ئارمانج و خه‌مخۆری د سیاسه‌تێ دا
فازل میرانى
هه‌كه خوه ژ قانوونێ دووربێخم و باس ل سیاسه‌تا كاڕا بكه‌م و ژ ئه‌گه‌رێ وان بڕیارێن سیاسى یێن كو قانوونێ ل سه‌ر ئیداره‌كرنێ دانایین و سه‌پاندین، ئه‌و قانوونێن بۆ هه‌مى هه‌ڤوه‌لاتیان دهێنه ئاراسته‌كرن، ئه‌و قانوونا كو ده‌ستوورى پێشێل نه‌كه‌ت.
ده‌ستوور د فۆڕما خوه دا یا ڕاسته‌قینه دا كو چو گرێیه‌كا زێده‌تر نه‌بیت و هه‌كه ده‌نگدان ب پڕانیێ بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا وى بیت؛ دێ په‌یوه‌ندیه‌كا قانوونى په‌یدا كه‌ت ب پاندبوونا هه‌ردو لایه‌نێن ژى (قه‌زدار) و (قه‌رزده‌ر)، و قه‌رزده‌ر ژى ل ده‌وله‌تێ ده‌سه‌لاتداره، و ل زۆر حاله‌تان دا هێزێن سیاسی (قه‌رزدارێن) مله‌تینه ب پابه‌ندبوون ب خه‌باتێ؛ هه‌گه‌ر هات و ڕژێمێن ده‌سهه‌لاتێ ژ خوه گرێبه‌ستێن ده‌ستوورى لاده‌ن، ل ڤێره ژى دا مه‌به‌ستا من ده‌ستوورێن مرۆڤینه نه‌ك ده‌ستوورێن كو بۆ به‌رژه‌وه‌ندییا حاكمدارى ل سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییا مه‌حوكدارى هاتبنه دیزایینكرن.
د بارودۆخێ ئێراقى دا ل وان بیست سالێن ده‌ربازبووین، و د گه‌ل لبه‌رچاڤگرتنا پاشمایێن سیاسه‌تا پێشین یا ڕژێما ژناڤچووى ل سالا ٢٠٠٣، و ئه‌و نه‌سه‌قامگیریا كو ل گه‌ل خوه ئینایه سه‌ر بارودۆخێ وه‌لاتى ژ نه‌بوونا ئارامیێ ب سه‌ده‌مێن ناڤچه‌یی و ب سه‌ده‌ما ئه‌دایا ناڤخوه كو نه‌رازیبوون و پاشڤه‌رۆیى تێدا هه‌بوویه؛ نه‌رازیبوون ژ به‌ر پێگوهارتنا ئه‌وێ ژیبوونا كو حوكمڕانیێ دكه‌ت، و پاشڤه‌رۆییا پێكهاته‌ى ژ چاندنا هزره‌كێ ئه‌و شیان هه‌نه ئیراقییان كۆمڤه بكه‌ت و نه‌مه‌زاختن بۆ ڤێ خڕڤه‌كرنێ، هه‌روه‌سا دروستكرنا چینێن نویى ل ناڤ جڤاكى، دبێژم: سه‌ره‌راى ئه‌ڤێ هه‌میێ پابه‌ندبوونێ زۆر شكستن د ئه‌نجامان دا بده‌سه‌ڤه‌ئینایه، هه‌روه‌سا خه‌مخۆرى و چاڤدێریێ ژى د گه‌له‌ك باده‌كان دا داكه‌فتن ئینایه؛ جاران ب شاشیێن ب ئه‌نقه‌ست یان ب خه‌مساریێ سه‌ره‌ده‌رى ل گه‌ل هاتیه‌كرن.
ئه‌وێن د وارێ قانوونێ دا كاردكه‌ن رامانا ئارمانجێ و گرنگیدان د ئه‌ركان دا دزانن و تاك ژى ب راستی هه‌ست ب ئارمانجێ و ب خه‌مخۆریێ دكه‌ن كو گرێداى ژیانا ده‌وله‌تێ ڤه‌یه.
