باب و باپیرێن مه‌ ڤه‌دگێڕن ل گونده‌كى بابه‌كێ زانا چه‌ند كۆڕێن بێ وه‌ج هه‌بین. ڕۆژه‌كێ هێكا وان هاته‌ دزین. بابێ گۆته‌ وان هه‌ڕن ل دووڤ بگه‌ڕهن كا چ ب سه‌رێ وێ هاتیه‌ به‌لێ پا وان پ یا وى نه‌كر. پشتى هنگێ مریشك و پاشى میه و چێل و هه‌سپێ وان ژى ب وى ده‌ردى چوو و ئێك ل دووڤ ئێكێ هاتنه‌ دزین و هه‌ر جارێ باب دا ل كۆڕان كه‌ته‌ هه‌وار هه‌ڕن لدویڤ هێكێ بگه‌ڕهن. وان ژى تڕانه‌ ب وى دكرن و دا بێژنه‌ وى چێل و هه‌سپێ مه‌ چۆن تو به‌حسێ هێكێ دكه‌ى. ل دووماهیێ ئێكى برایێ وان ژى كۆشت و بابێ هه‌ر گۆته‌ وان هه‌ڕن ل دووڤ هێكێ بگه‌ڕهن. گۆتن بابۆ برایێ مه‌ هاته‌ كۆشتن و خۆلییا ب سه‌رێ مه‌ وه‌ر بووى تو شونیكا و هێژ دبێژى هه‌ڕن ل هێكێ بگه‌ڕهن. بابێ ژى گۆته‌ وان هه‌كه‌ر هوین هنگى ل دووڤ هێكێ چۆبانه‌ و پرسیارا وێ كربایه‌ ئه‌ڤرۆكه‌ برایێ هه‌وه‌ ژى بڤى ده‌ردى نه‌دچۆ! هه‌تاكۆ ئه‌ڤ ڕه‌فتارا زۆردارانه‌ لنك هنده‌ك ئاغا و زڕته‌كێن به‌رێ ژى هه‌بى، و بۆ ژێستاندنا ئه‌ردێ ئێكى ده‌ستپێكێ دا خیچكه‌كا جۆتى ل ئه‌ردێ وى ده‌ن و هه‌كه‌ر خۆدانى ده‌نگ كربا “وه‌لا پا خه‌له‌تى بى… پا مه‌ نزانى…!”، و هه‌كه‌ ده‌نگ نه‌كربا پچۆپچۆ هێدى دا هه‌میێ كێلن و پاشى خۆدانى ژى وان چارده‌ورا ده‌رئێخن. ژ خوه‌ هه‌كه‌ نه‌كوشتبایه‌ خێرا خۆدێ بى. زۆرداره‌ و ژ خۆدێ ناترست و مه‌زنا یا گۆتى ژ وى بترسه‌ یێ ژ خۆدێ نه‌ترست!
چیڕۆكا ڤێ مالباتێ وه‌كى یا مه‌ كوردستانیانه‌. تۆپبارانێن جارجاره‌كییا حه‌شدا شه‌عبى ل ڤان ڕۆژا، و تڕێن برایێ وان مالكى و برایێ وان یێ مه‌زنتر سه‌دامكێ گۆڕبگۆڕ هه‌ر ئه‌و مه‌ته‌له‌. یا ژ حه‌شدا شه‌عبى وه‌ره‌ كا پێشمه‌رگه‌ هنده‌ك مریشك و دیكلن یان ژى كه‌ره‌كێ په‌زییه‌ دێ هه‌ما بێژته‌ وان كیششششش… یان پخخخخخخ … و دێ وان، هه‌ر ئێكى ب دره‌كێ ڤه‌، لێده‌تن. ئه‌و حه‌شد یا مافداره‌ چونكى پێڤه‌چوون، یاكۆ د زانستێ ده‌روونناسیێ و گه‌له‌ك قوتابخانه‌یێن فه‌لسه‌فى و ئایینى و سیاسى گرنگى پێداى، د سیسته‌مێ ده‌مارى و سایكۆلۆژیایا پێكهاتا مێنتالى و كه‌ساتییا وان، نه‌وه‌كى یا مرۆڤێن ئاساییه‌، و وانه‌گرتن نه‌بیه‌ به‌هرا وان. ما دێ چ كه‌ین؟ دوینده‌ها ئه‌بوو جه‌هلینه‌ و ب په‌یامێ، پیرۆزێن محه‌مه‌دێ ئه‌مین (س) ژى نه‌بینه‌ مرۆڤ، ڤێجا دێ چاوا ب گۆرزێن مه‌ بنه‌ مرۆڤ؟ هه‌كه‌ر حه‌شدا شه‌عبى و ده‌سته‌ برایێن وان ل به‌غدایێ هه‌تانۆكه‌ ژى گۆرزێن پێشمه‌رگه‌یێ بێ چه‌ك و بێ خوه‌ یێ بێ خودان و تنێ ل سه‌ده‌یا بۆرى دا، ئینابایه‌ بیرا خۆ كا چه‌وا ب سه‌ركرداتییا بارزانیێ نه‌مر و تنێ ل شۆڕه‌شا ئیلۆنێ، وى پێشمه‌رگه‌ى چ ده‌ردێ بێ ده‌رمان ب سه‌رێ “جێشا” وان ئیناندییه‌ و چ چام ژ وان چێكرینه‌ و ئه‌وا ب سه‌رێ وان ئیناندى “قه‌ره‌چى بسه‌رێ دارى” نه‌ئینانده‌، دا چارده‌ستكى (سۆجدێ) بۆ خودایێ مه‌زن و بێهه‌ڤتا به‌ن و تۆبه‌ى كه‌ن و ده‌ملده‌ست زڤڕنه‌ بیابانێن (نه‌جد و حیجازێ ) و چنه‌ سه‌ر ده‌ه و دۆیا جاران و وێ ژیانێ و ڕه‌وشێ و تالان و فه‌رهۆتان، یاكۆ به‌رى هاتنا ئیسلاما پیرۆز هه‌ى. چونكى وان نه‌ تنێ ب یاسا و بنه‌مایێن وى ئایینێ دادپه‌روه‌ر و مرۆڤدۆست نه‌كریه‌، به‌لكى وه‌كى باپیرێ خوه‌ یێ مه‌زن، ئانكۆ ئه‌بووجه‌هلى، جیهان و ده‌ڤه‌ر ژى هه‌ڕماند و (فه‌علێن) خه‌لكێ ژى تێكدان. بابوكالێن مه‌ یێن خۆدێپه‌ڕێست گۆه ل جامێرى و دادپه‌روه‌رییا محه‌مه‌دێ ئه‌مێن ( س ) و ئیسلامێ بى و هاتنه‌ ناف ڕێزێن وێ، به‌لێ ئه‌ڤه‌ ڕامانا هندێ ناده‌تن ئه‌م هه‌تا (قڕنێ قیامه‌تێ) دێ كۆله‌دارى سه‌دامى و مالكى و حه‌شدێ و ئه‌بووجه‌هلان و … هتد، بین. خۆدایێ مه‌زن هه‌داریێ بده‌ته‌ مه‌ و مافێ مه‌ هه‌میان، هێتیم و سێوى و ده‌یكێن شه‌هید و جیهانێ ژ وان چێكه‌تن و تۆلا مه‌ ل وان و هندى ئێكێ ڕۆژه‌كێ ب تنێ ژى ب دل و ژ دل و گیان و باوه‌ریڤه‌ خزمه‌تا وان كربیتن، و نه‌خاسمه‌ سه‌رده‌مێ تاریێ ڕژێما به‌عسا فاشیستى شۆڤینییا ده‌مارگیر و خوینڕێژ، كه‌ ڕه‌شترین ڕۆژێن دیرۆكێ و كوردستانیانه‌، ڤه‌كه‌تن. ڤێجا چ ئه‌و كه‌س و لایه‌ن كورد بن یان هه‌ر كه‌س و لایه‌نه‌ك دیتر و چ ساخ بن و چ مرى، و بێگۆمان، ئه‌و چ جاران ناكه‌ڤنه‌ به‌ر دۆعایێن خێرێ یێن كوردستانیان و ناكه‌ڤنه‌ به‌ر دلۆڤانییا یه‌زدانێ مه‌زن و پاك و بێگه‌رد و به‌هرا وان ژى دۆزه‌خا بێپایانه‌، لڤێ جیهانێ و یا دیتر ژى. ئه‌م كوردستانى چ جاران گه‌رده‌نا وان ئازا ناكه‌ین. هه‌مى ڤان كه‌س و لایه‌نان، یێن عه‌لى وه‌ردیێ فه‌یله‌سۆف دبێژیته‌ وان نه‌ڤیێن ئه‌بوو جه‌هلى، گه‌هاندنه‌ ڤێ ڕۆژێ و ڤى ئاستێ ئه‌ڤرۆكه‌، یێن كۆ ل شوینا هندێ دۆعایا بكه‌ن و ب كه‌ره‌ما خۆدێ ڕازى و سوپاسمه‌ند بن، ئه‌و ژ بیابانێن هشك و سۆتى و پاشكه‌فتنێ بینه‌ خۆدان وه‌لاته‌ك ژ بنى َحه‌مرینێ هه‌تا سه‌ر سنورێن ئیسپانیایێ و نیڤه‌كا ئه‌فریقیایێ ژ خه‌لكێ ستاندى به‌لێ هێشتان ڕازى نینه‌ و چاڤێ وان ل حه‌ویجه‌ و شنگال و كه‌ركوك و كوردستان و جیهانیێه‌. چ گۆمان تێدا نینه‌ ل كوردستانێ زه‌حفن وه‌كى من هزر دكه‌ن، و ئه‌ز گه‌له‌ك جاران خۆزیكا دخوازم ده‌رزه‌ك، به‌لێ نه‌ هندى ئه‌و تیكا سه‌یدایێ جه‌گه‌ر خۆین به‌حس دكه‌تن!، به‌لكۆ شكه‌نه‌ و هند مه‌زن، دا كوردستانێ وه‌كى ئۆسترالیا ژ ڤێ ده‌ڤه‌رێ ڤه‌قه‌تینت و دویر بكه‌تن یان هیچ نه‌بیتن دیواره‌كێ هندى یێ چینێ یان ژى مه‌زنتر ژ ئه‌سمانى بكه‌ڤیته‌ خوارێ و كوردستانێ ژ هه‌مى ڤان (حه‌شدا) بپارێژیتن. كوردستان یا ژ زمان و ده‌نگ و ناڤ و ڕه‌نگ و جه‌نگێ ئه‌بووجه‌هلان بێزار بووى.
نه‌ڤیێن یافتێ نۆحى و كاوه‌یێ ئاسنگه‌ر و فه‌ره‌یدوونێ شاهینشاهێ مه‌زن و ئاریاڤه‌ج و پێشمه‌رگێ گیانفیدا ب پشته‌ڤانییا برایێن خۆ یێن ئاریایى ل جیهانێ، دێ هاوشێوه‌ى زۆهاكێ بابێ ئه‌بووجه‌هلى و سه‌دامێ گۆڕبگۆڕ و ئه‌بووبه‌كرێ نه‌به‌غدادى، شه‌قه‌كێ و پێهنه‌كا وه‌سا ل حه‌شدێن شه‌عبى و مالكیان ده‌ن، و به‌لكۆ وان وه‌كى به‌رى چه‌ند هزار سالان بزڤڕیننه‌ وى جهێ ژێ هاتین و ” سه‌ر سنگێ جاران”، و جیهانێ ژ ده‌ستێن زۆهاك و ئه‌بووجه‌هلان قۆرتال و ئازاد كه‌ن. چونكى پێشمه‌رگه‌ یێ بوویه‌ سیمبۆلێ ئازادییا جیهانێ و مه‌زنترین نموونه‌ بۆ چاڤلێكه‌ریێ و په‌روه‌رده‌ و فێربوونێ ل ته‌ڤایا جیهانێ لسه‌ر بنه‌مایێ ڤیانا وه‌لات و ئاخ و نیشتمان و خه‌لك و ئالا و سه‌رۆكێ خۆ. له‌وما ژى كه‌سێ چاڤ پێناڕابن. له‌وما فه‌ره‌ به‌رى هه‌ر تشته‌كى پرسیارا هێكێ بێته‌كرن.
