سەرۆك بارزانی: هیچ هێزەك نەشێت ناسنامەیا ڕاستەقینە یا كەركووكێ ب گوهۆڕیت
ئەڤرۆ
سەرۆك مەسعود بارزانی د دیدارەكێ دا ل گەل كەنالێ (بی بی سی) عەرەبی، كو ژ ئالیێ فیراس گەیلای پێشكێشكار و پەیامنێرێ وی كەنالی د گەلدا هاتیە ئەنجامدان، رۆناهی خستە سەر چەندین بابەتێن هەستیار هەر ژ ئەگەرێن سەهلدانا ناكۆكیێن مەزهەبی پشتی ژناڤچوونا ڕژێما ئیراقێ ل سالا 2003 و دوپاتكرن ل سەر ناسنامەیا كەركووكێ و چەند پرسێن دی، كو تێدا دوپاتی ل ناسنامەیا باژێرێ كەركووكێ كر.
دەقێ دیدارا سەرۆك بارزانی ل گەل كەنالێ (بی بی سی) عەرەبی:
بی بی سی عەرەبی: هوون ل بەراهیا وان سەرۆكان بوون كو ل دووماهیا سالا 2002 بۆ هەوە هاتیە ئاشكراكرن و هەوە هەست ب ڕژدیا بڕیارا كۆچكا سپی كری ب ئەنجامدانا هێرشا لەشكری ل سەر ئیراقێ پشتی سەرەدانەكا نهێنی یا هەوە بۆ واشنتۆن، پشتی وێ چەندێ چاوان بەرهەڤی هاتنە كرن بۆ خوەگونجاندنا هەوە ل گەل ڕەوشا نوو و چاوان هەوە خوە بۆ بەرهەڤكر؟
سەرۆك بارزانی: ل مەها نیسانا 2002 داخوازنامەیەك گەهشتە من و مام جەلالی بۆ سەرەدانا واشنتۆن و ب سەرەدانەكا نە ڕاگەهاندی چووینە واشنتۆن، د چارچۆڤەیێ سەرەدانا مەدا بۆمە هاتە دوپاتكرن كو بڕیارا ژناڤبرنا ڕژێما ئیراقێ هاتیە دان، چ ئەم تێدا پشكدار بین یان نە، مە ژی پێشنیازكر كۆمبوونا ئالیێن ئۆپۆزسیۆنا ئیراقی بهێتە گێڕان و ئەو ڤالاتیە ژی بهێتە پڕكرن یا كو پشتی ژناڤبرنا ڕژێمێ دروست دبیت. ڕازیبوون ل سەر وێ پێشنیازا مە هاتە كرن، ل دەمێ زڤڕینا مە مە ل لەندەن ئەو پێشنیازە گەهاندە ئالیێن ئۆپۆزسیۆنێ و ڕێككەفتن هاتە كرن ل سەر گرێدانا كۆنگرەیێ لەندەن بۆ ئالیێن ئۆپۆزسیۆنا ئیراقی ل دیسێمبەرا سالا 2022.
بی بی سی عەرەبی: بەری ل سەر بابەتێ كۆنگرەیێ لەندەن ب ڕاوەستین، بەری وی دەمی د ڕێكا زڤرینا تە ژ واشنتۆن، بۆچی تە سەرەدانا دیمەشقێ كر؟
سەرۆك بارزانی: پێدڤی بوو ل وی دەمی دۆست و هەڤپەیمانێن خوە ببینین بەلێ مە هەموو هووردەكاری پێ نە ڕاگەهاندن بەلێ مە پێ ڕاگەهاند كو بڕیارا ئێكلاكەر هاتیە دان بۆ ژناڤبرنا ڕژێمێ. ئەم ژی وەكو بزاڤەكا كوردی و ئۆپۆزسیۆنەكا ئیراقی پێدڤی بوو مە هەلوەستەك هەبیت بەرامبەر وێ پێشهاتەیا مەزن و مەترسیدار. پشكدار ببین و مە ڕۆل هەبیت. هەكە مە پشكداری نەكربا مە نەدزانی چارەنڤیسێ ئیراقێ و چارەنڤیسێ بزاڤا كوردی وەكو ئۆپۆزسیۆن دێ چ لێ هێت.
