دا ئاسايشا ئابووري يا گرێنتي بيت باشتره حوكمه‌ت ژێده‌رێن داهاتي هه‌مه‌جۆر بكه‌ت و مه‌زاختيان كێم بكه‌ت
ئه‌ندامه‌كێ ئه‌نجومه‌نێ ئابووري يێ هه‌رێمێ راگه‌هاند، نه‌بوونا ژێده‌رێن به‌رهه‌م ئينانا نافخويي بووينه جهێ مه‌ترسيێ ل سه‌ر نه‌مانا وان و بلندبوونا بهايي چونكو هه‌موو ژده‌رڤه دهێن، گۆت ژي ترسا برينا رێكا يا دوور نينه ل دووڤ سه‌ربۆران و ئه‌و روودانێن سه‌رهلداين ل ماوێن بووري و ب تايبه‌تي پشتي زالبوونا تيرورستێن داعش ل سه‌ر چه‌ند باژێرێن عيراقێ ئانكو لاوازيا ئاساييشا ئابووري و كێماتيا رێژا دلنياكرنا پێدڤي يا خوارنێ و تێهنێ.
د. خه‌ليل غازي حسن ئه‌ندامێ ئه‌نجوومه‌نێ ئابووري يێ هه‌رێمێ و پرۆفيسورێ هاريكار ل زانكويا دهۆكێ بۆ ئه‌ڤرۆ دياركر كو ئاسايشا ئابووري دابينكرنا چارچووڤێ گونجايه بۆ ژيانه‌كا جێگير و گۆت: ژلايێن سياسي، ئابووري، وڕه‌يي »معنوي«، جڤاكي و هه‌تا كو لايێ ژينگه‌هێ و پارستنا وێ كو پێدڤينه بهێنه دابينكرن بۆ مسوگه‌ركرنا ژيانه‌كا جێگير بۆ هه‌ر وه‌لاتيه‌كي. ئه‌ڤه ژي ب باوه‌ريا هه‌موو ئابوورناسا دهێته ئه‌نجامدان ب دوو مه‌رجا، يێ ئێكێ دلنياكرنا گه‌شه‌پێدانا ئابووري يا به‌رده‌وام و يێ دويێ ئه‌ڤێ ئێكێ بهێته ئه‌نجامدان ب پشكداريا مه‌زنترين رێژا وه‌لاتيێن وێ ده‌ڤه‌رێ و دابه‌شكرنا داهاتي ب دادوه‌ري ل سه‌ر هه‌موو پشكدارا. ناڤبري گۆتژي بسپورێن تايبه‌تمه‌ند گه‌له‌ك فاكته‌رێن كاريگه‌ر ل سه‌ر تێكدانا ئاساييشا ئابووري رێز دكه‌ن به‌لێ يێن ژهه‌ميان كاريگه‌رتر كێماتيا قه‌بارێ داهاتێ نه‌ته‌ويي و كه‌سايه‌تي يه و ديسان رێژا گه‌شه‌كرنا وي، بلندبوونا رێژا هه‌ژاريێ، بێكاريێ، نه‌بوونا تورێن پاراستنا جڤاكي، رێژا ڤه‌بوونا ئابوورێ نافخويي ل سه‌ر ئابوورێ جيهانێ، قه‌بارێ به‌رهه‌ڤيا سه‌رچافكێن ئابووري و كوالێتي يا وان.
هه‌ر دڤێ ده‌ربارێ دا د. خه‌ليل غازي دياركر ژي كو ئه‌گه‌ر ڤان فاكته‌را ل كوردستانا باشور ب هه‌لسه‌نگينين، هنده‌ك فاكته‌رێن سه‌ره‌كي د پێش چاڤن، ژ وان كێماتيا داهاتيێ نه‌ته‌وه‌يي به‌رامبه‌ر پێدڤيێن گشتي نه‌خاسمه ئه‌و ئاسته‌نگێن حوكمه‌تا فيدرالي د ئێخيته درێيا حوكمه‌تا هه‌رێمێ دا بۆ لاوازكرنا شيانێن گه‌شه‌كرنا سه‌رچافكێن داهاتێ وێ، گۆتژي فاكته‌رێ دي ڤه‌بوونا ئابوورێ هه‌رێمێ ل سه‌ر يێ جيهانێ ب رێژه‌يه‌كا پێش چاف، يا ئاشكه‌را رێژا هه‌ره مه‌زن ژ پێدڤيێن كه‌سان و حوكمه‌تێ دهێنه دابينكرن ب رێيا كرينێ ژ بازارێن ده‌رڤه، ديسا رێژا هه‌ره مه‌زن يا داهاتێ دارايێ هه‌رێمێ ژ ده‌رڤه‌ي هه‌رێمێ دهێت چ پشكا بودجێ ژ يا فيدرالي بيت ئه‌وا هاتيه برين ژ ده‌ست پێكا سالا»2014«و چ فروتنا پترولێ يان باجێن گومركي بيت، ئه‌ڤه هه‌موو د گرێداينه ب ده‌رڤه ڤه ئانكو بازارێ جيهاني يێ كاريگه‌ره نه‌ك بريارا نافخويي.
