فه‌هيم عه‌بدولا: رازى نابين به‌هرا دهۆكێ يا كاره‌بێ وه‌كو پارێزگه‌هێن دى نه‌بيت
ئه‌ڤرۆ نيوز، نيوار محه‌مه‌د سه‌ليم:
ئه‌ڤرۆ رۆژا ئێكشه‌مبى 8ى ئيلۆنا 2019ێ كه‌مال محه‌مه‌د وه‌زيرێ كاره‌بێ ل حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ سه‌ره‌دانا جڤاتا پارێزگه‌ها دهۆكێ كر و ژ لايێ ده‌سته‌يا سه‌رۆكاتيا و ئه‌ندامێن جڤاتێ ڤه هاته پێشوازيكرن.
ل ده‌ستپێكێ وه‌زيرێ كاره‌بێ روونكرنه‌ك دا سه‌ر ره‌وشا كاره‌بێ ل هه‌رێمێ ب گشتى و ل پارێزگه‌ها دهۆكێ ب تايبه‌ت و ئاشكه‌را كر كو نها بارگرانى ل سه‌ر كاره‌بێ هه‌تا راده‌كێ باش كێم بوويه و ره‌وشا دانا كاره‌بێ باشتر لێ هاتيه و دا زانين كارتێكرنا ڤان رۆژان ل سه‌ر كاره‌بێ هه‌ى ژ ئه‌گه‌رێ كێڤلێ تاخێ شندوخا و كارتێكرنا كێڤلێن سه‌ر جاددا سه‌ره‌كى يه ژ به‌ر ئۆڤه‌ر پاسێن دهێنه چێكرن.
ئاشكه‌را ژى كر كو پارێزگه‌ها دهۆكێ شيانێن وه‌رگرتنا كاره‌با ويستگه‌ها خه‌بات نينه و نها كار يێ ل سه‌ر دهێته كرن و ل ده‌ستپێكا سالا بهێت به‌هرا دهۆكێ ژ وى ويستگه‌هى ژى دێ گه‌هيت، هه‌كه ويستگه‌هێ سۆران ژى كه‌فته كارى كاره‌با ئاكرێ دێ كه‌ڤيته سه‌ر وى ويستگه‌هى ئه‌و ژى دێ بارگرانيێ ل سه‌ر دهۆكێ راكه‌ت. ئه‌ڤه دێ ره‌وشا كاره‌بێ باشتر لێ هێت، ژ به‌ر كو ويستگه‌هێ كواشێ بارگرانيه‌كا مه‌زنه ل سه‌ر ملێن حوكمه‌تێ و رۆژانه هه‌تا مليۆنه‌ك و 300 هزار ليترێن گازوايلێ بۆ دهێنه دابيكرن به‌رامبه‌ر دانا 130 مێگاواتێن كاره‌بێ.
نه‌ڤه‌شارت ژى كو هنده‌ك ويستگه‌هـ يێن هه‌ين هێشتا نه‌داينه كارى و هێل بۆ نه‌هاتينه راكێشان، ل ده‌ستپێكێ دێ گرنگيێ ده‌ينه راكێشانا وان ويستگه‌هان و ل به‌رى هه‌موويان ژى ويستگه‌هێ زاخۆ كو ل سالا 1983ێ هاتيه دانان و هێشتا هێل بۆ نه‌هاتينه كێشان، ژ به‌ر كو ئه‌و ژ هه‌موويان فه‌رتره.
سيسته‌مێ سمارت ل هه‌ردو پارێزگه‌هێن هه‌ولێر و سلێمانى ده‌ست ب دانانێ هاتيه كرن و بڕياره ل ڤێ هه‌يڤێ ل پارێزگه‌ها دهۆكێ ژى ده‌ست پێ بهێته كرن كو گه‌له‌ك باشيێن خوه هه‌نه و ژ وان ژى؛ وه‌لاتى به‌رامبه‌ر دانانێ پاران ناده‌ت. سيسته‌م يابانى يه و هه‌واى ناخوينيت. كاره‌ب به‌رزه نابيت. هه‌رده‌ما بارگرانى كه‌فته سه‌ر پێگوهۆڕى ئه‌و دێ كه‌سێن پشكدار ئاگه‌هدار كه‌ت دا بارێ وى سڤك كه‌ن. خه‌له‌تى نابن. يێ سێ هه‌يڤان ژى پاره‌ى نه‌ده‌ت دێ كاره‌با وان هێته كێمكرن، ب تنێ دێ بۆ رۆناهيێ هنده‌ك ئه‌مپێر بۆ هێنه دابينكرن هه‌تا كريا خوه ئه‌دا دكه‌ت. بۆ چ جهان بێى خواندن ناچيت.
