بارزانی: من دڤێت ل بن سیبه‌را ئالایێ كوردستانا سه‌ربخوه بمرم
ئه‌ڤرۆ نیوز:
كۆڤارا فۆرێن پۆلسی (ئێف پی) هه‌ڤپه‌یڤینه‌ك دگه‌ل سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ مه‌سعود بارزانی دا كریه و باس ل 55 سالێن خه‌باتا وی بۆ سه‌رخوه‌بوونێ كرییه، ل بن ناڤێ (بۆچی ده‌مێ سه‌رخوه‌بوونا كوردستانێ یه؟) به‌لاڤ كرییه، بارزانی به‌رسڤا چه‌ندین پرسیاران ل دۆر رێفراندۆما سه‌رخوه‌بوونا كوردستانی َو چه‌ندین مژارێن هه‌رێم و ده‌ڤه‌رێ داینه، ئه‌ڤا ل خوارێ هنده‌ك ژ ده‌قێ وی یه:
ئێف پی: ژڤانێ رێفراندۆمێ هاتییه ده‌ستنیشانكرن، من زانی پشتی دیاركرنا وی ژڤانی هوون د گه‌ل سه‌رۆكوه‌زیران عه‌بادی ئاخڤتینه، كارڤه‌دانا وی چ بوو؟
بارزانی: راسته، به‌ری نها ژی مه ئه‌ڤ مژاره دگه‌ل عه‌بادی گوتوبێژ كرییه، من تایبه‌ت بۆ باسكرنا رێفراندۆمێ په‌یوه‌ندی پێڤه كر و بۆ شرۆڤه كر كو رێفراندۆم تشته‌كێ ئاسایی یه و مافێ قانوونی یێ گه‌لێ مه‌یه، هه‌روه‌سا من بۆ رۆن كر كو پشتی رێفراندۆمێ دێ ئه‌نجامان د گه‌ل گۆتوبێژ كه‌ین برێه‌كا ئاشتییانه، ئه‌وی تێگه‌هشتن بۆ هندێ هه‌بوو، من گۆتێ كو ئه‌م دخوازین مژارێ چاره‌سه‌ربكه‌ین برێییا ئاشتیێ نه توندوتیژیێ. وی تێگه‌هشتنا خوه نیشان دا و ب ئه‌رێنی ل مژارێ نێری.
ئێف پی: ته دیار كر كو هه‌ر گاڤه‌كا به‌ره‌ڤ سه‌رخوه‌بوونێ دێ د چارچووڤێ دانوستانان د گه‌ل به‌غدا دا بیت، د وان دانوستانان دا، دێ ب كێمتر ژ سه‌روه‌رییه‌كا ته‌مام رازی بن؟
بارزانی: رێفراندۆم بۆ سه‌رخوه‌بوونێ یه، ئه‌و پرسیار دێ ژ خه‌لكی هێـه كرن و خه‌لك دێ به‌رسڤێ ده‌ت.
ئێف پی: ئه‌ڤ رێفراندۆمه نه د چارچووڤێ به‌رسڤدانا سیسته‌مێ سیاسی یێ ناڤخۆ و ده‌رڤه یه، دێ شێی بێژی كاریگه‌رییا وێ دێ چ بیت.
بارزانی: مژارا رێفراندۆمێ ل دۆر چاره‌نیسێ گه‌له‌كی یه، له‌ورا ئه‌ڤ مژاره ژ هه‌ر چارچووڤه‌كێ سیاسی یان حزبی مه‌زنتره، یان هه‌ر ئاریشه‌كا د ناڤبه‌را پارتێن سیاسی دا، ئه‌زێ پشتراستم كو پرانییا خه‌لكێ كوردستانێ د گه‌ل رێفراندۆمێ دانه، پشته‌ڤانێن پارتێن سیاسی ژی پرانییا وان د گه‌ل رێفراندۆمێ دانه، مه كۆمبوونه‌كا ئه‌رێنی د گه‌ل هه‌می پارتان هه‌بوو و هه‌می پشته‌ڤانیێ لێ دكه‌ن.
