ڕۆژانه‌ چه‌ند جاران هه‌ر ئێك ژ هه‌وه‌ گۆه ل ڤان گۆتنان دبیت؟:”ئه‌ڤه‌ چ ده‌سهه‌لاته‌؟.. چ گه‌نده‌لى… یه‌؟ فلان به‌رپرسى هنده‌ پاره‌ یێ هه‌ى…! فلانێ دیتر هۆسا… سڕێ و سه‌قه‌مێ ئه‌م برین یان ئه‌م ژ گه‌رمێ مرین و كه‌هره‌ب نینه‌…. نزا چ نینه‌ و نزا چلێهات….”! ئه‌ڤه‌ و هزاران ئاخفتنكێن هۆسا ئه‌ون یێن ڕۆژانه‌ هنده‌ك تاكێن ڤێ جڤاكێ ل مال و كۆلان و فه‌رمانگه‌ه و مزگه‌فت و….هتد، دبێژن، ژ مامۆستاى، نۆشدارى، سیاسى و نه‌ سیاسى، قوتابى، پاله‌ى، ئه‌ندازیارى بگره‌ هه‌تا دووماهیێ. ئه‌ڤ گۆتنه‌ وه‌كى ئاخفتنكێن پیره‌ژنێن پتپتكه‌ر دهێنه‌ به‌رچاڤان. حه‌چكۆ كه‌س ڤان تشتان نابینیت و نزانیت تنێ ئه‌و مرۆڤ نه‌بن! نا بێژین ئه‌م پشتا وان گه‌نده‌لكار و گه‌نده‌لیێن وان دگرین، به‌روڤاژى ب باوه‌ریا مه‌ ڤیابا هه‌مى ئه‌و بهێنه‌ دادگه‌هكرن و سزادان و سامانێ وان ژى بهێته‌ زڤڕاندن و ببیته‌ یێ حوكمه‌تێ و خه‌لكێ، لێ مه‌ بخۆ ئه‌و ده‌ستهه‌لات نینه‌. به‌لێ پا ئه‌وا ل ڤێرێ فه‌ره‌ بهێته‌ گۆتن ئه‌وه‌ حه‌چكۆ ئه‌ڤ خه‌لكه‌ نزانن، كا هه‌مى ئه‌و كه‌سێن ئه‌و به‌حسىِ وان دكه‌ن، مرۆڤ و كۆڕێن ڤێ جڤاكێ نه‌ و هه‌كه‌ هنده‌ك ژ وانا پاسپۆرت و ڕه‌گه‌زنامه‌ك بیانى ژى د به‌ریكێ دا بیت، هه‌ر كۆڕێ ڤێرێیه‌ و ب ده‌هان سالان د ڤێ جڤاكێ یێ ژیاى و په‌روه‌رده‌ بووى، ب شیرێ بها و ڕه‌وش و تیتالێن وێ جڤاكێ هاتیه‌ شیردان و ژ شیرڤه‌كرن و فرشككرن. ئه‌ڤ خه‌لكه‌ هه‌م خوه‌ خشیم دكه‌ن و هه‌م ژى خوه‌ ل گێلى دده‌ن. وه‌سا خۆشه‌. چونكى ” نه‌زانى خۆشییا گیانى”! ئه‌و نزانن كو مه‌ژیێ مرۆڤى وه‌كى بێژنگ و مۆخه‌له‌كێ یه‌. (هه‌رچه‌نده‌ ژى یا ڕاستى بیت ئه‌ز بخۆ هه‌تا ڤێ گاڤێ ژى جوداهیا مۆخه‌ل و بێژینگێ ناكه‌م به‌لێ پیره‌ژن دبێژن نه‌وه‌ك ئێكن!). به‌لێ پا بۆ شرۆڤه‌كرنا ڤێ دیارده‌یا سایكۆلوژى هه‌ر دو ئه‌ڤ ناڤه‌ بۆ من دگونجن. مۆخه‌ل و بێژینگ وه‌سا یێن هاتینه‌ دروستكرن تنێ دانى و ده‌خلى و ساڤارى و تشتێ باش دهێلن و یێ دیتر و گلێش و گلده‌خه‌ى، وه‌كى پیره‌ژن دبێژن، ژناڤ دگرتین، دا بهێته‌هاڤێتن. به‌لێ زانایێن ده‌روونناسى وه‌كى پیره‌ژنا هزرناكه‌ن و مۆخه‌ل و بێژنگا كو وان، وه‌ك تێگه‌ه بۆ مه‌ژیێ مرۆڤى بكارئیناندى، جودایه‌. بێژنگا مه‌ژى ب دلێ خۆدانى تشتێ خراب و باش ژێدگریتن. كۆنێن تێدا، هه‌كه‌ر خودانى ڤیا دێ مه‌زن بن و هه‌كه‌ر نه‌ڤیا دێ بچووك و ته‌نگ بن و چ تشته‌ك تێدا ناچیت. هه‌كه‌ حه‌ز ژێ كر دێ تشتێ گه‌له‌ك مه‌زن ژى تێدا و پێدا چیته‌ خوارێ. نه‌ تنێ مه‌زن به‌لكۆ گه‌له‌ك مه‌زن ژى. هندى باژێره‌كێ، یان خانیه‌كێ یان پارچه‌ك زه‌ڤى و گۆنده‌كێ، یان ترۆمبێله‌ك یان….هتد. ئه‌ڤه‌ دمینته‌ سه‌ر سروشت و به‌رژه‌وه‌ندیێن وى كه‌سى. هه‌ر مرۆڤه‌ك ل هه‌ر جهه‌كى و هه‌ر پله‌یه‌كێ ڤى كارى دكه‌ت و جوداهى تنێ ڕێژه‌ییه‌. بلا كه‌س خوه‌ ژ كه‌سێ شه‌ریفتر نه‌كه‌ت. هه‌تا هنده‌ك مرۆڤێن ئایینى، یێن كۆ پێدڤى بوو وه‌سا نه‌بن، هه‌كه‌ ژ هه‌میان خرابتر نه‌بن ژى گه‌له‌ك كمباخترن. خۆزى هند ئازادیا ده‌ڕبرینێ هه‌بایه‌ دا من ژ خوه‌ و باژێرێ زاخۆ ده‌سپێكربا و ناڤ و كارێ وان نڤێسیبایه‌، هه‌ر چه‌نده‌ ئه‌و بخۆ خوه‌ باش دنیاسن و گه‌له‌ك كه‌س ژى دزانن. ڤێجا نه‌ تنێ ئه‌و، به‌لكو هه‌مى مرۆڤێن دیتر ژى هه‌ر وه‌سا. ئه‌ڤه‌ نه‌بناسێن كه‌سێ ژ مه‌یه‌. ئه‌م هه‌مى مرۆڤین و سروشتییه‌ ئه‌ڤ بێژنگه‌ یان ژى مۆخه‌له‌ د مه‌ژیێ مه‌ هه‌میان دا هه‌بیتن. به‌رژه‌وه‌ندى دزانیت كیژ تشت دروست و كیژ نه‌ دروست، كیژ حه‌لاله‌ و كیژ حه‌رامه‌. پێغه‌مبه‌ر (س) و پرتووكێن پیرۆزێن ئایینى هه‌مى ئه‌و تشت یێن ل بن بێژینگێ سافى كرین و گۆتینه‌ مه‌، به‌لێ بێژینگا وان نه‌ب دلێ مه‌یه‌، بۆ هه‌ر تشته‌كى زویكا بێژنگا وان ژبیر دكه‌ین و دێ ل بێژینگا مه‌ژیێ خوه‌ زڤڕێن. تشتێ حه‌لال حه‌رام دكه‌ین و یێ حه‌رام حه‌لال و یێ باش خراب و یێ سپى ڕه‌ش و یێ ڕه‌ش سپى و….هتد. بلا خه‌لك هه‌مى ته‌ماشه‌ بكه‌ت دێ ل نك خوه‌ لیسته‌یه‌ك مه‌زن ژ ڤان نموونێن وى حه‌لال و حه‌رام و ڕه‌ش و سپى كرین ژ كارێن خوه‌ بینیت و كه‌س ژى پێناحه‌سیت. هه‌مى ئه‌و كار ل نك وى دروستن چونكى مۆخه‌لا مه‌ژیێ وى كه‌سى وه‌دبێژیتن. ڤێجا سه‌باره‌ت ب ئاخڤتنێن سه‌رى بلا كه‌س خوه‌ شه‌ریف نه‌كه‌ت. هه‌مى وه‌سانن هه‌ر كه‌سه‌ك وه‌ناكه‌ت یان هێشتا چ ب ده‌ستێ وى نینه‌ و چ ده‌لیڤه‌یه‌ك بۆ هلنه‌كه‌فتیه‌ یان ژى دودله‌ و بڕیار نه‌دایه‌ ژ كیڤه‌ و كه‌نگى ده‌ست پێبكه‌ت. نموونه‌ زه‌حفن. د ناڤ مه‌ دا گه‌له‌ك هه‌بوون و ئه‌م هه‌مى دنیاسین به‌رێ نانێ شه‌ڤێ لێ هزره‌ت بى و نۆكه‌ ژى …..!!، و ئه‌ز ئێكه‌م كه‌سم و بلا خه‌لكا دیتر ژى خوه‌ ئاشكرا بكه‌ن. هه‌ر كه‌سه‌ك بچیته‌ وان جهان دێ وه‌سا بیت، به‌لكۆ ژى خرابتر و ئه‌و چه‌ندا هنده‌ك كه‌س نوكه‌ دده‌نه‌ خه‌لكى و به‌لكو ” ژ گاى گوه” بیت، ژى، نه‌ه‌ده‌نه‌ كه‌سه‌كێ. گه‌له‌كان به‌رى نوكه‌، وه‌كى ئه‌ڤێن سه‌رى، پتپت و گازنده‌ دكر، پاشى چاوا گه‌هشتنێ ژ یێ به‌رى خوه‌ خرابتر كر. بلا كه‌س خوه‌ نه‌كه‌ته‌ “شه‌ریفێ مه‌ككه‌هێ”، و ب پتپتێ سه‌رێ ڤى وه‌لاتى نه‌خۆت و بلا پیره‌ژنكاتیێ بهێلت و ده‌ست ب ئاڤاكرنێ بكه‌ت. مه‌ هه‌میان بێژێنگا هه‌ى، به‌لێ ” قڕقڕ بنبڕه‌”. هشیاربن.
*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده‌/ زانینگه‌ها زاخۆ

(هه‌كه‌ بێژنه‌ ئێكى دێ ده‌سته‌ك یان تله‌كا ته‌ بڕین و پێشڤه‌ (20) ملیۆن دۆلاران وه‌رگرى دێ وه‌كه‌ت؟ پا چاوا خۆبه‌خش و پێشمه‌رگه‌؟!)
