیروباوه‌رێن فرۆیدى و شرۆڤه‌یا وى بۆ كه‌ساتیێ و تێكچوونێن ده‌روونى به‌رهه‌مێ پتر ژ نیڤ سه‌ده‌ى ژ ڤه‌كۆلینێ بووینه، له‌وما راستیا وان ناهێنه حاشالێكرن تنێ ئه‌و نه‌بیت رێژه‌ینه. ئه‌ڤه ژى ئانكو جڤاك دشێت ب رێیێن بلندكرنا ئاستێ ئابوورى و ژیارا خێزان و جڤاكى، نه‌هێلانا هه‌ژاریێ و كێمكرنا وێ و ل به‌رچاڤگرتنا یاسایێن جڤاكى و زێده‌كرنا دادپه‌روه‌ریێ، نه‌هێلانا نه‌خوانده‌واریێ، بلندكرنا ئاستێ ره‌وشه‌نبیریا تاكێن جڤاكى و په‌روه‌رده‌كرنا وان و نه‌خاسمه ده‌یبابان ل سه‌ر بنه‌مایێن زانستى و ب مفا وه‌رگرتن ژ داموده‌زگه‌هێن پێگه‌هاندنا جڤاكى (socialization) یێن جودا، نه‌خاسمه په‌روه‌رده‌یى و فێركرن و راگه‌هاندن و جڤاكى، وه‌كى قوتابخانه و زانینگه‌ه و رادیۆ و ته‌له‌فزیۆن و مزگه‌فت و…هتد، رێ ل ڤان جۆره ره‌فتاران و په‌یدابوونا وان جۆره كه‌ساتیان بگرن. ب گۆتنه‌ك دیتر كاره‌ك بێته‌كرن هه‌ستا به‌رپرسیاره‌تیێ به‌رامبه‌ر خوه و جڤاك و نیشتمانى و ب ئاڤێ دا به‌رنه‌دانا سامانى ب هه‌ر سێ رێیێن سه‌رى و ده‌ستێ خوه پێڤه‌گرت ببیته كه‌لتوور و پشكه‌ك ژ كه‌ساتى و سایكۆلۆژیایا مرۆڤى، چونكى كوردستان و جیهان یێ ب ده‌راڤه‌ك ته‌نگاڤ دا ده‌رباز دبیت و هزار ئاریشه‌یێن سیاسى و هزرى و جڤاكى و ئابوورى و ژینگه‌هى گه‌فان ل مرۆڤاتیێ دكه‌ن.
*پرۆفیسۆرێ ه./بسپۆرێ سایكۆلۆژیا په‌روه‌رده‌یى/ زانینگه‌ها زاخۆ
سایكۆلۆژییا پرسیارێ و خیانه‌ت
د، نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
هه‌ر سه‌ركه‌تن و بنكه‌تنه‌ك به‌رهه‌مێ پسیارێن مرۆڤینه، پسیار هێڤێنه‌كێ گرنگێ ژیانێ یه، به‌لێ پسیار یا هه‌ى مرۆڤى دهه‌ڕفینت و یا هه‌ى ئاڤا دكه‌تن، زانایێت ده‌روونناسى دبێژن ئه‌و كه‌سێن سه‌ركه‌تین پسیارێت وان نه‌وه‌كى خه‌لكا شكه‌ستخوارییه،
ئه‌وێت سه‌ردكه‌ڤن به‌رده‌وام پسیارێت هۆسا ش خۆ دكه‌ن: چه‌وا ڤى كارى بكم؟ چه‌وا ڤى تشتى چاره‌سه‌ر بكه‌م؟ چه‌وا بگه‌همه فلان تشتى و ئارمانجێ؟ چاوا،،،؟؟ چاوا ،،،،؟؟؟ و ،،،، چاوا ،،،،؟؟؟
به‌لێ كه‌سێت دۆڕاى هه‌ر ده‌م پسیاره‌كا نه‌دروست و شاش یا د مه‌ژیێ وان دا هه‌ى: بۆچى هۆسا لێهات؟ بۆچى من وه‌كر؟ بۆچى وى وه‌كر؟ بۆچى ،،،؟؟ بۆچى ،،،؟؟ بۆچى ،،،؟؟ و هزاران بۆچى كۆ چ جاران ناهێنه به‌رسڤدان، چونكى وه‌ك زنجیره‌كێ ئه‌و یێ دا ڕابردووى دا گرێداى و هێلاى ل كۆنجه‌ك و قۆڕنه‌ته‌ك تارى و داخستى، و ناهێلت بلڤت و بچته پێش و ڕێكا ببته شۆلى،
ئه‌ڤ یاسایا ده‌روونناسى هه‌میشه و بۆ هه‌ر تشت و ڕه‌فتار و بڕیاره‌كێ دروسته، چ لسه‌ر ئاستێ تاكى و چ جڤاكى و نه‌ته‌وه‌یى، ئه‌وا ئه‌ڤرۆكه هنده‌كا بۆ مه‌ره‌ما برینداركرنا كه‌ركووكێ و كۆشتنا كوردستانێ و شكاندنا شكۆیا مه كرى، تشته‌ك نینه تنێ ئه‌وێت ئه‌ڤه چه‌ند پشته و نیڤ سه‌ده و پترتره نه‌شێن به‌رسڤه‌كێ بۆ گه‌له‌ك ” بۆچى” یێت خۆ ببینن، و چاڤێت وان تارى و گۆهێ وان كه‌ڕ و دلێ وان مرى و مه‌ژیێ وا قه‌پات ببى، تكایه ژیانا خۆ و یا خه‌لكێ بڤێ پسیارێ خراب نه‌كن!
ڕیفراندۆم نه گۆنه‌هكرنه
مخابن و گه‌له‌ك ژى مخابن! نوكه ده‌ركه‌فت ئه‌ڤا ب سه‌رێ كوردان دئێت ژ كیژ ژێده‌رى هاتیه، ڕاستى كورد هه‌تا د ڤى ئاستێ عه‌قلى و ده‌روونى دا بیت دێ هه‌ر دبن زۆڵم و ده‌ست و پێت خه‌لكێ بین، مخابن !
ب هه‌بینا هنده‌كا، ئه‌م تێرا خوه هه‌ینه و مه دۆژمن بۆچنه؟ ئه‌ڤه به‌رى و پشتى ڕیفراندۆمێ و هه‌تا نۆكه، جه‌بهه‌یه‌ك یێ چێبى هه‌مى بزاڤا وێ ئه‌وه وێ ئێكێ بكته د مه‌ژیێ مه دا، كۆ هه‌مى ئه‌ڤ به‌ڵا و مۆسیبه‌ته ش وێ ڕیفراندۆمێ یێ چێبى.
ئه‌ڤه شێوازه‌كه ژ وان شێواز و ته‌كنه‌لۆژیایا دۆژمنێن ناڤ و ده‌رڤه بكاردئینیت بۆ دینكرن و شێتكرنا كوردان، نویترین و پێشكه‌تیترین ڕێك، هه‌رزه‌كارێن نه‌سیاسى و په‌روه‌ردێن قوتابخانێت كه‌رب و ڕك و عینادێ ژ كاڵفامییا خوه دكن، لێ كاڵفامن، و لێ ناهێته‌گرتن، به‌لێ ده‌مێ سه‌ركرده‌یه‌كێ سه‌ره ل ڤێ كوردستانێ ئه‌و تلا ده‌نگێ به‌لێ پێ داى، ڤه‌شێریت و وه‌سا دیار بكه‌ت یێ گۆنه‌هباره كۆ ده‌نگداى و بیه ئه‌گه‌رێ ڕوویدانێن ڤان ڕۆژا، ئه‌ڤه مه‌زنترین كاره‌ساته و نموونا وێ ل چ جهێ جیهانێ نائێته دیتن و بیست، مخابن!