ئێف پی: تۆ باس ل خواستێن كوردان دكه‌ی، لێ مه‌ترسی هه‌یه كو ب كرنا رێفراندۆمێ بێی پرۆسه‌كا فه‌رمی كو سه‌رخوه‌بوونێ بئینیته جهـ، پێشبینیێن ته ژ ئاستی مه‌زنترن؟
بارزانی: رێفراندۆم بۆ وه‌رگرتنا بۆچوون و ده‌ستوورییا گه‌لییه، بۆ نیشاندانا حه‌زا گه‌لی بۆ هێزێن ناڤخۆ و ده‌ره‌كی، پشتی خه‌لك بریارێ دده‌ت، وه‌كی من گۆتی دێ ئێكسه‌ر دانوستانێن جدی و ئاشتییانه د گه‌ل به‌غدا ده‌ست پێ كه‌ین بۆ بجهئینانا خواستا ملله‌تی ب ته‌مامی. رێفراندۆم بۆ سه‌رخوه‌بوونێ یه، له‌ورا من دڤێت هه‌می تێبگه‌هن كو هه‌رده‌ما مه دیالۆگ ده‌ست پێ كر ئه‌م ده‌ست ژ بجهئینانا خواستا خه‌لكی به‌رناده‌ین، ئه‌ڤجا رێفراندۆم بۆ سه‌رخوه‌بوونێ یه و پێدڤییه ئه‌نجامێن وێ بهێنه بجهئینان.
ئێف پی: ل سالا 2005 ژی رێفراندۆمه‌ك هاتبوو كرن، 98% ب ئه‌رێ ده‌نگ دابوو لێ سه‌رخوه‌بوونا كوردستانێ بده‌ستڤه نه‌هات، دێ رێفراندۆما ڤێ جارێ چاوا یا جیاواز بیت؟
بارزانی: رێفراندۆما 2005ێ ژ ئالیێ رێكخستنێن جڤاكا سڤیل ڤه بانگه‌شه بۆ هاتبوو كرن و هاتبوو رێكخستن، لێ ئه‌ڤه یا فه‌رمییه ژ ئالیێ حكومه‌ت و پارتێن سیاسی ڤه یه، ئه‌ڤه دێ هێته هه‌ژمارتن یا دی نه‌وه‌سا بوو.
ئێف پی: وه هاریكاری ژ پسصۆرێن قانوونێن نێڤده‌وله‌تی وه‌رگرتییه بۆ چاوانییا پێكئینانا ڤێ رێفراندۆمێ كو ب جۆره‌كی بیت كاریگه‌رییه‌كا مه‌زنتر هه‌بیت ڤێ جارێ؟
بارزانی: بۆ چه‌ندین ساله ئه‌م كار دگه‌ل پسپۆرێن نێڤده‌وله‌تی و پسپۆرێن قانوون و سیاسه‌تا نێڤده‌وله‌تی دكه‌ین، بۆ وێ یه‌كَ هاریكارییا مه د پێكئینانا ڤێ دا بكه‌ن، چ پێ نه‌ڤێت گه‌له‌ك هاری مه كرییه.
ئێف پی: دێ زڤرمه هندێ كا دێ ئه‌ڤ رێفراندۆمه چ ده‌ته كوردان، ژ ئالیێ ته‌كنیكی ڤه، هه‌تا نها هه‌چماره‌كا هێزان ب ئاشكرایی بزاڤ كرییه رێفراندۆمێ ب نه‌قانوونی نیشان بده‌ن به‌ری بهێته كرن، ئه‌مریكا دژه و توركیا ژی یا رۆن بوویه و ب نه‌به‌رپرسیارانه و شاشییه‌كا مه‌زن ب ناڤ كرییه، ئه‌ڤجا ئه‌ڤ رێفراندۆمه دێ چ هێز و هه‌ژمۆن ب وه ده‌ت كو وه هه‌تا نها نه‌بیت؟
بارزانی: مه گه‌له‌ك بۆ ئێكگرتوویا ئیراقێ كرییه، ئه‌ز دشێم په‌یوه‌ندییا مه د گه‌ل به‌غدا دا ل سه‌ر دو قۆناغا دیار كه‌م، قۆناغا ئێكێ د گه‌ل چێكرنا ده‌وله‌تا ئیراقێ ل ده‌مێ شه‌رێ جیهانیێ ئێكێ ده‌ست پێ كر هه‌تا 2003ێ، یا دووێ پشتی هنگی و هه‌تا نها.
ل سالا 1920 هه‌تا 2003ێ پشكا كوردان ژ حوكمی چ بوو؟ ئه‌نفال و هێرشێن كیمیایی، وێرانكرنا گوندێن مه، گۆرێن بكوم، كۆمكوژی، ئه‌و به‌هرا كوردا بوو د په‌یوه‌ندیێن د گه‌ل به‌غدا دا.