مه‌ گه‌له‌ك جاران گوه ل گازنده‌كێ دبیت كه‌ ناڤه‌رۆكا وێ ئه‌وه‌ هه‌كه‌ر هنده‌ك كه‌سان شۆله‌ك كربیت، بۆچى وى چ تشته‌ك نه‌وه‌رگرتیه‌، ئه‌ڤ چه‌نده‌ و گازنده‌یه‌ كه‌سانه‌ك فێرى په‌روه‌رده‌كێ كرن به‌رده‌وام كه‌ربوكینه‌ك ڤه‌شارتى یان ئاشكرا ژ هه‌ر تشته‌كى و كه‌س و لایه‌ن و سیاسه‌ت و حوكمه‌تا هه‌رێمێ و هه‌مى پێكهاته‌یێن ڤێ كوردستانێ هلگرن و گه‌له‌ك ش وان برنه‌ ناڤ ڕێزێن وان گرۆپ و لایه‌نێن تیرۆرستى یێن وه‌كى ئه‌نسارولئیسلام و ئه‌لقاعیده‌ و داعش و …هتد، هه‌بین ل وه‌لاتێن وه‌كى ئه‌فغانستان و كۆسۆڤۆ یان ل چیچان و جهێن دیتر ژناڤچۆن و كه‌سێ نزانى ب چ سه‌ر چوون. ئێكى ڤه‌دگێڕا جاره‌كێ وى گوه ل ده‌یكه‌كێ بى دگۆته‌ كۆڕێ خوه‌:” بابێ ته‌ چه‌ند سالان پێشمه‌رگاتى كر چ بۆ نه‌هات كرن. هه‌ڕه‌ بۆ خۆدێ بكه‌ و وه‌كى بابێ خوه‌ نه‌به‌”، پاشى به‌رێ كۆڕى كه‌ته‌ ل گه‌ل ڕێكخراوه‌كا تیرۆرستى و كارێ وى بیه‌ مرۆڤێن بێ تاوان كۆشتن. به‌لكو وى مرۆڤ ژى سه‌رژیكربن و یان وه‌كى داعشان ژى مالا گه‌له‌ك كه‌سان وێران كربیت. ئه‌رێ ئه‌ڤه‌یه‌ یا ده‌یكێ دگۆتى وى “بۆ خۆدێ”؟ بلا ئه‌ڤ جۆره‌ هزركرنه‌ ب سه‌ر مێنتالیته‌یا مرۆڤێ كوردستانێ زال نه‌بیت. ڕاسته‌ مافێ هه‌ر كاره‌كیه‌ بهایێ خوه‌ وه‌رگریت، به‌لێ پا هنده‌ك جاران په‌روه‌ردكرن ل سه‌ر كه‌ربوكینه‌ و نه‌ڤیان و ڕكمانه‌یێ ناهێلیت ئه‌و كه‌س ب شێوه‌كێ لۆژیكانه‌ و دروست هزر بكه‌ت. بابێ وى كه‌سێ ئه‌م به‌حسێ وى ژ ڤێ پاداشتێ نه‌هاتبیه‌ زڕبه‌هركرن، به‌لێ ده‌یكا وى و هنده‌كان نه‌دهێلا ئه‌و وێ پاداشتێ، هه‌ر چه‌نده‌ یا كێم ژى بیت، ببینیت. وان ماسكه‌ك كربیه‌ به‌ر چاڤێن وى و وى ب وێ به‌رچاڤكێ تشتێ جوان ژى كرێت ددیت. ئه‌ڤ مرۆڤه‌ نموونه‌ى سه‌دان و هزاران كه‌سانه‌ ل كوردستانا مه‌. ئه‌و ژ به‌ر ڤێ كه‌ربێ دشێن ببنه‌ دوژمن و ئاگرى به‌ردنه‌ كوردستانێ. سه‌دان كه‌سێن ناڤ داعشێ ژ ڤان توخمه‌ مرۆڤان بوون. باشه‌ كیژ (ئه‌قلێ) دروست دێ باوه‌ر كه‌ت هه‌كه‌ ئێك بێژیت چ تشتێ باش و جوان ل ڤێ كوردستانێ نه‌هاتیه‌ كرن و نینه‌؟ یێ ئه‌ڤه‌ د هزر و مێنتالیته‌یێ وى بیت به‌س ئه‌و مرۆڤه‌ یێ شێت بیت و چ د مه‌ژیێ وى دا نه‌بیت. هه‌ر چه‌نده‌ نینه‌ ل ڤێ كوردستانێ كه‌سه‌ك تێرا خوه‌ نه‌بیت و وه‌رنه‌گرتبیت، به‌لێ پا ناهێته‌ ڤه‌شارتن كێماسى ژى دێ هه‌بن. هه‌مى مرۆڤێن ڤى وه‌لاتێ نازدار مفایێ ژێ وه‌رگرتى، كێم و زێده‌، به‌لێ پا هه‌كه‌ هنده‌كان زێده‌تر هه‌بیت یانژى كه‌سانه‌كێ گه‌نده‌لێ كربیت، ناهێته‌ ڤه‌شارتن، به‌س پا ئه‌ڤه‌ ڕامانا هندێ نینه‌ ئه‌ز و تو ڕابین سه‌ر وى كه‌سى ڤێ كوردستانێ و هه‌مى مرۆڤێن وێ بێخینه‌ بن چه‌نگێن داگیركه‌ران، وه‌لا چیه‌ گه‌نده‌لیا هه‌ى و من و بابێ من چ بۆ نه‌هاتیه‌كرن. دبیت ئه‌و ڕۆژ بڕێڤه‌ بیت، به‌لكو ژى چ جاران نه‌هێت. هزاران پێشمه‌رگه‌ و خۆبه‌خش و مرۆڤان بۆ ڤى وه‌لاتى زه‌حمه‌ت كێشان و چوون و یان شه‌هیدبوون و ده‌مێ خزمه‌ت دكر ل هیڤیا هندێ نه‌بین و دزانى به‌لكۆ چ جاران ژى چ تشت بۆ نه‌هێته‌كرن به‌لێ پا به‌رده‌وام بى. به‌لگه‌ ژى شه‌هیدبوونا وى یه‌. باشه‌ هه‌كه‌ بێژنه‌ ئێكى دێ ده‌سته‌ك یان تله‌كا ته‌ بڕین و پێشڤه‌ (20) ملیۆن دۆلاران وه‌رگرى دێ وه‌كه‌ت؟ مه‌رج نینه‌ هه‌ر كاره‌كێ كه‌سه‌ك بكه‌ت پێشڤه‌ تشته‌ك به‌ربكه‌ڤیت. خوه‌ ڕاهینان ل سه‌ر كه‌ربوكینه‌یێ ژ كه‌س و لایه‌ن و وه‌لات و نیشتمان و ئاخ و ئالا و كوردستانێ ل سه‌ر تشتێ هۆسا و فرۆتنا وه‌لاتى مه‌زنترین گونه‌هه‌ و ئه‌ڤ په‌روه‌رده‌كرنا زارۆیێن خوه‌ گورزه‌كێ كۆژه‌كه‌ ل پێكهاته‌یا كه‌ساتیا وان و وان نه‌چارى هندێ دكه‌ت د ژیانا خوه‌ دا هه‌مى ده‌مه‌كى ڕه‌شبین و شكه‌ستى بن و تام و چێژێ ژ ژیانێ و په‌یوه‌ندیێن خوه‌ ل گه‌ل خه‌لكێ وه‌رنه‌گریت. ئه‌ڤ كه‌سه‌ بۆ تووشبوون ب نه‌ساخیێن ده‌روونى (سایكۆلۆژیك) و جڤاكى ب سانه‌هیتر بن و د خوه‌ل به‌ر نه‌خۆشیان گرتنێ لاواز بن و ب سانه‌هى تووشى تێكچوونێن مه‌ژى ببن، سیسته‌مێ ده‌مارى و بایۆكێمیاوى، یێ كۆ ڕه‌فتار و كریارێن وان ڕێكدئێخیتن وه‌كى پێدڤى و دروست كار نه‌كه‌ت. كى به‌رپرسیاره‌؟ باشه‌ بۆچى ئه‌م نه‌شێین وه‌كى كه‌سانه‌كێ هزر بكه‌ین كه‌ جۆن ف. كێنێدى (1917-1963) سى و پێنجه‌مین سه‌رۆك كۆمارێ وه‌لاتێن ئێكگرتیا ئه‌مریكا، ئێكه‌ ژ وان نموونه‌یان، یێ كو د ئێك ژ جوانترین گۆتنێن خوه‌ ل دۆر بهایێ به‌رپرسیاره‌تیێ ل نك مرۆڤان دبێژیت:”پرسیار نه‌كه‌ن كا وه‌لاتێ من بۆ من چ كریه‌، پرسیار بكه‌ن و بێژن كا من بۆ وه‌لاتێ خوه‌ چكرییه‌؟” باشه‌ ما ژ ڤێ جوانتر هه‌یه‌؟ ئه‌ڤه‌ گۆپیتكا ڕه‌وشتییه‌. ناڤبرى مه‌سیحى یه‌ و به‌لكو ژى ئایین و ئاییندارى ل نك وى و د پله‌ و پایه‌ و پۆستێ وى یێ جڤاكى و سیاسى دا چ ڕامانه‌ك ژى نه‌بیت. بۆچى ل كوردستانێ ژى هه‌نه‌ به‌رۆڤاژى وى هزر دكه‌ن و وه‌سا دبینن چونكى بۆ “بابێ” وى چ نه‌هاتیه‌كرن، بلا كوردستان ژناڤ بچیتن. كى ل بن گوهێن وان كه‌سان دخوینیت و پف دكه‌ته‌ بن گوهێن وى؟ ئه‌رێ ئه‌ڤه‌ ڕاسته‌ كه‌سه‌ك وه‌سا هزر بكه‌ت هه‌كه‌ ئه‌ز نه‌بم و چ بۆ من نینه‌ بلا بۆ كه‌سێ نه‌بیت؟ ل ده‌مه‌كى وه‌سا نینه‌. گوه و چاڤێن ب نه‌ڤیان و كه‌ربوكینێ هاتیه‌ تژیكرن هه‌مى جۆرێن هزر و ڕه‌فتارێن شاش دكه‌ن، هه‌تاكو ژ ناڤبرنا كوردستانێ و جیهانێ ژى بیت. تیرۆرسته‌كێ داعشى دیارترین ئه‌و نموونه‌یه‌.