گۆتژى: بلا كه‌سه‌ك ژى نه‌بێژيت ئه‌ڤه ژى به‌ر وێ چه‌ندێ يه دا پاره ب دروستى بهێته وه‌رگرتن و يا راست حوكمه‌ت 25% ژ خه‌رجيێن ل كاره‌بێ دهێته مه‌زاختن ژ وه‌لاتيان وه‌ردگريت و يێ دى هه‌موويێ ئه‌و دده‌ت، د سه‌ر ڤێ چه‌ندێ ژى نها بزاڤ دهێته كرن بۆ هنده‌ك جهێن پێشه‌سازى و بازرگانى كريا كاره‌بێ بهێته كێمكرن.
وه‌زيرێ كاره‌بێ به‌حس ل ده‌سپێكرنا پرۆژێ ڤه‌گوهاستنا كاره‌بێ ژى بۆ پارێزگه‌ها دهۆكێ كر و ئه‌گه‌رێن گيرۆبوونا وى پرۆژه‌ى ئاشكه‌را كرن كو ئه‌ڤ سێ هه‌يڤ بوو رێكه‌فتن هاتيه ئيمزا كرن و ده‌ست ب پرۆژه‌ى نه‌هاتيه كرن و گۆت: ره‌زامه‌ندى ل سه‌ر پرۆژه‌ى ل 22ى گۆلانێ ژ لايێ به‌رێز نێچيرڤان بارزانى سه‌رۆكێ وى ده‌مى يێ حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ هاتبوو كرن و ل 17ى خزيرانێ رێكه‌فتن ل گه‌ل كۆمپانيه‌كێ هاتبوو كرن بێى به‌لاڤكرن و راگه‌هاندنا ته‌نده‌رى و سه‌رككێمكرنێ ژ به‌ر هندێ ژى كار هاتبوو راگرتن و ئه‌و بوو ل 5ى ته‌باخێ دووباره ب رێيا ته‌نده‌رى پرۆژه بۆ كۆمپانيه‌كا دى كه‌فت ب ره‌نگه‌كى ل جهێ 9 مليۆن و 350 هزار دۆلاران بوونه حه‌فت مليۆن و 425 هزار دۆلار و ماوێ پرۆژه‌ى ژى ژ پێنج هه‌يڤان بوونه چار هه‌يڤ و قه‌ره‌بووكرنا جۆتياران ژى ل سه‌ر كيستێ حوكمه‌تێ بوو كه‌فته سه‌ر ملێن كۆمپانيا كار بۆ كه‌فتى. بڕياره ژى 100 تاوه‌ر بهێنه چێكرن و هه‌تا نها 25 هاتينه چێكرن.
به‌حس ل سيسته‌مێ ب غازكرنا ويستگه‌هێ كاره‌بێ ژى كر كو نها دشيان دايه 38 ويستگه‌هان ل هه‌رێما كوردستانێ ب سيسته‌مێ غازێ بده‌نه كارى، دێ ب تنێ ئه‌و دشێن 15 ژ وان ب سيسته‌مێ غازێ بده‌نه كارى ژ به‌ر نه‌بوونا غازا سرۆشتى. ئه‌ڤێن دى هه‌موو د راگرتى نه و ب تنێ يێ كواشێ نه‌بيت كو ل جهێ غازێ گازويلێ بۆ يه‌كه و نيڤان دابين دكه‌ن.
ده‌رباه‌رى كاره‌با مواليدان ژى گۆت: جارا ئێكێ يه ل پارێزگه‌ها دهۆكێ بهايێ ئه‌مپێرێ كاره‌بێ ژ پارێزگه‌هێن دى كێمتر دهێت.
پاشان فه‌هيم عه‌بدولا حه‌مۆ سه‌رۆكێ جڤاتا پارێزگه‌ها دهۆكێ ده‌ستخۆشى ل كارێ وان كر و هيڤى خواست كو ل سه‌ر ده‌ستێ وى وه‌كو وه‌زيرێ نوو ئه‌و جوداهى و نه‌عه‌دله‌تيا د به‌لاڤكرنا كاره‌بێ دا هه‌يى د ناڤبه‌را پارێزگه‌ها دا نه‌مينيت و گۆت: نه دخوازين مافێ پارێزگه‌ها دهۆكێ بهێته خوارن و نه‌ژى يێن چو پارێزگه‌هێن دى، دخوازين ب عه‌داله‌ت بهێته به‌لاڤكرن.