د. خه‌ليل غازي هێشتا گۆت: به‌روڤاژي ڤێ ده‌وله‌تێن ئاسايي ژ لايێ ئابووري ڤه پالپشتيێ ل سه‌ر به‌رهه‌مێ »چاندن، پيشه‌سازي، خزمه‌ت گوزاري« و داهاتێ نافخويي »وه‌ك باجێن داهاتي و فروتنێ« دكه‌ن. له‌ورا هه‌ر ئالوزيه‌ك په‌يدا دبيت ل ده‌ڤه‌رێ بارێ ئابووري يێ كوردستانا باشور ئالوز تر لێ دكه‌ت و قه‌يرانێن مه‌زن و نه جێگير ل ناڤ جڤاكي دا په‌يدا دكه‌ت.
ل دۆر رێگريێن په‌يداكرنا ئاساييشا ئابووري د. خه‌ليلي خوياكر كو ململانێيا له‌شكه‌ري و سياسي ل گه‌ل هه‌ره‌شێن له‌شكه‌ري و نه‌جێگريا سياسي ل عيراقێ. ئه‌ڤێ چه‌ندێ رێژا مه‌زاختنا له‌شكه‌ري زێده‌كريه و ديسان ره‌ڤينا وه‌به‌رهێنه‌را ژ ده‌ڤه‌رێ. هه‌روه‌سا سيسته‌مێ فێركرنێ نه‌بوويه هانده‌رێ داهێنانێ و ئاماده‌كرنا بسپوريا ل دووڤ پێدڤيا بازارێ كاري. ديسان كێماتيا ژێده‌رێن دارايي بۆ ئه‌نجامدانا پروژێن ستراتيجي يێن خزمه‌تا و به‌رهه‌مێ مادي. گۆتژي لاوازيا سيسته‌مێ ب رێڤه‌برنێ و نه‌بوونا شيانا بۆ دانان و ب رێڤه‌برنا پلانێن ئابووري، هه‌روه‌سا نه‌بوونا دووربينيێ و ستراتيجيه‌كێ بۆ به‌رهنگاريا ئارێشان.
ل دووماهيێ ئه‌ندامێ ئه‌نجوومه‌نێ ئابووري يێ هه‌رێمێ ئاشكراكر كو ئاسايشا ئابووري جێگيريا ئابووري يه و هه‌بوونا شيانێن به‌رهنگاريا كاودان و روودانێن نه چاڤه‌رێكري و هه‌تا كو سه‌قامگيريا خو يا ئابووري و سياسي وجڤاكي تێك نه‌ده‌ين پێدڤيه ل سه‌ر دوو بنه‌مايێن سه‌ره‌كي كاري ئه‌نجام بده‌ين، بنه‌مايێن مادي (پوزه‌تيف) كو گرێداينه ب زێده‌كرنا به‌رهه‌مێ نافخويي ل سه‌ر حێسابا كرينا به‌رهه‌مێ ده‌ره‌كي، كێمكرنا رێژا بێكاريا هێزا كارێ نافخويي، گه‌شه‌كرنا ژێده‌رێن ئابووري، ئه‌ڤه هه‌موو دهێنه ئه‌نجامدان ب رێكا گه‌ره‌نتيكرنا ژينگه‌ها وه‌به‌رهێنانێ يا گونجاي و دادوه‌ريێ ودارشتنا ياسا و رێنمايا و پێگيري ب وان، زێده‌باري دارشتنا پلانه‌كا كارا بۆ دلنياكرنا خوراكي، بنه‌مايێن مه‌عنه‌وي »نورماتيف« ئانكو سيسته‌مێ ته‌شريعي و دارشتنا ياساو رێنمايان و هه‌بوونا سيسته‌مێ ب رێڤه‌برنێ يێ گونجاي و پێشكه‌فتي، ديسان به‌رهنگاريا گه‌نده‌ليێ و هه‌لگرتنا متاي بۆ رۆژا گرانبوونێ »احتكارێ« و هاندانا ركابه‌ريا ئابووري يا ئازاد.