*پسپۆرى زانسته‌كانى پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتیى په‌روه‌رده‌/ زانینگه‌ى زاخۆ

ئه‌م هه‌مى ماین ل هیڤیێ و هه‌میا و سه‌رۆك وه‌زیرێن به‌غدایێ ژى ئه‌ڤ داخوازه‌ دكر، به‌لێ پا بۆچى ئه‌ڤ ڕاپه‌رینه‌ چێنه‌بوو؟ بۆ به‌رسڤدانێ ئه‌م پێدڤى سێ زانستێن سایكۆلۆژى و دیرۆكناسیێ و جڤاكناسیێ دبین. د ده‌روونناسیێ دا تێگه‌هه‌كێ هه‌ى ب ناڤێ مازۆخى (masochism) كه‌ ژ داهینانێن چیڕۆكنڤیس، لێئۆ پۆلد فۆن ساخر مازۆخ (1836 ـ 1905) ئۆتریشى دهێته‌ هژمارتن و پێكهاتیه‌ ژ وه‌رگرتنا تام و چێژه‌ك سێكسى ب ڕێكا هه‌لبژارتنا ئێش و ئازارێ ل سه‌ر خوه‌. ئه‌ڤ تێگه‌هه‌ پاشى چوو د ناڤ زانستێن دیترێن وه‌كى جڤاكى و سیاسى دا. نۆكه‌ مه‌ته‌لا باژێڕێ مووسل وه‌سایه‌ و شۆبه‌تى ڕه‌وشه‌كا سایكۆسۆسیۆلۆژیكییا مازۆخیانه‌یه‌. هه‌لبژارتن و قه‌بوولكرن و خۆلبه‌رگرتنا ئێش و ئازار و تاوانێن داعشێ بخوه‌ ئه‌و هه‌لبژارده‌یێ نه‌چاریه‌ كو ل چاڤ ژانێن دیترێن وه‌كى ژانا داگیركه‌رێن شێعه‌ و تاوانێن ئه‌و بكه‌ن سڤكتره‌، ئه‌ڤه‌ لایه‌نێ كێم ب دیتنا خه‌لكێ وێ یێ سۆننه‌ وه‌سایه‌ و پتره‌. دیاره‌ خوه‌ ل به‌رگرتنا ته‌حلى و دژوارییا زۆرلێكرنا تاوانباره‌كێ وه‌ك ئه‌بۆ به‌كر به‌غدادى ژ یا ئێكێ وه‌كى ئه‌بۆ ئیزرائیلى كێمتر نینه‌!!.
ژ لایه‌ك دیترڤه‌ ئه‌ڤ بابه‌ته‌ بیرا مه‌ ل دیرۆكێ و نه‌خاسمه‌ ل تێكستێن فه‌یله‌سۆفێ مه‌زن عه‌لى وه‌ردیێ به‌هشتى (1913-1995) دهینیتن ده‌مێ د ڤه‌گێڕانا وێ دا ئاماژه‌یه‌كێ ب شێوازێ هزركرنا هنده‌ك ژ موسلمانان و ژ وان ژى كه‌سێن ئایینى و بۆ نموونه‌ ژى شێخه‌كێ وه‌كى مه‌هدیێ ئه‌لخالسى و گه‌له‌كێن دیتر دده‌تن كه‌ باوه‌را وان ئه‌وه‌” مۆسلمانێ زالم باشتره‌ ژ كافره‌كێ دادپه‌روه‌ر و باش”، و مه‌به‌ست ژێ ده‌ستهه‌لاتدارێن وه‌لاته‌كییه‌، كه‌ هه‌كه‌ مۆسلمان بیتن باشتره‌ ژ كه‌سه‌كێ كافر، هه‌كه‌ر چى یێ مۆسلمان ده‌ستهه‌لاتداره‌كێ زۆردار و سته‌مگه‌ر و كۆژه‌ك و دڕنده‌ و هۆڤ و نه‌مرۆڤانه‌ ژى بیت و یێ كافر ناهێته‌په‌سندكرن هه‌كه‌رچى پاشا یان ده‌ستهه‌لاتداره‌كێ دادپه‌روه‌ر و مرۆڤدۆست و ئاشتیخواز و باش و قه‌نج ژى بیت. دیاره‌ ئه‌ڤ هزره‌ ژ مێژه‌یه‌ د مێنتالیته‌یا تاكێ موسلمان و ژ وان ژى خه‌لكێ مووسل، یێ كۆ زۆرینه‌یا وێ سۆننه‌نه‌ و ده‌ستهه‌لاتا شێعه‌یان پێ كافره‌، زاله‌. له‌وما ب ڤى ده‌ست و دارى ئه‌و ڕاپه‌رینا هه‌مى چاڤه‌ڕێى دكه‌ن ڕووى نه‌دایه‌ و ناده‌ت.
هه‌لبه‌ت مه‌به‌ست ژ ڕاپه‌رینێ ئه‌و دیارده‌ و پرۆسێسا جڤاكییه‌ یاكو خه‌لكه‌ك ژ ئه‌گه‌رێ هندێ زۆردارى لێ دهێته‌كرن دژى ده‌ستهه‌لاتێ و پێكڤه‌ ڕاببن و پشتى “بێهنا وان دگه‌هیته‌ سه‌رێ دفنا وان!”، ده‌ست و باسكا ل زۆردارێن سته‌مگه‌ر هه‌لینن و بكه‌نه‌ده‌ر. چونكى جۆره‌كێ دیترێ ڕاپه‌رینان ل ده‌ڤه‌رێن ڕۆژهه‌لاتا ناڤین دهێنه‌كرن نه‌ ڕاپه‌رینێن جڤاكینه‌ به‌لكۆ ڕاپه‌رینێن دزى و فه‌رهۆتێ و تالانكرنێ نه‌ و ل جهه‌كێ وه‌كى مووسل و ل دووڤ ئه‌زموونێن دیرۆكى دبیت تشته‌كێ ئاسایى و سروشتى ژى بن، چونكى ماده‌مكى ده‌ستهه‌لاتا داعشێ سوننه‌ و موسلمانن و تاوانێن وان یێن هۆڤانه‌ ل چاڤ كافرێن دیترێن بزاڤا گرتنا مووسل دكه‌ن ـ وه‌كى خه‌لكێ مووسل خوه‌ وه‌سا تێگه‌هاندى ـ هێشتان بێهنا وان ته‌نگ نه‌كریه‌ و هێژ ئه‌ڤ ماوه‌یێ كورتێ مانا داعشێ ل وێرێ ئه‌و ژ قووناغا مازۆخیبوونێ تێر نه‌كریه‌ و نه‌شیایه‌ ڤێ هزرا شاش، ئانكۆ موسلمانێ زاڵم باشتره‌ ژ كافرێ قه‌نج، ل نك وان ڕاست بكه‌ت. دروستبوون و گوهۆڕینا ڤى شێوازێ هزركرنێ ل نك خه‌لكێ مووسل پێدڤى ب ده‌مه‌كێ دوور و درێژتر و زۆڵم و سته‌مه‌كێ پترتره‌ و هێشتانێ بێهنا خه‌لكێ وێ فرهه‌یه‌ و یا ماى بۆ ڕاپه‌رینێ. ئانكو ئه‌ڤ دیارده‌یه‌ بسانه‌هى ڕووى ناده‌ت، به‌لێ پا هه‌ر تشته‌ك و قانوونه‌كێ ژێڤه‌ده‌ر( ئیستیسنا) ژى دبن و دبیتن ئه‌ڤ ڕاپه‌رینه‌ ل مووسل ژى په‌یدا ببیت و هینگى (نه‌عووزۆبیللا) پێدڤیه‌ بێژین (موعجیزه‌یه‌ك) مه‌زن هاته‌كرن یان ژى ئه‌م ل دۆرماندۆرێن وى باژێڕى بگه‌ڕهین دا بزانین “گۆرگه‌ك ل كیڤه‌ دڕهایه‌”! و ڕاپه‌رین هاتیه‌كرن.
*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده‌/ زانینگه‌ها زاخۆ

شكه‌ستنا تیرۆرستێن داعشێ ل سه‌ر ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ێ قه‌هره‌مان و ب سه‌ر په‌رشتیا فه‌رماندێ گشتیێ پێشمه‌رگه‌ى سه‌رۆك بارزانى كه‌ره‌مه‌ك مه‌زن بى خودایێ مه‌زن ل گه‌ل مرۆڤاتیێ كرى. هه‌كه‌ ئه‌ڤ ده‌وله‌تا ئیسلامى تیرۆرستى ب سه‌ركه‌فتبایه‌ خه‌لكى وه‌كى چاوا ئه‌ڤرۆ ته‌ماشه‌ى دیرۆكێ دكه‌ن ئه‌و دیرۆك نه‌دخواند. خه‌لك یێ فێربووى گاڤا لایه‌ن یان گرۆپ یان تاخمه‌ك شكه‌ست هینگى دێ ناڤێن به‌روڤاژى وه‌كى تیرۆرست یان دڕنده‌ یان هۆڤ یان…هتد بۆ بێژن. هه‌كه‌ ئه‌ڤ ده‌وله‌ته‌ سه‌ركه‌فتبایه‌ خه‌لك دا ب جۆره‌ك دیتر دیرۆكێ خوینیت. ل شوینا تیرۆرستان دا ناڤێ وان بیته‌ مجاهدێن ڕێیا خۆدێ و ئیسلامێ. ل شوینا هاتبایه‌ خواندن كا وان دڕندێن هۆڤ چه‌ند كوردێن ئێزدى و شه‌به‌ك و كاكه‌یى و مه‌سیحى و خه‌لكێ دیتر، ب ژن و زارۆ ڤه‌، ل ده‌ڤه‌رێن داگیركرى گرتن و كوشتن و سه‌ربڕینه‌ و كرێت كرن و دفرۆتن و دكرنه‌ كۆیله‌، دا خویین وان مجاهدان چه‌ند ده‌ڤه‌رێن كافرستانى (فه‌تح) و (موسلمان) كرن، به‌لێ ( مجاهدێن ) نه‌مجاهد! هینگى دا ئه‌و ئه‌بۆ به‌كر به‌غدادیێ هنده‌ك كون ب كون ل دووڤ دگه‌ڕهن بكۆژن دا بیته‌ خه‌لیفه‌كێ وه‌كى حه‌جاجێ یووسف یان سولتان سه‌لیم یان سولتان عه‌بدولحه‌مید یان سه‌لاحه‌دینه‌كێ ئه‌یووبى و هزاران سه‌وده‌سه‌رێن ب سه‌ردا چوویێ ل ته‌ڤایا جیهانێ گه‌هنه‌ ڕێزێن سۆپایێ وى و هندا دیتر جیهانێ كاڤل كه‌ن. هینگى ئه‌ڤ ڕێكخراوا تیرۆرستى دا به‌ژن و بالا خوه‌ یا پیس و كرێت ب كراس و فیستانه‌كێ جوان و پاقژێ ئیسلامێ ڤه‌شێریتن و هزاران مرۆڤێن خه‌مسار و نڤستى ب سه‌ردابه‌ت و وان ژى كه‌ته‌ پشكه‌ك ژ وى سیتسه‌مێ دڕندانه‌ و ناڤێ ئیسلامێ هندێ دیتر ڕه‌ش كه‌ن. هه‌ر چه‌نده‌ كه‌ ناڤێ ئیسلاما پاقژ و جوان و یاكوو بهایێن دادپه‌روه‌رى و ئێكسانى و مرۆڤدۆستى و ڕێزگرتن و… هتد، و ژ ژێده‌ر و تێكستێن وێ هه‌وار دكه‌ن و ژ هندێ مه‌زنتره‌ كه‌ وه‌كى دبێژن: ده‌ریا ب ده‌ڤێ سه‌گى پیس نابیت! ئه‌ڤێ جۆرێ خواندنا دیرۆكێ و ل سه‌ر بنه‌مایێ شێوازێ هزركرنا لۆژیكا كه‌ڤن جیهان تێكدا و خرابكر، هه‌تا مرۆڤاتى فێرنه‌بیت ئه‌ڤ سیسته‌مێ هزركرنێ ل نك خوه‌ بگوهۆریت دێ حال ئه‌ڤه‌بیتن و به‌لكو ژى گه‌له‌ك خرابتر لێبهێتن. فه‌ره‌ و پێدڤیه‌ زانا بگشتى و فه‌یله‌سۆف و زانایێن ئایینى نه‌خاسمه‌ ڕابن و د كۆنگره‌كا جیهانى دا سیسته‌مه‌كێ نویتر بۆ جۆرێ هزركرنا دڤى بابه‌تى و سه‌ربۆرا دیرۆكێ و خواندنا وێ ده‌ینن، دا هێدى كه‌س نه‌وێریتن نه‌ ب ئاشكرا و نه‌ ب دزیكیڤه‌ بۆ یێن وه‌كى ئه‌بۆ به‌كر به‌غدادى چه‌پلا بقوتینن و وى دره‌وكه‌رێ مه‌زن ب ئێك ژ په‌یره‌وێن ئیسلاما ڕاست بهژمێریتن و خۆزیكا سه‌ركه‌فتنێن وى بخوازیت. ئه‌وێ ئه‌ڤرۆكه‌ ململانێ ل گه‌ل مامۆستایێ خوه‌، ئه‌یمه‌ن زه‌واهرى، دكه‌ت و ئه‌ڤه‌ وى و ئه‌و ڤى تاوانبار دكه‌ت و هه‌ر ئێك خوه‌ ب ئه‌میر دده‌ینیت، لێ ئه‌وان یا ژبیركرى شه‌ڤا ( 19) ره‌مه‌زانا سالا چلێ هجرى، پشتى شه‌هیدبوونا خه‌لیفه‌یێ چاره‌م (س) ئه‌میراتى یا ب سه‌ر چووى و هه‌تا هینگى بڕیار و ده‌ستهه‌لات و ( فه‌توا) دان ل ناڤ ده‌ستێن چه‌ند كه‌سێن وه‌كى پێغه‌مبه‌رى (س) و چار خه‌لیفه‌یان بى، لێ پشتى هینگى ئه‌ڤ سه‌نترالیته‌یا (مه‌ركه‌زیه‌ت) د كاروبارێن ئایینى ژناڤچوو و وه‌لێ هات كه‌فته‌ د ده‌ستێن هزار هزار كه‌سان دا. مامۆستایه‌كێ ده‌ڤه‌را زومار ڤه‌دگێڕیت به‌رى هاتنا داعشان گه‌نجه‌ك ل ده‌ڤه‌را مه‌ فه‌لیته‌كه‌ك بى چه‌ند ده‌ینێ خه‌لكێ ل نك بى و پارێ خه‌لكێ دخوار، و ده‌مێ داعش هاتین كه‌فته‌ دووڤ وان و پشتى ده‌مه‌كى، ده‌ركه‌فت، یێ بوویه‌ (مفتى) و (فه‌توایان) بۆ داعشان دده‌ت!! پا ڤێجا ئه‌ڤا به‌غدادى و یێن دیتر چ ڕامان ژێ دچیت؟!