بی بی سی عەرەبی: بەرسڤا سەركردایەتیا سووریێ بۆ هەوە چ بوو ل وی دەمی؟
سەرۆك بارزانی: د بنەرەتدا وی دەمی ململانێیەكا دژوار د ناڤبەرا بەغدا و دیمەشقێ دا هەبوو كو دو بەرەیێن حزبا بەعسن، گۆمان د وێ چەندێ دا نینە، ئەوان دخواست ڕژێم بهێتە ژناڤبرن، بەلێ ترس ژ قۆناغا پاشتر هەبوو. ڕژێما سووریێ گۆمان ل بابەتێ هەبوو كو تنێ فشارەك بیت یان ژی بابەت ژ ئالیێ كۆچكا سپی ڤە هیچ ڕژدیەك تێدا نەبیت. بەلێ بابەت هەموو بۆ ئۆپۆزسیۆنا ئیراقی یا وی دەمی هاتە هێلان كو قۆناغا بهێت یا ئیراقێ قۆناغا ئێمناهیێ و سەقامگیریێ و پەیداكرنا پەیوەندیێن ئاشتیانە و باش یێن جیرانیێ ل گەل سووریێ و وەلاتێن دی.
بی بی سی عەرەبی: پشتی وێ چەندێ هوون چوونە لەندەن و كۆنگرەیێ لەندەن هەوە گرێدا ل دیسێمبەرا 2002، ل وی دەمی د چارچۆڤەیێ ڕوونشتنێن كۆنگرەیێ لەندەن دا ئەو ترسە ل دەف هەوە دروست بوو كو پاشەڕۆژ ب وی جۆری یا گەش نابیت كو پێشبینی بۆ دهێتە كرن؟
سەرۆك بارزانی: كۆنگرە د بنەرەتدا بۆ وێ چەندێ هاتە گێڕان كو ئەو ڤالاتیا پشتی ژناڤبرنا ڕژێمێ پەیدا دبیت بهێتە پڕكرن. پتریا ئالیێن ئۆپۆزسیۆنێ د كۆنگرەی دا پشكداربوون ب ڕاستی ژی ل ڕۆژا دووماهیا كۆنگرەی من هەست كر كو ئاراستەیەك بۆ تۆلڤەكرنێ پشتی ژناڤبرنا ڕژێمێ یا هەی، نەكو ئاشتیا نیشتمانی یا ڕاستەقینە و ڤەكرنا بەرپەڕەكێ نوو.
بی بی سی عەرەبی: شەڕی ل 20 ئادارا 2033 ێ دەستپێكر و ڕژێما سەدامی د دەمەكێ كێم دا هاتە ژناڤبرن، هەر ل وی دەمی هەست ب وێ چەندێ هاتە كرن كو پاشەڕۆژا ئیراقێ یا گەش نینە وەكو ئەمریكا وئالیێن ئۆپۆزسیۆنێ سۆز بۆ دای. كێماسی د چ دا بوو؟
سەرۆك بارزانی: كێماسیێ ژ وێ دەستپێكر كو هێزێن ئەمریكی بۆ هێزێن داگیركەر هاتنە گوهۆڕین و ئەڤە بوو كێماسیا مەزن.
بی بی سی عەرەبی: ئەمریكا هەتا چ ئاستەكی یا بەرپرسیارە، هەروەسا ئەو بڕیارا بلەز یا پۆل پرێمەیر دەركری كو بوویە ئەگەرێ تێكچوونا زێدەتر یا ڕەوشێ؟
سەرۆك بارزانی: ژناڤچوونا ڕژێمێ ژناڤچوونا سەرجەم جۆمگێن حوكمڕانیێ بوو، ژناڤچوونا هەموو دەزگەهێن دەولەتێ بوو بەلێ پلانەك هەبوو بۆ پڕكرنا ڤالاتیان و پێكئینانا حوكمەتەكا دەمكی، بەلێ تووشی حێبەتیێ بووین ب دەركرنا بڕیارەكێ ژ جڤاتا ئاسایشێ ب داگیركرنا ئیراقێ، داگیركرن ژی هەر وەكو برێمەری ب مە ڕاگەهاندی (پەیڤەكا جوان نینە)، بەلێ وی وەگوت. بەلێ پێدڤی بوو مامەلێ د گەلدا بكەین. داگیركرنێ سەرجەم ڕێككەفتن هەلوەشاندن، هەتاكو كۆنگرەیێ لەندەن ژی و بۆ ئەگەرێ دروستبوونا هەموو وان كێشەیێن ل قۆناغا باشتر دروست بووین.