بۆ نموونه دروستكرنا نه‌خۆشخانه‌كا حكومی پێگیرییه كو بگه‌هنه ئه‌نجامه‌كى، كو هه‌ڤوه‌لاتی تێدا قه‌رزده‌ره و حكومه‌ت قه‌رزداره، ب ئه‌وێ چه‌ندێ كو ئه‌و پاره‌یێ نه‌ختینه كو بۆ بیناسازیێ دهێته خه‌رج كرن ژ مالیه‌تا گشتی یه، ئه‌ڤێ ئێكێ ژێ هۆكارێن گرنگ یێن دیتر ژى ل دویڤ خوه دا دئینیت، ژ وان ژى (وه‌خت) بۆ ته‌مامكرنێ یه، شیانن، ته‌رخانكرنه، ده‌رمانن، تێچووییا ژیانێ یه و هۆشیاركرنا تاكانه. هه‌مان پێگیریگرن بۆ پێكهاتێن دیتر یێن ژیانێ ژى دگونجیت كو د ده‌ستوورى دا هاتیه و مه‌به‌ستا من ده‌ستوورێ نها یه.
ڕه‌نگه خه‌مخۆرى د زنجیره‌یێن ئیداره‌كرنێ و حزبێ دا ل پله‌یا دویێ دا بیت، چونكو ئه‌ڤه ب گۆره‌ى ئه‌قلیه‌تا گشتگیر بابه‌تى لێكدده‌ت ب پێچه‌وانى پێگیریا خوه یا قانوونى، كو واتایا وێ ژى ئه‌وه كو قه‌رزدار هه‌رچو ده‌زگه‌هێن ده‌وله‌تێ یێن پێویست بن بۆ به‌ده‌ستڤه‌ئێنانا ئه‌نجامان تێبكۆشن، نێزیكترین نموونه‌ی ژى بۆ ئه‌ڤێ چه‌ندێ و ژ نموونه‌یا پێشده‌م ژی ب هه‌مان شێوه ئه‌ون چاره‌سه‌ركرنا نه‌خۆشى، كو ئه‌و نه‌خۆش ژى هه‌ڤوه‌لاتى یه، واته قه‌رزده‌ر، بێى هندێ وێ به‌رپرسیاریێ وه‌ربگریت كو هه‌كه ساخ نه‌بیت، هه‌رگه‌ر هات و ئه‌ڤ ساخ نه‌بوونه ژ سه‌ده‌مه‌كێ بیانى بیت، یانكو نۆشدار ئه‌وه یێ قه‌رزدار نه‌كو یێ ب خه‌مسار.
پێشێلكرن یان پابه‌ندنه‌بوون ب قانوونێ دێ بێته هۆكارێ ـ ئه‌گه‌ر بڕیارده‌ر پێداچوونه‌كێ د ئه‌دایا خوه‌دا بكه‌ن ـ تشته‌كى كو ده‌سه‌لاتا دادوه‌رى پالڤه‌بده‌ت بۆ هندێ پێنگاڤان بۆ ڕاستڤه‌كرنا ره‌وشێ بهاڤێت، ئه‌ڤه ژى ژبه‌ر هندێ یه كو ئارمانجێ و خه‌مخۆریێ ل ڤێره دا په‌یوه‌ندى ب سیسته‌مێ گشتى ڤه هه‌یه نه‌كو ژ كه‌یسێن داواكاریێن قانوونى یێن كه‌سایه‌تى.
به‌رییا ماوه‌یه‌كى من ل سه‌ر دابونه‌ریتێن گه‌نده‌لیێ نڤیسابوو، ل ڤێره ژى دا بابه‌تێ ئه‌ڤێ گوتارێ په‌یوه‌ندى ب ئه‌وێ ڤه هه‌یه، وه‌ك چاوا دابونه‌ریتێن گه‌نده‌لیێ ژ ڕوویێ قانوونی ڤه جهێ باوه‌ریێ نینن كو تشه‌ك ل سه‌ر بهێته ئاڤاكرن، چونكو هه‌كه خه‌مسارى د پێگیریێ دا ژ دابونه‌ریتان بیت كو ب ئه‌نجامدانێ مووچه و ئیمتیازاتیان پێ بهێنه‌دان كو ل گه‌ل ده‌وله‌تێ قه‌رزده‌ر ببن كو كرێیا خوه ب هوورى وه‌ردگرن، ب گۆره‌ى جێبه‌جێكرنا پێگیریكرنا خوه، ئه‌و كه‌فتنه ل ژێر سه‌ركه‌فتنا كارى بۆ خزمه‌تا قه‌رزده‌رێ ڕه‌سه‌ن و هه‌میشه‌یی دا، كو ئه‌و ژى وه‌لات و هه‌ڤوه‌لاتینه. ئه‌ڤه ژى هۆكاره‌كه بۆ لێپرسینێ كو نابیت دابونه‌ریتێن گه‌نده‌ل ل سه‌ر بگریت.
ئه‌ڤێ مژاره دێ به‌رده‌وام بیت و ب ئانه‌هیا خودێ دێ هووركاتیێن خوه هه‌بن.
و/ ئه‌ڤرۆ