*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده‌/زانینگه‌ها زاخۆ

بیرا من دهێت ده‌مێ ئه‌م پشتى نسكۆیا(1975) چووینه‌ وه‌لاتێ ئێرانێ و ل باژێریێ گۆرگان ئاكنجى بووین، خه‌لكێ گازنده‌ ژ زۆلما شاهى دكر، به‌لێ پا ئه‌م زارۆ بووین و ل قووناغا سه‌ره‌تایى و تنێ مه‌ دزانى تشت ئه‌رزانه‌، به‌لێ پا هه‌مى ڕۆژێ خه‌لكێ ڕێپێوان دكرن. وه‌كى خه‌ونێن شه‌ڤان بیرا من دهێت ل وى باژێڕى كه‌سێ ناڤێ خومه‌ینى و ئیسلامێ نه‌دئینا، به‌لێ پا یێ ژ هه‌میان دیارتر ئێكى دگۆتنێ (ڕه‌جه‌وى) بى، پشتى ڕه‌ڤینا شاهى و چۆلكرنا گۆڕپانێ بۆ شاپۆر به‌ختیارێ سه‌ڕۆك وه‌زیران، كه‌ كوردێ ڕۆژهه‌لاتێ ژى بى، هێدى خه‌لكێ ده‌ستهه‌لات ژ شاهى ستاند و خومه‌ینى هاته‌ سه‌ر ده‌ستهه‌لاتێ و د قووناغا ده‌ستپێكێ دا هه‌مى پارتێن هه‌ڤڕك و نه‌ئیسلامى و نه‌خاسمه‌ كۆمۆنسیتى، كه‌ ڕۆله‌كێ به‌رچاڤ د هه‌ڕفاندنا ڕژێمێ دا هه‌بى، ژ گۆڕپانا سیاسه‌تێ و ب زۆردارى و فرت و فێل و كوشتن ده‌ركرن، ئێك ژ وان پارتێن ب هێز و خودان پێگه‌هێ جه‌ماوه‌رێ ئێرانێ، پارته‌ك ب ناڤێ موجاهدینێ خه‌لق بوو، كو پارته‌كا كۆمۆنیستى و هشكباوه‌ر و تووندڕه‌و بوو، كو پشتى ده‌ركرنێ به‌رێ خوه‌ دایه‌ عیڕاقێ و ئۆردیگایێن خوه‌ یێن له‌شكرى و سیاسى دئینیته‌ د خزمه‌تا سه‌دامێ گۆڕبگۆڕ دا، كه‌مپێن پارتا ناڤبرى بینه‌ ئێك ژ پیسترین سه‌نته‌رێن ئازاردانا ده‌روونى و جڤاكیا مرۆڤێن ژ زۆرداریا مه‌لا و سه‌یدێن ئیرانێ دڕه‌ڤین و دهاتن و دكه‌تن داڤا زۆلما وان له‌شكه‌رخانه‌یان، چ ئه‌وێن ل ئیراقێ و چ ئه‌وێن ل ئه‌ورۆپایێ و نه‌خاسمه‌ ل فره‌نسا و چێڕۆكا ئه‌و كه‌سێن ژ ڤان ئۆردیگه‌هان ڕه‌ڤین و قۆرتالبووین بیرا مرۆڤى ل هۆلاكۆستا جوهیان ل ئه‌لمانیا یا سه‌رده‌مێ جه‌نگێ هیتله‌رى دهینیت، ئه‌ڤ پارتا سیاسى كۆمۆنیستى ژێده‌رێ نه‌شرینترین بهایێن مرۆڤاتیێ بوون، هه‌تا كو ژنا سه‌ركردێ وێ پارتێ، مه‌ریه‌م، دیاریه‌ك بوو زه‌لامێ وێ پێشكشى وى كربوو و پشتى هینگێ كه‌ته‌ سه‌ر ناڤێ وى و بیه‌ مه‌ریه‌م ڕه‌جه‌وى، ژبلى كرێتكرنا هزاران ژنێن بێخودان ل وان له‌شكرخانه‌یان و وه‌ك كۆیله‌ سه‌ره‌ده‌ریكرن ل گه‌ل وان و ژ ڕزقێ هزاران مالبات و خێزان و زه‌لامانكرنا وان، و … هتد، مه‌زنترین كاره‌ساتێن وان ژنان بین ئه‌وێن ژیانا خوه‌ ل گه‌ل ڤێ پارتا توندڕه‌و ڤه‌ گرێداى. دیاره‌ ڕژێما ئیسلامیا ئیرانێ و مه‌لایان، وه‌كى گه‌له‌ك جاران، ئه‌و پارت پێ كافر بین له‌وما هه‌مى كرنه‌ ده‌رێ و ڤیا ئه‌و بخوه‌ ببنه‌ خودانێ وى وه‌لاتێ زه‌نگین. خه‌لكێ ڕاپه‌رین ل دژى شاهى كر دا ژ زۆلما وى قۆرتال بن، به‌لێ كه‌فتن ل بن زۆلمه‌كا خرابتر. ل مۆسكۆ ده‌مێ من تێكه‌لى ل گه‌ل هنده‌ك قۆتابیێن ئیرانى كر بۆ من دیار بوو ئه‌و ڕۆژێ سه‌د جاران له‌عنه‌ت و نفرینان ل ده‌یبابێن خوه‌ دكه‌ن ئه‌و ئێخستین ئاگرێ ڕژێما نوكه‌. دیاره‌ زۆلما وان مه‌لایان ژ خۆڕا نینه‌، پاره‌ و ژن و ده‌ستهه‌لات هه‌مى تشتان ب مرۆڤى دكه‌ت. هنده‌ك ژ وان، وه‌كى خه‌لكێ ئیرانێ به‌حس دكه‌ن نان نه‌بوو بخۆن نوكه‌ نیڤه‌كا ئیرانێ یا كڕى و خه‌لك ل وى وه‌لاتى ژ برسان یێن تووشى تریاكێ و هزاران ئاریشه‌ و نه‌خۆشییان بووى و ژن وه‌كى كه‌رسته‌كێ له‌شفرۆشیێ دكه‌ت. مه‌زنێن وان فارسان دبێژن:”هه‌ر چه‌ بگندد نمكش میزنند واى به‌ روزى كه‌ بگندد نمك”، ئانكۆ هه‌كه‌ جاران تشته‌ك ڕزیبایه‌ خوه‌یێ دكرن دا نه‌ڕزیت، به‌لێ پا هه‌كه‌ خوێ بڕزیت دێ چ كه‌نه‌ خویێ و چ چاره‌سه‌ریێ لێكه‌ن؟ مه‌لایێن ئیرانێ ژى وه‌سا، شوونا ببنه‌ ملحه‌م یێن بووینه‌ ژهر بۆ وى وه‌لاتى. هه‌ڤڕكیا وان یا بێ شۆل و مفا و بێ بنه‌ما و بێڕامان ل گه‌ل جوهى و سننه‌ و عه‌ره‌ب و ڕۆژئاڤا و نه‌خاسمه‌ ئه‌مریكا و ل سه‌ر كیستێ ملله‌تێ هه‌ژارێ ئیرانێ ئه‌و وه‌لات وێرانكر، به‌لێ ئه‌ڤرۆ هه‌ر وان سه‌ید و مه‌لایان بۆ پاراستنا تاج و ته‌ختێ خوه‌ ل وان پارتێن كۆمۆنسیستى زڤڕین ودڤێت مفاى ژ شیان و مێنتالیته‌ و ده‌مارگیرى و كه‌ربوكینه‌ و دۆگماتیزم و ساویلكه‌یا وان، هنده‌ك لایه‌نێن دیتر وه‌ربگرن بۆ هه‌ڕفاندنا پرۆژێ ئاڤاكرنا ده‌وله‌تا كوردستانێ، یاكو سه‌رۆك بارزانى، تنێ و تنێ ژپێخه‌مه‌ت پاراستنا كوردستانیان ژ تووفان و باڕۆڤان دژوار و توندا ده‌ڤه‌رێ ل ڤان چه‌ند سالێن دووماهیێ، هزر دكه‌ت باشترین چاره‌سه‌ر و بژاره‌یه‌، نه‌ك چ تشته‌ك و ئارمانج و به‌رژه‌وه‌ندیه‌ك دیتر، به‌لێ وه‌لاتێ كو ڕژێما ئیرانێ ئه‌ڤرۆ سه‌ركردایه‌تیا وێ دكه‌ت و (به‌خیلیێ) ب مه‌ و كوردستانێ و بارزانى دبه‌ت، وه‌ك عه‌ره‌ب دبێژن”الغریق یتشبپ بكل حشیش”، ل سه‌ر لێڤا هه‌ڕفینێ یه‌ و هه‌ر تشته‌كى دكه‌ت دا ڤێ چه‌ندێ پاش بێخیت و ئێك ژ وان ئه‌وه‌ یا مه‌ گۆتى، دبیت ل ئاینده‌ى خوه‌ بهاڤێژیته‌ به‌رده‌ستێ جوهى و به‌لكو كۆمۆنیستان ژى، و به‌لكو ژى هه‌تاكو ناڤێ وه‌لاتێ خوه‌ بكه‌نه‌:”جمهوریا ئیسلامى كۆمۆنیستییا ئیرانێ”! هه‌مى ژ خودێ دهێت، به‌لێ پا چ بكه‌ین دوژمنێن كوردستانێ نه‌ كێمن، ناڤخوه‌ و ده‌رڤه‌، و تووفانه‌ك مه‌زن بڕێڤه‌یه‌ و هیڤى تنێ ب خودێ و یه‌زادنێ مه‌زن و پێشمه‌رگێ قه‌هره‌مان و كوردستانێ و ژ هه‌میان ژى سه‌رۆك بارزانییه‌. چونكى: “ڕه‌شۆ ب ده‌ستێن خوه‌ هه‌كه‌ دێ ئاڤ وى به‌ت”! به‌لێ پا دێ بۆ كێ بێژى و ئه‌ز دبێژم” دیوارۆ بۆ ته‌ دبێژم مشكۆ گۆهێ خوه‌ بده‌یێ”!
*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده‌/ زانینگه‌ها زاخۆ

ڕاپه‌ڕین یان سه‌رهلدان پشكه‌كه‌ ژ دیرۆكا مرۆڤاتیێ. هه‌كه‌ر گیانه‌وه‌ران ڕاپه‌ڕین هه‌بت ژى سروشتێ وێ جودایه‌ ژ یا مرۆڤ و گیانه‌وه‌ران. ڕاپه‌ڕینێن دیرۆكى ژ ڕاپه‌ڕینێن پێغه‌مبه‌ران ل دژى ده‌ستهه‌لاتداران، یا كاوه‌یێ ئاسنگه‌رێ ئاریایى، یا خه‌لكێ دژى خه‌لیفه‌یان و ده‌ستهه‌لاتدارێن پشتى خه‌لیفه‌یێن ئێكه‌مێن ئیسلامێ، یا خه‌لكێ ئه‌ورۆپایێ ل دژى ده‌ستهه‌لاتدارییا كه‌نیسێ، یا فره‌نسا و ڕۆسیا و …هتد، یا كوردان ل دژى ڕژێما به‌عسا فاشى و سه‌دامێ گۆڕ ب گۆڕ هه‌مى د خاله‌كێ دا هه‌ڤپشكن و ئه‌و ژى فاكته‌رێ پالده‌ر بۆ سه‌رهلدانێ زۆردارى و سته‌ما جڤاكى بوویه‌ ل هه‌مى وان سه‌رده‌م و قووناغان و د ناڤ هه‌مى وان نه‌ته‌وان وه‌لاتاندا.