بی بی سی عەرەبی: هەوە نە دشیا برێمەری د ئاستەكی دا ڕابگرن؟
سەرۆك بارزانی: نەخێر، ئەوی هندەك ئالی لبەرچاڤ وەرگرتن، ئەو حاكمێ ڕەها بوو هەر بڕیارەكا حەز ل سەر هەبا دەردكر.
بی بی سی عەرەبی: مامەلەیا حزب و ئالیێن شیعی ل گەل ڕەوشێ د وی دەمی دا چاوان بوو؟ هەتا چەند هۆكار بوو بۆ دروستبوونا دوبەرەكیا سوننە و شیعەیان، كو وەكر سوننە پاشی پەنایێ بۆ توندوتیژیێ ببەن؟
سەرۆك بارزانی: ل شوینا ئاشتیا نیشتمانی و ئاڤەدانكرنا دەولەتێ و مفا وەرگرتن ژ دەلیڤەیەكا نوو بۆ ئاڤەدانكرنا ئیراقا نوو و فیدرالی و دیموكراتیێ، ئالیێ ئیراقی پەنا برە تۆلڤەكرنێ، ب ڕاستی ڕەوش گەلەك یا كارەسات داربوو.
بی بی سی عەرەبی: بۆچی كورد ل گەل وی سیستەمێ نوو یێ دەستهەلاتێ ل ئیراقێ مان؟
سەرۆك بارزانی: مە هیچ دەمەكی پشتەڤانیا وێ سیاسەتێ نەكریە، كو پشتی وێ قۆناغێ ژ ئالیێ حزبێن شیعی و هەتا یێن سوننی ژی هاتیە پەیڕەوكرن و بەرپرسیارەتیا وێ قۆناغێ د ستوویێ وان هەردو ئالیان دایە، ئانكو هەردو ئالیان بوهژاندنا ڕەگەزی ئەنجامدایە، بەلێ ژ بەر كو دەستهەلات د دەستێ شیعەیان دا بوو، لەوما بەرپرسیارەتیا مەزن ژی دكەڤیتە ستوویێ وان.
بی بی سی عەرەبی: ب دیتنا تە هەتا چ ئاستەكی هاتنا (قاعیدە) و هەژمارەكا زۆر یا ڕێكخستیێن دی دەلیڤە ژ پەیڕەوكرنا وێ سیاسەتێ دیت و چاوان بەرەیێ سوننی هاتنە گوهۆڕین بۆ (قاعیدە) و ڕێكخستیێن توندڕەو؟
سەرۆك بارزانی: ب پشتڕاستی ڤە كریارێن تۆلڤەكرنێ و پشت گوهـ هاڤێتنێ و هەموو ڕێكارێن دی یێن هەڤشێوە، ژینگەهەكا گەلەك گونجای بۆ تیرۆرستان و ڕێكخستیا (قاعیدە) پەیداكر و شیان بهێنە د ناڤ ئیراقێ دا و ل دەڤەرێن سوننی جهگیر ببن.
بی بی سی عەرەبی: ب ڕاشكاوی دێ ڤێ پرسیارێ ژ تە كەم، د دەمەكی دا تو ئالۆزیێن دەڤەرێ و هەرێمی دزانی، تە پشكەكا ژیێ خوە ل سووریێ بوراندیە، هەتا چ ئاستەكی سووریێ ڕۆلەكێ خراب د وان سالان دا گیڕایە، مەبەستا من سالێن دەستپێكا داگیركاریا ئەمریكا ل سەر ئیراقێ، ب ڕێكا ڤەكرنا سنۆران و ڕێدان ب سەدان و هزاران شەڕكەران بۆ دەربازبوونێ بۆ ناڤ ئاخا ئیراقێ؟
سەرۆك بارزانی: هەژمارەكا زۆر یا تیرۆرستان ژ ڕێكا سووریێ هاتنە دناڤ ئیراقێ دا گومان د وێ چەندێ دا نینە و پاشی ئاگر بۆ وان ب خوە ڤەگەڕیا.