بسپۆرێ ئه‌كادیمى د زانستێن سایكۆلۆژى و پێداگۆگى/ زانینگه‌ها زاخۆ*

پشتى ده‌ركه‌فتنا ڕێكخراوا تیرۆرستییا داعشێ ل جیهانێ تڕوبچمێ وان و نه‌خاسمه‌ ڕهێن وان یێن بێ زه‌ڤه‌ر و بێ ڕامان خوه‌ ل جیهانێ كره‌ مۆدێله‌ك. دیاره‌ دیاردا مۆدێلان ژى، ب ڤى ئاواى و گه‌له‌ك نموونێن دیتر، چو نرخه‌كى بۆ بۆهایێن مرۆڤى دانانیتن. هنده‌ك جوامێر مامۆستایێن ئایینى نه‌ و هه‌بوونا ڕها لنك وان تشته‌ك ئاساییه‌. به‌لێ ده‌مێ ڕه وه‌ك مۆدێله‌ك ژ داعشیان دهێته‌ وه‌رگرتن ئه‌و كاودان په‌یدادبیت ئه‌وا ناڤێ وێ پیسبوونا سایكۆلۆژییه‌. وه‌ك چاوا پیسبوونا ژینگه‌هێ كارتێكرنێن خراب ل سه‌ر مرۆڤان دكه‌تن و گه‌فه‌یه‌ بسه‌ر ژیانا وى، ب هه‌مان ره‌نگ ژى هه‌بوونا مۆدێله‌كێ ژ ڤى ره‌نگى زیانێ دگه‌هینیته‌ جڤاكى و نه‌خاسمه‌ ئه‌وێن ڕاسته‌وخوه‌ قوربانیێن تیرۆرێ و داعشان بووینه‌. ئه‌ڤ مۆدێلێ وه‌رگرتى ژ داعشان بیرا هنده‌ك مرۆڤان ل كاره‌سات و روودانێن دلته‌زینێن كۆشتن و ڕه‌ڤاندن و سۆتن و سه‌ربڕینا مرۆڤان و كاولكرن و وێرانكرنا گۆند و باژێڕان دهینیتن. پیسبوونا سایكۆلۆژى تنێ ئه‌و نینه‌ مرۆڤ ب هه‌بوونا هنده‌ك ساخله‌تێن وه‌كى كه‌ربوكینه‌ و ڕك و تۆلڤه‌كه‌ریێ، بێهنته‌نگى، ده‌مارگیرى، تووندوتیژى و حه‌سوودیێ و…هتد، زیانێ بگه‌هینیته‌ خوه‌ و خه‌لكا دیتر، به‌لكۆ ئه‌ڤ مۆدێلێ ڕه‌زیل ژى هه‌مان ڕولێ خراب دگێڕیتن. ئه‌ڤ مۆدێله‌ دلێ هنده‌كا دكۆزرینیت. مه‌ كوردستانیان پتر ژ هزار و پێنج سه‌د شه‌هید و زێده‌ترى هه‌فت هه‌شت هزاران بریندار دان دا خوه‌ ژ ئاگر و تڕوبچمێ داعشیان دوور بێخین و بپارێزین. ئه‌ڤرۆكه‌ هزاران ئافره‌ت ل كوردستانێ بیژنن و هزاران زارۆك ده‌وله‌سه‌رێ ڕهێن داعشیان هێتیم و سێوینه‌. باشه‌ چه‌وا هنده‌ك مرۆڤ كۆر فه‌هم و گێژۆكن و ڤێ چه‌ندێ نابینن به‌لێ وان ڕهێن پیس و چه‌په‌ل دبینن و ل ناڤ هه‌ڤال و جڤاكى شانازیێ پێڤه‌ دكه‌ن؟ شانازیێ بكیرا وان ڕها دكه‌ن؟ خوه‌لى سه‌ر! ئه‌ڤه‌ چ سه‌روبه‌ره‌ ته‌ بۆ خوه‌ چێكرى و خوه‌ كرییه‌ سینه‌ما ل كۆلانان؟ تو ب ڕهێن بابێ خوه‌ دكه‌نى. كێ مالا خوه‌ و یاته‌ خراب كرییه‌ گۆتیه‌: تو جوانى؟ خۆدیكا ته‌ تارییه‌. (فه‌رقا) ته‌ و بزنه‌كا چیڕ نینه‌! باوه‌ربكه‌!

هه‌ر گرۆپ و تاخمه‌ك ژ كۆمه‌كا بهایێن هاوشێوه‌ و هه‌ڤپشك دروست دبن، چ ل سه‌ر ئاستێ هزرى و چ ل سه‌ر ئاستێ سه‌رڤه‌یى. ته‌ماشه‌ى وان داعشان بكه‌ هه‌مى ژ هزرێ و سه‌روبچم و جلوبه‌رگا وه‌كى ئێكن. هه‌بوونا هه‌ر خاله‌كا هه‌ڤپشك پشكه‌كه‌ ژ قۆناغا نێزیكبوون ل تاخم و گرۆپه‌كێ. هه‌ڤالێن جۆقه‌كێ ل كۆلانه‌كا مه‌ هه‌مى یان گه‌له‌ك ژ وان بیروباوه‌ر و ره‌فتارێن وه‌ك ئێك یێن هه‌ین. ئه‌ڤ خاله‌ هه‌مى پێكهاتێن جۆداجۆدایێن پرۆسێسه‌كا جڤاكى، سایكۆلۆژییه‌ بناڤێ پێگه‌هاندنا جڤاكى، كه‌ د ئاڤاكرن و ده‌یناندنا بنیاتێ كه‌ساتیا مرۆڤى ب گرنگ دهێته‌ هژمارتن و زانا ته‌كه‌زێ ل سه‌ر هه‌ستیاریا وێ دكه‌ن. ل وه‌لاته‌كێ ئاسیا ناڤین پێنگاڤێن دژوار دژى هزرا تیرۆریستێن داعشێ هاتن هاڤێتن و ئه‌ڤه‌ ل ئه‌لمانیا ژى زیندانه‌كا تایبه‌ت بۆ هشكباوه‌ران هاته‌ ڤه‌كرن. مخابن ل كوردستانێ، ئه‌و جهێ سینگێ شه‌ڕێ داعشێ و تووندڕه‌ویێ یه‌، ئه‌ڤرۆكه‌ ل فه‌رمانگه‌ه و داموده‌زگه‌هێن كه‌رتێ تایبه‌ت و میرى و نه‌خاسمه‌ یێن په‌روه‌رده‌یى و مامۆستا و قوتابى ب ڤى مۆدێلى و سه‌روبه‌رێ كرێت و بێى هیچ ڕێزه‌كێ بۆ قۆربانیێن ڤى وه‌لاتى و كه‌س و كارێن شه‌هید و برینداران بگرن، لبه‌ر چاڤێن مه‌ و ڕێڤه‌به‌ر و مامۆستایێن خوه‌ دهێن و دچن و كه‌س پرسیارا وان ناكه‌تن ئه‌ڤه‌ چ سه‌نى و مه‌نیكن هوون ژ خوه‌ چێدكه‌ن؟ ئه‌ڤا ئه‌م دبێژین نه‌ به‌رته‌نگكرنا ئازادیا تاكه‌كه‌سی یه‌، به‌لكۆ تێهه‌لدانا وان بێدماخانه‌ ئه‌وێن ب ڤى مۆدێلى ئازادیا هزرى و جڤاكى و سایكۆلۆژیا تاكێ كوردى بن پێ دكه‌ن و ب پیسكرنا ژینگه‌ها فیزیكى ـ جڤاكیا جڤاكێ مه‌ دبنه‌ ئه‌گه‌رێ سه‌رهلدانا پیسبوونا سایكۆلۆژیا خوه‌ و چاڤێن مه‌ به‌رده‌وام هزرا مه‌ ل بن وێنێ خوه‌ یێ نه‌شرین و كرێت و تڕوبچمێ خوه‌ شاش و تارى دكه‌ن و ئێش و ئازارێن جڤاكێ مه‌، سه‌ربارى هه‌مى ڤان قه‌یران و دوژمن و كۆل و كۆڤان و خه‌م و خه‌یالان هندا دیتر زێده‌تر دكه‌ن. پێدڤیه‌ لایه‌نێن ئایینى و په‌روه‌رده‌یى و ئاسایشێ سنۆره‌كێ بۆ ڤان تۆخمه‌ كه‌سان ده‌ینن و ئه‌ڤه‌ پێنگاڤه‌كه‌ بۆ ڕێگرى ل به‌لاڤبوونا پیرۆزیا هزر و بیروباوه‌رێن تیرۆرێ و به‌لكۆ ژى گه‌هشتنا ڤان تۆخمه‌ مرۆڤانه‌ بۆ ناڤ ڕێزێن داعشێ.