به‌لكۆ ژى ئه‌ز و ئه‌م نزانین و ئه‌ڤه ده‌سته‌كه بنه‌مایێت ده‌روونناسیێ دزانن و دزانن هه‌ستا زێده خوه گۆنه‌هباركرنێ مرۆڤى به‌ره‌ف دینبوون و دۆماهیكێ ژى خۆكۆشتنێ دبتن، له‌وما ب زانینا ڤێ ڕاستییا زانستى وێ ته‌كنه‌لۆژیایێ دگه‌ل مه بكار دئینن دا ئه‌وێت ده‌نگێ خوه دایه به‌لێ دین و هار بن،
به‌لێ پا خه‌یالا خۆدانێت ڤى پرۆژه‌ى خاڤه، ئه‌وێت ڕفراندۆم بسه‌ر ئێخستى باشترین و ڕاستترین و شه‌ریفترین و پاقژترین و وێره‌كترین مرۆڤێت ڤێ كوردستانێ و جیهانێ نه، هه‌ر ئێك ش وان ده‌مێ بڕێڤه دچت وه‌كى هنده‌كا سه‌رێ خوه شۆڕ ناكت، به‌لكۆ هندى سه‌ر چیایا سه‌رێ خوه بلند دكت و قه‌ب قه‌با سنگێ وى هه‌واى و عه‌در و عه‌سمانى دكه‌لێشت، ئه‌و هه‌كه‌ر بزانن پشتى ڤى ده‌نگى دێ وى پارچه‌پارچه كن و ستۆیێ وى ب هه‌فت مشارا بڕن و هزار سالا هێلنه د زێندانێ ڤه، هندى هه‌مى مرۆڤاتیێ دفنا خوه ب سه‌ربلندى و شانازى بلند دكن، چنكۆ دزانن مرۆڤ ئێك جار دمرت، ڤێجا نه‌خاسم مرنه‌كا سه‌ربلندانه، به‌لێ پا سه‌رشۆڕى هزاران سالا ڤه‌دكێشت، نموونه زه‌حفن،
خۆدانێت ده‌نگێ “به‌لێ” شه‌رمێ ش چ تشته‌كى و كه‌سه‌كێ نه‌كن، ش چ تشت و هێزه‌كێ نه‌ترسن، ده‌نگێ وه ش بلى سه‌ربلندیا ڤێ دنیایێ سه‌رفیرازییا ئاخره‌تێ ژى ب رسقێ وه كر، وه چ گۆنه‌ه و تاوان نه‌كره، ڕیفراندۆم نه گۆنه‌ه بى، گۆنه‌ه ئه‌و بى مه ش ترسا نه‌كربایه و ب سه‌رشۆڕى ماباین و ژیاباین و مرباین،
ئه‌و بێ ئاقلێت ڤان مۆسیبه‌ت و تاوانا دژى مه تێته‌كرن، ش ڕیفراندۆمێ دبینن ئه‌و مرۆڤن ش لایه‌نێ ده‌روونى ڤه نه‌تمامن، و باشترین به‌لگه ژى ئه‌وه ئه‌ڤ پرۆسه‌یه ل (25/9/2017) و تنێ ئێكجار هاته‌كرن، به‌لێ پا ئه‌ڤه سه‌دان سال و سه‌دان هزار جاره تاوان دژى مه دئێنه‌كرن، پا ئه‌گه‌رێ وان و هه‌تا ڕۆژه‌كێ به‌رى وێ چ بى؟ ئه‌و ژى ڕیفراندۆم بى؟
سه‌رێ خوه بۆ كه‌سێ ناچه‌مینین، مه دروسترین ڕێك یا هه‌لبژارتى هه‌تاكۆ ئه‌گه‌ر ئه‌م هه‌مى ژى ژ ئه‌گه‌رێ وێ بڕیارا گرتن و سه‌رژێكرن و زیندانێ بۆ مه ش دادگه‌ها ڕه‌سافه ده‌ربچیتن یان ژى وه‌كى خویشك و برایێت خوه بێنه ئه‌نفال و جینۆسایدكرن و ژناڤ بچین ژى، ئه‌م ته‌سلیمى وێ بێ عه‌قلیێ و وان بێ عاقلا نابین ئه‌وێت دڤێت مه تێبگه‌هینن یان بخۆ وه‌سا تێدگه‌هن ڕیفراندۆمێ كاره‌سات ئینان یان ئه‌م ژبه‌ر ده‌نگێ به‌لێ گۆنه‌هكارین،
گۆنه‌هكارێن مه‌زن ئه‌ون یێت نه‌وه‌كى مه، پشتڕاستبن و هیچ گۆمانێ نه‌ئێخنه د دل و ده‌روونێ خوه دا، دنیا شانازیێ و حه‌سویدیێ ب مه دبت، مه هاژێ نینه، كه‌س و وه‌لات و نه‌ته‌وه یێ هه‌ى خنێكێ بۆ وێره‌كیا مه دخازت، به‌لێ پا ئه‌م نه د دلێ وان داینه و ئه‌م نزانین، حنێرا مه كرى هه‌مى كه‌س و نه‌ته‌وه‌ك نه‌شێت بكت، گه‌شبین بن، گه‌شبینییا مه كوردان جوانترین نموونه و وانه‌یا وێ یه ل هه‌مى چه‌رخ و سه‌رده‌مان، نهێنییا مان و ئه‌ڤرۆ و سۆبه‌هى، و خۆڕاگرییا مه گه‌شبینییا مه بیه و دێ بیتن،
له‌زێ بكن و ببه‌زن و هه‌ڕن و ل كۆلان و ده‌شت و چیا و خابیر و گۆند و باژێڕان بگه‌ڕهن و داهۆل و زڕنایا هلگرن و ڤێ مزگینیێ بدنه وان كه‌س و دۆست و هه‌ڤالێت وه‌كى ته ده‌نگێ خوه دایه “به‌لێ”، ب شانازى و باوه‌رى بخۆبوونه‌كا بێ وێنه د گۆهێ وى دا هه‌وار بكن: ” یا ته كرى كه‌سێ نه‌كر، ته دنیا كڕى، ته مرۆڤایه‌تى قۆرتالكر”!
سایكۆلۆژیا كارتێكرنا خیانه‌تێ
به‌لكو خیانه‌ت و ژ پشته‌ڤه خه‌نجه‌ر وه‌شاندن، ڤێجا هێجه‌ت و ئه‌گه‌ر هه‌ر تشته‌ك بن، هنده‌ك ده‌ستكه‌فت، ژ هه‌مى جۆران بۆ خودانێ وێ هه‌بن، لێ ئه‌و ده‌ستكه‌فت هه‌میشه و هه‌رده‌م كاتى و ده‌مه‌كینه. چونكى خیانه‌ت وه‌ك گزى و دزى و قۆپیه‌كرن و ساخته‌چیاتیێ ڕێكه‌كه نه ئاسایى و نه‌یاسایى و ڤه‌ده‌ر ژ یاسایێن سروشتى و بهایێن مرۆڤى و جڤاكى و هه‌ڤسه‌نگیا بڕێڤه‌چوونا وێ حه‌تا ماوه‌یه‌كێ نه‌دیار دێ یا به‌رده‌وام بیت، به‌لێ د درێژماوه دا، ژبلى كارتێكرنا گه‌له‌ك فاكته‌رێن ده‌ره‌كى، ئه‌و كه‌س ل بن گڤاشتنێن فاكته‌رێن ناڤخوه‌یى و ده‌روونى، و یا ژ هه‌میان گرنگتر ئێك ژ وان پێكهاتێن سه‌ره‌كى یێن كه‌ساتیێ ب ناڤێ وژدان، كو هه‌مى بیردۆزێن زانستى و ده‌روونناسى و فه‌لسه‌فى و ئایینى، بوونا وێ مسۆگه‌ر دزانن، تووشى هنده‌ك كریار و بڕاران بیت، وى به‌ر ب شاشى یان سه‌رلێشێواوى یان خرابكرنێ به‌ت.