ڕاپه‌ڕینێن به‌رێ دژوار و ته‌ژى تووندوتیژى بین و تێدا هژماره‌كا گه‌نج و خورت و مێرخاس و عه‌گیدان دا ڕابن و تیروكڤان و شێر و مه‌تالان هه‌لگرن و چنه‌ به‌رسینگێ نه‌یارێن خوه‌ و دوژمنێ زۆردار و سته‌مكار. خوینه‌كا مه‌زن دهاته‌ ڕشتن. ئه‌م ڤێ چه‌ندێ ژ هه‌مى ڕاپه‌ڕینێن باب و باپیرێن خوه‌، هه‌ر ژ كاوه‌ى هه‌تا جه‌نگێ دژى تیرۆرستێن ڕێكخراوار ئیسلامى یا داعشێ دزانین. تنێ ل دژى داعشیان زێده‌تر ژ هزار و پێنج سه‌د پێشمه‌رگێن قه‌هره‌مان گیانێ گۆرى ئاخا پیرۆزا كوردستانێ كرن. ئه‌ڤرۆ و ل هزاره‌ى سێهه‌م دا، قووناغێن دیرۆكى و جڤاكى گه‌له‌ك یێن هاتین گوهۆڕین. ئه‌ڤرۆكه‌ پێلێن دیمۆكراسیه‌تێ هه‌مى جیهان یا ڤه‌گرتى. ئه‌ڤرۆكه‌ ڕه‌نگێ ڕاپه‌ڕینان ژى وه‌كى گه‌له‌ك دیاردێن دیترێن مرۆڤایه‌تى وه‌كى جاران نه‌مایه‌. ئه‌ڤرۆ دیمۆكراسیێ مۆدێلێ تیروكڤانان نه‌هێلایه‌ یان باشتره‌ بێژین ڕۆلێ وێ یێ كێمتر ژ جاران لێكرى. ئه‌ڤرۆ هه‌لبژارتن و ڕفرادنۆم و ده‌نگدان یا بوویه‌ مۆدێلێ ڕاپه‌ڕینێ. مستر لیمان، نڤیسه‌رێ بناڤوده‌نگێ ئه‌مریكى، دبێژیت: ” نه‌ته‌وێن دیمۆكرات ل شوونا گۆلله‌یان كارتێن ده‌نگدانێ بكاردئینن” (ballots instead of bullets). ل ڕاپه‌ڕینێن به‌رێ تنێ ئه‌وێن ب هێز و ب زه‌ڤله‌ك ڕاپه‌ڕین دكرن و یێن زیره‌ك و ژیر بڕێڤه‌ دبرن، و ژن و زارۆ و دانعه‌مران چ باهره‌ك تێدا نه‌بى. به‌لێ د شێوازێ دیمۆكراسیێ ڕاپه‌ڕینان دا، ئه‌ڤرۆ، هه‌تاكۆ بچویكه‌كێ شه‌ش هه‌فت سالى ژى دشێت ڕۆل هه‌بیت و بچیتن باپیرێ خوه‌ یێ هه‌شتێ نۆت سالى ژ خه‌و ڕاكه‌ت و ده‌ستێ وى بگریت و ببه‌ته‌ بنگه‌هه‌كێ ده‌نگدانێ. به‌رێ ژنێ تنێ ب تلیلیێ و داهۆلێ هاریكاریا ڕاپه‌ڕینێ دكر، به‌لێ ئه‌ڤرۆ هه‌ر ژنه‌كێ و پیره‌ژنه‌كێ ده‌نگه‌ك و گۆلله‌یه‌ك یێ هه‌ى. ئه‌ڤرۆ و ل چه‌رخێ بیست و ئێكێ و پشتى جه‌نگێ دژى داعشێن كافر و كه‌دحه‌رام و بێ وێژدان و دفن بلند و قوتابیێن ئه‌بووجه‌هلى و ئه‌بى له‌هه‌بى و زوریه‌تا وان، كاوه‌یه‌كێ ئاسنگه‌ر و موسایه‌كێ به‌نى ئیسرائیلیان، یێ بۆ ڕزگاریا نه‌ته‌وه‌یێ كوردى و كوردستانیان په‌یدا بووى و سه‌ربارى گڤاشتنێن نه‌یارێن ناڤخۆیى و ده‌ره‌كى و جیهانى، دخوازیت سه‌رێ مه‌ ل به‌ر زوهاكێ به‌غدایێ و فیرعه‌ونێ خه‌لیفه‌ بلندتر بكه‌ت و مه‌ بگه‌هینیته‌ كه‌نارێن ئارامیێ و ئازادیێ و سه‌ربخۆیێ. سه‌رۆك مه‌سعود بارزانى ئالایێ ڕاپه‌ڕینێ یێ هه‌لگرتى و پێشمه‌گه‌هێ گیانفیدا و چاڤنه‌ترس و خودان سۆز ژى ب مێرخاسیا خوه‌ كێماسى نه‌كرییه‌ و كورد و كوردستانى هه‌تا دووماهیا ڤێ جیهانێ قه‌ردارى وانن، تنێ یا ماى ئه‌م ژى ملێ خوه‌ بده‌ینه‌ به‌ر ڤى بارێ گران و ب ژن و زه‌لام ، پیر و شیر، مامۆستا و قوتابى، ساخ و نه‌ساخ، دۆست و هه‌ڤڕك، سكۆلاریزم (علمانى) و ئیسلامى، مه‌سیحى و مۆسلمان و ئێزدى و …هتد، ڕاپه‌ڕینێ تمام بكه‌ین و ب ده‌نگێ ل بنگه‌هێ، ده‌نگدانێ ڤێ ڕاپه‌ڕینێ بگه‌هینینه‌ دووماهی قووناغێن خوه‌. ئه‌م ل وان بنگه‌هان دێ بڕیارێ ل سه‌ر هندێ ده‌ین كا مه‌ وه‌كى جاران بنده‌ستى دڤێت یان ئه‌م دخوازین سه‌ربخۆ و ئازاد و سه‌ربه‌ست بین، ئه‌رێ مه‌ دڤێتن دیڤه‌لانك بین یان ده‌وله‌ت بین؟. زانستێ سایكۆلۆژیا دبێژیت ئێك ژ بنه‌مایێن ئاڤابوونا ده‌وله‌تان ئه‌و زۆردارى و سته‌ما جڤاكی یه‌ یا خه‌لكێ ب چاڤێن خوه‌ دیتین و هه‌ستپێكرین. ده‌وله‌ت ب گۆتنان دروست نابیت، ده‌وله‌ت ب كریارێ و ده‌نگدانێ ئاڤا و دروست دبیت. وه‌رن ده‌نگێ خوه‌ بده‌ن و به‌خیلیێ تێدا نه‌كه‌ن. پێدڤیه‌ مامۆستایێن ئایینى هند هشیار بن و شوونا هنده‌ك تشتێ به‌رنه‌كه‌فتى بلا ( فه‌توایا) ل سه‌ر ده‌نگدانێ بۆ سه‌ربخۆیێ بده‌ن و ب (شریعه‌ت) وى كه‌سێ بێ چو ئه‌گه‌ره‌كێ (شه‌رعى) تێدا پشكدار نه‌بیت ب كافر و بێ باوه‌ر هژمار بكه‌ت و ب حه‌رام بزانیت، چونكى وه‌كى ئه‌و دزانن فه‌لسه‌فا حه‌رامكرنا هه‌ر تشته‌كى د ئیسلامێدا بۆ هژماره‌كا زیانێن تایبه‌ت و گشتى یێن وى تشتى و ڕه‌فتارێ و كارى دزڤریت كه‌ بۆ خودێ مرۆڤى و جه‌سته‌ و سایكۆلۆژیایا وى و یا جڤاكێ هه‌ین.
*بسپۆرێ ئه‌كادیمى د زانستێن سایكۆلۆژى و پێداگۆگى/ زانینگه‌ها زاخۆ

باب و باپیرێن مه‌ ڤه‌دگێڕن ل گونده‌كى بابه‌كێ زانا چه‌ند كۆڕێن بێ وه‌ج هه‌بین. ڕۆژه‌كێ هێكا وان هاته‌ دزین. بابێ گۆته‌ وان هه‌ڕن ل دووڤ بگه‌ڕهن كا چ ب سه‌رێ وێ هاتیه‌ به‌لێ پا وان پ یا وى نه‌كر. پشتى هنگێ مریشك و پاشى میه و چێل و هه‌سپێ وان ژى ب وى ده‌ردى چوو و ئێك ل دووڤ ئێكێ هاتنه‌ دزین و هه‌ر جارێ باب دا ل كۆڕان كه‌ته‌ هه‌وار هه‌ڕن لدویڤ هێكێ بگه‌ڕهن. وان ژى تڕانه‌ ب وى دكرن و دا بێژنه‌ وى چێل و هه‌سپێ مه‌ چۆن تو به‌حسێ هێكێ دكه‌ى. ل دووماهیێ ئێكى برایێ وان ژى كۆشت و بابێ هه‌ر گۆته‌ وان هه‌ڕن ل دووڤ هێكێ بگه‌ڕهن. گۆتن بابۆ برایێ مه‌ هاته‌ كۆشتن و خۆلییا ب سه‌رێ مه‌ وه‌ر بووى تو شونیكا و هێژ دبێژى هه‌ڕن ل هێكێ بگه‌ڕهن. بابێ ژى گۆته‌ وان هه‌كه‌ر هوین هنگى ل دووڤ هێكێ چۆبانه‌ و پرسیارا وێ كربایه‌ ئه‌ڤرۆكه‌ برایێ هه‌وه‌ ژى بڤى ده‌ردى نه‌دچۆ! هه‌تاكۆ ئه‌ڤ ڕه‌فتارا زۆردارانه‌ لنك هنده‌ك ئاغا و زڕته‌كێن به‌رێ ژى هه‌بى، و بۆ ژێستاندنا ئه‌ردێ ئێكى ده‌ستپێكێ دا خیچكه‌كا جۆتى ل ئه‌ردێ وى ده‌ن و هه‌كه‌ر خۆدانى ده‌نگ كربا “وه‌لا پا خه‌له‌تى بى… پا مه‌ نزانى…!”، و هه‌كه‌ ده‌نگ نه‌كربا پچۆپچۆ هێدى دا هه‌میێ كێلن و پاشى خۆدانى ژى وان چارده‌ورا ده‌رئێخن. ژ خوه‌ هه‌كه‌ نه‌كوشتبایه‌ خێرا خۆدێ بى. زۆرداره‌ و ژ خۆدێ ناترست و مه‌زنا یا گۆتى ژ وى بترسه‌ یێ ژ خۆدێ نه‌ترست!
