بۆچى دبێژن كينده‌رێ نه‌خۆن… ئه‌ڤرۆ نيوز هه‌موو پێزانينان به‌حس دكه‌ت
ئه‌ڤرۆ نيوز:
د ديداره‌كێ دا بۆ رۆژناما ئه‌ڤرۆ رۆژنامه‌ڤان نيوار محه‌مه‌د سه‌ليم دووڤچوونه‌ك ل سه‌ر نه‌سته‌لا كينده‌ر ئاماده‌كريه و ئاماژه ب وێ چه‌ندێ كريه كو پشتی بەلاڤبوونا دەنگویێ ئەو دوھنێ د ناڤ نەستەلا کیندەر دا و ل گەل ئەو مادێ کیمیاوی یێ ل سەر وی نایلۆنێ کیندەر پێ ھاتیە پێچان دبنە ئەگەرێ پەیدابوونا شێرپەنجێ، وەلاتێ ئەلمانیا ئێکسەر بڕیارا دەرکرنا ڤێ نەستەلێ ژ وەلاتێ خوە دا، بەلێ ھێشتا ل گەل وەلاتێن جیھانێ ئەڤ نەستەلە دھێتە فرۆتن، ل کوردستانێ ژی سەرەرای فرۆتنا وێ بھایێ وێ ژی گەلەک ئەرزان بوویە.
کیندەر چیە؟
کۆمپانیا ڤیریرۆ یا ئیتالی شرینیێن کیندەر ژ جورێن جودا بەرھەڤ دکەت، نەستەلە و چوکلێت و کێک و یاریان ب گەلەک جور و دیزاین و تامێن جودا و ل سەرئاستێ جیھانێ ھەموویێ یا بەربەلاڤە و ب ئێک ژ بەرنیاسترین جۆرێن شرینیان ل سەر ئاستێ جیھانێ دھێتە نیاسین. ژ بلی شرینیێن کیندەر ژی چەندین جۆرێن دی یێن شرینیان بەرھەم دئینیت. ئەڤە د دەمەکی دا کو بەری نوکە چەند ڤەکۆلینان سەلماندیە کو کیندەر بۆ گەشەیا زارۆی گەلەک یا باشە.
مەترسیا کیندەرێ د چ دایە؟
ل دەسپێکا ڤێ ھەیڤێ پەیمانگەھا پاراستنا مافێن بەکاربەری یا سەربەخۆ ل ئەلمانیا رابوو ب بەلاڤکرنا ئەنجامێن ڤەکولینەکێ ل سەر کیندەرێ و راگەھاند کو ھندەک مادە یێن د ناڤ دا، وەکو وان گۆتی دبنە ئەگەرێ دروستبوونا پەنجەشێرێ.
رێکخراوا ناڤبری دا زانین کو گەلەک جۆرێن نەستەلا و ژ وان یێن بەرنیاس “کیندەر” یا کۆمپانیا “ڤیریرۆ” و “ڤیۆریتۆ نوگا مینی” ژ کۆمپانیا “لینت” زەیتا ئاسنی یا ئەروماتی یا د ناڤ دا کو دبیتە ببیتە ئەگەرێ پەیدابوونا پەنجەشێرێ.
ل سەر مالپەرێ خوە دایە زانین ژی کو ئەو نایلۆنێ ئەڤ نەستەلە پێ ھاتینە پێچان ژی مەترسیا پەیدابوونا پەنجەشێرێ پەیدا دکەت و دبیتە ئەگەرێ تەنگەزارێن جینی و دڤێت ژ بازاری بھێنە ڤەکێشان.
ئەو زەیتا د ناڤ کیندەرێ دا چیە و یا چاوایە؟
زەیتا ئەروماتی یا د ناڤ کیندەرێ دا، زەیتەکا ھایدرۆکابۆرنی یە و بۆ چارەکرنا پەترۆلێ دھێتە ب کارئینان.
پەیڤا “بوون” یان “ئەرومات” پەیڤەکا کیمیاوی یە بارگێ وێ یێ کیمیاوی C6H6، یا پارچەی یە و وەکو بازنایە، زێدەتر شەش بازنە ژ وان یێن پێکڤە ژ شەش “گەردیلە” کاربۆنێ پێک دھێت و پێکڤە د گرێداینە و ھەر “گەردیلە” ژ وان ب ھایدرۆجینەکێ ڤە د گرێداینە و ب بەرچاڤترین نمۆنە ژێ پانزینە.