*بسپۆرى پێداگۆگى و سایكۆلۆژیایێ/ زانـــینگـــه‌ها زاخۆ

(سایكۆلوژیایا ده‌مارى ـNLPو ده‌رووندروستیێ)

رۆژا شه‌مبیێ وه‌ك گه‌له‌ك جاران ئه‌ز ب پاسا عه‌باسیكێ چوومه‌ بازاڕى داكو هنده‌ك تشتێن پێدڤى بكڕم. ل ڕاستا گۆڕه‌پانا بارزان من دیت كۆمه‌كا سنێله‌یان ل ناڤ پاركى و ل بن ئاڵایێ كوردستانێ كاره‌ك دكر. شۆفێرى ئاگه‌ه ژ بایێ جیهانێ نه‌بى، ما حێبه‌تى پسیار كر ئه‌ڤه‌ چ چێبیه‌؟ من ژى تێگه‌هاند كۆ رۆژا ئالایه‌. بێهنه‌كێ ما و پاشى ده‌ڤێ خوه‌ یێ ب گازنده‌ ڤه‌كر و پاشى گۆت: رۆژا خوه‌لیسه‌ریێ!! ڕاستى ئه‌ز نزانم كا وى چ ئاریشه‌یه‌ك و كاودانه‌كێ گێولى (میزاجى) د وێ گاڤێ دا هه‌بیه‌ یان ژى چ دگه‌ل كوردستانێ هه‌یه‌، لێ ئه‌ز ژ دوور ڤه‌ وى دناسم، چونكى ئه‌ڤه‌ چه‌ند ساله‌ ئه‌ز ب پاسێن عه‌باسیكێ هاتووچوویا ناڤ بازاڕى دكه‌م. ئێكى گۆته‌ من ل سالێن نۆتان و ل گرانیێ وه‌كى گه‌له‌ك ژ مه‌ خه‌لكێ هه‌ژار بین و هه‌تا ئێڤارى ل ده‌شتێن زاخۆ ل دووڤ ته‌ره‌كترێ و پاتۆزێ گۆلێن گه‌نمى لێكددان و دكره‌ ئار و ساڤار و نۆكه‌…. وى (قه‌سره‌كا) هه‌ى وه‌ك پاشاى. باشه‌ ئه‌ڤ هه‌مى تشته‌ و گه‌له‌كێن دیترین ئه‌ز نزانم وى ژ كیڤه‌ ئیناینه‌ هه‌كه‌ر نه‌ ب خێرا كوردستانێ و مێرخاسیا پێشمه‌رگه‌ى و خوینا شه‌هیدان و خه‌مخۆرییا مالا بارزان بۆ ڤى ملله‌تى و هه‌روه‌سا ژى وى ئالاى نه‌بیت؟ مرۆڤى ژیێاتى بۆ چ پارته‌كێ و ئایین و مه‌زهه‌ب و لایه‌نه‌كێ سیاسى هه‌بیت و چ ئاریشه‌ هه‌بن بلا تێكه‌لى هنده‌ك بها و پیرۆزیان نه‌كه‌ت و بلا دوهى ژبیر نه‌كه‌ت دا ئه‌ڤرۆ به‌دبه‌خت و سوباهى شه‌همزار و ڕویڕه‌ش نه‌بیت. ئه‌ز پشتڕاستم ئه‌ڤ مرۆڤه‌ و گه‌له‌كێن وه‌كى وى، ل هه‌مى تشتێن دیترێن ژیانێ ژى وه‌سا هزر دكه‌ن و وه‌كى هنده‌ك كه‌سێن وه‌كى خوه‌، ئه‌وێن كۆ ئیك ژ بزاڤێن سه‌رده‌میانه‌ و هه‌ڤچه‌رخ بۆ ڕه‌ڤاندنا خه‌م و خه‌یالا مرۆڤان و سه‌ر ژ نوى ئاڤاكرنا كه‌ساتیا مرۆڤاتیێ و شارستانیێ، ب ناڤێ پرۆگرامێ زمانه‌وانیا ده‌مارى ( NLP )، یاكو گه‌له‌ك زانا و خه‌مخۆرێن مرۆڤایه‌تیێ ل ئه‌مڕێكا و ده‌ڤه‌رێ و ژ وان ژى ئانتۆنى ڕابینز و عه‌لیره‌زا ئازمه‌ندیان، وان ب كه‌سایه‌تیێن نه‌رێنى و (نگێتیڤ negative) دزانن و دده‌نه‌ نیاسین، وان ب به‌رهه‌مه‌كێ سیسته‌مه‌كێ شاشێ مه‌رجى و په‌روه‌رده‌بوونێ د خێزانێ دا ل سه‌ر بنه‌مایێ سه‌ره‌ده‌ریكرنا نه‌مرۆڤانه‌ و بێ دلۆڤانى و ئاخفتنێن نه‌خوه‌ش و گۆتنێن كرێت و شكه‌ستى دزانن، كه‌ ئه‌ڤ تۆخمه‌ كه‌سه‌ د ناڤ مه‌ دا گه‌له‌كن و كه‌ساتى و سایكۆلوژیا هزرى و مێنتالیته‌یا وان یا هاتیه‌ ده‌قساندن و یێ مایى قاقۆسكى و هێدى نه‌شێتن بسه‌ر خوه‌ڤه‌ بهێت. ئه‌ڤ ده‌ربڕینا وى كه‌سێ شۆفێر ل هه‌مبه‌ر ئالایێ كوردستانێ كرى، كه‌ وه‌ك ئێك ژ هێمایێن نه‌ته‌واتى و ژێیاتیێ و ئێكگرتنا كوردستانیان دهێته‌ هژماركرن، ته‌نها نموونه‌كا بچویكه‌ ژ ڕه‌فتارێن وى یێ نه‌ئاسایى و ناوازه‌ و نیشانه‌كه‌ ژ شه‌پرزه‌یێ و شاشیێ و نه‌رێنیبوون د هزركرن و مێنتالیه‌ته‌یا سه‌ره‌ده‌ریكر ل گه‌ل ئاریشه‌یێن تایبه‌ت د سایكۆلۆژى و جڤاكێ دا. زانایین(NLP) د وێ باوه‌رێ دانه‌ په‌روه‌رده‌كا خێزانى یا نه‌دروست ئێكه‌ ژ مه‌زنترین ئاسته‌نگ ل به‌ر وه‌رار و گه‌شه‌یه‌كا دروست و كه‌ساتیێ و شێوازێ هزركرنێ ل نك زارۆیان. ئه‌وا كو جهێ داخێ یه‌ ل ناڤ خێزانا كوردستانێ دا گه‌له‌ك ژى به‌ربه‌لاڤه‌ د هه‌مى ئاستێن جڤاكى و ئابوورى و ڕه‌وشه‌نبیرى دا. خۆزى خێزانا كوردستانێ ل شوونا گه‌له‌ك تشتێن نه‌به‌ركه‌فتى و (مه‌زهه‌ریان) و بێ سه‌روبه‌ر، زارۆیێن خوه‌ دابایه‌ به‌رده‌ستێ خواندن و فێربوون و په‌روه‌رده‌بوون ل به‌ر ده‌ستێ كه‌سانێن وه‌ك ڕوبینز و ئازمه‌ندیانى، داكو درست هزر بكه‌ن و بزانن چاوا و بۆچى پێدڤیه‌ ئه‌و هزر بكه‌ن و بزانن چاوا مرۆڤه‌ك خودان باوه‌رى بخوه‌ و ئه‌رێنێ (پۆزێتیڤ) و ب مفا و دلسۆزى و خه‌مخۆرى بۆ نیشتیمان و ئاخ و نه‌ته‌وێ خوه‌ و كوردستانێ بن، ئه‌و بنه‌مایێن په‌روه‌ردا ئاریاییان ل سه‌ر ده‌ستێ زه‌رده‌شتێ شه‌هیدێ پاراستنا مرۆڤاتى و نه‌ته‌واتیێ، هه‌میشه‌ داكۆكى ل سه‌ر دكر، تاكو بزانن رۆژا ئالایێ كوردستانێ ڕۆژا سه‌ركه‌فتنێ و به‌خته‌وه‌ریێ یه‌ نه‌ك خوه‌لیسه‌رى، بزانن ئه‌و مرۆڤێ ب ڤى ڕه‌نگى ژى هزر بكه‌ت و بهانه‌ هه‌ر تشته‌ك و باوه‌ره‌ك و ئاریشه‌یه‌ك بیت، ئه‌نجام ئێك تشته‌ و ئه‌و ژى گه‌هشتنه‌ ب ئاستێن بلندێن شه‌پرزه‌یا ده‌روونى ل نك وى كه‌سى و ل ڕۆژانێن ئایینده‌ دا.
*بسپۆرى پێداگۆگى و سایكولۆژیایێ/ فاكوڵتییا په‌روه‌ردێ/ زانـــینگـــه‌ها زاخۆ

په‌روه‌رده‌، ئانكۆ گهۆڕینا ڕه‌فتاران، گرێدایه‌ ب فێربوونێ، و ئێك ژ بنه‌مایێن فێربوونێ، لدویڤ گه‌له‌ك ژ بیردۆزێن سایكۆلۆژى، و نه‌خاسمه‌ مه‌رجیبوونێن كلاسیكییا پاڤلۆفى، و یا سیكنێرى و گه‌له‌كێن دیتر، سزادان (عقووبه‌ یان punishment)یه‌. سزادان كریاره‌ك چالاكه‌ بۆ ڤێ چه‌ندێ، لێ دگه‌ل هندێ دا ژى دهێته‌ گۆتن كریاره‌ك نه‌یێ هه‌ژى یه‌ بۆ كارتێكرن ل سه‌ر وێ، نه‌خاسمه‌ د ئایینده‌ى دا، نه‌خاسمه‌ هه‌كه‌ ب دروستى نه‌هێته‌ بكارئینان. بابه‌تێ سزادانا زارۆیان و قۆتانا وان یا جه‌سته‌یێ بابه‌ته‌كێ تژى گه‌نگه‌شه‌یه‌ د ئه‌ده‌بیات و وێژه‌یا په‌روه‌رده‌یى دا. د ئه‌نجاما هنده‌ك ژ وان ڤه‌كۆلینێن زانستى یێن كو ژ ئالیێ هنده‌ك بسپۆران، وه‌كى ( ستراوس و كانتۆر) (Straus, M. & Kantor, G.,1991) هاتینه‌ ئه‌نجامدان ده‌ردكه‌ڤیتن كه‌ زارۆك بۆ ته‌مبیكرن و سزادانێ چاڤ ل ده‌یبابێن خوه‌ دكه‌ن و وان دكه‌نه‌ نموونه‌یێن خوه‌ د وان ڕه‌فتاران دا. ئه‌گه‌ر ئه‌و ببینن ده‌یبابێن وان بۆ سزادانا وان قۆتان و لێدانێ بكاردئینن ئه‌و ژى دێ ب هه‌مان كار ڕابن و وان ڕه‌فتاران دگه‌ل هه‌ڤال و دۆست و خویشك و برایێن خوه‌ و ل ئایینده‌ى دا ل گه‌ل زارۆكێن خوه‌ بكارئینن. ئه‌و زانا د وێ باوه‌رێ دانه‌ هه‌رچه‌نده‌ دبیتن د ماوه‌یه‌كێ كۆرتدا و بشێوه‌یه‌كێ كاتى سزادان ببیته‌ ئه‌گه‌رێ نه‌مان و نه‌هێلان و ژناڤبرنا ڕه‌فتاره‌كا خراب و نه‌جوان، به‌لێ پا د ماوه‌یه‌كێ دۆمدرێژێ ئایینده‌ى دا ئاریشه‌یێن جۆراوجۆرێن وه‌كى تاوانكرن و ئه‌نجامدانا تاوانێن مه‌زن و بچووك ل سنێله‌یێ و ل قۆناغێن مه‌زنتر دا لنك وان كه‌سان ڕووى ده‌ن. هه‌روه‌سا ژى قۆتانا ب زارۆكى دكه‌ڤیتن دبیتن ل ئایینده‌ى دا وى تووشى خه‌مۆكیێ، حه‌زا خۆكۆشتنێ، بكارئینانا ڤه‌خوارنێن ئه‌لكۆلى سه‌رخۆشكه‌ر و هیبوونا بێهێلان (ئیدمان)، و قۆتانا هه‌ڤژینان، و تووندوتیژى دژى زارۆكان ئه‌نجامبده‌تن (1: 270 ). ئه‌ڤ نیشانه‌ ئه‌ون یێن د كه‌ساتیه‌كێ سایكۆپات ب ئاشكرایى دهێنه‌ دیتن. كه‌ساتیا تیرۆریستان ژى كۆپییا سایكۆپاته‌كییه‌ كه‌ دژى خوه‌ و جڤاكێ و یاسا و بهایێن وێ ئاماده‌یه‌ هه‌ر ڕه‌فتاره‌كێ بكه‌ت. ڤه‌كۆلینێن ل دۆر تاوانبار و ژ وان ژى كه‌ساتییێن تیرۆریست هاتینه‌ ئه‌نجامدان نیشان دده‌ن زۆربه‌یا وان د قۆناغێن پێشتر و نه‌خاسمه‌ زارۆكینیێ ب سه‌ربۆره‌كا نه‌خۆشا په‌روه‌رده‌یى و سزادانێ ده‌ربازبووینه‌ و كارتێكرنێن نه‌رێنى ل سه‌ر كه‌ساتییا وان په‌یدابوویه‌، و لدۆماهیكێ به‌رێ وان دایه‌ جهه‌كى بۆ جێبه‌جێكرنا وان ڕه‌فتارێن دڕندانه‌، و ئه‌و ڕێكخراوێن تووندڕۆ باشترین زه‌مینه‌ و ده‌لیڤه‌ بۆ وێ چه‌ندێ بوونه‌. 1. اسدورو،لستر ام. ( 1389). روانشناسى، ترجمه‌: جهانبخش صادقى، چ. 3، 618 ص. *بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده‌/ زانینگه‌ها زاخۆ