چیڕۆكا ڤێ مالباتێ وه‌كى یا مه‌ كوردستانیانه‌. تۆپبارانێن جارجاره‌كییا حه‌شدا شه‌عبى ل ڤان ڕۆژا، و تڕێن برایێ وان مالكى و برایێ وان یێ مه‌زنتر سه‌دامكێ گۆڕبگۆڕ هه‌ر ئه‌و مه‌ته‌له‌. یا ژ حه‌شدا شه‌عبى وه‌ره‌ كا پێشمه‌رگه‌ هنده‌ك مریشك و دیكلن یان ژى كه‌ره‌كێ په‌زییه‌ دێ هه‌ما بێژته‌ وان كیششششش… یان پخخخخخخ … و دێ وان، هه‌ر ئێكى ب دره‌كێ ڤه‌، لێده‌تن. ئه‌و حه‌شد یا مافداره‌ چونكى پێڤه‌چوون، یاكۆ د زانستێ ده‌روونناسیێ و گه‌له‌ك قوتابخانه‌یێن فه‌لسه‌فى و ئایینى و سیاسى گرنگى پێداى، د سیسته‌مێ ده‌مارى و سایكۆلۆژیایا پێكهاتا مێنتالى و كه‌ساتییا وان، نه‌وه‌كى یا مرۆڤێن ئاساییه‌، و وانه‌گرتن نه‌بیه‌ به‌هرا وان. ما دێ چ كه‌ین؟ دوینده‌ها ئه‌بوو جه‌هلینه‌ و ب په‌یامێ، پیرۆزێن محه‌مه‌دێ ئه‌مین (س) ژى نه‌بینه‌ مرۆڤ، ڤێجا دێ چاوا ب گۆرزێن مه‌ بنه‌ مرۆڤ؟ هه‌كه‌ر حه‌شدا شه‌عبى و ده‌سته‌ برایێن وان ل به‌غدایێ هه‌تانۆكه‌ ژى گۆرزێن پێشمه‌رگه‌یێ بێ چه‌ك و بێ خوه‌ یێ بێ خودان و تنێ ل سه‌ده‌یا بۆرى دا، ئینابایه‌ بیرا خۆ كا چه‌وا ب سه‌ركرداتییا بارزانیێ نه‌مر و تنێ ل شۆڕه‌شا ئیلۆنێ، وى پێشمه‌رگه‌ى چ ده‌ردێ بێ ده‌رمان ب سه‌رێ “جێشا” وان ئیناندییه‌ و چ چام ژ وان چێكرینه‌ و ئه‌وا ب سه‌رێ وان ئیناندى “قه‌ره‌چى بسه‌رێ دارى” نه‌ئینانده‌، دا چارده‌ستكى (سۆجدێ) بۆ خودایێ مه‌زن و بێهه‌ڤتا به‌ن و تۆبه‌ى كه‌ن و ده‌ملده‌ست زڤڕنه‌ بیابانێن (نه‌جد و حیجازێ ) و چنه‌ سه‌ر ده‌ه و دۆیا جاران و وێ ژیانێ و ڕه‌وشێ و تالان و فه‌رهۆتان، یاكۆ به‌رى هاتنا ئیسلاما پیرۆز هه‌ى. چونكى وان نه‌ تنێ ب یاسا و بنه‌مایێن وى ئایینێ دادپه‌روه‌ر و مرۆڤدۆست نه‌كریه‌، به‌لكى وه‌كى باپیرێ خوه‌ یێ مه‌زن، ئانكۆ ئه‌بووجه‌هلى، جیهان و ده‌ڤه‌ر ژى هه‌ڕماند و (فه‌علێن) خه‌لكێ ژى تێكدان. بابوكالێن مه‌ یێن خۆدێپه‌ڕێست گۆه ل جامێرى و دادپه‌روه‌رییا محه‌مه‌دێ ئه‌مێن ( س ) و ئیسلامێ بى و هاتنه‌ ناف ڕێزێن وێ، به‌لێ ئه‌ڤه‌ ڕامانا هندێ ناده‌تن ئه‌م هه‌تا (قڕنێ قیامه‌تێ) دێ كۆله‌دارى سه‌دامى و مالكى و حه‌شدێ و ئه‌بووجه‌هلان و … هتد، بین. خۆدایێ مه‌زن هه‌داریێ بده‌ته‌ مه‌ و مافێ مه‌ هه‌میان، هێتیم و سێوى و ده‌یكێن شه‌هید و جیهانێ ژ وان چێكه‌تن و تۆلا مه‌ ل وان و هندى ئێكێ ڕۆژه‌كێ ب تنێ ژى ب دل و ژ دل و گیان و باوه‌ریڤه‌ خزمه‌تا وان كربیتن، و نه‌خاسمه‌ سه‌رده‌مێ تاریێ ڕژێما به‌عسا فاشیستى شۆڤینییا ده‌مارگیر و خوینڕێژ، كه‌ ڕه‌شترین ڕۆژێن دیرۆكێ و كوردستانیانه‌، ڤه‌كه‌تن. ڤێجا چ ئه‌و كه‌س و لایه‌ن كورد بن یان هه‌ر كه‌س و لایه‌نه‌ك دیتر و چ ساخ بن و چ مرى، و بێگۆمان، ئه‌و چ جاران ناكه‌ڤنه‌ به‌ر دۆعایێن خێرێ یێن كوردستانیان و ناكه‌ڤنه‌ به‌ر دلۆڤانییا یه‌زدانێ مه‌زن و پاك و بێگه‌رد و به‌هرا وان ژى دۆزه‌خا بێپایانه‌، لڤێ جیهانێ و یا دیتر ژى. ئه‌م كوردستانى چ جاران گه‌رده‌نا وان ئازا ناكه‌ین. هه‌مى ڤان كه‌س و لایه‌نان، یێن عه‌لى وه‌ردیێ فه‌یله‌سۆف دبێژیته‌ وان نه‌ڤیێن ئه‌بوو جه‌هلى، گه‌هاندنه‌ ڤێ ڕۆژێ و ڤى ئاستێ ئه‌ڤرۆكه‌، یێن كۆ ل شوینا هندێ دۆعایا بكه‌ن و ب كه‌ره‌ما خۆدێ ڕازى و سوپاسمه‌ند بن، ئه‌و ژ بیابانێن هشك و سۆتى و پاشكه‌فتنێ بینه‌ خۆدان وه‌لاته‌ك ژ بنى َحه‌مرینێ هه‌تا سه‌ر سنورێن ئیسپانیایێ و نیڤه‌كا ئه‌فریقیایێ ژ خه‌لكێ ستاندى به‌لێ هێشتان ڕازى نینه‌ و چاڤێ وان ل حه‌ویجه‌ و شنگال و كه‌ركوك و كوردستان و جیهانیێه‌. چ گۆمان تێدا نینه‌ ل كوردستانێ زه‌حفن وه‌كى من هزر دكه‌ن، و ئه‌ز گه‌له‌ك جاران خۆزیكا دخوازم ده‌رزه‌ك، به‌لێ نه‌ هندى ئه‌و تیكا سه‌یدایێ جه‌گه‌ر خۆین به‌حس دكه‌تن!، به‌لكۆ شكه‌نه‌ و هند مه‌زن، دا كوردستانێ وه‌كى ئۆسترالیا ژ ڤێ ده‌ڤه‌رێ ڤه‌قه‌تینت و دویر بكه‌تن یان هیچ نه‌بیتن دیواره‌كێ هندى یێ چینێ یان ژى مه‌زنتر ژ ئه‌سمانى بكه‌ڤیته‌ خوارێ و كوردستانێ ژ هه‌مى ڤان (حه‌شدا) بپارێژیتن. كوردستان یا ژ زمان و ده‌نگ و ناڤ و ڕه‌نگ و جه‌نگێ ئه‌بووجه‌هلان بێزار بووى.
نه‌ڤیێن یافتێ نۆحى و كاوه‌یێ ئاسنگه‌ر و فه‌ره‌یدوونێ شاهینشاهێ مه‌زن و ئاریاڤه‌ج و پێشمه‌رگێ گیانفیدا ب پشته‌ڤانییا برایێن خۆ یێن ئاریایى ل جیهانێ، دێ هاوشێوه‌ى زۆهاكێ بابێ ئه‌بووجه‌هلى و سه‌دامێ گۆڕبگۆڕ و ئه‌بووبه‌كرێ نه‌به‌غدادى، شه‌قه‌كێ و پێهنه‌كا وه‌سا ل حه‌شدێن شه‌عبى و مالكیان ده‌ن، و به‌لكۆ وان وه‌كى به‌رى چه‌ند هزار سالان بزڤڕیننه‌ وى جهێ ژێ هاتین و ” سه‌ر سنگێ جاران”، و جیهانێ ژ ده‌ستێن زۆهاك و ئه‌بووجه‌هلان قۆرتال و ئازاد كه‌ن. چونكى پێشمه‌رگه‌ یێ بوویه‌ سیمبۆلێ ئازادییا جیهانێ و مه‌زنترین نموونه‌ بۆ چاڤلێكه‌ریێ و په‌روه‌رده‌ و فێربوونێ ل ته‌ڤایا جیهانێ لسه‌ر بنه‌مایێ ڤیانا وه‌لات و ئاخ و نیشتمان و خه‌لك و ئالا و سه‌رۆكێ خۆ. له‌وما ژى كه‌سێ چاڤ پێناڕابن. له‌وما فه‌ره‌ به‌رى هه‌ر تشته‌كى پرسیارا هێكێ بێته‌كرن.
*پسپۆرى زانسته‌كانى پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتیى په‌روه‌رده‌/ زانینگه‌ى زاخۆ

ئه‌م هه‌مى ماین ل هیڤیێ و هه‌میا و سه‌رۆك وه‌زیرێن به‌غدایێ ژى ئه‌ڤ داخوازه‌ دكر، به‌لێ پا بۆچى ئه‌ڤ ڕاپه‌رینه‌ چێنه‌بوو؟ بۆ به‌رسڤدانێ ئه‌م پێدڤى سێ زانستێن سایكۆلۆژى و دیرۆكناسیێ و جڤاكناسیێ دبین. د ده‌روونناسیێ دا تێگه‌هه‌كێ هه‌ى ب ناڤێ مازۆخى (masochism) كه‌ ژ داهینانێن چیڕۆكنڤیس، لێئۆ پۆلد فۆن ساخر مازۆخ (1836 ـ 1905) ئۆتریشى دهێته‌ هژمارتن و پێكهاتیه‌ ژ وه‌رگرتنا تام و چێژه‌ك سێكسى ب ڕێكا هه‌لبژارتنا ئێش و ئازارێ ل سه‌ر خوه‌. ئه‌ڤ تێگه‌هه‌ پاشى چوو د ناڤ زانستێن دیترێن وه‌كى جڤاكى و سیاسى دا. نۆكه‌ مه‌ته‌لا باژێڕێ مووسل وه‌سایه‌ و شۆبه‌تى ڕه‌وشه‌كا سایكۆسۆسیۆلۆژیكییا مازۆخیانه‌یه‌. هه‌لبژارتن و قه‌بوولكرن و خۆلبه‌رگرتنا ئێش و ئازار و تاوانێن داعشێ بخوه‌ ئه‌و هه‌لبژارده‌یێ نه‌چاریه‌ كو ل چاڤ ژانێن دیترێن وه‌كى ژانا داگیركه‌رێن شێعه‌ و تاوانێن ئه‌و بكه‌ن سڤكتره‌، ئه‌ڤه‌ لایه‌نێ كێم ب دیتنا خه‌لكێ وێ یێ سۆننه‌ وه‌سایه‌ و پتره‌. دیاره‌ خوه‌ ل به‌رگرتنا ته‌حلى و دژوارییا زۆرلێكرنا تاوانباره‌كێ وه‌ك ئه‌بۆ به‌كر به‌غدادى ژ یا ئێكێ وه‌كى ئه‌بۆ ئیزرائیلى كێمتر نینه‌!!.
ژ لایه‌ك دیترڤه‌ ئه‌ڤ بابه‌ته‌ بیرا مه‌ ل دیرۆكێ و نه‌خاسمه‌ ل تێكستێن فه‌یله‌سۆفێ مه‌زن عه‌لى وه‌ردیێ به‌هشتى (1913-1995) دهینیتن ده‌مێ د ڤه‌گێڕانا وێ دا ئاماژه‌یه‌كێ ب شێوازێ هزركرنا هنده‌ك ژ موسلمانان و ژ وان ژى كه‌سێن ئایینى و بۆ نموونه‌ ژى شێخه‌كێ وه‌كى مه‌هدیێ ئه‌لخالسى و گه‌له‌كێن دیتر دده‌تن كه‌ باوه‌را وان ئه‌وه‌” مۆسلمانێ زالم باشتره‌ ژ كافره‌كێ دادپه‌روه‌ر و باش”، و مه‌به‌ست ژێ ده‌ستهه‌لاتدارێن وه‌لاته‌كییه‌، كه‌ هه‌كه‌ مۆسلمان بیتن باشتره‌ ژ كه‌سه‌كێ كافر، هه‌كه‌ر چى یێ مۆسلمان ده‌ستهه‌لاتداره‌كێ زۆردار و سته‌مگه‌ر و كۆژه‌ك و دڕنده‌ و هۆڤ و نه‌مرۆڤانه‌ ژى بیت و یێ كافر ناهێته‌په‌سندكرن هه‌كه‌رچى پاشا یان ده‌ستهه‌لاتداره‌كێ دادپه‌روه‌ر و مرۆڤدۆست و ئاشتیخواز و باش و قه‌نج ژى بیت. دیاره‌ ئه‌ڤ هزره‌ ژ مێژه‌یه‌ د مێنتالیته‌یا تاكێ موسلمان و ژ وان ژى خه‌لكێ مووسل، یێ كۆ زۆرینه‌یا وێ سۆننه‌نه‌ و ده‌ستهه‌لاتا شێعه‌یان پێ كافره‌، زاله‌. له‌وما ب ڤى ده‌ست و دارى ئه‌و ڕاپه‌رینا هه‌مى چاڤه‌ڕێى دكه‌ن ڕووى نه‌دایه‌ و ناده‌ت.