کیندەر ل کیرێ ھاتیە قەدەغەکرن؟
وەلاتێ ئەلمانیا ب رەنگەکێ فەرمی کیندەر قەدەغەکریە ژ بەر ھەبوونا مادێ زەیتا بووندار کو مادێن ھایدرۆکاربۆنی د ناڤ دانە و ئەڤە ب گۆرەی گۆتنێن وان پەنجەشێرێ دروست دکەت، وەلاتێ رۆسیا کۆمەلا پاراستنا مافێن بەکاربەران داخواز ژ تۆرا نێڤدەولەتی یا ئامیرێن چاڤدێریێ ل سەر سلامەتیا کەرستێن خوارنێ یا سەر ب ساخلەمیا جیھانی ڤە “ئینفوسان” کریە کو ب رەنگەکێ فەرمی ھەلویستێ خوە ل سەر ڤی بابەتی دیار بکەت. ئێکەتیا بەھرەمەندان یا چێکرنا شیرناھیان ژی ل وەلاتێ فرەنسا کو ئەڤ کۆمپانیە ب سەرڤە ددەتە زانین کو ئەڤە چەندین سالە وەلاتێ ئەلمانیا کار ژ بوو وێ چەندێ دکەت کو ژ بھایێ ڤان کەرستان بینیتە خوار و ل دووماھیێ شیا کارەکێ باش بکەت.
ل تاقیگەھێن دھۆکێ چاوان پشکنین بۆ کیندەرێ دھێتە کرن؟
د. ئەڤین حەسەن مستەفا رێڤەبەریا تاقیگەھێ ل رێڤەبەریا گشتیا ساخلەمیا پارێزگەھا دھۆکێ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ گۆت: “مە ھندەک پیڤەرێن ھەین کو ل سەر وان پیڤەران ھەلسەنگاندن بۆ کەرستان دھێتە کرن”.
زێدەتر گۆت: “بابەتێ کیندەرێ نوکە ل جیھانێ گەلەک بەحس ل سەر دھێتە کرن و مە ژی ب رێیا میدیایێ زانیە، بەلێ نە ل دھۆکێ و کوردستان و عیراقێ و نەژی ل رۆژھەلاتا ناڤەراست و گەلەک وەلاتێن دژی ئەڤ جورە پشکنینە نینن و نەشێن تەکستێ ل سەر وان گۆتنان بکەن، ب تنێ ھندەک وەلاتێن دەستنیشانکری ئەو شیان یێن ھەین کو راستیا بابەتی ب سەلمینن”.
کۆمپانیا کیندەر بەرھەم دئینیت چ دبێژیت؟
کۆمپانیا ڤیریرۆ یا بەرھەم ھێنەرا نەستەلا کیندەر بەرسڤا رێکخراوا پاراستنا مافێن بەکاربەری یا سەربەخۆ ل ئەلمانیا دا و راگەھاند کو گەلەک ژ بەرھەمێن نوکە ل بەر دەست و دھێنە ب کارئینان ژ زەیتا ئاسنی ئەروماتیک “MOEH” پێک دھێن، پێدڤیە ھەموو لایەن پێکڤە کار بکەن دا کو ڤێ ئاریشێ چارە بکەن چو ئەو بن یێن د وارێ خوارنێ دا کار دکەن یان بازرگانیکرنێ ب ڤان مادان دکەن.
کۆمانیێ ل سەر مالپەرێ خوە یێ فەرمی یەلاڤکریە ژی کو ئەڤ زەیتە دبیتە ئەگەرێ “تەنگەزاریێن جینی” بەلێ بەرھەم ھێنەر رەت دکەت کو ڤان کەرستان ژ بازاری ڤەکێشن، ڤیریرۆ تەکست دکەت کو پێشڤەچوون د ڤی واری دا یا ھاتیە کرن و دشیان دایە رێیەکێ ل ھەمبەر بەرفرەھبوونا ڤێ چەندێ بگرین.