بی بی سی عەرەبی: د وی دەمی دا دەلیڤە پەیدابوو كو دیدارەكێ ل گەل هشیار زێباری وەزیرێ دەرڤەیێ ئیراقێ ل وی سەردەمی ئەنجام بدەم، وی باسێ وێ ناكۆكیێ كر كو د بۆچوونێن سووریێ و ئیرانێ دا هەبوون سەرەرای وێ هەڤپەیمانیا ستراتیژی ئەوا د ناڤبەرا وان هەردو وەلاتان دا هەی، بەلێ وان ناكۆكی د چاوانیا مامەلەكرنێ دا ل گەل ڕەوشا ئیراقێ دا هەبوو، نوكە و پشتی دەربازبوونا 20 سالان ل سەر داگیركرنا ئیراقێ چاوان پشتڕاست بین ژ وێ چەندێ كو بەلێ ڕاست بوو ئەو د ناكۆك بوون د وێ پرسێ دا؟
سەرۆك بارزانی: ب بۆچوونا من جۆرەكێ هەماهەنگیێ دناڤبەرا ئیرانێ و سووریێ دا بۆ لێدانا هێزێن ئەمریكی هەبوو.
بی بی سی عەرەبی: هێزێن ئەمریكی ل سالا 2011 ژ ئیراقێ هاتنە ڤەكێشان و ڕەوش جارەكادی تێكچوو، هندەكان ئەگەر زڤراند بۆ پەیڕەوكرنا سیاسەتێن نوری مالكی سەرۆك وەزیرێن ئیراقی ل وی دەمی، بەلێ ڕەوشا ئەمنی ب تمامی وێران بوو، ل سالا 2014 و قاعیدە ژی ب بەرگەكێ نوو و ب هێزتر ڤەگەڕیا؟
سەرۆك بارزانی: پشتی خوەڤەكێشانا هێزێن ئەمریكی ل 2011 ڤالاتیا ئەمنی دروستبوو، لەشكرێ ئیراقێ ژی د وی ئاستی دا نەبوو كو وێ ڤالاتیێ پڕبكەت. ئیرانیان ژی پشكەكا مەزن یا وێ ڤالاتیێ پڕكر. ئەڤجا چ ب شێوەیەكێ ڕاستەوخوە بیت، یان ب ڕێكا هەڤپەیمانێن خوە و ئەو گرۆپێن كو ب شێوەیەكێ ڕاستەوخوە ب ئیرانێ ڤە د گرێدای. دەمێ هاتینە دناڤ مووسلێ دا ب ڕاستی ب گۆرەی پێزانینێن مە ڕووداوەكا شوكهێنەر بوو بۆ هەموویان. داعشێ پلانا وێ چەندێ نەبوو مووسلێ داگیر بكەت بەلكو پلانا وێ ئەوبوو چەند ئەندامێن خوە ژ زیندانا بادووشێ رزگار بكەت. دخواست چەند بەرەیەكێن شەڕی ل مووسلێ مژوول بكەن تاكو وێ پلانا خوە بجهبینیت لێ لەشكری شكەستن ئینا. ئەو لەشكرێ ناتۆی ب 10 سالان دروستكری ب 10 دەمژمێران دیار نەما. پاشی ئاراستەیا خوە بەر ب مە گوهۆڕی. لەشكرێ ئیراقێ ل سەر بنەمایێ پێگیریا نیشتمانی نەهاتبوو پێكئینان ئەوژی هۆكاربوو كو داعش كونترۆلا پتریا ئاخا ئیراقێ كری. بێگومان خەلكێ مووسلێ ژ ئەگەرێ بكارئینانا سیاسەتا تائیفی دژی وان هاریكاریا داعشێ كر هەتاكو داعش وەكو رزگاركەر هەژمارت و پاشی زانی ئەو رزگاركەر نینن بەلكو كارەساتن. بیگومان داعشێ ب شیانێن مەزن هێرش ل سەر مە كر كو چو هەڤسەنگی نەبوو د شیانێن لەشكری د ناڤبەرا پێشمەرگەی و داعشێ دا ب ڕێكا وی هەموو چەك و كەرەستێ ژ هەردو لەشكرێن ئیراقێ و سووریێ بۆ بجهـ مای. تنێ ژ لەشكرێ ئیراقێ هزار و 700 ترومبێلێن گوللەنەبڕ ژ جۆرێ هەمەر بدەست كەفتبوون هەروەسا تۆپ و چەك و كەرەستێ لەشكری ل دەستپێكێ گەلەك سەخت و دژوار بوو بەلێ پێشمەرگە و خەلكێ كوردستانێ د خۆراگر و وێرەك بوون.