ژ بلى فاكته‌رێن بۆ ماوه‌یى و زگماكى فاكته‌رێ ژینگه‌هێ ژى رۆله‌كێ مه‌زن د ده‌یناندنا به‌رێ شه‌نگستا كه‌ساتیا مرۆڤى دگێڕیتن. مه‌ره‌ما مه‌ ل ڤێرێ ئه‌و نینه‌ به‌حسێ ئه‌و ژینگه‌ها فیزیكى و سروشتى بكه‌ین، كو بێگۆمان وێ كاریگه‌رییه‌ك مه‌زن د ڤێ ڕاستیێ دا هه‌یه‌، لێ ئه‌وا پتر مه‌ره‌ما مه‌یه‌ ژینگه‌ها مرۆڤى ـ جڤاكیه‌، كه‌ خوه‌ د گه‌له‌ك ڕوودانێن جڤاكى و سیاسى و كه‌لتووری دا دبینیت كو جه‌نگ ئێكه‌ ژ وان هۆكاران و ئێكه‌ ژ مه‌زنترین بناسێن كارتێكه‌ر د ئاڤاكرنا كه‌ساتیا تاكێ كوردى ل ڤێ پارچا كوردستانێ. پشكه‌كا مه‌زن ژ كاودانێن جه‌نگى ل كوردستانا باشوور بۆ وێ ململانێ و هه‌ڤڕكیا به‌رده‌وام د ناڤبه‌را كوردان و ده‌وله‌تێن بابل و سۆمه‌رى و ئاشوورى و كلدانیان بوویه‌ كه‌ نه‌ته‌وه‌یێن جوه‌ دا نه‌ و چ په‌یوه‌ندى ب عه‌ره‌بان ڤه‌ نینه‌ و تنێ ژ نه‌ژادێن سامینه‌، وه‌كى وان، و جودهیا وان نه‌وكى یا نه‌ته‌وه‌یێن جوداجودا یێن ئاریایه‌ كو د گه‌له‌ك خالان دا هه‌ڤپشكن، به‌لكو جوداهیه‌كا بنه‌ڕه‌تى بوویه‌ و ژینگه‌ه و كه‌لتوور و ئاینیێ وان هندى ئه‌رد و ئه‌سمانان ژ ئێكدووتر دوورن، هندى ئه‌ڤ ده‌وله‌ت و شارستانیه‌ ب هێز بین مه‌زنترین ململانێ د ناڤبه‌را وان و كوردان ب گۆڕێ بى و وان هه‌مى جاران مه‌ترسیا ل سه‌ر كوردان هه‌بوویه‌، پشتى ژناڤچوونا وان ل سه‌ر ده‌ستێ هه‌ڤدو و پاشى میدیا و ل دووماهیێ ساسانیان، و به‌رى هینگێ هه‌تا ماوه‌یه‌كێ ژى هه‌خامه‌نشى (ئه‌خمینى) و ئه‌شكانیان و ده‌مه‌كى كورت ژى پاشمایێن ئه‌سكه‌نده‌رێ مه‌قه‌دوونیێ داگیركار ماوه‌یه‌كێ نێزیكى پێنچ سه‌ده‌یان كوردێن باشوور ب تایبه‌ت ل بن گه‌ڤێن نه‌ته‌وێن ئارى و نه‌خاسمه‌ پارسان بوون. چ گومان تێدا نینه‌ وه‌ك پشكه‌ك ژ وان فاكته‌رێن د دیرۆكێ دا كارتێكرن ل سه‌ر ئاڤابوونا كه‌ساتیا تاكێ كوردى و ب تایبه‌ت ژى ل سه‌ر وێ پشكا كه‌ساتیێ ئه‌وا كارۆل گۆستاڤ یۆنگ ناڤێ  نه‌هایدار (نه‌ستێ) ب كۆمه‌ل (لاشعورى جمعى) بۆ هه‌لبژارتى، ل نك وى تاكى كرى، ئه‌ڤان قووناغێن دیرۆكى یێن دژوار و سه‌خت ڕه‌نگڤه‌دانا خوه‌ ل سه‌ر كه‌ساتیا تاكێ كوردى باشوور هه‌بوویه‌. پشتى ڤێ قووناغى و ل دووماهیا زنجیرا شارستانیا ساسانیان پێله‌كا نوو یا جه‌نگ و ململانێ ب سه‌ر كوردێ ڤى پارچه‌ى دا هات. ئه‌ڤ پێله‌ د بنه‌ڕه‌ت دا بۆ وێ بزاڤێ دزڤڕیتن كه‌ عه‌ره‌بێن سامى و ژ ئه‌گه‌رێ وێ هشكه‌ سالى و ب بیابانبوونا (تصحر) دووڕگه‌یا عه‌ره‌بى و گوهۆڕینێن سه‌قایێ ده‌ڤه‌را وان یا نه‌خۆش، دڤیان خوه‌ ژ كارتێكرنا زیانێن ڤێ دیارده‌یا سروشتى دوور بگرن. ئه‌ڤ بزاڤه‌ ل وى سه‌رده‌مى و د قووناغێن جوداجودا یێن وه‌كى مه‌لك سلێمان پاشایێ یه‌مه‌نێ(سلێمان پێغه‌مبه‌ر) ژى ب گۆڕێ دابووینه‌، هه‌ر چه‌نده‌ سنوورێ ڤێ كارتێكرنێ نه‌ دگه‌هشته‌ سنوورێن كوردستانا باشوور لێ قووناغێن ل دووڤدا ئه‌ڤ قووناغه‌ ژى ده‌ربازكرن. هاتنا ئایینێ پیرۆزێ ئیسلامێ و ئه‌و بۆهایێن مرۆڤدۆستانه‌یێن تیدا هه‌ین پێلێن ڕه‌ڤینا عه‌ره‌بان و بزاڤكرن بۆ گرتنا ده‌ڤه‌رێن دیترێن ده‌وروبه‌رى خوه‌ بوویه‌ ده‌لیڤیه‌ك به‌هانه‌ك بۆ وان خۆشتر ببیت و نه‌خاسمه‌ ئه‌وێن هه‌ست ب ڕه‌وشا دژوارا گوهۆرینێن سروشتى دكرن و وێ ب مه‌ترسیه‌ك بۆ سه‌ر بارێ سایكۆلۆژیایا خۆراكى یا خوه‌ دزانى. بوهایێن پاقژ و مرۆڤدۆستانه‌یێن ئایینێ پیرۆزێ ئیسلامێ زوو جهێ خوه‌ د دلێ خه‌لكێ نێزیك دا ڤه‌كر و ئاسته‌نگێن مه‌زن نه‌كه‌فتنه‌ به‌ر سینگێ عه‌ره‌بان ل وان جهان. ئه‌ڤ كاودانه‌ به‌رده‌وام بى هه‌تا جه‌نگێ عه‌ره‌بان گه‌هشته‌ سنوورێ كوردستانا باشوور كه‌ ل وى ده‌مى دا ل بن ده‌ستهه‌لاتا پاشایێن ساسانى دژیان و ساسانى وى سه‌رده‌مى ب ئێك ژ زلهێزێن جیهانێ و ده‌ڤه‌رێ دهاتنه‌ هژمارتن. ڤێ ده‌وله‌تا زلهێز وه‌كى پێدڤى خوه‌ ل به‌ر پێلا هێڕشبه‌رێن عه‌ره‌ب نه‌گرت و كوردستانا باشوور ژ وان جهان بوویێن زوویكا جه‌نگاوه‌رێن عه‌ره‌ب ده‌ست بسه‌رداگرت (نێزیكى 636ز.). ب ڤى ڕه‌نگى هێدى هه‌ڤسێیێن كوردستانا باشوور نه‌ سۆمه‌رى و نه‌ بابلى و ئاشوورى و كلدانى(ئه‌كه‌دى) و ساسانى بوون، به‌لكۆ بوونه‌ عه‌ره‌ب و ڤێ قووناغێ ماوه‌یه‌كێ پترتر ژ هزار و چارسه‌د سالان ڤه‌كێشا و هێدى كوردستانا باشوور ڤان هه‌مى سالێن دوور و درێژ ما ل بن هه‌ژموونا نه‌ته‌وێ عه‌ره‌بى، یێ ب ناڤێ ئیسلاما پیرۆز حۆكم ل كوردستانییان دكر. دیرۆك ڤه‌ناشێریتن ل سه‌ر ده‌مێ خه‌لیفێن ئه‌مه‌وى و عه‌باسى و چ پشتى هنگێ ل هنده‌ك قووناغا و ل هنده‌ك كاودانان كوردستانى ته‌نا و ئاسووده‌ و پاراستى بووینه‌ و دبیت هنده‌ك جاران ل هنده‌ك جهان ده‌ستهه‌لاته‌كا خۆجهى ژى هه‌بیت، به‌لێ هه‌ر ئه‌ڤ نه‌ته‌وه‌یه‌ ل گه‌له‌ك قووناغان دا ژى مه‌زنترین زۆردارى لێهاتیه‌كرن و نه‌خاسمه‌ ل ڤان دو سێ سه‌ده‌یێن دووماهیێ زۆرداریه‌ك مه‌زن ل ڤێ كوردستانێ هاتیه‌كرن ب ڕه‌نگه‌كى كو كارتێكرێن گه‌له‌ك نه‌رینى و خراب ل سه‌ر ڕه‌وشا ده‌روونى و بارێ سایكۆلۆژیا كه‌ساتیا كوردستانیان دروستكر. ئه‌ڤا د قووناغێن دژوارێن دیرۆكى بنیاته‌كێ سایكۆلۆژیێ وه‌سا هه‌ڕفتى ل نك كه‌ساتیا كوردستانیان دروستكریه‌ كه‌ هێدى بهایێ باوه‌ریێ و برایه‌تیێ و باوه‌رى بخۆبوونێ جهه‌ك و پێگه‌هه‌ك ب هێز تێدا نه‌مایه‌. تاكێ كوردستانى وه‌كى كۆتره‌كێ یه‌ د قه‌فه‌سه‌كێ دا كه‌ هه‌مى ده‌مه‌كى ل هیڤیا ڤه‌بینا ده‌رگه‌هێ وێ قه‌فه‌سێ چاڤێن وى ل ڕۆژه‌كیێه‌ ئه‌و ده‌رگه‌ه ڤه‌بیتن و ئه‌و بشێتن ژ وێ قه‌فه‌سا ئاسنین و دژوار و ته‌نگ و تارى بڕه‌ڤیت. ئه‌و گڤاشتن هه‌مى ڤان سالێن درێژ ده‌ستێن خوه‌ د حه‌فكا كوردستانیان وه‌راندین و هنده‌ك جاران و ڕۆژان و تنێ ژ ته‌نگاڤى یان بۆ سیاسه‌تێ نه‌بیتن ناهێته‌ سست كرن. ڤان گڤاشتنان مرۆڤێ كوردستانێ یێ د جیهانه‌كا گرێ یێن ده‌روونى دا ئاسێ كرین و یێ بێ هێزكرى، لێ ئه‌ڤ نه‌ ئانكۆ هێدى یێ كه‌فتنى و ناڕابیتن. به‌لكۆ به‌رۆڤاژى ڕۆژه‌ك ژ ڕۆژان هه‌ر ئه‌ڤ گڤاشتنه‌ دێ بنه‌ مه‌زنترین پالده‌رێن وى بۆ گه‌هشتن ب ئارمانجێن مه‌زن و ئه‌و ژى ئازادییه‌ ژ ده‌ستێن زۆردار و داگیركه‌ران، وه‌ك هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ك دیتر ل جیهانێ. لێ ئه‌ڤێ ئازادیێ بهایه‌كێ هه‌ى و ئه‌و ژى خۆڕاگرى و قۆربانیدان و ئێكگرتنه‌.  *بسپۆرى پێداگۆگى و سایكۆلۆژیایێ/ زانـــینگـــه‌ها زاخۆ