سه‌باره‌ت ب لایه‌نێ دیتر، هه‌كه‌ر بۆ نموونه كوردستانیێن ڕاست و درۆست بیت، دبیت كاروانێ سه‌ركه‌فتنێ ژ وێ خیانه‌تێ هنده‌ك سستى، كێم و زێده، ڕووى بده‌ت، لێ ئه‌و كاروان هه‌رگیز و قه‌ت ڕاناوه‌ستیت. نینه د جیهانێ دا كاروانه‌ك پاشڤه‌بێت و پێشڤه نه‌چیت. هه‌كه وه‌سا بیت ئه‌و نه كاروانه، به‌لكۆ گاڕانه. گاڕانه ژ به‌ر نه‌زانییا ئه‌ندامێن تێدا، كۆ گا و گۆلك بن، پشت و پشت پاشده‌كڤت.
كاروانێ كوردستانێ ئه‌و كاروانه، یێ زانا و سه‌ركردێن وه‌سا سه‌ركاروانیا وێ دكه‌ن، ب سروشت و یاسایێن گوهۆڕینا جڤاكى، هه‌ر دێ پێشڤه‌چیت، و چ جاران پاشڤه نائێت، تنێ ئاسته‌نگ بۆ په‌یدا دبن و ژ ئه‌گه‌رێن وه‌كى گه‌نده‌ڵیێ و ژ وان ژى گه‌نده‌لیا خیانه‌تێ، چه‌ند مده‌هه‌كى لڤین و پێشڤه‌چوونا وێ تنێ خاڤتر دبیت.
دبیت هه‌بن ئه‌وێن هه‌ر ژ ئێكه‌م قووناغ ب خوه سست و خاڤ بین و خوه ب ڤێ كاروانێ ڤه شۆڕكربى و پشتى تێر و ژ خوارنا زێده‌تر بێهیڤى بین و كارێ خوه ڤه‌شارتن و ڤه‌دزین و ڤه‌كێشانێ بكه‌ن، به‌لێ ئه‌ڤه نه دووماهیا ڤى كاروانى یه. ئه‌ڤ نموونه‌یێن هۆسا د دیرۆكێ و ته‌نانه‌ت قۆرئانێ دا ژى هه‌نه. له‌شكرێ داوود و نه‌یارێن وان … نموونه‌كه.
هه‌ر كاروانه‌كى هنده‌ك مێرخاسێن تێدا، چ جاران تێر و بێ هیڤى نابن. بێ هیڤیبوونا هنده‌ك بێ هیڤیان چ جاران وان بێ هیڤى ناكت. كاروانێن ل دووماهیێ دگه‌هنه بنه‌جهێ یێ ب هیڤیا ڤان كه‌سانڤه، نه ئه‌وێن وه‌ك وى له‌شكرى ب هێجه‌تا ڤه‌خوارنا ئاڤێ و… سست ببن و خوه ڤه‌شێرن. ئه‌و كه‌س ئه‌ون یێن وه‌ك مه‌لك داوودێ دامه‌زرێنه‌رێ ده‌وله‌تا به‌نى ئیسرائیلى ب گه‌شبینى و زانایى و هشیارى كاروانێ خوه یێ له‌شكرى دگه‌هیننه سه‌رێ ملێ و خیانه‌تا هنده‌كا وى سست ناكت.
ده‌وله‌تا پشتى ڕیفراندۆمێ پێژانێ ئازادیێ یه ( سایكۆلۆژیایا سیاسى یا كوردستانیان)
(دیوار و تێگه‌ه و سیسته‌مێ ده‌وله‌تێ یا شیاى ببیته پێژانه‌كێ موكم دا نه‌هێلیت هه‌ر كه‌س و وه‌لات و نه‌ته‌وه‌ك ب دلێ خوه ژێ ده‌رباز ببیت)
بێگومان كورد ئێكه ژ نه‌ته‌وه‌یێن ب نه‌ژاد ئاریایى كه ماوه‌یێ چه‌ند هزاران ساله لڤى سنوورێ نۆكه تێدا، دژیتن، و وه‌كى نه‌ته‌وه‌یێن دیترێن ده‌ردۆر و برایێ خۆ ژ لایه‌نێ كه‌لتوورى و جڤاكیڤه یا لبن كارتێكرنا وان بیروباوه‌رێن جڤاكى و ئایینى دا بوویه كه لڤێ ده‌ڤه‌رێ بوونا خۆ هه‌بوویه و ئێك ژ كه‌ڤنترین ڤان بیروباوه‌ران ئایینێ كه‌ڤنارێ زه‌رده‌شتى بوویه كه ب شایه‌تى گه‌له‌ك ژێده‌ران ئایینێ سه‌ره‌كیێ ڤێ نه‌ته‌وه‌ى بوویه هه‌تا هاتنا مه‌سیحیه‌تێ و ئیسلامێ. ئه‌ڤ ئایینه وه‌كى ئایینێن به‌رى و پشتى خۆ بۆ ئازادیێ و بده‌ستڤه‌ئینانا ئێك ژ خه‌ونێن كه‌ڤنارێن مرۆڤان و ژ وان ژى كوردان هات، لێ ئازادییا وى تنێ ماوه‌یه‌كى تێدا هاته پاراستن و ئه‌و ژى لبن وێ ده‌وله‌تا میدى یا گشت هۆز و به‌ره‌بابێن كوردان لبن ئالا و سیبه‌را وێ هاتبوون كۆمكرن.
دیاره ئازادى هینگى و به‌رى هینگى بۆ كوردان و هه‌مى مرۆڤاتیێ ئێك ژ تێگه‌ه و بهایێن مه‌زن بوویه، كه پشكه‌كه ژ ستراكتوور و پێكهاته‌یا كه‌ساتیێ ل نك تۆخمێ مرۆڤى. فه‌لسه‌فێ و زانستێن جودا و ده‌روونناسیێ ژى ب درێژاهییا هزاران سالان پێكۆلا تێگه‌هشتن ژ لایه‌نێن وێ یێن جودا كرى دا ئاستێ كارتێكه‌رییا وێ ل سه‌ر ژیانا مرۆڤان بزانن.