پشتی 2003ێ پشكا كوردان چ بوو؟ برینا بۆدجه‌ی و نه‌پێگیریكرن ب ده‌ستوورێ ئیراقێ ژ ئالییچ وان ڤه، ئه‌ڤجا پرسیارا مه بۆ ئه‌مریكا و وه‌لاتێن دی: دڤێت ئه‌م چ تشتێ دی بكه‌ین، مه گه‌له‌ك زه‌حمه‌ت بر بۆ چێكرنا ده‌ستووری بۆ ئیراقێ كو گه‌ره‌نتیكه‌رێ ماف و شه‌ركێن مه هه‌مییا بیت، مه ده‌نگ پێ دا، د ده‌ستوورێ ئیراقێ دا نڤیسییه كو ئێكگرتنا ئیراقێ گرێدایی بجهئینانا ده‌ستووری یه. پرسیارا من بۆ وان ئه‌وه: ده‌ستوورێ ئیراقێ هاتییه بجهئینان. هه‌لبه‌ت نه‌خێر.
له‌ورا ب نێرینا من و ب نێرینا زلهێزێن جیهانێ، چ ژ وان نه‌گۆتییه ئه‌و دژی رێفراندۆمێ نه، ئه‌و دبێژن كو چێدبیت نه‌ده‌مه‌كێ گونجای بیت، یان ئاریشه‌یان چێكه‌ت، من جیاوازی د گه‌ل وان هه‌یه ل سه‌ر هه‌ردو خالان. ئه‌ڤ یه‌ك ئاریشه‌یان زێده ناكه‌ت، هه‌كه‌ر ئه‌ڤ رێفراندۆمه نه‌هێته كرن، نه‌خوه‌جهییا په‌یوه‌ندییان زێده كه‌ت، و نه‌ئارامی دێ ل ده‌ڤه‌رێ پتر بیت، ئه‌م دخوازین رێفراندۆمێ بكه‌ین دا رێ ل نه‌ئارامیێ بگرین.
هه‌كه‌ر ئه‌و وه‌لاتێن خۆدان بریار دژی رێفراندۆمێ بن، ئه‌و هنگی دژی بنه‌مایێ خوه‌ب خوه نه، كو ئه‌و ژی مافێ راست و دیمۆكراسییانه یێ خه‌لكی بۆ بریاردانا چاره‌نڤیسێ خوه، دژایه‌تییا وان بۆ رێفراندۆمێ دژایه‌تیكرنادسمركاسیێ یه.
ئێف پی: سه‌رباری وێ، وان نێرینا خوه هه‌یه، ئابۆرییا وه ب جۆره‌كی یه كو هین پشت ب جیرانان دبه‌ستن، وه پلان هه‌یه ل سه‌ر جیرانێن خوه بۆ نمونه توركیا ب سه‌ركه‌ڤن؟ مه به‌ری چه‌نده‌كێ دیت چ ب سه‌رێ قه‌ته‌رێ هات ده‌مێ جیرانێن وێ دۆرپێچ دانایه سه‌ر، ئیرانێ ب فرۆكه‌یان خوارن بۆ بر، وه پلان هه‌یه هه‌كه‌ر تشته‌كێ وه‌سا د گه‌ل وه ژی چێبوو كو هین بشێن به‌رده‌وام بن و د دۆرپێچ و دوورپه‌رێزیێ دا سه‌ر هه‌ڤپه‌یمانێن خوه ب سه‌ركه‌ڤن؟
بارزانی: مخابن، نها به‌رژه‌وه‌ندی به‌ری بنه‌ما و ره‌وشت و مرۆڤاتیێ هه‌یه د په‌یوه‌ندییان دا، بۆ نمونه ئاریشه‌یا قه‌ته‌رێ، ئه‌و وه‌لات ب پشته‌ڤانیكرنا تیرۆرێ دهێته سووچباركرن، نها تو دبینی ئه‌و چاوا پشته‌ڤانیێ بده‌ستڤه دئینن،
ئه‌ڤ مژاره یا جودا یه، ئه‌و دۆرپێچێ دداننه سه‌ر قه‌ته‌رێ و ئه‌گه‌ری بۆ پشته‌ڤانیكرنا وێ بۆ تیرۆرێ ڤه‌دگه‌رینن، لێ بۆ مه، ئه‌م شیاین دربه‌كێ مه‌زن ل تیرۆرێ بده‌ین، مه خوین دا بۆ ژناڤبرنا تیرۆرێ. خوه‌ش ده‌لیڤه یه ئه‌ز نها ڤێ داخویانیێ ب ۆته و جیهانێ بده‌م، بۆ مه خۆشتره ئه‌م ژ برسا بمرین نه‌كو د بن زۆرداری و داگیركاریێ دا بژین، هه‌كه‌ر بریار برێیا رێفراندۆمێ بیت و ئه‌و دۆرپێچێ داننه سه‌ر مه بلا ئه‌م بمرین، دێ جیهان چ بێژیته خوه كو هێلای ملله‌ته‌ك ژ برسا بمریت ژبه‌ركو دخواست برێیێن دیمۆكراسییانه چاره‌نڤیسێ خوه دیار بكه‌ن.