هه‌لبه‌ت مه‌به‌ست ژ ڕاپه‌رینێ ئه‌و دیارده‌ و پرۆسێسا جڤاكییه‌ یاكو خه‌لكه‌ك ژ ئه‌گه‌رێ هندێ زۆردارى لێ دهێته‌كرن دژى ده‌ستهه‌لاتێ و پێكڤه‌ ڕاببن و پشتى “بێهنا وان دگه‌هیته‌ سه‌رێ دفنا وان!”، ده‌ست و باسكا ل زۆردارێن سته‌مگه‌ر هه‌لینن و بكه‌نه‌ده‌ر. چونكى جۆره‌كێ دیترێ ڕاپه‌رینان ل ده‌ڤه‌رێن ڕۆژهه‌لاتا ناڤین دهێنه‌كرن نه‌ ڕاپه‌رینێن جڤاكینه‌ به‌لكۆ ڕاپه‌رینێن دزى و فه‌رهۆتێ و تالانكرنێ نه‌ و ل جهه‌كێ وه‌كى مووسل و ل دووڤ ئه‌زموونێن دیرۆكى دبیت تشته‌كێ ئاسایى و سروشتى ژى بن، چونكى ماده‌مكى ده‌ستهه‌لاتا داعشێ سوننه‌ و موسلمانن و تاوانێن وان یێن هۆڤانه‌ ل چاڤ كافرێن دیترێن بزاڤا گرتنا مووسل دكه‌ن ـ وه‌كى خه‌لكێ مووسل خوه‌ وه‌سا تێگه‌هاندى ـ هێشتان بێهنا وان ته‌نگ نه‌كریه‌ و هێژ ئه‌ڤ ماوه‌یێ كورتێ مانا داعشێ ل وێرێ ئه‌و ژ قووناغا مازۆخیبوونێ تێر نه‌كریه‌ و نه‌شیایه‌ ڤێ هزرا شاش، ئانكۆ موسلمانێ زاڵم باشتره‌ ژ كافرێ قه‌نج، ل نك وان ڕاست بكه‌ت. دروستبوون و گوهۆڕینا ڤى شێوازێ هزركرنێ ل نك خه‌لكێ مووسل پێدڤى ب ده‌مه‌كێ دوور و درێژتر و زۆڵم و سته‌مه‌كێ پترتره‌ و هێشتانێ بێهنا خه‌لكێ وێ فرهه‌یه‌ و یا ماى بۆ ڕاپه‌رینێ. ئانكو ئه‌ڤ دیارده‌یه‌ بسانه‌هى ڕووى ناده‌ت، به‌لێ پا هه‌ر تشته‌ك و قانوونه‌كێ ژێڤه‌ده‌ر( ئیستیسنا) ژى دبن و دبیتن ئه‌ڤ ڕاپه‌رینه‌ ل مووسل ژى په‌یدا ببیت و هینگى (نه‌عووزۆبیللا) پێدڤیه‌ بێژین (موعجیزه‌یه‌ك) مه‌زن هاته‌كرن یان ژى ئه‌م ل دۆرماندۆرێن وى باژێڕى بگه‌ڕهین دا بزانین “گۆرگه‌ك ل كیڤه‌ دڕهایه‌”! و ڕاپه‌رین هاتیه‌كرن.
*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده‌/ زانینگه‌ها زاخۆ

شكه‌ستنا تیرۆرستێن داعشێ ل سه‌ر ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ێ قه‌هره‌مان و ب سه‌ر په‌رشتیا فه‌رماندێ گشتیێ پێشمه‌رگه‌ى سه‌رۆك بارزانى كه‌ره‌مه‌ك مه‌زن بى خودایێ مه‌زن ل گه‌ل مرۆڤاتیێ كرى. هه‌كه‌ ئه‌ڤ ده‌وله‌تا ئیسلامى تیرۆرستى ب سه‌ركه‌فتبایه‌ خه‌لكى وه‌كى چاوا ئه‌ڤرۆ ته‌ماشه‌ى دیرۆكێ دكه‌ن ئه‌و دیرۆك نه‌دخواند. خه‌لك یێ فێربووى گاڤا لایه‌ن یان گرۆپ یان تاخمه‌ك شكه‌ست هینگى دێ ناڤێن به‌روڤاژى وه‌كى تیرۆرست یان دڕنده‌ یان هۆڤ یان…هتد بۆ بێژن. هه‌كه‌ ئه‌ڤ ده‌وله‌ته‌ سه‌ركه‌فتبایه‌ خه‌لك دا ب جۆره‌ك دیتر دیرۆكێ خوینیت. ل شوینا تیرۆرستان دا ناڤێ وان بیته‌ مجاهدێن ڕێیا خۆدێ و ئیسلامێ. ل شوینا هاتبایه‌ خواندن كا وان دڕندێن هۆڤ چه‌ند كوردێن ئێزدى و شه‌به‌ك و كاكه‌یى و مه‌سیحى و خه‌لكێ دیتر، ب ژن و زارۆ ڤه‌، ل ده‌ڤه‌رێن داگیركرى گرتن و كوشتن و سه‌ربڕینه‌ و كرێت كرن و دفرۆتن و دكرنه‌ كۆیله‌، دا خویین وان مجاهدان چه‌ند ده‌ڤه‌رێن كافرستانى (فه‌تح) و (موسلمان) كرن، به‌لێ ( مجاهدێن ) نه‌مجاهد! هینگى دا ئه‌و ئه‌بۆ به‌كر به‌غدادیێ هنده‌ك كون ب كون ل دووڤ دگه‌ڕهن بكۆژن دا بیته‌ خه‌لیفه‌كێ وه‌كى حه‌جاجێ یووسف یان سولتان سه‌لیم یان سولتان عه‌بدولحه‌مید یان سه‌لاحه‌دینه‌كێ ئه‌یووبى و هزاران سه‌وده‌سه‌رێن ب سه‌ردا چوویێ ل ته‌ڤایا جیهانێ گه‌هنه‌ ڕێزێن سۆپایێ وى و هندا دیتر جیهانێ كاڤل كه‌ن. هینگى ئه‌ڤ ڕێكخراوا تیرۆرستى دا به‌ژن و بالا خوه‌ یا پیس و كرێت ب كراس و فیستانه‌كێ جوان و پاقژێ ئیسلامێ ڤه‌شێریتن و هزاران مرۆڤێن خه‌مسار و نڤستى ب سه‌ردابه‌ت و وان ژى كه‌ته‌ پشكه‌ك ژ وى سیتسه‌مێ دڕندانه‌ و ناڤێ ئیسلامێ هندێ دیتر ڕه‌ش كه‌ن. هه‌ر چه‌نده‌ كه‌ ناڤێ ئیسلاما پاقژ و جوان و یاكوو بهایێن دادپه‌روه‌رى و ئێكسانى و مرۆڤدۆستى و ڕێزگرتن و… هتد، و ژ ژێده‌ر و تێكستێن وێ هه‌وار دكه‌ن و ژ هندێ مه‌زنتره‌ كه‌ وه‌كى دبێژن: ده‌ریا ب ده‌ڤێ سه‌گى پیس نابیت! ئه‌ڤێ جۆرێ خواندنا دیرۆكێ و ل سه‌ر بنه‌مایێ شێوازێ هزركرنا لۆژیكا كه‌ڤن جیهان تێكدا و خرابكر، هه‌تا مرۆڤاتى فێرنه‌بیت ئه‌ڤ سیسته‌مێ هزركرنێ ل نك خوه‌ بگوهۆریت دێ حال ئه‌ڤه‌بیتن و به‌لكو ژى گه‌له‌ك خرابتر لێبهێتن. فه‌ره‌ و پێدڤیه‌ زانا بگشتى و فه‌یله‌سۆف و زانایێن ئایینى نه‌خاسمه‌ ڕابن و د كۆنگره‌كا جیهانى دا سیسته‌مه‌كێ نویتر بۆ جۆرێ هزركرنا دڤى بابه‌تى و سه‌ربۆرا دیرۆكێ و خواندنا وێ ده‌ینن، دا هێدى كه‌س نه‌وێریتن نه‌ ب ئاشكرا و نه‌ ب دزیكیڤه‌ بۆ یێن وه‌كى ئه‌بۆ به‌كر به‌غدادى چه‌پلا بقوتینن و وى دره‌وكه‌رێ مه‌زن ب ئێك ژ په‌یره‌وێن ئیسلاما ڕاست بهژمێریتن و خۆزیكا سه‌ركه‌فتنێن وى بخوازیت. ئه‌وێ ئه‌ڤرۆكه‌ ململانێ ل گه‌ل مامۆستایێ خوه‌، ئه‌یمه‌ن زه‌واهرى، دكه‌ت و ئه‌ڤه‌ وى و ئه‌و ڤى تاوانبار دكه‌ت و هه‌ر ئێك خوه‌ ب ئه‌میر دده‌ینیت، لێ ئه‌وان یا ژبیركرى شه‌ڤا ( 19) ره‌مه‌زانا سالا چلێ هجرى، پشتى شه‌هیدبوونا خه‌لیفه‌یێ چاره‌م (س) ئه‌میراتى یا ب سه‌ر چووى و هه‌تا هینگى بڕیار و ده‌ستهه‌لات و ( فه‌توا) دان ل ناڤ ده‌ستێن چه‌ند كه‌سێن وه‌كى پێغه‌مبه‌رى (س) و چار خه‌لیفه‌یان بى، لێ پشتى هینگى ئه‌ڤ سه‌نترالیته‌یا (مه‌ركه‌زیه‌ت) د كاروبارێن ئایینى ژناڤچوو و وه‌لێ هات كه‌فته‌ د ده‌ستێن هزار هزار كه‌سان دا. مامۆستایه‌كێ ده‌ڤه‌را زومار ڤه‌دگێڕیت به‌رى هاتنا داعشان گه‌نجه‌ك ل ده‌ڤه‌را مه‌ فه‌لیته‌كه‌ك بى چه‌ند ده‌ینێ خه‌لكێ ل نك بى و پارێ خه‌لكێ دخوار، و ده‌مێ داعش هاتین كه‌فته‌ دووڤ وان و پشتى ده‌مه‌كى، ده‌ركه‌فت، یێ بوویه‌ (مفتى) و (فه‌توایان) بۆ داعشان دده‌ت!! پا ڤێجا ئه‌ڤا به‌غدادى و یێن دیتر چ ڕامان ژێ دچیت؟!