نڤیسه‌رێ ڤێ گۆتارێ بۆ زانینا ڕێزبه‌ندییا وێ ل نك ته‌خه‌كێ جڤاكا كوردستانى، ڤه‌كۆلینه‌ك زانستى بناڤۆنیشانێ (ستراكتوور و دینامیكا ئاراسته‌یێن قوتابیان بۆ ڕامانا ژیانێ و بهایان ل نك قوتابیێن كۆلیژێن په‌روه‌رده‌یى ل زانینگه‌هێن كوردستانێ) ئه‌نجامدا، وه‌ك ناما دكتۆرایێ، و سه‌مپلێ ڤه‌كۆلینێ (252) قوتابى بین ژ زانینگه‌هێن دهۆك و سه‌لاحه‌دین، و بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ ڤه‌كۆله‌رى پیڤه‌رێ بناڤۆده‌نگێ “میلتۆن ڕۆكیچ”(M. Rokeach) یێ ( بهایان) بكارئیناند كو پێكدهات ژ ( 36) بڕگا، و پشتى ده‌رئینانا ساخله‌تێن وێ یێن سایكۆمێتریك، و بكارئینانا سیسته‌مێ ئاماریێ (spss)، گه‌هشته ئه‌نجامه‌كێ كۆ دگه‌ل زانست و لۆژیك و پێكهاتا سایكۆلۆژییا تاكێ كوردستانى دگونجیت و ئه‌و ژى ده‌ركه‌فتنا بهایێ ئازادیێ بى ل ڕێزبه‌ندییا ئێكه‌م لنك قوتابیێن كوردستانێ ل وێ قووناغا خواندنێ.
ئه‌ڤه ئه‌نجامه‌ك ئه‌رێنى یه ژ ته‌خ و نه‌ته‌وه و نیشتمانه‌كێ كۆ تێدا بۆ هزاران ساله ئازادییا وى هاتیه بنپێكرن و ئه‌و ژ هینگى وه‌ره خه‌ونێ ب هاتنا ڕۆژه‌كا دیتر بۆ بده‌ستڤه‌ئینانا وێ ئازادیێ دكه‌ت. كوردستانى هه‌میشه ل به‌ندا وێ ڕۆژێ بووینه، و ئێك ژ وان ڕۆژێن خۆش ژى ده‌وله‌تبوونه، چونكو وى تاكى د ناخ و ده‌روونێ خوه دا كاكل و هێڤێنێ هه‌بوونا شیانێن ده‌وله‌تداریێ یێ تێدا هه‌ى. چونكى ئێكه‌م پێنگاڤ بۆ ده‌وله‌تێ حه‌ز و ڤیانا ئازادیخوازى و ئازادبوون و سه‌ربخۆیێ یه. ده‌وله‌ت، وه‌كى ژ هه‌مى جۆرێن پێناسا ده‌ردكه‌ڤیت كه كیانه‌كێ سیاسییه بۆ نه‌ته‌وه یان كۆمه‌كا خه‌لكێ كو د چه‌ند خالان دا هه‌ڤپشكن، سنووره‌كێ جۆگرافیایێ هه‌ى و دشێت وى ژ گه‌له‌ك فاكته‌رێن كارتێكه‌رێن ده‌ره‌كى و نه‌خاسمه كوشت و كۆشتارێ بپارێزیت. دیاره ئه‌وێن ب ناڤ به‌رپه‌ڕێن دیرۆكێ دا چووین دزانن مرۆڤایه‌تیێ پشى ده‌یناندنا سیسته‌مێ ده‌وله‌تێ و نه‌خاسمه ل پشتى جه‌نگێ جیهانیێ دووهه‌م كێمترین ڕێژه‌یا شه‌ڕان بخۆڤه دیتیه، كو ب شێوه‌یه‌كێ ئۆتۆماتیكى به‌رهه‌مێ هه‌بوونا كیانێ ده‌وله‌تێ بوویه كه ئه‌و مرۆڤ تێدا پاراستین. ل ده‌مه‌كى كه به‌رى هینگى ب هزاران شه‌ڕ د ناڤبه‌را نه‌ته‌وه و مرۆڤان ڕووى ددان ژ ئه‌گه‌رێ نه‌بوونا سنوورێن دیاركرى و دانپێداى. چونكى نۆكه دیوار و تێگه‌ه و سیسته‌مێ ده‌وله‌تێ یا شیاى ببیته پێژانه‌كێ موكم دا نه‌هێلیت هه‌ر كه‌س و وه‌لات و نه‌ته‌وه‌ك ب دلێ خوه ژێ ده‌رباز ببیت، و وه‌كى چاوا و ژ ئه‌گه‌رێ نه‌بوونا وێ ده‌وله‌تێ تاوانێن وه‌كى ئه‌نفال و كێمیاباران و … هتد، د گه‌ل دا ئه‌نجام بده‌ت. ژ به‌ر هندێ ژى هه‌بوونا وێ بۆ مه ب گرنگ و فه‌ر دهێته زانین و كوردستانیان دڤێت ب هه‌ر ڕه‌نگه‌كێ هه‌بیت وێ بده‌ستخۆڤه بینن.
*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
ڕیفراندۆم: شه‌ڕ چێتره یان ده‌وله‌ت یان به‌تالى؟
(شرۆڤه‌ك سایكۆلۆژى بۆ گۆتنه‌ك كورده‌وارى )
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
گه‌له‌ك جاران هه‌ر ئێك ژ مه بخۆ و دبیت خه‌لك و نه‌ته‌وه‌یێن دیتر گۆتنێن وه‌كى ” شه‌ڕ چێتره ژ به‌تالیێ” و به‌لكۆ گه‌له‌ك گۆتنێن پێشیێن كورده‌وارى بۆ مه‌به‌ستێن نه‌رێنى یان بۆ شكاندنا كوردان بكا ئینابیت و ئه‌و چه‌ند ژى قووناغ یان جۆره‌كه ژ وێ هه‌ستا كۆژه‌كا خوه ب كێم دیتن، یاكۆ بیردۆزێن ده‌روونناسى ب فاكته‌ره‌كێ كۆژه‌ك، چ ل سه‌ر ئاستێ تاكى و چ ل سه‌ر ئاستێ جڤاكى، دبینن.
دیاره ڕه‌نگ و ڕووى و وشه‌یێن ڤێ گۆتنێ د به‌رێخۆدانا ده‌ستپێكێ دا كرێت و نه‌رێنى دهێنه‌دیتن، به‌لێ پێداچوونه‌ك ب دیرۆكا كورد و كوردستانیان، ژ لایه‌نێ جڤاكى و كه‌لتوورى و فه‌رهه‌نگى و ئایینى وه‌سا نیشا ناده‌ت و به‌رۆڤاژى ڕامانه‌ك ب هێز و ئه‌رێنى یا تێدا هه‌ى و د فه‌لسه‌فه‌یا سیاسى و كارگێڕى و جڤاكیا سه‌رده‌مدا، وه‌ك ئێك ژ بنه‌ما و پره‌نسیپێن دیمۆكراسیه‌تێ دهێته دیتن و زانین، لده‌مه‌كى ئه‌ڤه بۆ هزاران سالانه بابۆكالێن مه وێ بنه‌مایێ د ژیانا خوه بكاردئینن، مه ل بن هه‌ستا خوه ب كێم زانینا كو هنده‌ك نه‌ته‌وه‌یان ل ده‌ڤه‌رێ و ژ به‌ر ئه‌گه‌رێن هه‌ڤڕكیا سیاسى و نه‌ته‌وه‌یى و جڤاكى و كه‌لتوورى د دل و ده‌روونێ مه دا چاندى، وێ وه‌كى گه‌له‌ك تشتێ دیتر ب كێماسییه‌ك ژ خوه دبینین و هه‌تاكۆ گه‌له‌ك جاران بۆ خۆ شكاندنێ وێ د گۆتنێن خۆ دا دووباره دكه‌ین و وه‌ك لاوازییه‌كا خوه بۆ خوه و خه‌لكێ دیار دكه‌ین، ل ده‌مه‌كى كو دیرۆكا مرۆڤایه‌تیێ نیشا دده‌ت، ده‌مێ كوردان شارستانیه‌ت هه‌ى خه‌لكێ هێشتان” نان ب گۆهى دخوار” ! به‌لێ خه‌لكێ هه‌ر یا كریه د سه‌رێ مه دا كورد نه‌ته‌وه‌كن به‌ڵاڕویش و هه‌مى ده‌مه‌كى ل به‌ڵایێ و شه‌ڕى و فتنا و ئاریشان دگه‌ڕهن.