ل دھۆکێ چ بزاڤ بۆ قەدەغەکرنا ڤێ نەستەلێ ھاتینە کرن؟
کاوە عەبدولعەزیز، سەرۆکێ کۆمەلا پاراستنا مافێن بەکاربەران ل دھۆکێ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ گۆت: “مە دووڤچوونا وێ یا کری، ژ لایێ بھای ڤە یا بوویە ئێک ل سەر سێ، بەری نوکە ب 750 دیناران دھاتە فرۆتن و نوکە ب 250 دیناران دھێتە فرۆتن، ئەڤە د دەمەکی دایە کو ئەڤە چەندین سالە چو ژ بھایێ وێ نەھاتیە خوار و ب ھەمان بھا دھێتە فرۆتن، بەلێ ھاتنە خوارا بھایێ وێ ب ڤی رەنگی ژ نیشکەکێ ڤە جھێ گۆمانێ بوو، ب تایبەت یا ھەڤدەم بوو ل گەل راپۆرتێن نێڤدەولەتی کو بەحس ل وێ چەندێ دکەن کو ب درێژاھیا دەمی خوارنا وێ دبیتە ئەگەرێ دروستبوونا شێرپەنجێ ب تایبەت وەلاتێ ئەلمانیا کو ب گۆرەی ڤەکولینەکێ دیارکریە کو ئەو زەیتا بۆ ڤێ نەستەلێ دھێتە بکارئینان یا ب مەترسیە و شێرپەنجێ دروست دکەت. دیسا ئەو نایلۆنێ کیندەر ژێ دھێتە دروستکرن کەرەستەیەکێ کیمیاوی یێ د ناڤ دا و ئەڤە ژی دبیتە ئەگەرێ پەیدابوونا پەنجەشێرێ”.
زێدەتر گۆت: “مە وەکو کۆمەلا پاراستنا مافێن بەکاربەران ئەڤ بابەتە ل گەل ھەر ئێک ژ رێڤەبەریا زێرەڤانیا ساخلەمیێ و چاڤدێریا بازرگانی ئازراندیە کو دووڤچوونا بابەتی بھێتە کرن ب تایبەت پشتی ئەرزان بووی، خەلک یێ بزاڤێ دکەت قەرەبوویا وی سەردەمێ ئەو نەستەلە یا گران بکەت و ب رەنگەکێ گەلەک زێدە یێ دبەنە د مالێن خوە دا”.
سەرۆکێ کۆمەلا پاراستنا مافێن بەکاربەران ل دھۆکێ دا زانین ژی کو ھەکە بەھانا ئەرزانبوونا بھایێ وێ ئەو بیت کو ھاڤینە سالێن بۆری ژی ھەر ھاڤین بوو و ب ھەمان بھا دھاتە فرۆتن.
کاوەی ئاماژە دا وێ چەندێ کو ئەوان بۆ ساخلەمیێ دیارکریە کو ھەکە ئەڤ کەرەستە ب مەترسی بن ب زووترین دەم ژ ناڤ باژێری بھێنە دەرکرن و ھەکە وەسا ژی نەبیت ھەلویستێ خوە دیارکەن دا کو پشت راستیەک بۆ خەلکی دروست بیت، چونکو ژ لایێ دەروونی ڤە ژی رەنگە دلتەنگیەک یا بۆ خەلکی دیار بووی و ل بەر وان ژی بەرزە بووی، ھەکە چو راستی بۆ نینە دا خەلک ژی یێ ئارام بیت و کارتێکرن ل بازرگانی ژی نەبیت.
بەرامبەر گۆتنێ کاوەی، عسمەت سلێمان وەیسی، رێڤەبەرێ پشکا چاڤدێری و سلامەتیا خوراکی ل رێڤەبەریا زێرەڤانیا ساخلەمیێ ل پارێزگەھا دھۆکێ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ گۆت: “ھەر کەلوپەلەکێ ژ دەرڤە بھێت ل خالێن سنوری نمونە ژێ دھێنە وەرگرتن و بۆ تاقیگەھێن خوارنێ دھێنە رەوانەکرن ل ناڤەندا پارێزگەھا دھۆکێ و پشکنین بۆ دھێنە کرن و ھەکە ئەنجامێن پشکنینێ بۆ ھاتنە کرن و دەرچوو دێ خودان شێت ئینیتە ناڤ ھەرێمێ و فرۆشیت ھەکە خراب دەرچوون، بازرگانی مافێ دووبارەکرنا پشکنینێ یا ھەی و ھەکە دووبارە خراب دەرچوو؛ یان دێ ئەڤ کەلوپەلە ھێنە ژناڤبرن یان ژی دێ ھێنە ڤەگەراندن بۆ جھێ ژێ ھاتی”.