گه‌له‌ك يا گرنگه وه‌لاتيان پێزانين ل سه‌ر هورده‌كاريێن كاره‌بێ هه‌بن، ژ به‌ر كو هه‌كه زانى كاره‌ب چاوان دهێته به‌لاڤكرن و يا ب عه‌داله‌ت دهێته به‌لاڤكرن، هه‌كه خۆ يا كێم ژى بيت گازندێ ناكه‌ت چونكو حالێ وان ژى ب يێ هه‌موويان.
نه‌ڤه‌شارت ژى كو كاره‌ب گه‌له‌ك ب ره‌نگه‌كێ بێ قيمه‌ت دهێته ب كارئينان و بهايێ وێ ژى ب دروستى ناهێته دان ژ به‌ر هندێ ژى پشته‌ڤانيێ ل هه‌ر پێنگاڤه‌كێ دكه‌ين رێگر بيت ل هه‌مبه‌ر ب هه‌ده‌ردانا كاره‌بێ و سيسته‌مكرنا وێ.
سه‌رۆكێ جڤاتا پارێزگه‌ها دهۆكێ داخواز ژ وه‌زيرێ كاره‌بێ ژى كر كو دووڤچوونه‌كا باش بۆ وان زێده‌گاڤيان بهێته كرن يێن ل سه‌ر كاره‌بێ دهێنه كرن و ل ده‌ستپێكێ ژى ژ به‌رپرسان ده‌ست پێ بكه‌ن و پاشان ژى وه‌لاتيێن ئاسايى.
د پرسياره‌كێ دا، بێريڤان سه‌ليم شه‌مۆ جێگرا سه‌رۆكێ جڤاتا پارێزگه‌ها دهۆكێ به‌حس ل ره‌وشا كاره‌با شاريا كر و نها ره‌وشا وێ يا خرابه، د به‌رسڤا پرسيارا وێ ژى دا وه‌زيرێ كاره‌بێ گۆت: كێشا كاره‌با ئاواران ل شاريا ژى دێ هێته كرن و ب ڤێ چه‌ندێ ژى بارگرانى ل سه‌ر شاريا ژى دێ كێم بيت و هه‌تا راده‌كێ باش كاره‌با وان ژى دێ باش بيت. ل هنده‌ك جهان ژى ئاريشا ڤه‌گوهاستنا كاره‌بێ يا هه‌ى وه‌كو شاريا و چه‌مانكێ و قه‌سرۆكێ و هنده‌ك جهێن دى و كار ل سه‌ر هندێ دهێته كرن كو ئه‌و ئاريشه ژى بهێته چاره‌كرن.
ده‌رباره‌ى ديتنا پێگوهۆڕان ژى كو پرسياره‌ك بوو ژ لايێ عه‌بدولسه‌مه‌د تێلى سكرتێرێ جڤاتا پارێزگه‌هێ ژ وه‌زيرى هاتيه كرن گۆت: غاز دشێت گه‌له‌ك كێشێن كاره‌بێ دابين بكه‌ت، به‌لێ غاز ژى تێرا ڤان هه‌موو ويستگه‌هان نينه، ژ به‌ر هندێ ژى حوكمه‌تێ په‌نا بريه به‌ر هنده‌ك رێيێن پێگوهۆڕ و پێنج سالان كار ل سه‌ر دابينكرنا كاره‌بێ ب رێيا هه‌واى كر، لێ گه‌له‌ك يا سه‌ركه‌فتى نه‌بوو ژ به‌ر كو ل زڤستانێ ب تنێ هه‌تا راده‌كى يا باش بوو؛ نها كار ل سه‌ر دابينكرنا كاره‌بێ دكه‌ت ب رێيا ئاڤێ و رۆژێ و ب ئاڤێ ژى هه‌تا راده‌كێ باش يا سه‌ركه‌فتى بوويه ل دوكان و ده‌ربه‌نديخان و يا دێره‌لۆك ژى نها پرۆژه ب رێيا 70% ب دووماهى هاتيه و ل نێزيك ئه‌و ژى دێ كه‌ڤيته كارى. ب رێيا تيشكێن رۆژێ ژى نها پرۆژه‌ك ب هه‌فكارى ل گه‌ل (يوئێن)ێ ل كه‌مپا زانكۆيا دهۆكێ دهێته ئه‌نجام دان.