یا ڤه‌شارتى نینه ئاڤێستا، پرتووكا ئایینى یا كو زه‌رده‌شتێ میدى، وه‌ك ئێك ژ بزاڤێن چاكسازیێ ل ده‌ستپێكا مرۆڤاتیێ و پێشى نێزیكى (4200) سالان، هاتى نڤێسین و به‌لاڤكرن، ئێكه‌م پرتووكه ب زمانێ كوردى هاتیه‌تۆماركرن و فه‌لسه‌فه‌یا ئایینى و پرۆگرامێ چاكسازییا وى په‌یامبه‌رێ كورد و ئاریایى یه، ب سه‌ر مرۆڤاتیێ دا باراندى. ڤێ پرتووكێ كارتێكرنه‌ك مه‌زن ل سه‌ر شارستانیه‌تێ بگشتى، و ئایێنێن وه‌كى جۆهیاتیێ ( یه‌هوودیه‌ت) و مه‌سیحیه‌تێ و هه‌تاكۆ فه‌لسه‌فه‌یێن دیتر، و نه‌خاسمه فه‌لسه‌فه‌یا یه‌ونانى و ئه‌لمانى و … هتد، هه‌بوویه و پێداچوون ب ناڤه‌رۆكا وان نیشان دده‌تن گه‌له‌ك ژ وان ژ ئایینێ زه‌رده‌شتى یێن هاتینه‌وه‌رگرتن و چاڤلێكرن.
ئێك ژ وان ژى مه‌زنترین فه‌یله‌سۆفێ حه‌زژێكه‌رێ زه‌رده‌شتى، ئانكۆ فریدریك نیچه‌یه، كه ل سالا (1753) پرتووكه‌ك بناڤێ زه‌رده‌شتى نڤێسى و تیدَا باوه‌رێن خۆ یێن فه‌لسه‌فى به‌لاڤكرین، و تێدا ب ئاشكرایى خۆیا دبیت كا نیچه چه‌ند كه‌فتیه بن كارتێكرنا زه‌رده‌شتى و چه‌ند ب باوه‌رێن وى سه‌همگرتى و حێبه‌تییه و وان ب دروست و گرنگ دزانیت.
دیاره ژى ئه‌ڤ پرتووكا زه‌رده‌شتى، ئانكۆ ئاڤێستا، یاكۆ د ناڤ نه‌ته‌وه‌كێ میدى-كوردى هاتیه گۆڕێ، وه‌ك چه‌وا هه‌مى ئایینێن دیتر ژى وه‌سا بووینه، هه‌ر ئایین و په‌رتووكه‌كا وى ئایینى دویر نه‌بوویه ژ كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگێ جڤاكیێ وى نه‌ته‌وه‌ى و كوردان، و گه‌له‌ك كارتێكرن ل سه‌ر هاتیه‌كرن.
نیچه‌یێ فه‌یله‌سۆف، ل جهه‌كى ژ پرتووكا خوه و ب كارتێكرنا زه‌رده‌شتى، دبێژیت: “ئه‌ز داخوازا شه‌ڕى و جه‌نگى دكه‌م. به‌لێ شه‌ڕه‌كێ تێدا نه ئاسن و نه ئاگر هه‌بیت، به‌لكۆ بنه‌ما و پره‌نسیپ تێدا ململانێ و شه‌ڕى بكه‌ن، و هه‌ڤڕكى و كێبركێیا وێ یا خۆدانێن بیروباوه‌ران بیتن”(ل. 286). ئانكۆ هه‌مان ئه‌وه یا كوردان گۆتى و شه‌ڕ پێ چێتر و باشتره ش به‌تالیێ! به‌س ئه‌و شه‌ڕ یێ كۆ چه‌ك و تڤه‌نگ و كۆشتار و سه‌ربڕین و تالانكرن و جاریه برن و سۆتن و وێرانكرن و مالوێرانى بوونا خۆ نینه. به‌لكۆ ل شوینا وان، خۆدانێن بیروباوه‌ر و هزرێن قه‌نج و بمفا و به‌رهه‌مهینه‌ر بێن و هزرێن خوه پێشكش بكه‌ن و كى باشتر بیتن ئه‌و سه‌ركه‌فتى و یێ دیتر دۆڕایه.
به‌لێ ئه‌و جۆرىِ شه‌ڕێ كورد دخوازن نهێنییا وێ ئه‌ڤه‌یه، و ئه‌ڤه هزاران ساله ئه‌م و خه‌لك ب شاشى تێگه‌هشتینه و ده‌وله سه‌رێ وێ شاشیێ هنده‌ك و یان گه‌له‌ك جاران تڕانا ژى بخۆ دكه‌ین. و ئه‌ڤرۆكه ژى، ل سه‌ر هزرا بابۆكالان و په‌یامبه‌رێ كه‌ڤنار و فه‌لسه‌فه‌یا حه‌زژێكه‌رێن وى و وێ، و ب كه‌لتووره‌كێ زه‌نگینێ كورده‌وارى و قه‌نجیخوازیێ و ئازادیخوازى و ل چه‌رخێ دیمۆكراسیه‌تێ هه‌وار دكه‌ن: شه‌ڕێ چۆنا سه‌ر سندۆقێن ده‌نگدانێ و ژپێخه‌مه‌ت ئاڤاكرنا ده‌وله‌ته‌كێ گه‌له‌ك ژ وى شه‌ڕێ ئه‌ڤه سه‌دان ساڵه ب هه‌مى جۆرێن چه‌كێ گه‌رم و سار، بێ مفا سه‌دان هزار قۆربانى هه‌ین، چێتر و باشتره.
ژێده‌ر: نیچه، فریدریك(2010). هكژا تكلم زردشت: كتاب للكل و لا لأحد، ترجمه: فلیكس فارس، میراپ.