زێدەتر گۆت: “ھەتا نوکە ژی نەستەلا کیندەر ژ پشکنینێ ل سەرکەفتیانە یا دەرکەفتی، ب تنێ ب مەرجەکی دێ ھێتە قەدەغەکرن ئەو ژی ئێک ژ وەزارەتێن ساخلەمیێ ل ھەرێما کوردستانێ یان ژی یا عیراقا فیدرال، یان ژی ھەکە رێکخراوا ساخلەمیا جیھانی قەدەغە بکەت”.
سەرۆکێ کۆمەلا پاراستنا مافێن بەکاربەران ل دھۆکێ دا زانین ژی کو ئەوان وەکو کۆمەلە داخواز ژ رێڤەبەریا چاڤدێریا بازرگانی کریە کو ئەگەرێن ئەرزانبوونا بھایێ وێ بۆ چ د ڤەگەرن، ھەکە کێشەیەک ھەیە بلا دیار کەن، ھەکە د سالێن بۆری ژی دشیان دابوو ب ھەمان بھا بھێتە فرۆتن، بۆچی وەلاتی ب دەرفەت ددیتن و پێدڤیە بھێتە سزادان.
ل ھەمبەر وێ چەندێ ژی رێڤەبەرێ رێڤەبەریا چاڤدێریا بازرگانی ل دھۆکێ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ گۆت: ” د سیستەمێ مە یێ بازرگانی دا سەپاندنا بھای نینە، بازرگان یێ ئازادە بۆ خوە ژێدەرەکی ببینیت و کەرستێن خوە ژ وێرێ بینیت و ل دووڤ دووراتیا جھی و ڤەگوھاستنێ و کرێ ژی کارتێکرنێ ل سەر بھای دکەت، دیسا جھێن ئاستێ ژیارێ یێ کێم ئانکو جھێن مللی ل گەل جھێن ئاستێ ژیارێ یێ بلند ئانکو زەنگین ژی جوداھیا بھای ل سەر کەلوپەلان ھەی”.
زێدەتر گۆت: “ل دەف مە وەکو چاڤدێریا بازرگانی ب تنێ سەپاندنا بھای بۆ وان کەلوپەلان دھێتە کرن یێن ژ لایێ حوکمەتێ ڤە دھێنە پشتەڤانیکرن بۆ نمۆنە فرنێن نانی یان سەمونخانە”.
کاوە عەبدولعەزیز د پشکەکا دی یا ئاخفتنا خوە دا دبێژیت: ” داخوازێ ژ وەلاتیان دکەم کو ل وەرزێ ھاڤینێ خوە ب پارێزن ژ خوارنا کەرەستێن ژ ڤی رەنگی و ب تایبەت ھەکە ب کاربینن ژی پێدڤیە ل جھێن تایبەت یێن ھەلگرتنێ و ل دووڤ پلێن گەرمێ یێن دروست بن، ئانکو د تەزینەران دا ھاتبنە ھەلگرتن و گەلەک گرنگیێ ب مژوویا دەرکەفتن و ب سەرڤەچوونێ بدەن چونکو ھەکە کاودانێن وی کەرەستەی نەدگۆنجای بن، زووتر دەمێ وان ماددێن د ناڤ دا ب سەرڤەدچیت”.
گۆتژی: “ھەر دیسان داخوازیێ ژ ھۆبا ئاسایشا ئابووری ژی ل دھۆکێ دکەین کو گەلەک جاران کەرەستەک ژ بازارێن جیھانی دھێتە ڤەکێشان ب مەرەما ژناڤبرنێ و بازرگان ب بھایێن گەلەک ئەرزان ئەڤان رەنگە کەرستان دبەنە وەلاتێن جیھانا سیێ ب بھایێن کێم دفرۆشن و ھیڤی دکەین ئەڤە ژی ژ وان رەنگە کەرستان نەبن”.