د سیاسه‌تا له‌شكرى دا و دیرۆكا جه‌نگێن ده‌وله‌ت و زلهێز و ئمبراتۆریه‌تێن به‌رێ و نوكه‌ ل هه‌مى جیهانێ هژماره‌كا ته‌كتیكێن هه‌ین كو لایه‌نێن شه‌ڕكه‌ر و هه‌تا كو ئه‌وێن گه‌له‌ك بهێز ژى هنده‌ك جاران نه‌چار دبن، بێى ویست و ڤیان و حه‌زا خوه‌، بكار بینن. ئێك ژ وان ته‌كتیكان، كو دیرۆكێ دا ب سه‌دان و هزاران جاران هاتیه‌ بكارئینان، پێكهاتنه‌ دگه‌ل لایه‌نه‌ك یان چه‌ند لایه‌نێن دوژمن و نه‌یار و هه‌ڤڕك د به‌رۆكێن شه‌ڕى دا، نه‌خاسمه‌ ده‌مێ وه‌لات و هێزه‌ك هه‌ست دكه‌تن كو ئێدى شیانا هندێ نینه‌ د چه‌ندین جه‌پهه‌ و سه‌نگه‌رێن شه‌ڕى دا به‌رگریێ ژ خوه‌ و سه‌رباز و ئارمانج و وه‌لاتێ خوه‌ بكه‌ت، بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ دێ دگه‌ل لایه‌نه‌ك یان چه‌ندین لایه‌نان و وه‌لاتان ژ نه‌یاران كه‌ڤیته‌ گفتگۆكرنێ و دانوستاندنێ و بۆ ماوه‌یه‌كى یان ژى ب ئێكجارى دگه‌ل پێكهێت. دیاره‌ هه‌لبژارتنا ئه‌و لایه‌نێ پێكهاتن دگه‌ل دهێته‌كرن كاره‌كێ ب سانه‌هى نینه‌، به‌لكو ئالۆزه‌ و پێدڤى ب هشیارى و پلانه‌كا تۆكمه‌یه‌، دخوازیت ب زیره‌كاتى سه‌ره‌ده‌ریكرن دگه‌ل بهێته‌كرن، هه‌كه‌ نه‌ ئه‌ڤ كاره‌ دبیت سه‌رنه‌گریت یان ژى زیانێن مه‌زن ب دووڤ خوه‌ دا بینیت. ئه‌ڤ پرۆسه‌ ب خوه‌ جۆره‌كه‌ ژ جه‌نگا سایكولۆژیل وه‌لات و لایه‌نان دگه‌ل هه‌ڤدۆ.
ئاشكرایه‌ دو سالێن بۆرى، و ب تایبه‌ت، كوردستان یا بوویه‌ گۆڕه‌پانا ململانێ و كێشمه‌كێشه‌ك ئالۆز، چ ل سه‌ر ئاستێ ناڤخۆیى و چ ل سه‌ر ئاستێ ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ ژى. دڤیا ب وێره‌كی بهێته‌ گۆتن هه‌كه‌ نه‌ خه‌لكێ قه‌هره‌مان و خۆڕاگر و پێشمه‌رگێ كوردستانێ و سه‌ركرداتیا هنده‌ك پارت و سیاسه‌تڤانان بایه‌، كێم وه‌لات و لایه‌نه‌كى شیانا خوه‌ ل به‌رگرتنا هه‌مى ڤان ئاریشه‌یێن ئالۆز دا هه‌بیت. د ڤێ گۆڕه‌پانا سه‌خت و دژوارا شه‌ڕێ چه‌ند لایه‌نه‌ دا و ل چه‌ندین قۆل و جه‌پهه‌یان دا ژیان سه‌خت و دژوار ببوو. شه‌ڕێ تیرۆرا دڕنده‌، و قه‌یرانێن ئابوورى و نه‌یارێن ده‌ره‌كى و ناڤخۆیى، سیاسه‌تا دوانیزم و تژى دوو ڕِوویا هنده‌ك وه‌لاتێن ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ و چه‌ندین جه‌پهه‌یێن دژوار ل كوردستانێ ببینه‌ سه‌همه‌ك مه‌زن بۆ خه‌لكێ. پێكهاتن دگه‌ل هنده‌ك ژ وان دوژمنان دوورى ڕه‌وشتێ مرۆڤایتێ و كوردستانیان بوو، وه‌كى ڕێكخراوا ئیسلامییا تیرۆریستییا داعشا هۆڤ، یان ژى ژ ئاستێ شیانێن كوردستانێ ده‌ركه‌فتى بین وه‌كى قه‌یرانا جیهانییا بهایێ په‌ترۆلێ، و یان ژى ژبه‌ر سه‌ر ڕه‌قییا هنده‌ك لایه‌نێن كوردستانى پێكهاتن دگه‌ل وان یا بێ مفا دهاته‌ هژمارتن. ڤه‌كرنا ده‌رگه‌هێ شه‌ڕى دگه‌ل هنده‌ك لایه‌نێن نه‌حه‌ز ژى دگه‌ل ڤى كاودانى نه‌یا گۆنجاى بى، تنێ هنده‌ك ڕێك هه‌بوون. پا چاره‌ چی یه‌؟ ژ وان ژى ئه‌و ڕێك بوون ئه‌وێن دگه‌ل (غرورا) سیاسییا هنده‌ك لایه‌نان نه‌دگونجا و نه‌خاسمه‌ ژى پارتى دیمۆكراتى كوردستان. چونكى ئه‌ڤێ پارتێ و نه‌خاسمه‌ جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانى ئالایه‌ك هه‌لگرتبوو و مكور و ڕژد بوو ل سه‌ر هندێ ڤى كاودانێ گۆنجاى بكه‌ته‌ ده‌رگه‌هه‌ك و ده‌لیڤیه‌ك تا ب ئێكجارى كوردستانیان ژ بن چیڤێ زۆردارییا هنده‌ك لایه‌نێن سته‌مكار ل به‌غدایێ قۆرتال بكه‌ت.
دیرۆكێ پشتى هزاران سال ژ بۆرینه‌كا ب ڕه‌زاله‌ت ئه‌ڤ وه‌لاته‌ و ژ ئه‌گه‌رێ مێنتالیته‌كا ڕزى ل نك هنده‌ك ده‌ستهه‌لاتدارێن وێ، كربوویه‌ پارچه‌یێن ژێكڤه‌ بووى و ئه‌ڤه‌ ببوو دیفاكتۆیه‌ك. به‌لێ پیلانێن نه‌یارێن ناڤخۆیى و ده‌وله‌تبوونا كوردستانێ ل سه‌ر ده‌ستێ جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانى و پێشمه‌رگێ مێرخاس، جاره‌كا دیتر كار گه‌هانده‌ هندێ كو پارتى وه‌كى خودانێ هه‌میشه‌یى و ڕاسته‌قینه‌یێ كوردستانیان و وه‌كى گه‌له‌ك جارێن دی پێ ل ڤێ (غرورێ) دانیت و ژ پێخه‌مه‌ت پاراستنا نه‌ته‌وه‌یه‌كێ ژ ته‌حلى و دژوارى و كاره‌ساتێن مه‌زن، نه‌چار ببیت پێ ل دلێ خوه‌ دانیت و جاره‌كا دی ده‌رگه‌هێ وان كه‌سان بقۆتیت، یێن ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كیێن ئاریشه‌یێن نوكه‌ و قه‌یران و ئالۆزیێن هه‌رێما كوردستانێ نه‌، مه‌ چ جاران خێر و قه‌نجى ژێ نه‌دیتى و د ڤێ چه‌ندێ دا ئه‌زموونه‌كا دوور و درێژ و ته‌حل یا هه‌ى. به‌لێ قوتێ خه‌لكێ هاتیه‌ بڕین و ژیارا خه‌لكى ب زه‌حمه‌ت كه‌فتیه‌ و هێجه‌ت بۆ نه‌یاران خۆش بووینه‌. هنده‌ك لایه‌نان دڤیا خه‌لكى بكه‌نه‌ پێخوارن و نانێ خوه‌ پێ بخۆن و وان بكه‌نه‌ پێپكێن پێستركه‌كێ دا ل سه‌ر پشتا وان بسه‌ر بكه‌ڤن و بگه‌هنه‌ ئارمانج و به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌ یێن نه‌ڕه‌وا و دوور ژ پرۆژه‌یێ پیرۆزێ هزار سالیێ د مێنتالیته‌ و هزرا تاكێ كوردستانى دا.
ئه‌ڤه‌ ده‌ستپێكا كاره‌ساتێن مه‌زن و نه‌خۆش بوو بۆ نه‌ته‌وه‌كێ ماندى و تێر زه‌حمه‌ت دیتى و خۆڕاگرێ كوردستانێ. پارتى و جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانى و هنده‌ك سیاسه‌تڤانان ئه‌ڤه‌ پێ تاوانه‌كا مه‌زن بوو ل دژى كوردستانێ و بۆ ژناڤبرنا وێ پیلانێ سه‌رۆك بارزانى باشترین جه‌پهه‌ هه‌لبژارت و ڕێكا به‌غدایێ گرته‌ به‌ر سینگێ خوه‌، چونكى ب دیتنا وى به‌ره‌یێ جه‌پهه‌یێ ناڤبرى ژ هه‌میان ب سانه‌هیتر و گۆنجایتر بوو بۆ سه‌رۆك بارزانى پێ دانان ل سه‌ر مافێن خوه‌ و ده‌ستبه‌ردان ژ وان ئاسانتر بوو ژ دروستبوونا كاره‌سات و ژناڤچوونا خه‌لك و نه‌ته‌وه‌كى. ئه‌ڤه‌ ئێكه‌م جار نینه‌ بارزانى ڤى كارى دكه‌ت. نموونه‌یێن وێ گه‌له‌كن و ژ وان ژى نسكویا (1975) و به‌رى هینگى ژى ڕێڕه‌وه‌یا چوونا بارزانیێ نه‌مر و هه‌ڤالێن گیانفیدایێن وى بۆ سۆڤیه‌تا به‌رێ و گه‌له‌كێن دیترن. ڤه‌خوارنا ڤێ شه‌ربه‌تا ته‌حل بۆ وان سه‌ركردێن مه‌زن و ب ویژدان و دلسۆز و خه‌مخۆرێ خه‌لكێ خوه‌ شرینتره‌ ژ ڕوویدانا كاره‌ساتێن جه‌رگبڕ، كو تێدا هزاران مرۆڤ ببنه‌ قوربانیێ هزر و بیروباوه‌ر و مێنتالیته‌یا ڕزى و نامرۆڤایانه‌یا چه‌ند كه‌سه‌كێن خۆپه‌رێست و تژى گرێ یێن ده‌روونى، كو تنێ چه‌ند ڕۆژه‌كێن دی ل به‌ر چاڤێن خوه‌ دبینن نه‌ك چه‌ند سه‌د سالێن دی.
جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانى ڤێ جارێ ژى وانه‌یه‌كا مه‌زن دا مرۆڤایه‌تى و كوردستانیان، چونكى ئه‌و خوه‌ ب نوونه‌رێ ڕاسته‌قینه‌یێ وان دزانیت. ئه‌زموونا جه‌نابێ وى و خۆڕاگرییا وى و پێشمه‌رگێ عه‌گید و شه‌هیدێن سه‌رفه‌راز و به‌هشتى و مالباتێن وان و یا خه‌لكێ كوردستانێ د ئه‌ڤرۆ دا و ئارمانجێن پیرۆز و مه‌زنێن سۆباهى هه‌مى نیشانێن دیارن ژ ئاسوویه‌كێ گه‌ش و ده‌ستكه‌فتێن ئایینده‌ى. لێ جه‌نابێ وى دزانیت هه‌كه‌ گه‌هشتنا وى ئاسووى و وان ئارمانجێن مه‌زن ب بهایێ چه‌ند ڕۆژه‌كا پاشكه‌فتن و چه‌ند پێنگاڤێن ئه‌رێنى و ده‌مه‌كى بۆ لایێ هه‌ڤڕكه‌كێ زۆردار و قورتالكرنا نه‌ته‌وه‌كێ ژ كاره‌ساتان ژى ته‌مام بیت، چ نینه‌، هه‌كه‌ قوربانى ب هنده‌ك به‌رژه‌وه‌ندى و ده‌ستكه‌فتێن تایبه‌ت و كاتى بهێته‌دان. هیچ نه‌بیت ئه‌و كوردستانا سوباهى ببیته‌ ده‌وله‌ت هه‌كه‌ كوردستانى تێدا نه‌بن بۆ جه‌نابێ وى هیچ نرخ و بهایه‌ك نینه‌، چونكى ئه‌و ڕامانا بوونا خوه‌ د بوون و خزمه‌تا وان دا دبینیت و ئه‌ڤ ئێكه‌ ژ وان ساخله‌تێن وێژه‌ و ئه‌ده‌بیاتا سایكولۆژیا كه‌ڤن و نوكه‌ ب جوانترین و پیرۆزترین بها دزانیت و ب ئێك ژ نیشانێن ده‌روون دروستیێ ل نك كه‌سه‌كى دهژمێریت. به‌رهه‌مێن ڤێ چوونێ مه‌ دیتن و دێ بینین. مرۆڤ بۆ خودێ و وێره‌كی ڤه‌ بێژیت جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانى مێنتالیته‌ (ئه‌قلیه‌تێ) ئمبراتۆریه‌تێ یێ هه‌ى.
*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده‌/ زانینگه‌ها زاخۆ

كوردێن خۆراسانێ ژ به‌ره‌بابێن ڕه‌سه‌نێن كوردانن و كه‌ڤناتیا وان بۆ هزاران سالێن به‌رى نوكه‌ دزڤڕیت و ژێده‌رێن دیرۆكى ب هنده‌ك نه‌وێره‌كى و خه‌مساری ڤه‌ گه‌له‌ك ژ دوینده‌هێن كوردان یێن كو ده‌ستهه‌لات بده‌ستێ وان بوویه‌ د سه‌رده‌مێن جودا جودایێن دیرۆكى دا بۆ وان دزڤڕینن. هه‌تا كو دهێته‌ گۆتن ئمبراتۆریا ساسانى، یا كو نێزیكى چارسه‌د سالان ده‌ستهه‌لاتا وه‌لاتێن ئارییان و ده‌ڤه‌رێ دگێڕا ب ڕه‌چه‌له‌ك كوردێن خۆراسانێ نه‌ و ژ ناڤدارێن دی ژى ئه‌بو موسلمێ خۆراسانی یه‌، كو ب ژناڤبرنا خه‌لافه‌تا ئه‌مه‌وییان ده‌رگه‌ه بۆ خه‌لافه‌تا ئالێ عه‌باس و عه‌باسییان ڤه‌كر، لێ عه‌باسییان پشتى وێ قه‌نجیا مه‌زن وه‌كى گه‌له‌ك كه‌س و جارێن دی نمه‌ك حه‌رامى كر و مه‌نسۆر خه‌لیفێ وى سه‌رده‌مى ئه‌و ب شێوه‌یه‌كێ دڕندانه‌ و ژ پشتڤه‌ و ب خه‌نجه‌ران پارچه‌ پارچه‌ كر. هه‌رچه‌نده‌ كورد ل وێرێ كه‌ڤنن، لێ د سه‌رده‌مێن جودایێن دیرۆكى دا. پشتى هینگێ گه‌له‌ك كورد یێن ژلایه‌نێ ده‌ستهه‌لاتا پاشایه‌تى بۆ وان جهان هاتینه‌ ڤه‌گۆهاستن و دبیت ئێك ژ وان گه‌ڕان كوردێن ده‌ڤه‌را به‌هدینان و بۆتان بن كو ل سه‌رده‌مێ سه‌فه‌وییان هاتینه‌ راگوهاستن بۆ خۆراسان. دبیت مه‌به‌ستا سه‌ره‌كى ژ وێ چه‌ندێ خوه‌ قورتالكرن ژ شۆڕه‌ش و ڕاپه‌ڕینێن وان بن، چونكى هۆزێن شه‌ڕكه‌ر و مێرخاس بووینه‌ و زۆلم ژ كه‌سێ قه‌بیل نه‌كریه‌ و ژ لایه‌كێ دی ڤه‌ ئه‌و وه‌كى مه‌تالان بۆ به‌رسینگێ تۆرانیێن به‌رده‌وام هێڕشى وه‌لاتێ ئیرانێ دكر و ب باشترین پێگهۆڕ هاتینه‌ زانین.
ل (3/11/2016) ل كه‌نالێ ئه‌سمانیێ ڕووداو و ل ده‌مژمێر (6)ى ئێڤارى د ناڤ نووچه‌یێن كوردستانا ڕۆژهه‌لات دا ئاماژه‌ ب كه‌سه‌كى ب ناڤێ (كه‌ریم الله توكلى) هاته‌دان، كو وه‌ك كورده‌كێ ڕه‌سه‌ن و خه‌مخۆر ب سه‌دان چالاكى و به‌رهه‌مێن كورده‌وارى كه‌لتۆرێ زه‌نگین و جوانێ كوردیێ ل ده‌ڤه‌رێ یێ پاراستى.
ناڤبرى چه‌نده‌ها پرتووك ده‌رباره‌ى كوردان و دیرۆكا وان ل سه‌ر خه‌رجییا خوه‌ چاپ و به‌لاڤ كرینه‌. ئه‌وى ب ده‌هان سالان ژیانا خوه‌ بۆ ڤێ چه‌ندێ و مه‌به‌ستێ ته‌رخان كریه‌. د ته‌له‌ڤزیۆنێ دا من ب چاڤێن خوه‌ هه‌مى (باغێ كوردان) به‌رهه‌مێ نالبه‌ندێ هۆزانڤانێ ده‌ڤه‌را مه‌ د تاقچكا وى دا دیتن. وى ئاماژه‌ ب هندێ دایه‌ كو ب چه‌ندین سالان د ناڤ گوند و كوونێن ده‌ڤه‌رێ دا و ل ناڤ خه‌لكى و پیره‌ژن و پیره‌مێرێن كو نه‌ زمانێ توركمانى و نه‌ یێ فارسى نزانن و تنێ ب كوردیا كرمانجى دئاخڤن گه‌ڕیایه‌، دا بشێت فه‌رهه‌نگه‌كا زمانێ كوردێن خۆراسان بنڤێسیت.
هه‌روه‌سا دگۆت ئه‌ڤ مرۆڤه‌ باشترین ژێده‌رن بۆ ده‌ینانا ڤێ فه‌رهه‌نگا چه‌ند به‌رگى ب شێوه‌كێ زه‌لال و دروست. دیاره‌ ئه‌ڤه‌ هه‌مان ئه‌و هزره‌ ئه‌وا خودێ ژێ رازى مه‌لا مه‌حموودێ دێرشه‌وى د پرتووكا خوه‌ دا ” مشتاخا چیا ژ گۆتنێن پێشیا” و ژ میرێ بۆتان “جه‌لاده‌تێ به‌درخان به‌گى” ڤه‌دگێڕیت. دیاره‌ ل وێ پارچا كوردستانێ ژى كه‌سه‌ك یێ هه‌ى دڤێت هیڤیا ڤان نه‌مران و گه‌له‌ك دوستێن كوردان و كرمانجان و باب و باپیرێن مه‌ بجه بینیت، لێ وه‌كى وى ب خوه‌ دگۆت ژبه‌ر نه‌بوونا شیانێن پاره‌ى ئه‌ڤ كاره‌ یێ مایه‌ نیڤه‌رۆ، هه‌ر چه‌نده‌ وى ئه‌وێن پێشكشى كوردستانیان و پێشمه‌رگه‌ى كرین. چه‌وا كه‌سه‌ك یان حكوومه‌تا كوردستانێ ڤێ خه‌ونا مه‌زن بجه نائینیت و خوه‌ ل وى ناكه‌ته‌ خودان و ب ئینانا قه‌چاغى یا به‌رهه‌مێن وى وان ژ ناڤچۆنێ ناپارێزیت، نه‌خاسمه‌ حكوومه‌تا ئیرانێ ڤێ گاڤێ وه‌كى مارگه‌ستیه‌كى و ژ كه‌ربێن سه‌ركه‌فتنێن كوردان دبیت نه‌شێت ده‌ستێ خوه‌ بگه‌هینیته‌ كوردستانێ، به‌لێ دشێت تۆلا خوه‌ ل كه‌ریمۆلاى و به‌رهه‌مێن وى ڤه‌كه‌ت. بۆچى ل كوردستانێ هنده‌ك خوه‌ ب خه‌مخۆرێن كوردستانێ و زمانێ كرمانجى و هۆزان و ئه‌ده‌بیاتا كوردى دزانن و دوهى نان نه‌بوو بخۆت، نوكه‌ دێ شێت بۆ كۆڕێ خوه‌ یێ ساڤا ترۆمبێله‌كا فوول مۆدێل بكڕیت، به‌لێ نه‌شێت چه‌ند پرتووكا بۆ خزمه‌تا وى زمانى چاپ و به‌لاڤ بكه‌ت؟ پا ئه‌ڤه‌ چ كوردپه‌روه‌ریه‌؟ پارێ ڤى وه‌لاتى بۆ خزمه‌تا ڤى نه‌ته‌وه‌یه‌ نه‌كو بۆ زارۆكه‌كى ب تنێ. پا كه‌نگى ئه‌ڤ توخمه‌ مرۆڤه‌ دێ ڤێ دیاریا بۆ كوردستانیان و پێشمه‌رگه‌ى هاتیه‌ پێشكشكرن گه‌هینیته‌ وان؟ هه‌كه‌ به‌ڕێز ته‌وه‌حودى مر و دوژمنان ده‌ستنڤیسێن وى دزین و ڤه‌شارتن و سۆتن؟؟!! تو خودێ نه‌مخابنى پارێ وان وه‌كى یێ سه‌دامێ گۆڕ بگۆڕ و ژ كیستێ خه‌لكى كۆم ببیت و پاشى وه‌كى یێ وى ل بن ئاخێ و ل جهێن ڤه‌شارتى و ل به‌نكێن ئورۆپى بمینن و به‌رزه‌ ببن و یان سوبه‌هى بچووكێن وان نه‌دلسۆز و نه‌كوردپه‌روه‌رێن دره‌وین ب ڤى پاره‌ى بسه‌ر دا بچن و ببنه‌ فه‌لیته‌ و یاریا ب كوردستانیان و كۆڕێن شه‌هیدان بكه‌ن، ئه‌وا هوین ئه‌ڤرۆ ب بابێن وان دكه‌ن، و سامانێ كه‌لتۆرى و فه‌رهه‌نگا مه‌ هۆسا ل به‌ر پێیان بچیت و زانایێن مه‌ ژ به‌ر پاره‌ى نه‌شێن چاپ و به‌لاڤ بكه‌ن و خزمه‌تا كوردستانێ بكه‌ن؟ بخودێ شه‌رمه‌ و هه‌تك به‌ریه‌ و زۆرداریه‌ و ژ زۆرداریا به‌عسێ كێمتر نینه‌!
* بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده‌/ زانینگه‌ها زاخۆ

ژێده‌ر و ئامارێن فه‌رمى نیشا دده‌ن ل ڤان چه‌ند هه‌یڤێن بۆرى ئاریشێن جڤاكى و سایكۆلۆژى و تاوانێن وه‌كى كوشتن و خوه‌كوشتنێ یێن زێده‌ بووین. چ پێ نه‌ڤێت ڤێ چه‌ندێ په‌یوه‌ندیه‌كا ڕاسته‌وخۆ یا دگه‌ل وێ قه‌یرانێ هه‌ى یاكو به‌رسینگێ هه‌رێمێ گرتین، نه‌خاسمه‌ ژى یا ئابوورى. یا دیار و ئاشكرایه‌ ئه‌ڤ قه‌یرانه‌ پشكه‌كا به‌رهه‌مێ وى شه‌رێ سایكۆلۆژیه‌ ئه‌وێ حكوومه‌تا به‌غدایێ بۆ دروستكرنا ئاسته‌نگان ل به‌ر كوردستانیان و په‌شیمانكرنا وان ژ داخوازا جودابوون و دروستكرنا “ده‌وله‌تا كوردستانێ”یه‌. هاتنا ڕه‌شمالا تاریا ڕێكخراوا تیرۆرستیا ده‌وله‌تا ئیسلامى داعشێ فاكته‌ره‌كێ دی یه‌ و فاكته‌رێ دی ژى هاتنا خارێ یا بهایێ په‌ترۆلێ یه‌ كو دیسا ئه‌و ژى یاریه‌كا سیاسی یه‌ ئه‌ندامێن ئۆپێكێ و نه‌خاسمه‌ ژى سعوودیه‌ و ئیران و هنده‌كێن دی ئه‌نجام دده‌ن.
هه‌لبه‌ت هژماره‌كا هۆكارێن دی یێن بابه‌تى ژى بێ به‌هر نینن د ڤێ چه‌ندێ دا، لێ ئه‌ڤ گۆتارا كورت ناهێلیت ب درێژاهى وان به‌حس بكه‌ین. چاره‌سه‌ركرنا هه‌مى ڤان ئاریشان پێكڤه‌ و د گاڤێ دا هێدى یا ژ ده‌ست تاكێ كوردستانى و سه‌ركردایه‌تى و به‌لكو جیهانێ ژى ده‌ركه‌فتى. دبیت خوانده‌ڤان ڤێ پرسیارێ بكه‌ن: پا ڤێجا چاره‌ چی یه‌؟ مه‌ ل ڤێرێ نه‌ڤێـت بێژین كو هه‌تا چه‌ند حكوومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ په‌رۆشى وێ ئێكێ یه‌ و چ كریه‌ یان نه‌كریه‌. چونكى مه‌ ئاگه‌ه ژ گه‌له‌ك ژ وان بزاڤ و هووركاریان نینه‌. لێ ئه‌وا مه‌ دڤێت ل ڤێرێ ئاماژێ پێ بده‌ین ئه‌و چاره‌سه‌رن ئه‌وێن بسپۆره‌كێ سایكۆلۆژى دشێت وه‌ك پێشنیار بێخیته‌ به‌رده‌ستێ خوانده‌ڤانان و یا دی دمینیته‌ سه‌ر وان كو دێ چه‌ند شێن مفاى ژێ وه‌ربگرن و ئه‌ڤه‌ ژى تشته‌ك ڕێژه‌یی یه‌. سه‌ربارى هه‌مى ئه‌و گۆتاریێن ژ ئالێى لایه‌نێن ئایینى و یاسایى و نۆژدارى و په‌روه‌رده‌یى و… هتد، دهێنه‌ پێشكشكرن، لێ هێشتانێ دزى، خرابى، گه‌نده‌لى، تاوان، نه‌ساخیێ، جه‌سته‌یى، و لادانێن كۆمه‌ڵایه‌تى و په‌روه‌رده‌یى و … هتد، هه‌ر یێن د ناڤ جڤاكی دا هه‌ین، به‌لكو ژى د زێده‌بوونێ دانه‌.
دیاره‌ مرۆڤ خودان كۆمه‌كا پێدڤیاتیا (needs) و داخوازیانه‌ و بۆ بڕێڤه‌چوون و گه‌شه‌كرنا كه‌ساتیا مرۆڤى دابینكرن و هه‌بوونا وان گرنگ و فه‌رن. و ژیانا سه‌رده‌م ژى تایبه‌تمه‌ندیا خوه‌ یا هه‌ى و ڕۆژ بۆ ڕۆژێ ئه‌ڤ داخوازیه‌ زێده‌تر دبن. ژ ساده‌ترین تشتا و ژ خوارنێ و ڤه‌خوارنێ و جل و به‌رگ و كه‌ره‌ستێن ناڤ مالێ بگره‌ هه‌تا یێن مه‌زن وه‌كى خانى و ترۆمبێل و… هتد، یێن بووینه‌ پشكه‌ك ژ داخوازیێن هه‌ر مرۆڤه‌كى. و دیاره‌ ژى مرۆڤ ب سروشت وه‌سانه‌ و چاڤێن وى تێر نابن و هه‌تا هه‌مى تشت ژى هه‌بیت هه‌ر چاڤێن وى تێر نابن و مه‌زنترین به‌لگه‌ ژى بۆ ڤێ گۆتنێ ده‌هان و سه‌دان ملیۆنێر و ملیاردێرن، كو ب هزرا من و ته‌ چ ژێ كێم نینه‌، به‌لێ هه‌كه‌ تو دگه‌ل وى ب ئاخڤى دێ هزاران كێماسیان ل نك خوه‌ بێژیت و نه‌خاسمه‌ ل وه‌لاتێن ئه‌مریكا و ئورۆپى و ئاسیا دوور و …هتد) و ل دووماهیكێ خوه‌ دكوژن.
ئه‌ڤه‌ ڕاستى و یاسایه‌كا باش نیشا مه‌ دده‌ت: باشه‌ هه‌كه‌ داخوازیێن مرۆڤى هوسا ل بن نه‌هاتوونه‌ و چ جاران ب دووماهیك نه‌هێن، ئایا چ بهێته‌كرن باشتره‌؟ بیگۆمان ئه‌ڤ پرسیاره‌ ب ڤى ڕه‌نگى ب دووماهیك ناهێت به‌لكو پێدڤیه‌ بێژین: باشترین ڕێك بۆ سه‌ره‌ده‌ریكرنێ دگه‌ل ژیانێ و خوه‌ دوورخستن ژ بارگرانیا وێ و خۆپاراستن ژ ئێش و ئازارێن ده‌روونى چی یه‌؟ دبیت ئه‌ڤا ئه‌م دبێژین ب ناڤ گوهێ چه‌ند یان گه‌له‌ك كه‌سان دا نه‌چیت و باوه‌رى ژى پێ نه‌بیت. ئه‌ڤه‌ ژى ژبه‌ر گه‌له‌ك ئه‌گه‌رانه‌ و ئێك ژ وان په‌روه‌رده‌یا خێزانیا خه‌له‌ته‌ ل ده‌ڤه‌رێن مه‌ و گرێدایه‌ ب كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگێ ئابووریێ وێ كو تێدا ئابووریكرن نه‌بوویه‌ پشكه‌ك ژ بنه‌مایێن بڕێڤه‌چوونا خێزانێ. ئه‌ڤ كه‌لتووره‌ هه‌ر یێ ل سه‌ر هندێ بڕێڤه‌ چووى”بلا ئه‌ڤرۆ هه‌بیت سوبه‌هى خودێ كه‌ریمه‌”.
ڕاسته‌ و (صدق) خودێ كه‌ریمه‌، به‌لێ ده‌ستگرتن ژى یا هه‌ى. پا بۆچى دبێژن “نه‌شه‌رت ڕێنجبه‌ری یه‌ شه‌رت ڕێبه‌ری یه‌”؟؟ ئه‌ڤ په‌نده‌ و گۆتنه‌ مه‌زنترین وانه‌یه‌ و گه‌له‌ك دگه‌ل كاودانێ نوكه‌ دگونجیت. ڕێبه‌رى د هندێ دا ئه‌و پارێ ته‌ بزه‌حمه‌ت و ب خۆها ناڤ چاڤا و دژوارى و ب ڕێنجبه‌ریێ ڤه‌ بده‌ستڤه‌ ئیناى تو چه‌وا خه‌رج دكه‌ى و چ پێ دكڕى و خێزانا ته‌ ل سه‌ر چ بنه‌ماى خه‌رج دكه‌ت و چه‌وا و كه‌نگى و بۆچى؟ ئایا بهایێ وێ دزانن یان ژى ته‌خشان و په‌خشان و ڕێژ و بێژێ پێ دكه‌ن؟ دبێژن ل وه‌لاتێ ئه‌مریكا هه‌تاكو ناڤ مالێن زه‌نگینا ژى هه‌كه‌ كۆڕ یان كچه‌ك پێدڤى ب پاره‌ى دبیت و داخوازێ ژ مالباتا خوه‌ بكه‌ت دێ به‌رێ وى ده‌نه‌ وان جهێن داخوازیێن كارى ل سه‌ر پارچه‌یه‌ك ژ كاغه‌زێ هاتیه‌ نڤیسین و تێدا ئه‌درێس و ژمارا ته‌له‌فۆنا وى جهى و مالێ یا تێدا و ل به‌ر ده‌رگه‌هێ میترۆ یان وێستگه‌ها پاسا هاتینه‌ هلاویستن. ئه‌ڤه‌ بۆ هندێ دا ئه‌و گه‌نج و سنێله‌ بچن و كار بكه‌ن و بهایێ وى پاره‌ى بزانیت ئه‌وێ بده‌ست خوه‌ڤه‌ دئینیت. بێگۆمان دێ خه‌رجكرنا وێ ژى نه‌وه‌كى یا مه‌بیت.
مه‌زنترین ئاریشا كو كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگێ مه‌ بده‌ست وێ ڤه‌ دنالینیت ڕێژ و بێژه‌، كو ئه‌ندامێن مالباتێ نه‌چار دكه‌ت گڤاشتنێ ل سه‌ر سه‌میانێ مالێ دروست بكه‌ن بۆ وه‌رگرتنا پاره‌ى و ئه‌ڤ گڤاشتنه‌ گه‌له‌ك جاران ئاریشێن مه‌زنێن وه‌كى شه‌ڕ و نه‌خوه‌شى و لێدان و قوتان و كوشتن ژێ په‌یدا ببیت.
یان چى دبیته‌ پالده‌ر بۆ گه‌نده‌لیێ و دزى و به‌رتیلخوارنێ و گه‌له‌ك كار و تشتێن خه‌له‌ت كو ل دووماهیكێ گه‌هیته‌ گرتن و شه‌همزاربوون و ڕووى ڕه‌شیێ و ل هنده‌ك كه‌سان ژى ب ڕه‌نگه‌كێ گڤاشتنێن ده‌روونى و هێدى هێدى ئێش و ئازارێن سایكۆلۆژى و به‌لكو ژى نه‌ساخیێن گرانێن جه‌سته‌یى وه‌كى شه‌كره‌ و جه‌لته‌یا دلى یان مێشكى و یان ژى نه‌ساخیێن ده‌روونى وه‌ك خه‌مۆكى (depression) یان شیزۆفرینیا و هنده‌ك جاران ژى خوه‌كوشتنه‌.
له‌وما ” ڕێبه‌رى” مه‌زنترین چاره‌سه‌ره‌ بۆ قووناغێن هوسا دژوارێن مرۆڤ ب قه‌یرانه‌كا ئابووریا وه‌كى نوكه‌ و كوردستان پێدا ده‌رباز دبیت و پێدڤیه‌ ئه‌م وه‌كى هه‌مى خه‌لكێ جیهانێ وێ بكه‌ینه‌ هێڤێنێ ژیان و پشكه‌كا كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگى و پێكهاتا كه‌ساتیا خوه‌.
* بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/ زانینگه‌ها زاخۆ