*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
سه‌د پرسیار و سه‌ده‌مین گۆتارا سه‌د سالان پشتى سایكس ـ پیكۆ
سه‌د پرسیار و سه‌ده‌مین گۆتارا سه‌د سالان پشتى سایكس ـ پیكۆ و سه‌د ڕۆژان پێشى ڕیفراندۆما سه‌رخوه‌بوونا كوردستانێ
د سیسته‌مێ په‌روه‌رده‌یێ هه‌ڤچه‌رخ دا شێوازێ پرسیاركرنێ وه‌ك ئالاڤه‌ك بۆ ئازراندنا هزرێ ب ڕێیه‌كا سه‌ركه‌فتى هاتیه هژمارتن، كو ل ڤێ گۆتارێ ما یا ڤیاى مفاى ژێ وه‌ربگرین بۆ گه‌نگه‌شا بابه‌ته‌كێ وه‌كى ڕیفراندۆمێ. ئه‌رێ كه‌س هه‌یه نزانیتن كا ڕیفراندۆم چیه؟ ئه‌رێ دزانن ئێكه ژ ڕێكێن دیمۆكراسیانه یێن ده‌ربڕین ژ مافێن ڕه‌وایێن خۆ ل دۆر بابه‌تێن گرنگێن جڤاكى و سیاسى؟ بۆچى گرنگه بۆ سه‌بخۆبوونا كوردستانێ بهێته‌كرن؟ كى تێدا مفاداره؟ كى ژى زیانمه‌ند؟ بۆچى هنده‌ك دژاتییا وێ دكه‌ن؟ كه‌سانه‌ك دیتر كریه كاره‌ك پیرۆز و مه‌زنترین ئارمانجا ژیانێ؟ بۆچى فه‌لسه‌فا ژیانا هنده‌كان تێكدانا وێ یه؟ بۆچى ئه‌وێن دى وه‌سا نینن؟ بۆچى پێشتر نه‌هاتیه‌كرن؟ ئه‌گه‌ر چیه نۆكه به‌حسه‌كێ گه‌رم و گۆڕه؟ جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانى ل ڤى ژیێ مه‌زن چ دڤێت؟ و ل جهێن دیتر گه‌نجێن هه‌یین تنێ ڕابردوویه‌كێ ڕه‌ش دبینن؟ بۆچى ئه‌و ئاسۆیێن گه‌ش ناخوینن؟
بۆچى پشكه‌ك مه‌زن ل گه‌ل باوه‌را جه‌نابێ بارزانى نه؟ چى د مه‌ژیێ وان دایه؟ بۆچى هنده‌ك دیتر هێشتان تێناگه‌هن؟ چى د كلۆخێ سه‌رێ وان دایه؟ كى ل به‌ندا هاتنا وێ ڕۆژێ یه؟ كى ل پشتا نه‌یارێن وێ نه؟ چیه هنده‌ك عه‌ره‌ب د گه‌لدانه؟ بۆچى هنده‌كان ژى نه‌ڤێتن؟ ئیرانێ چ دڤێت؟ پالده‌رێ نه‌ڤیانا وى وه‌لاتى چیه؟ ئه‌رێ جیهان ل پشتا كیژ تاخمى یه: به‌لێ یان نه‌خێران؟ كێ چرایێ كه‌سك هلكریه؟ كى ژى چرایێ سۆر و كى یێ زه‌ر؟ هه‌تا كه‌نگى كوردستانى بێهنا خۆ فره بكه‌ن؟
هه‌تا كه‌نگى ئه‌م ل هیڤییا ئه‌نفالكرن و كێمیاباران و وێرانكرنا گۆند و باژێڕان بین؟ هه‌تا چه‌ند هزار سالێن دیتر خزمه‌تكارێن كه‌سێن ناسیۆنالیست و خۆپه‌رێست بین و وان منه‌ت پێنه‌هه‌ى؟ باشه سه‌د ساله سایكس ـ پیكۆ، ڕه‌وایه سه‌د و هزار سالێن دیتر ژى خۆ ل په‌یماننامه‌ك دیتر وه‌كى وێ بگرین؟ باشه پا مافێ شه‌هید و بریندار و خوینا وان و ڕۆنده‌كێن زارۆ وان چى؟ كا مافێ زارۆك و كه‌س و كارێن ئه‌نفال و حه‌له‌بچه و گه‌رمیان و بارزان و به‌هدینان و فه‌یلیان؟ و كا یێن ئه‌وانێن دیتر؟ ئه‌گه‌ر نه ده‌وله‌تا كوردستانێ بیت كى دێ وى مافى ستینیتن؟ ئه‌ڤه ده‌هان ساله مادا (140) وه‌كى خۆیه، پا كه‌نگى هێته جێبه‌جێكرن؟
هه‌ر كه‌سێ دهێت یان زه‌ڕقاوییه یان سه‌دامه یان به‌غدادى، پا ئه‌ڤا دیتر چیه؟ هه‌كه‌ر “حه‌سه‌ن كه‌چه‌ل” و “كه‌چه‌ل حه‌سه‌ن” وه‌كى ئێكه، بۆچى ئه‌م ل هیڤیا وانین؟ هه‌میا په‌ترۆلا مه بۆ نه‌مانا كره كه‌ره‌سته، پا مه ئه‌و زێڕ بۆچیه؟ باشه مانه هه‌كه‌ر ئه‌مریكا و ئه‌ورۆپى و ڕۆس وێ ببه‌ن هیچ نه‌بیت سه‌رێ مه نابڕن و كچێن مه كرێت ناكه‌ن و نافرۆشن؟ بۆچى بۆ عه‌ره‌بێن شۆڤینى و ناسیۆنالیست بیتن مه پێ ئه‌نفال بكه‌ن؟ بۆچى ئیرانى بخۆن پۆل پۆل گه‌نجێن مه ل سێدارێ بده‌ن؟ بۆچى تورك ببه‌ن و به‌رهه‌م تاوانێن پیران و ئارارات و ئاگرى و نه‌هرى و دێرسم و … هتد، بیتن؟
بۆچى ئه‌ڤ نه‌ته‌وه ڤان تاوانان ل دژى مه دكه‌ن؟ چونكى كافرین؟ یان سوننه‌نه؟ یان شێعه‌نه؟ یان تنێ چونكى كوردین؟ و تنێ مه دڤێت ئازاد و سه‌ربه‌ست و سه‌ربخۆبین و وه‌كى مرۆڤان بژین؟ ئه‌رێ مه وه‌لاتێ كه‌سه‌كێ داگیر كرییه؟ ئه‌رێ ئه‌م ل چه‌كێ ئه‌تۆمى و كێمیاوى گه‌ڕهاینه؟ ئه‌رێ كوردستانیان داخوازا گوهۆڕینا ئایینى كریه؟ ئه‌رێ مه كچ و ژنێن خه‌لكێ كرینه جاریه و فرۆتینه؟
ئه‌رێ مه برایێن توركێن تۆرانى و عه‌ره‌بێن سامى و پارسێن ئاریایى كێمیاباران و ئه‌نفال و تالان كرینه؟ باشه ژبلى ژیانه‌كا ئاسایى و ئاسۆده‌یا ده‌روونى و جڤاكى مه چى ژ كێ خواستیه؟ ئه‌رێ ئه‌ڤ داخوازیه تاوانن؟ هه‌كه‌ر تاوانه د كیژ بڕگا دستوورى یان په‌یماننامێن جیهانى و پرتووكێن ئایینى دا هاتیه‌گۆتن؟ ئه‌رێ ئه‌گه‌ر نه‌حه‌ز ڤێ چه‌ندێ بۆ مه حه‌ز ناكه‌ن، بۆچى دڤیا كورده‌ك وه‌سا بیت؟ باشه ئه‌ڤه ویژدانه مرۆڤ نه‌یارێ خوه و نیشتمانێ خوه و خه‌لكێ وێ بیت؟ باشه هه‌كه‌ر ئه‌ڤه نه شه‌رم بیت، پا شه‌رم د چى دایه؟ مرۆڤى دۆست و كوردێن هۆسا هه‌بن دوژمن بۆ چنه؟