بسپۆرێ ئه‌كادیمى د زانستێن سایكۆلۆژى و پێداگۆگى/ زانینگه‌ها زاخۆ*

پشتى ده‌ركه‌فتنا ڕێكخراوا تیرۆرستییا داعشێ ل جیهانێ تڕوبچمێ وان و نه‌خاسمه‌ ڕهێن وان یێن بێ زه‌ڤه‌ر و بێ ڕامان خوه‌ ل جیهانێ كره‌ مۆدێله‌ك. دیاره‌ دیاردا مۆدێلان ژى، ب ڤى ئاواى و گه‌له‌ك نموونێن دیتر، چو نرخه‌كى بۆ بۆهایێن مرۆڤى دانانیتن. هنده‌ك جوامێر مامۆستایێن ئایینى نه‌ و هه‌بوونا ڕها لنك وان تشته‌ك ئاساییه‌. به‌لێ ده‌مێ ڕه وه‌ك مۆدێله‌ك ژ داعشیان دهێته‌ وه‌رگرتن ئه‌و كاودان په‌یدادبیت ئه‌وا ناڤێ وێ پیسبوونا سایكۆلۆژییه‌. وه‌ك چاوا پیسبوونا ژینگه‌هێ كارتێكرنێن خراب ل سه‌ر مرۆڤان دكه‌تن و گه‌فه‌یه‌ بسه‌ر ژیانا وى، ب هه‌مان ره‌نگ ژى هه‌بوونا مۆدێله‌كێ ژ ڤى ره‌نگى زیانێ دگه‌هینیته‌ جڤاكى و نه‌خاسمه‌ ئه‌وێن ڕاسته‌وخوه‌ قوربانیێن تیرۆرێ و داعشان بووینه‌. ئه‌ڤ مۆدێلێ وه‌رگرتى ژ داعشان بیرا هنده‌ك مرۆڤان ل كاره‌سات و روودانێن دلته‌زینێن كۆشتن و ڕه‌ڤاندن و سۆتن و سه‌ربڕینا مرۆڤان و كاولكرن و وێرانكرنا گۆند و باژێڕان دهینیتن. پیسبوونا سایكۆلۆژى تنێ ئه‌و نینه‌ مرۆڤ ب هه‌بوونا هنده‌ك ساخله‌تێن وه‌كى كه‌ربوكینه‌ و ڕك و تۆلڤه‌كه‌ریێ، بێهنته‌نگى، ده‌مارگیرى، تووندوتیژى و حه‌سوودیێ و…هتد، زیانێ بگه‌هینیته‌ خوه‌ و خه‌لكا دیتر، به‌لكۆ ئه‌ڤ مۆدێلێ ڕه‌زیل ژى هه‌مان ڕولێ خراب دگێڕیتن. ئه‌ڤ مۆدێله‌ دلێ هنده‌كا دكۆزرینیت. مه‌ كوردستانیان پتر ژ هزار و پێنج سه‌د شه‌هید و زێده‌ترى هه‌فت هه‌شت هزاران بریندار دان دا خوه‌ ژ ئاگر و تڕوبچمێ داعشیان دوور بێخین و بپارێزین. ئه‌ڤرۆكه‌ هزاران ئافره‌ت ل كوردستانێ بیژنن و هزاران زارۆك ده‌وله‌سه‌رێ ڕهێن داعشیان هێتیم و سێوینه‌. باشه‌ چه‌وا هنده‌ك مرۆڤ كۆر فه‌هم و گێژۆكن و ڤێ چه‌ندێ نابینن به‌لێ وان ڕهێن پیس و چه‌په‌ل دبینن و ل ناڤ هه‌ڤال و جڤاكى شانازیێ پێڤه‌ دكه‌ن؟ شانازیێ بكیرا وان ڕها دكه‌ن؟ خوه‌لى سه‌ر! ئه‌ڤه‌ چ سه‌روبه‌ره‌ ته‌ بۆ خوه‌ چێكرى و خوه‌ كرییه‌ سینه‌ما ل كۆلانان؟ تو ب ڕهێن بابێ خوه‌ دكه‌نى. كێ مالا خوه‌ و یاته‌ خراب كرییه‌ گۆتیه‌: تو جوانى؟ خۆدیكا ته‌ تارییه‌. (فه‌رقا) ته‌ و بزنه‌كا چیڕ نینه‌! باوه‌ربكه‌!

هه‌ر گرۆپ و تاخمه‌ك ژ كۆمه‌كا بهایێن هاوشێوه‌ و هه‌ڤپشك دروست دبن، چ ل سه‌ر ئاستێ هزرى و چ ل سه‌ر ئاستێ سه‌رڤه‌یى. ته‌ماشه‌ى وان داعشان بكه‌ هه‌مى ژ هزرێ و سه‌روبچم و جلوبه‌رگا وه‌كى ئێكن. هه‌بوونا هه‌ر خاله‌كا هه‌ڤپشك پشكه‌كه‌ ژ قۆناغا نێزیكبوون ل تاخم و گرۆپه‌كێ. هه‌ڤالێن جۆقه‌كێ ل كۆلانه‌كا مه‌ هه‌مى یان گه‌له‌ك ژ وان بیروباوه‌ر و ره‌فتارێن وه‌ك ئێك یێن هه‌ین. ئه‌ڤ خاله‌ هه‌مى پێكهاتێن جۆداجۆدایێن پرۆسێسه‌كا جڤاكى، سایكۆلۆژییه‌ بناڤێ پێگه‌هاندنا جڤاكى، كه‌ د ئاڤاكرن و ده‌یناندنا بنیاتێ كه‌ساتیا مرۆڤى ب گرنگ دهێته‌ هژمارتن و زانا ته‌كه‌زێ ل سه‌ر هه‌ستیاریا وێ دكه‌ن. ل وه‌لاته‌كێ ئاسیا ناڤین پێنگاڤێن دژوار دژى هزرا تیرۆریستێن داعشێ هاتن هاڤێتن و ئه‌ڤه‌ ل ئه‌لمانیا ژى زیندانه‌كا تایبه‌ت بۆ هشكباوه‌ران هاته‌ ڤه‌كرن. مخابن ل كوردستانێ، ئه‌و جهێ سینگێ شه‌ڕێ داعشێ و تووندڕه‌ویێ یه‌، ئه‌ڤرۆكه‌ ل فه‌رمانگه‌ه و داموده‌زگه‌هێن كه‌رتێ تایبه‌ت و میرى و نه‌خاسمه‌ یێن په‌روه‌رده‌یى و مامۆستا و قوتابى ب ڤى مۆدێلى و سه‌روبه‌رێ كرێت و بێى هیچ ڕێزه‌كێ بۆ قۆربانیێن ڤى وه‌لاتى و كه‌س و كارێن شه‌هید و برینداران بگرن، لبه‌ر چاڤێن مه‌ و ڕێڤه‌به‌ر و مامۆستایێن خوه‌ دهێن و دچن و كه‌س پرسیارا وان ناكه‌تن ئه‌ڤه‌ چ سه‌نى و مه‌نیكن هوون ژ خوه‌ چێدكه‌ن؟ ئه‌ڤا ئه‌م دبێژین نه‌ به‌رته‌نگكرنا ئازادیا تاكه‌كه‌سی یه‌، به‌لكۆ تێهه‌لدانا وان بێدماخانه‌ ئه‌وێن ب ڤى مۆدێلى ئازادیا هزرى و جڤاكى و سایكۆلۆژیا تاكێ كوردى بن پێ دكه‌ن و ب پیسكرنا ژینگه‌ها فیزیكى ـ جڤاكیا جڤاكێ مه‌ دبنه‌ ئه‌گه‌رێ سه‌رهلدانا پیسبوونا سایكۆلۆژیا خوه‌ و چاڤێن مه‌ به‌رده‌وام هزرا مه‌ ل بن وێنێ خوه‌ یێ نه‌شرین و كرێت و تڕوبچمێ خوه‌ شاش و تارى دكه‌ن و ئێش و ئازارێن جڤاكێ مه‌، سه‌ربارى هه‌مى ڤان قه‌یران و دوژمن و كۆل و كۆڤان و خه‌م و خه‌یالان هندا دیتر زێده‌تر دكه‌ن. پێدڤیه‌ لایه‌نێن ئایینى و په‌روه‌رده‌یى و ئاسایشێ سنۆره‌كێ بۆ ڤان تۆخمه‌ كه‌سان ده‌ینن و ئه‌ڤه‌ پێنگاڤه‌كه‌ بۆ ڕێگرى ل به‌لاڤبوونا پیرۆزیا هزر و بیروباوه‌رێن تیرۆرێ و به‌لكۆ ژى گه‌هشتنا ڤان تۆخمه‌ مرۆڤانه‌ بۆ ناڤ ڕێزێن داعشێ.