بی بی سی عەرەبی: رزگاربوونا ئیراقێ ژ دەستێ داعشێ ئەستەم بوو هەكە هێزێن هەڤپەیمان دووبارە نە زڤریبان و پشكداری نەكربا ب ڕێكا تۆپبارانكرنا ئەسمانی و پێزانینێن هەوالگیری ل سالا 2015. بۆچوونا تە بۆ وی بابەتێ چیە؟
سەرۆك بارزانی: نابیت ئەو ڕاستیە بهێتە ماندەل كرن هەڤپەیمانان پشتەڤانیەكا مەزن كر ب تایبەت پشتەڤانیا ئەسمانی، ئەوا پەیوەندیدار بیت ب مەڤە پێشمەرگەی بەرگریەكا پەهلەوانانە كر و یێ وێرەك بوو د بەرگریكرنێ دا. بەلێ هەكە پشتەڤانیا ئەسمانی یا هەڤپەیمانان نەبا ڕاستە دا زیانێن مە پتر بن و سەركەفتن ل سەر داعشێ دا بیتە ئەركەكێ دژوار و دا شەڕ یێ درێژخایەن بیت.
بی بی سی عەرەبی: ئایا هۆكارە بۆ وێ چەندێ كو تاكو نوكە ژی تو ڤەكێشانا هێزێن هەڤپەیمانان ب تمامی ل ئیراقێ ڕەت دكەی؟ كو ئەو داخوازیا پتریا ئالیانە ل بەغدا ب تایبەت ئەو ئالیێن ب سەر ئیرانێ ڤە؟
سەرۆك بارزانی: ب پشتڕاستی ڤە هەكە هێزێن هەڤپەیمانان ب تمامی ژ ئیراقێ بهێنە ڤەكێشان، داعش دێ ب هێز زڤڕیت. نوكە ژی یێن ماین. ئەوێن داخواز دكەن هێزێن هەڤپەیمانان ژ ئیراقێ بهێنە ڤەكێشان وێ ڕاستیێ دزانن بەلێ موزایەدەیا سیاسی و نیشتمانی ب وی بابەتی دكەن.
بی بی سی عەرەبی: هەوە بڕیارا ڕیفراندۆمێ دا و هەلوەستێ هەوە یێن ڕۆهن و ڕاشكاوانە بوو كو ئەستەمە پەیوەندی ل گەل بەغدا ب وی شێوەی بەردەوام بن و هەوە چەندین هۆكار ژی دیاركرن و هەوە ئاماژە ب وێ چەندێ ژی دا كو ئیراق بەر ب وەلاتەكێ مەزهەبی ئایینی ڤە دچیت. وێ ئەزموونێ بۆ هەوە چ هێلا؟
سەرۆك بارزانی: بابەت ببوو ململانێ ل سەر ئێرادێ، هەموو ئالیان دخواست ئیرادەیا مە بشكێنن، ئەڤە هۆكارێ سەرەكی بوو بۆ خۆراگریا مە. ڕاستە گەلەك بزاڤ دژی مە هاتنە كرن بەلێ ئەم د خۆراگر بووین و ب سەركەفتین مە، ئەو هێرش ڕاوەستاند كو ل ئۆكتۆبەرا 2017 ل سەر مە هاتیە كرن، كەركووك ژی چو جاران نە دكەفت، هەكە ژ ئەگەرێ خیانەتا ئالیەكێ دیاركری نەبا، بەلێ ئەڤە یا دەمكی یە، چونكی هیچ هێزەك ل ڤێ جیهانێ نەشێت ناسنامەیا ڕاستەقینە یا كەركووكێ ب گوهۆڕیت.
