ئەنفلاوەنزا چیە و چاوان دێ خوە ژێ پارێزین؟
رێکخراوا ساخلەمیا جیھانی دوپاتکر (H1N1) ژجورێ A یا جودایە ژ ئەنفلاوەنزا وەرزی، ئەوا تووشی مرۆڤان دبیت و ھندەک جینین ھەڤپشک ھەنە د ناڤبەرا مرۆڤا و بەرازا و بالندا ژ بەر ڤێ چەندێ جورەکێ نوو پەیدابوو، ئەو ژی وەکو ئەنفلاوەنزا مرۆڤان ڤایرۆس دشێت جیناتێن خوه بگوھۆڕیت د ناڤبەرا ئێکدۆ دا، ڤایروسێ ئێشا ناڤبری بەلاڤ دبیت د ناڤبەرا بەرازا ب رێيا کونتاکیت و سەرەدەریا ئێكسه‌ر و نه‌يا ئێكسه‌ر.
- ئەنفلاوەنزا ئەوا تووشی ئسپانیا بوويی ل سالا 1918 ژجورێ (H1N1) ئەو ژی وەکو جورێ ئەنفلاوەنزا نوکەیە و دبێژن دبیت ئەگەرێ راوەستانا شه‌رێ جیھانی یێ ئێکێ ژ بەر تووشبوونا لەشکەری ب ڤێ ئێشێ بیت.
- ملیار کەس تووشی ڤێ ئێشێ بوون یان ژی نیڤا ئاکنجيێن جیھانێ ل سەر وی دەمی، ھەر ئێک ژ دو کەسا ل سەر روويێ ئەردی تووش بوو.
- ئەڤ ڤایروسە بۆ ئەگەرێ مرنا ژمارەکا زوور یا مرۆڤان کو پتر ژ ھەر ئێشەکا دی كو ژمارا مریا پترتربوو ژ وان ئەوێن ب ئێشا (تاعون) مرین یان ژی ئەوا دگوتنێ مرنا رەش ل چەرخێن ناڤەراست.
مروڤ تووشی ڤێ نەخوشیێ دبیت یان نە؟
- ئەنفلاوەنزا بەربەلاڤ تووشی مرۆڤان نابیت، بەلێ سەرەدەریەکا ئێكسه‌ر د ناڤبەرا مرۆڤان و ھەلگرێن نەخۆشیێ دبیت ببیتە ئەگەرێ تووشبوونێ.
- دبیت ئەڤ ئێشە ژ ھەلگرێن ڤایرۆسی بچیتە مرۆڤان پاش بەلاڤ ببیت ژ مرۆڤەکی بۆ یێ دی.
- مروڤێ تووشبووی دشێت ئێشێ ڤەگوھێزیتە مرۆڤەکێ دی یێ ساخلەم ھەر ژ رۆژا ئێکێ ژ تووشبوونێ و بەری دیاربوونا نیشانێن ئێشێ و ئەڤە ھندێ خویا دکەت کو نەخوش دشێت نەساخیێَ ڤەگوھێزیت بەری بزانیت کو یێ نەساخە.
رێيێن ڤەگوھاستنا ڤایروسی چنە؟
- ڤەگوھاستنا ڤایروسی د ناڤبەرا مرۆڤان دا وەکو ڤەگوھاستنا ئەنفلاوەنزا وەرزی یە ب رێيا دەستدانا تشتێن پیس ب ڤایروسی پاشی دەستکرنا چاڤان یان دەڤ و دفنی.
- دھێتە ڤەگوھاستن برێيا خوارنا گوشتێ بەرازا، بەلێ پا ڤایروس دھێتە کوشتن برێيا پلەیێن گەرماتیێ ب رێيا کەلاندنا گوشتی.
نیشانێنن ئەنفلاوەنزایێ ب رەنگەکێ گشتی پێکھاتینە ژ:
1- بلندبوونا ب لەز یا پلێن گەرما لەشی پتر ژ 37.8 پلان.
2- سەرئێشان.
3- بێ ھێزبوون.
4- کوخک و وەستیانەکا زوور یا زه‌بله‌كان.
5- ئەڤ جورێ ڤایروسی دل رابوون و زکچوونێ پەیدا دکەت پتر ژ ئەنفلاوەنزا نورمال.
6- ل دەمێ نەخوشیا گران پەککەفتنا ئەندامێن ھەناسێ پەیدا دبیت و دبیتە ئەگەرێ مرنێ.
رێيێن خوپاراستنێ ژ ڤایروسی چنە؟
- ڤایروس دشێت ل ژ دەرڤەيی لەشی بژیت بۆ ماوێ دو دەمژمێرا، ژ بەر ڤێ چەندێ پێدڤیە تو دەستێن خوە باش بشوويی ب ئاڤ و سابوونێ.
- دەستێ خوە نەکە چاڤ و دەف و دفنا خوە پشتی دەستکرنا تشتان.
- دەستێن خوە بشوو پشتی بێھنژینێ یان کوخکێ.
- دەستمالا(كلينس) بکاربینە ژ بوو گرتنا دەف و دفنێ پشتی بێھنژین و کوخکێ .
- ب کارئینانا بەردەوام یا تافیلکەرێ دەستا ئەوێ کەرەستێ کحول د ناڤ دا ژبوو پاراستنا دەستێن تە.
باشترین رێک بو خوپاراستنێ ژ نەخوشیا ئەنفلاوەنزایێ دەست شووشتنە
ئەگەر تو ل سەر وەغەرێ بی چ پێدڤیە تو بکەی؟
- ئەگەر تو یێ نەخوشبی پێدڤیە وەغەرێ پاشبێخی بۆ ماوەکێ دی هه‌تا چارەسەری بهێتە کرن.
2- ئەو کەسێن دزرنەڤە ژ وەغەرێ و نیشانێن نەخوشیێ ل سەر دیار بوون پێدڤی پەیوەندیێ ب جھێن چارەسەریا ساخلەمیێ بکەن.
- رێڤینک دشێن خوه و کەسێن د گەل خوه دا بپارێزن ب دووڤچونا رێيێن خوه پاراستنێ و پاقژیا گشتی د ماوێ وەغەرێ دا.
4- پێدڤیە ل سەرکەسێن وەغەرێ دکەن بزانن کو ئەو وەلاتێن سەرەدانێ دکەن نەخوشی لێ ھەیە یا نە ژ بوو پتر ئاگەھ ژێ بوونێ.
- پێدڤی نینە تو ماسکی بکاربینی ئەگەر تو یێ ساخلەم بی، بەلێ ئەگەر تو چاڤدێریا نەخوشەکی دکەيی یا ن ژی تو ل جھەکێ گرتی بی ل وەلاتێن نەخوشی ل ھەيی پێدڤیە تو ب کار بینی.
دەرمان یان ڤاکسین بۆ ڤێ نەخوشیێ ھەیە؟
- هه‌تا نوکە چ ڤاکسین نە پەیدابوویە ژ بەر راوەستاندنا ڤى ڤایروسی.
- دەرمانێ(تامیفلو، ریلینزا) ئەوێ ھاتیە بکار ئینان ژبوو چارەکرنا ئەنفلاوەنزایێ مفایەکێ باش ژێ ھاتیە وەرگرتن و رێژا ڤەگوھاستنا ئەنفلەوەنزایێ د ناڤ بەرا مرڤان دا کێم دکەت.
- ژبوو وەرگرتنا مفایەکێ باش ژ دەرمانا پێدڤیە ھەر ژ روژا دووێ ژ پەیدابونا نیشانا بھیتە بکارئینان.