ئێف بی: تو باوه‌ری كو گه‌ل دۆرپێچێ قه‌بوول بكه‌ن؟ ژ 1990 هه‌تا نها گه‌له‌ك تشت هاتینه گوهرین، وه په‌یوه‌ندی د ناڤبه‌را كورد و جیهانێ چێكرینه، وه فرۆكخانه چێكرینه، وه مۆلێن مه‌زن چێكرینه، ته باوه‌ره ملله‌تێ كورد دێ رازی بیت د ره‌وشه‌كێ دا بژین یاكو تو ل سالا 1990ێ دا تێدا ژیای؟
بارزانی: مه هزرا هه‌می تشتا كرییه، ئه‌ڤه گرێدایی ئیراده و ده‌نگێ خه‌لكی یه، خه‌لك تێدگه‌هیت كو ئه‌و دێ چن بریارا خوه ده‌ن، چێدبیت ئه‌و ب نه‌خێر ده‌نگ بده‌ن، ل وی ده‌می ئه‌و به‌رپرسیارییا مه یا دیرۆكی نابیت، لێ هه‌كه‌ر ب ئه‌رێ ده‌نگ بده‌ن ئه‌و رامانا هندێ دده‌ت كو گه‌ل یێ ئاماده‌یه بچن و هه‌می مه‌ترسییان قه‌بوول بكه‌ن.
ته به‌حسێ فرۆكخانه‌یان كر، هه‌تا نها ژی، ده‌ستهه‌لاتا هێلێن ئه‌سمانی یا سڤیل ل ئیراقی، ژبه‌ركو باوه‌ری ب فێدرالیێ و هه‌ڤپشكییا هاتووچوویا ئه‌سمانی نینه، ده‌ما فرۆكه‌یه‌ك ژ ئه‌ورۆپا یان هه‌ر وه‌لاته‌كێ دی دهێت، ئه‌و دشێن رێ ل دادانا وان بگرن، چ جۆرێ ده‌ستهه‌لاتێ و چ جۆرێ ده‌وله‌تێ ئه‌و هێز هه‌یه؟
ئێف پی: سەرخوەبوونا کوردستانێ چەندا گرنگە بۆ تە؟
بارزانی: ئەز بۆ سەرخوەبوونا کوردستانێ ژدایک بوویمە، دەمی ئەز ژدایک بووی مالا مە بارزان ھێلا بوو و چووبوونە مھابادێ بۆ پشتەڤانیکرنا کۆمارا کوردستانێ ل مەھابادێ، ئەز ل ویرێ ژ دایک بووم، من چەک ھەلگرت دەمی ئەز شازدە سال، ھەمی ژیانا من بۆ سەرخوەبوونا کوردستانی بوویە.
بۆ ئێکەم جار د دیرۆکا کوردستانێ دا، ئیکەم کۆمار کۆمارا کوردستانێ ل مەھابادێ بوو، دەمی ئالایێ کوردستانێ بلند کری ئەز ل بن سیبەرا وی ئالای دا ژدایکبووم، من د ڤێت ئەز ل بن سیبەرا ئالایێ کوردستانا سەربخوە دا بمرم.
ئێف پی: تو ھزر دکەی ئەڤ رێفراندۆمە دێ رێیا بریاردانا چارەنڤیسی بۆ کەمینەیین دی ل ئیراقێ ڤەکەت؟
بارزانی: ئەم د گەل کەمینەیێن دی نە کا چ چارنڤیسی بۆ خوە د ھەلبژێرن، ئەگەر بخوازن د ھەرێمێ دا بن یان پەیوەندی د گەل بەغدا دا ھەبن، یان رێیەکا دی بھەلبژێرن، بلا وەکی وان بیت.