*بسپۆرى پێداگۆگى و سایكۆلۆژیایێ/ زانـــینگـــه‌ها زاخۆ

(سایكۆلوژیایا ده‌مارى ـNLPو ده‌رووندروستیێ)

رۆژا شه‌مبیێ وه‌ك گه‌له‌ك جاران ئه‌ز ب پاسا عه‌باسیكێ چوومه‌ بازاڕى داكو هنده‌ك تشتێن پێدڤى بكڕم. ل ڕاستا گۆڕه‌پانا بارزان من دیت كۆمه‌كا سنێله‌یان ل ناڤ پاركى و ل بن ئاڵایێ كوردستانێ كاره‌ك دكر. شۆفێرى ئاگه‌ه ژ بایێ جیهانێ نه‌بى، ما حێبه‌تى پسیار كر ئه‌ڤه‌ چ چێبیه‌؟ من ژى تێگه‌هاند كۆ رۆژا ئالایه‌. بێهنه‌كێ ما و پاشى ده‌ڤێ خوه‌ یێ ب گازنده‌ ڤه‌كر و پاشى گۆت: رۆژا خوه‌لیسه‌ریێ!! ڕاستى ئه‌ز نزانم كا وى چ ئاریشه‌یه‌ك و كاودانه‌كێ گێولى (میزاجى) د وێ گاڤێ دا هه‌بیه‌ یان ژى چ دگه‌ل كوردستانێ هه‌یه‌، لێ ئه‌ز ژ دوور ڤه‌ وى دناسم، چونكى ئه‌ڤه‌ چه‌ند ساله‌ ئه‌ز ب پاسێن عه‌باسیكێ هاتووچوویا ناڤ بازاڕى دكه‌م. ئێكى گۆته‌ من ل سالێن نۆتان و ل گرانیێ وه‌كى گه‌له‌ك ژ مه‌ خه‌لكێ هه‌ژار بین و هه‌تا ئێڤارى ل ده‌شتێن زاخۆ ل دووڤ ته‌ره‌كترێ و پاتۆزێ گۆلێن گه‌نمى لێكددان و دكره‌ ئار و ساڤار و نۆكه‌…. وى (قه‌سره‌كا) هه‌ى وه‌ك پاشاى. باشه‌ ئه‌ڤ هه‌مى تشته‌ و گه‌له‌كێن دیترین ئه‌ز نزانم وى ژ كیڤه‌ ئیناینه‌ هه‌كه‌ر نه‌ ب خێرا كوردستانێ و مێرخاسیا پێشمه‌رگه‌ى و خوینا شه‌هیدان و خه‌مخۆرییا مالا بارزان بۆ ڤى ملله‌تى و هه‌روه‌سا ژى وى ئالاى نه‌بیت؟ مرۆڤى ژیێاتى بۆ چ پارته‌كێ و ئایین و مه‌زهه‌ب و لایه‌نه‌كێ سیاسى هه‌بیت و چ ئاریشه‌ هه‌بن بلا تێكه‌لى هنده‌ك بها و پیرۆزیان نه‌كه‌ت و بلا دوهى ژبیر نه‌كه‌ت دا ئه‌ڤرۆ به‌دبه‌خت و سوباهى شه‌همزار و ڕویڕه‌ش نه‌بیت. ئه‌ز پشتڕاستم ئه‌ڤ مرۆڤه‌ و گه‌له‌كێن وه‌كى وى، ل هه‌مى تشتێن دیترێن ژیانێ ژى وه‌سا هزر دكه‌ن و وه‌كى هنده‌ك كه‌سێن وه‌كى خوه‌، ئه‌وێن كۆ ئیك ژ بزاڤێن سه‌رده‌میانه‌ و هه‌ڤچه‌رخ بۆ ڕه‌ڤاندنا خه‌م و خه‌یالا مرۆڤان و سه‌ر ژ نوى ئاڤاكرنا كه‌ساتیا مرۆڤاتیێ و شارستانیێ، ب ناڤێ پرۆگرامێ زمانه‌وانیا ده‌مارى ( NLP )، یاكو گه‌له‌ك زانا و خه‌مخۆرێن مرۆڤایه‌تیێ ل ئه‌مڕێكا و ده‌ڤه‌رێ و ژ وان ژى ئانتۆنى ڕابینز و عه‌لیره‌زا ئازمه‌ندیان، وان ب كه‌سایه‌تیێن نه‌رێنى و (نگێتیڤ negative) دزانن و دده‌نه‌ نیاسین، وان ب به‌رهه‌مه‌كێ سیسته‌مه‌كێ شاشێ مه‌رجى و په‌روه‌رده‌بوونێ د خێزانێ دا ل سه‌ر بنه‌مایێ سه‌ره‌ده‌ریكرنا نه‌مرۆڤانه‌ و بێ دلۆڤانى و ئاخفتنێن نه‌خوه‌ش و گۆتنێن كرێت و شكه‌ستى دزانن، كه‌ ئه‌ڤ تۆخمه‌ كه‌سه‌ د ناڤ مه‌ دا گه‌له‌كن و كه‌ساتى و سایكۆلوژیا هزرى و مێنتالیته‌یا وان یا هاتیه‌ ده‌قساندن و یێ مایى قاقۆسكى و هێدى نه‌شێتن بسه‌ر خوه‌ڤه‌ بهێت. ئه‌ڤ ده‌ربڕینا وى كه‌سێ شۆفێر ل هه‌مبه‌ر ئالایێ كوردستانێ كرى، كه‌ وه‌ك ئێك ژ هێمایێن نه‌ته‌واتى و ژێیاتیێ و ئێكگرتنا كوردستانیان دهێته‌ هژماركرن، ته‌نها نموونه‌كا بچویكه‌ ژ ڕه‌فتارێن وى یێ نه‌ئاسایى و ناوازه‌ و نیشانه‌كه‌ ژ شه‌پرزه‌یێ و شاشیێ و نه‌رێنیبوون د هزركرن و مێنتالیه‌ته‌یا سه‌ره‌ده‌ریكر ل گه‌ل ئاریشه‌یێن تایبه‌ت د سایكۆلۆژى و جڤاكێ دا. زانایین(NLP) د وێ باوه‌رێ دانه‌ په‌روه‌رده‌كا خێزانى یا نه‌دروست ئێكه‌ ژ مه‌زنترین ئاسته‌نگ ل به‌ر وه‌رار و گه‌شه‌یه‌كا دروست و كه‌ساتیێ و شێوازێ هزركرنێ ل نك زارۆیان. ئه‌وا كو جهێ داخێ یه‌ ل ناڤ خێزانا كوردستانێ دا گه‌له‌ك ژى به‌ربه‌لاڤه‌ د هه‌مى ئاستێن جڤاكى و ئابوورى و ڕه‌وشه‌نبیرى دا. خۆزى خێزانا كوردستانێ ل شوونا گه‌له‌ك تشتێن نه‌به‌ركه‌فتى و (مه‌زهه‌ریان) و بێ سه‌روبه‌ر، زارۆیێن خوه‌ دابایه‌ به‌رده‌ستێ خواندن و فێربوون و په‌روه‌رده‌بوون ل به‌ر ده‌ستێ كه‌سانێن وه‌ك ڕوبینز و ئازمه‌ندیانى، داكو درست هزر بكه‌ن و بزانن چاوا و بۆچى پێدڤیه‌ ئه‌و هزر بكه‌ن و بزانن چاوا مرۆڤه‌ك خودان باوه‌رى بخوه‌ و ئه‌رێنێ (پۆزێتیڤ) و ب مفا و دلسۆزى و خه‌مخۆرى بۆ نیشتیمان و ئاخ و نه‌ته‌وێ خوه‌ و كوردستانێ بن، ئه‌و بنه‌مایێن په‌روه‌ردا ئاریاییان ل سه‌ر ده‌ستێ زه‌رده‌شتێ شه‌هیدێ پاراستنا مرۆڤاتى و نه‌ته‌واتیێ، هه‌میشه‌ داكۆكى ل سه‌ر دكر، تاكو بزانن رۆژا ئالایێ كوردستانێ ڕۆژا سه‌ركه‌فتنێ و به‌خته‌وه‌ریێ یه‌ نه‌ك خوه‌لیسه‌رى، بزانن ئه‌و مرۆڤێ ب ڤى ڕه‌نگى ژى هزر بكه‌ت و بهانه‌ هه‌ر تشته‌ك و باوه‌ره‌ك و ئاریشه‌یه‌ك بیت، ئه‌نجام ئێك تشته‌ و ئه‌و ژى گه‌هشتنه‌ ب ئاستێن بلندێن شه‌پرزه‌یا ده‌روونى ل نك وى كه‌سى و ل ڕۆژانێن ئایینده‌ دا.
*بسپۆرى پێداگۆگى و سایكولۆژیایێ/ فاكوڵتییا په‌روه‌ردێ/ زانـــینگـــه‌ها زاخۆ

په‌روه‌رده‌، ئانكۆ گهۆڕینا ڕه‌فتاران، گرێدایه‌ ب فێربوونێ، و ئێك ژ بنه‌مایێن فێربوونێ، لدویڤ گه‌له‌ك ژ بیردۆزێن سایكۆلۆژى، و نه‌خاسمه‌ مه‌رجیبوونێن كلاسیكییا پاڤلۆفى، و یا سیكنێرى و گه‌له‌كێن دیتر، سزادان (عقووبه‌ یان punishment)یه‌. سزادان كریاره‌ك چالاكه‌ بۆ ڤێ چه‌ندێ، لێ دگه‌ل هندێ دا ژى دهێته‌ گۆتن كریاره‌ك نه‌یێ هه‌ژى یه‌ بۆ كارتێكرن ل سه‌ر وێ، نه‌خاسمه‌ د ئایینده‌ى دا، نه‌خاسمه‌ هه‌كه‌ ب دروستى نه‌هێته‌ بكارئینان. بابه‌تێ سزادانا زارۆیان و قۆتانا وان یا جه‌سته‌یێ بابه‌ته‌كێ تژى گه‌نگه‌شه‌یه‌ د ئه‌ده‌بیات و وێژه‌یا په‌روه‌رده‌یى دا. د ئه‌نجاما هنده‌ك ژ وان ڤه‌كۆلینێن زانستى یێن كو ژ ئالیێ هنده‌ك بسپۆران، وه‌كى ( ستراوس و كانتۆر) (Straus, M. & Kantor, G.,1991) هاتینه‌ ئه‌نجامدان ده‌ردكه‌ڤیتن كه‌ زارۆك بۆ ته‌مبیكرن و سزادانێ چاڤ ل ده‌یبابێن خوه‌ دكه‌ن و وان دكه‌نه‌ نموونه‌یێن خوه‌ د وان ڕه‌فتاران دا. ئه‌گه‌ر ئه‌و ببینن ده‌یبابێن وان بۆ سزادانا وان قۆتان و لێدانێ بكاردئینن ئه‌و ژى دێ ب هه‌مان كار ڕابن و وان ڕه‌فتاران دگه‌ل هه‌ڤال و دۆست و خویشك و برایێن خوه‌ و ل ئایینده‌ى دا ل گه‌ل زارۆكێن خوه‌ بكارئینن. ئه‌و زانا د وێ باوه‌رێ دانه‌ هه‌رچه‌نده‌ دبیتن د ماوه‌یه‌كێ كۆرتدا و بشێوه‌یه‌كێ كاتى سزادان ببیته‌ ئه‌گه‌رێ نه‌مان و نه‌هێلان و ژناڤبرنا ڕه‌فتاره‌كا خراب و نه‌جوان، به‌لێ پا د ماوه‌یه‌كێ دۆمدرێژێ ئایینده‌ى دا ئاریشه‌یێن جۆراوجۆرێن وه‌كى تاوانكرن و ئه‌نجامدانا تاوانێن مه‌زن و بچووك ل سنێله‌یێ و ل قۆناغێن مه‌زنتر دا لنك وان كه‌سان ڕووى ده‌ن. هه‌روه‌سا ژى قۆتانا ب زارۆكى دكه‌ڤیتن دبیتن ل ئایینده‌ى دا وى تووشى خه‌مۆكیێ، حه‌زا خۆكۆشتنێ، بكارئینانا ڤه‌خوارنێن ئه‌لكۆلى سه‌رخۆشكه‌ر و هیبوونا بێهێلان (ئیدمان)، و قۆتانا هه‌ڤژینان، و تووندوتیژى دژى زارۆكان ئه‌نجامبده‌تن (1: 270 ). ئه‌ڤ نیشانه‌ ئه‌ون یێن د كه‌ساتیه‌كێ سایكۆپات ب ئاشكرایى دهێنه‌ دیتن. كه‌ساتیا تیرۆریستان ژى كۆپییا سایكۆپاته‌كییه‌ كه‌ دژى خوه‌ و جڤاكێ و یاسا و بهایێن وێ ئاماده‌یه‌ هه‌ر ڕه‌فتاره‌كێ بكه‌ت. ڤه‌كۆلینێن ل دۆر تاوانبار و ژ وان ژى كه‌ساتییێن تیرۆریست هاتینه‌ ئه‌نجامدان نیشان دده‌ن زۆربه‌یا وان د قۆناغێن پێشتر و نه‌خاسمه‌ زارۆكینیێ ب سه‌ربۆره‌كا نه‌خۆشا په‌روه‌رده‌یى و سزادانێ ده‌ربازبووینه‌ و كارتێكرنێن نه‌رێنى ل سه‌ر كه‌ساتییا وان په‌یدابوویه‌، و لدۆماهیكێ به‌رێ وان دایه‌ جهه‌كى بۆ جێبه‌جێكرنا وان ڕه‌فتارێن دڕندانه‌، و ئه‌و ڕێكخراوێن تووندڕۆ باشترین زه‌مینه‌ و ده‌لیڤه‌ بۆ وێ چه‌ندێ بوونه‌. 1. اسدورو،لستر ام. ( 1389). روانشناسى، ترجمه‌: جهانبخش صادقى، چ. 3، 618 ص. *بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده‌/ زانینگه‌ها زاخۆ