كوردستان مالا مه هه‌میانه، بۆچى هنده‌كان یا نه‌خۆش بۆ مالا خوه دڤێت؟ كى دێ بێژیت ئه‌ڤ تۆخمه مرۆڤه ژ لایه‌نێ سایكۆلۆژیڤه ته‌ماو و دروستن؟ بۆ كێ بێژى وه‌ره خه‌نجه‌رێ ل پشتا مالباتا خوه بده دێ وه‌كه‌ت؟ ئه‌رێ دین و هار و شێته‌ك ژى دێ وى كارى كه‌ت؟ باشه ئاقلێ كوردان بۆ كه‌نگیه؟ بۆچیه ئه‌و مه‌ژیێ ب ڤى ڕه‌نگى د گه‌ل خوه و مالباتا خوه بكه‌ت؟ هه‌تا كه‌نگى ئه‌م دێ نڤستى بین؟ دێ دووڤه‌لانك و خزمه‌تكارێ نه‌یارێ خوه بین؟ بۆچى ده‌ستێ ئێكى ماچى بكه‌ین یێ خوه و مالباتا خوه نه‌كه‌ین؟ به‌لێ بنێ پێ خه‌لكێ بئالیسین؟
بۆچى برایێ ئێك نه‌بین، به‌لێ ژنا خه‌لكێ بین؟ بۆچى ل پشتا ئێكدیتر نه‌بین به‌لێ مستا خه‌لكێ ل سه‌ر دفنا مه بیت؟ هه‌تا كه‌نگى دێ “ده‌وێ جه‌ڕباندى” جه‌ڕبینین؟ كه‌نگى دێ باوه‌ر كه‌ین”ڕه‌شۆ بده‌ستێن خوه هه‌كه دێ ئاڤ وى به‌ت”؟ هه‌تا كه‌نگى ” پیرێ … پیرێ … سه‌لامعه‌لێكۆم …، ئه‌م هاتین وه ” فه‌تح” بكه‌ین؟ بۆچى “ب ده‌ستان بده‌ین و ب پێیان ل دووڤ بگه‌ڕهین”؟ بۆچى ئه‌م هند ساده‌نه و یا ژ مه‌ڤه” ب كۆلیلكه‌كێ بهار” دهێت، و ژ بیرا مه دچیت ئه‌ڤه چه‌ند سه‌د سال بۆرین و بهار هه‌ر بۆ مه نه‌هات؟ دێ كه‌نگى فێر بین “دلێ نازك ناگه‌هیته چ مرادا”؟ بۆچى ئه‌م وه‌كى مه‌لا مه‌حموودێ دێرشه‌وى گۆتى “خۆدى خێرا حامدێ خه‌لیفه بنڤێست”، نابێژین خۆدێ خێرا ئه‌بووبه‌كرێ به‌غدادى خه‌لیفێ داعشێ ژى نه‌نڤێسیت و كارێ ده‌وله‌تبوونێ نه‌كه‌ین؟ بۆچى هنده‌ك خوه ل به‌زا ئیرانێ دهلاڤێژن؟ یێن دى ل یا سۆننان؟ یێ دى ل به‌زا په‌زى و مها و چێل و گۆلا؟.
بۆچى ئه‌م ل به‌زا چاره‌نڤیسێ و دیرۆكێ و جیهانى َو به‌حتێ خوه، خوه ناهلاڤێژین؟ دێ هه‌ر ئێك ژ وان چ ده‌ته مه هه‌كه مه وه‌كى وان كر؟ تنێ چه‌رخ و فه‌له‌ك نه‌بیت، دۆر یا گه‌هاندیه ده‌وله‌تبوونا كوردستانیان؟ هه‌رێ ما ئه‌و ده‌وله‌ت ژ كه‌شتیه‌ك ئارام پێڤه‌تر هه‌یه بۆ مه؟ بۆچى هنده‌كان دڤێت ب بزمارا جهێ ڕوونشتنا خوه كۆن بكه‌ن؟ باش ما ئه‌م هه‌مى پێكڤه تێدا نینه؟ ما ئه‌م هه‌مى پێكڤه بن ئاڤ نابین؟ ڕكێن هنده‌كان یێن چنه؟ باشه وان ڕك و كه‌ربوكینان ژبلى ئێش و ئازارێن ده‌روونى و جڤاكى چ گه‌هاندیه خودانێن وان؟
بۆچى كۆڕێن ده‌یك و بابه‌كێ د گه‌ل ئێك هۆسا ڕه‌فتارێ دكه‌ن؟ باشه پا هه‌كه به‌ختى ڕوویێ خوه ل مه وه‌رگێڕاند دێ ته‌كبیر چ بیت؟ دى َهوون به‌رسڤا خه‌لكێ و ئاینده‌ى چاوا ده‌ن؟ دێ ب چ ڕوویه‌كى چنه ناڤ دیرۆكێ و خه‌لكێ دا؟ دێ چاوا مرن؟ دێ به‌رسڤا خودایێ خوه چاوا ده‌ن؟ دێ چ بێژن و چ هێجه‌تێ گرن؟ دێ چ بێژنه وژدانا خوه؟ بۆچى هوون نه‌یارێن ده‌وله‌تبوونا كوردستانه‌كا بریندار و ماندى و بێ خودانن؟؟.
سیاسه‌تا پیره‌ژنان و پیره‌ژنێن سیاسى (سایكۆلۆژیایا گه‌شه‌ى و سیاسه‌تێ)
سایكۆلۆژیایا گه‌شه‌كرنێ (علم النفس النمو) پویته‌یه‌ك مه‌زن ب قۆناغێن گه‌شه‌یا مرۆڤى و ساخله‌تێن جۆدایێن فیزیۆلۆژیك و جڤاكى و مێنتالى و سایكۆلۆژى و…هتد، د هه‌ر ئێك ژ وان قۆناغان دده‌تن. دانعه‌مرى ژى ئێك ژ وان قۆناغێن گهۆڕینێن مه‌زن و به‌رچاڤ ب سه‌ر هه‌مى لایه‌نێن ژیانا وى دهێن، گوهۆڕینێن بایۆلۆژیك كارتێكرنه‌ك مه‌زن د بیاڤێن دیترێن ژیانا وى دا دكه‌تن و نه‌خاسمه لاوازییا شیانێن جه‌سته‌یى و لڤین و سێكس و ساخله‌میا كه‌لواشێ وى، ڕه‌نگڤه‌دانێ ل سه‌ر هه‌مى لایه‌نێن جڤاكى و سایكۆلۆژیێ وى دكه‌ت و ڕۆلێ وى یێ جڤاكى لاوازتر ژ به‌رێ دكه‌تن، و ب هه‌مان ئاراسته ژى ڕه‌وشا وى یا سایكۆلۆژى و مێنتالى ڕۆژ ل دووڤ ڕۆژێ ل خرابیێ و ئالۆزیێ دده‌ت. پشكه‌ك ژ وێ لاوازیێ ئه‌م د سه‌ره‌ده‌ریا ڕۆژانه‌یا خوه د گه‌ل وان دبینین و نه‌خاسمه ژى پیره‌ژنان، ئه‌و به‌رده‌وام گازنده‌ى ژ گه‌له‌ك تشتان دكه‌ن: ساخله‌میا خوه، گازنده‌یا ل به‌رچاڤنه‌گرتنا وان ژ ئالیێ جڤاكێ و ده‌وروبه‌ر و خێزانێ و كه‌سوكار و خزمێن دوور و نێزیك، و..هتد. ل ئاستێن گه‌له‌ك ئالۆز ژى هنده‌ك جاران دگه‌هیته نه‌ساخیێن گرانێن وه‌كى پاركینگسۆن و ..هتد، ئه‌وێن ئه‌م د جڤاكى كورده‌وارى دا بناڤێن وه‌كى سه‌وده‌سه‌رى و خه‌ڕفین و تشتێ هۆسا دنیاسین، ئه‌ڤ تشته هه‌مى ڕاشتیێن ژیانا مرۆڤینه و یێن لایه‌نێن جودایێن تایبه‌تمه‌ندیێن جۆدایێن وان قۆناغانه، نه‌خاسمه پیراتیێ و سیاسه‌تا ڕه‌فتارى و ده‌روونناسیا وى، و دبیت كه‌س ژى هه‌بن هه‌دارا خوه ل به‌ر وان گازنده‌یا ژى نه‌بیت. جۆره‌كێ به‌رنیاسێ وان ڕه‌فتاران د جڤاكا مه دا ململانێیا بویك و خه‌سویێ یه.