بی بی سی عەرەبی: بۆچی پێداگیربوون ل سەر ڕیفراندۆمێ سەرەرای نەبوونا هیچ سۆزەكا ڕژد ژ ئالیێ ئەمریكا ڤە كو دێ ل گەل هەوە ڕاوەستیت؟
سەرۆك بارزانی: مافەكێ ئاسایی یێ هەر مللەتەكێ یە، ب خوە بڕیارێ ل دۆر چارەنڤیسێ خوە بدەت، هەتاكو ئەو چەندە ژی بۆمە ب ڕەوا نەدیت و كینەكا مەزن هەبوو بەرامبەر مە، ئەو كینە زێدەتر بوو و هاتە گوهۆڕین بۆ شكاندنا ئیرادەیا گەلێ كورد، لەوما مە ژی هەلوەستەك نیشادا كو چو جاران ژێ پەشێمان نابین.
بی بی سی عەرەبی: ب دیتنا هەوە ئیراق هێشتا بەر ب وەلاتەكێ مەزهەبی دچیت؟
سەرۆك بارزانی: ئەو ئیراقا نوكە دبینین ئەو ئیراق نەبوو كو مە هیڤی بۆ دخواست پشتی ژناڤچوونا ڕژێمێ و ژ پێخەمەت وێ چەندێ ژی مە خەباتكری كو هەتا بەری ژناڤچوونا ڕژێمێ. بەلێ نوكە دەلیڤەیەك هەیە كو ل بن سیبەرا حوكمەتا نوكە ب سەرۆكایەتیا محەمەد شیاع سۆدانی دروستبوویە، دەلیڤەیەك هەیە بۆ دروستكرنا وان ئالیێن كو پێدڤیە بهێنە دروستكرن.
بی بی سی عەرەبی: دووماهی پرسیار، پشتی ڕیفراندۆمێ برینەكا مەزن دروستبوو، ئایا ئەو برینە چێبوویە پشتی هەوە ل گەل پشكەك ژ وان سەركردێن ئیراقێ دیدار ئەنجامداین كو هندەك ژوان فەرماندەیێن هێزێن چەكدار بوون ل دەمێ هێرشكرنێ ل سەر كوردستانێ، ئایا هەوە ئەو برینە ساخكریە؟
سەرۆك بارزانی: بەری هەموو تشتەكی مە پرەنسیپەك هەیە كو ئەم خودان دۆزین و چو جاران داگێڕانێ ل سەر دۆزا خوە یا ڕەوا ناكەین و چو جاران ژی داگێڕانێ ژ وان پرەنسیپان ناكەین بەلێ ئەو سیاسەتە و ڕەوشە هندەك دەمان د شەڕی دا ل گەل ئالیەكی، یان كەسەكی بەلێ قۆناغەك دهێت كو نەچاری دانوستاندنان د گەلدا بكەی.
بی بی سی عەرەبی: هەروەكو ئەوا ل گەل سەدام حسێنی روودای؟
سەرۆك بارزانی: بەلێ.. ئەو ڕەوشە، بەرژەوەندیا وەلاتی و خەلكی حوكمی دكەت، ئانكو بابەت كەسی نینە و گرفتا كەسی نینە ل گەل كەسەكێ دیاركری، مە دۆزەك هەیە هندەك جاران پێدڤیە بەرگریێ ژێ بكەین و قوربانیێ ژ پێخەمەت بدەین هندەك جاران ژی نەچارین دانوستاندنێ ل گەل ئالیێ بەرامبەر بكەین بۆ وێ چەندێ چارەسەریا سەركەفتی بۆ پرسان ببینین.