د بیاڤێ سیاسه‌تێ دا ژى گه‌له‌ك فاكته‌رێن هه‌ین كارتێكرنێ ل سه‌ر ڕه‌فتارێن سیاسیێن لایه‌نێن جودا د جڤاكێ دا دكه‌ت، كه به‌رده‌وام گازنده‌ى ژ هه‌ر تشته‌كى و بڕیار و ڕه‌فتاره‌كا سیاسى ل وه‌لاتى بكه‌ن، و نه‌ك وه‌ك پشكه‌ك ژ دیمۆكراسیه‌ت و ئازادیا ده‌ربڕینێ، به‌لكۆ ژپێخه‌مه‌ت شكاندنا یێ به‌رامبه‌ر، كۆ به‌هرا پتر ژى پارتێن ده‌ستهه‌لاتداره د سیسته‌مێ حۆكمڕانیێ دا. ئه‌ڤ ڕه‌فتارێن هه‌ڕفینه‌ر جاران خوه د ڕه‌نگه‌كێ دور ژ لۆژیكێ پشكداریا سیاسى ل وى جهى دبینیتن، پترتر وێنه‌یه‌كى د هزرا مرۆڤى دا دروست دكه‌ت كه دشێتن بناڤه‌كێ وه‌كى “پیره‌ژنێن سیاسى” بهێنه نیاسین. ئه‌ڤ سیاسه‌تڤانێن پیره‌ژنكانى وه‌سانه د ناڤا هه‌مى پرۆژه و بزاڤ و چالاكى و به‌رهه‌م و ده‌ستكه‌فتێن سیاسى ل سه‌ر ئاستێ نافخوه‌یى و ده‌رڤه، سه‌ربارى هه‌مى ئاریشه و قه‌یران و دوژمن و نه‌یاران، تنێ وان تشتووك و لاوازیێن بچووك دبینن و دخوینن، و وان “ژ مێشێ دكه‌نه گامێش”، و بێى هندێ قه‌نجیان و ده‌ستكه‌فتان ببینن و د ئه‌لیفبایا كاودانێن ڕامیارى و تێگه‌هێن سه‌رده‌م و ده‌ڤه‌رێ و به‌رژه‌وه‌ندیێن گشتى و نه‌ته‌وه‌یى بگه‌هن، وان تشتان وه‌كى چیڕۆك و چیڤانۆك، شه‌ڤ و ڕۆژ ل ده‌زگه‌هێن ڕاگه‌هاندنێ ب سه‌دان جار و ڕه‌نگ و شێوه‌یان دوباره و سه‌د باره دكه‌ن، و ب ڤێ چه‌ندێ هه‌ست و سۆزێن خه‌لكێ دكه‌نه ئارمانج و هژمارا ئه‌ندام و لایه‌نگرێن خوه پترتر دكه‌ن، وه‌ك ده‌ستكه‌فته‌ك سیاسى، به‌لێ ل سه‌ر پشتا ڤى گه‌لێ سته‌مدیده، لێ كى دزانیت، تنێ ئه‌و نه‌بن یێن دزانن، یێن دیتر یێن ب ده‌رزیكێن ڕه‌نگاوڕه‌نگێن سیاسى و ئایینى و شاش هاتینه په‌نجكرن و ئاگه‌ه ژ خوه نینه و ل دووڤ وان پیره‌ژنان داهۆلێ بۆ سیاسه‌تێ و چه‌پلا بۆ وان دقۆتن، بێى هندێ بزانن وان لایه‌نان تنێ ئه‌و یێن كرین پێسترك بۆ گه‌هشتن ب ئارمانجێن خۆ نه‌ك یێن وان، یێن بكارئیناین. باشه دێ پرسیاره‌كێ ئاراسته‌ى وان پیره‌ژنكێن سیاسى دكه‌ین: بابۆ پارتێن وه چو به‌لكو هژماره‌كا پترتر یا مرۆڤان تێدا بن، به‌لێ پا هوون گازنده و پۆر پۆرێ ژ كوردستانێ و سیاسه‌ت و ده‌ستهه‌لات و گه‌نده‌لى و ئاریشه و كێماسى و هه‌مى تشتان ل ڤێ كوردستانا خۆدان پێنج شه‌ش مه‌لیۆن مرۆڤان و هند ژى دوژمن، دكه‌ن، ئه‌رێ هه‌وه د مالباتا خوه یا پێنج شه‌ش كه‌سى دا چه‌ند ئاریشه و خه‌م هه‌نه و چه‌ند تێدا نه‌گه‌نده‌لن؟! ئانكۆ ده‌ستهه‌لات بزه‌حمه‌ته و نه‌خاسمه هه‌كه‌ر دوژمن مه‌زن و گه‌له‌ك بن و هوون ژى ب فیتیێن هنده‌كان و نه‌خاسمه وه‌لاتێن داگیركه‌ر و شۆڤینیزما عه‌ره‌بى، خو بكه‌نه نه‌یارێن كوردستانێ و ژبه‌ر كۆ مامه‌كێ ته یێ پارتى زه‌نگینتره ژ ته یان دۆتمامه‌كا ته یا فلان پارتێ شوو ب ته یان برایێ ته نه‌كریه یان ژى چ پارچه زه‌ڤى بۆ بابكالكێ ته ده‌رنه‌كه‌فتینه، ببیه هه‌ڤڕك و نه‌یار و دوژمن و بارویت بۆ دوژمنان و نه‌هێلى كوردستان ئازاد و سه‌ربخوه بیتن هه‌تا دۆتماما ته شوى ب ته بكه‌تن ته چ مفا نه‌گه‌هاندیه كه‌سێ و خوه به‌لكۆ تنێ خوه دئێخییه به‌ر نفرین هزاران شه‌هید و هێتیم و سێڤیان، چونكى ده‌وله‌تا كوردستانێ نه یا بابێ پارته‌كێ یان كه‌سه‌كێ پارتى ب تنێ یه یێ هه‌مى كوردستانیانه ب هه‌مى ته‌خوچین و ئایین و نه‌ته‌وانڤه و زیانا نه‌بوونا وێ ژى بۆ هه‌میانه و ئه‌نفال و حه‌له‌بچه و … هتد به‌لگه‌نه بۆ ڤێ گۆتنێ. هه‌ر مرۆڤه‌كى ل ڤێ كوردستانێ تێرا خوه یا هه‌ى و به‌ركه‌فتى و كێم و زێده و ل دووڤ گه‌له‌ك پیڤه‌ران تشتێ به‌ر هه‌میان كه‌فتى. ڤێجا خوه نه‌كه‌ن بچووك و نه‌بن پیره‌ژنكێن سیاسى!
*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
نيشاندان
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com